PA do të ishte më mirë që Arta e Preveza të ishin me ne dhe sëpaku 10 mijë km2 të Çamërisë të ishin me Shqipërinë?/

 Nga Denion Ndrenika*/

Zakonisht merret shkas nga ndonjë ndodhi a vepër për të shkruar më parë në mendje copëza idesh e mandej, nëse e mbush atë, pra mendjen, e hedh në ndonjë fije kartë. Nëse ke pak mundësi apo hapësirë për ta dërguar diku për botim pasi e ke shkruar, aq më mirë ndihesh dhe kur thonë e “mban veten me gajret”. Rrjeti shoqëror “Fejsbuk”, na jep mundësi pa na u hidhëruar që po e shkruajmë në gjuhën “tonë”. Meqë shqipen e dua shumë, nuk po e shkruaj “Facebook”.

Këtu zuri fill një diskutim përgjithësisht i njohur dhe i ditur nga të ditur dhe të paditur. Nuk lidhet fare me ndonjë kujtesë filmash nxitur nga ndonjë zhvillim. “Hije që mbeten pas”, Matilda Makoçi, “Marjeta” me emrin e filmit sa mbaj mend (se nga Tirana asokohe 2-3 gjëra të ndodhura nuk harrohen), i tha të fejuarit prokuror: “Unë e dua dhe do ta mbroj tim atë! Ne jemi një”! Por, Agroni nuk u pajtua me gjëmën që i kishte bërë babai i të fejuarës dhe gjeti forcë ta prishte fejesën, kurse Matilda jo. Nuk thonë kot, “bëmë baba të të ngjaj”. Jo, nuk lidhet me këtë.

Disi “lidhet” me Dhespot Fotin. Me Kishën tonë Autoqefale. I shkruajta bashkëdiskutuesit tim nëse më jepte leje ta trajtoja temën, meqë ishim “palë”. Edhe nëse nuk më jepte, nuk mërzitesha, sepse profili është personal e kështu që e respektoj pafundësisht këtë të drejtë të tij, sikurse edhe do të isha mjaft mirë nëse edhe me mua bënin të njejtën gjë. Sidoqoftë, duke shmangur rreshtat e tepërt, po paraqes pikëpamjet.

Që në fillim saktësoj që çdo keqinterpretim i këtyre që shkruaj, nuk më përket as mua, as njerëzve të mi familjarë, farë e fis, as formimit tonë. Nuk kam asgjë prej gjëje me kërrkënd, qoftë sllav, grek, mysliman, ortodoks, katolik, bektashi, protestant, budist, apo çfarëdo tjetër. Respektoj plotësisht qenien e gjithkujt, kështu që keqinterpretime nga dashakeqësia i hedh poshtë dhe nga moskuptimi, kërkoj ndjesë. Kur flitet për figura të larta të besimit, padyshim që ndjesa nga moskuptimi është jashtëzakonisht e madhe preje meje.

Bashkëdiskutuesi në prag të ditëve të shenjta të ortodoksëve, publikoi një fotografi (të tijën) me kryepeshkopin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Fortlumturinë e Tij Anastas Janullatos. Emri i Hirësisë është gojuar e përgojuar. Unë nuk po bëj këtë. Mos ma thoni se nuk qëndron hiç!

Në fotografi komentova: “O vëlla, Zoti të dhëntë hare e gëzim e ta dëgjoftë brengën që kemi të gjithë ne ortodoksët për mungesën e shqiptarisë në Kishën Tonë Autoqefale”! E di që menjëherë do të më hidheni e më kuturisni se këto fjalë janë të hidhura, të pavend apo ironike a ngacmuese. Duke më vënë përballë origjinën time nga Vunoi i Himarës së Vlorës, fare mirë mund të më thoni se përse e flas, sipas jush, ashtu fjalën e mirë. Unë përgjatë tërë kohës pyes vetëm më thoni, u lutem, nëse gënjej për ç’ka po shkruaj. Normalisht që aty-këtu kam përdorur ironi apo ndonjë frazë filmash, por jo me të keq, përveçse për të rikthyer në kujtesë historinë tonë të dhembshme me fqinjët grekë dhe me kishën greke.

“Po si merresh vesh me gjuhën e qoftëlargut (figurative kjo fjalë) o besimtar i mirë? Se, të të flasë shqip si të ka bërë nëna e baba është më mirë më duket mua. Si të bëhet të falesh në Zot kur kujton se kanë dashur të na shpëlajnë me far e fè, kur na kanë hidhëruar gjuhën e këngën, vajin dhe shpirtin? Nuk kam gjë hiç me Hirësinë e Tij, Fortlumturinë Anastas, përkundrazi origjina e Tij (me sa di unë) nga Durrësi më jep besë e shpresë se diçka i do shqiptarët, ndonëse kurrë nuk i ka mbrojtur, por me dashuri është përpjekur tërë këta vjet që t’ua falë mëkatet në greqisht dhe t’u mësojë këtë gjuhë me të njejtën devotshmëri me metoda moderne e jo si vite me radhë duke helmuar Petro Ninin, Negovanin e tanët peshkopë të dëlirë”!

Paskëtaj, a kisha shkuar larg te Petro Nini apo Negovani? Mora dhe vërejtje se po përfshija besimin me politikën. Kam mirëkuptim të pafund! Andaj, mendova dhe i shkruajta bashkëbiseduesit tim të mirë, korrekt dhe tepër të hapur për të trajtuar çështje të ndjeshme: “Duhet të kujtojmë tërë këta shqiptarë të mjerë që grekët ua ndërruan emrat me zor, që i lanë si fakirë 20 vjet në dyert e Ambasadave, që i hapën ndonjë shkollë në 2013 pas 20 vjetësh emigracion, që i nisin me detyrim të votojnë qafirët (figurative edhe kjo fjalë) në Himarë dhe në trojet etnike të shqiptarëve, që nuk u dhanë një abetare, që i kthejnë pavarësisht moshës në kufi sepse nuk kanë emrat e vendlindjes në gjuhën e hidhërimit (ende figurative), që i shfarosën çamët e nuk po shohin dritë të bardhë”.

Këtu, i shkruaja bashkëdiskutuesit se pajtohesha me të: “Nuk duhet të merremi me politikë me punët e Kishës sepse nuk jemi si Kisha që e bën këtë në çdo rast në mbrojtje të ndonjë gjakprishuri (unë vazhdoj me figura deri në fund të shkrimit) që i është mbushur mendja se është grek. Kot merremi me Negovanin dhe Luarasin, se ata donin të na jepnin shqipen e nënës, më mirë me grekun që na vret me rrënjë e me degë”. Diskutimi mori kritika aq më tepër në ditët e mëdha në pritje të ringjalljes së Jezu Krishtit. Prandaj shtova: “Unë bëra një urim të sinqertë pa u përfshirë në punën e Perëndisë. Unë urova që ta kemi përsëri shqiptare kishën tonë.

U kërkoj ndjesë të gjithëve që nuk mendojnë si unë, nuk kam dashur të prek askënd. Gjithkush është i lirë ta ndjejë veten si s’ka më mirë, qoftë edhe si grek, qoftë edhe si shqiptar që nuk mendon se greku na ka shfarosur, qoftë edhe si shqiptar palaço që urren fqinjët tanë që kanë vuajtur tërë jetën për të na zhdukur. Sinqerisht nuk kisha qëllim të keq”!

Besoj se shumëçka shkruaj unë nuk janë sajesa të miat. Normal, që na tregon historia. Edhe nëse ka qenë e njëanshme, e keqtreguar, e keqbërë, përderisa dikush tjetër nuk na ka vërtetuar të kundërtën. Në fakt, më duhet të vendos këtu një pjesëz interviste që bëra këtë muaj me drejtoreshën e Arkivit Qendror të Shtetit, Nevila Nika për RTK-në në Prishtinë dhe gazetën “Illyria” në SHBA. Ja ç’më tregoi zonja Nika, që për mua ishte befasi e mirë, përkundër mosvlerësimit të nxitur prej fshehjes së historisë, përfshi ortodoksinë:

“Përsa i takon ortodoksisë shqiptare, unë jam befasuar kur kam parë që në një kishë të vogël në Vokopolë afër Beratit, prifti i asaj kishe, që është ortodokse, mban regjistrin e kishës në gjuhën shqipe! Jam duke folur për fundin e shekullit XIX! Një gjë që më ka befasuar, më ka mrekulluar! Kush e dinte këtë fakt?! Kush është marrë me këtë?! Askush! Jemi gjithnjë duke thënë që “Patriarkana nuk i donte dhe kishte… shqiptarët”! Jo, sepse po fole gjithnjë kështu, do të gjendet dikush tjetër që do të thotë “jo, nuk ishte e vërtetë”! Dhe, përderisa do ta thotë dikush tjetër, atëherë duhet të thuash të vërtetën! Unë e kuptoj që Patriarkana e Stambollit, meqënëse Kisha Greke ishte më e fuqishme dhe donte të thoshte që “jemi trashëgimtarë të Bizantit”, “e “kemi të drejtat”…

Të gjitha këto i kuptoj! Por, elementi shqiptar, ne, normal ne kishim qenë nën Perandorinë Bizantine, ritet e krishtera i bënim sipas Kishës së Lindjes, ortodokse, por nuk ishim grekë, ishim shqiptarë dhe vazhdojmë të jemi! Ka disa gjëra që është megjithë mend, ka ardhur momenti, ka vite që ka ardhur, por ne vazhdojmë të shkojmë në atë qerthullin e të sharit ose të të lëvduarit! O do të shajmë, o do të lëvdojmë! Nuk e di, nuk them një rrugë të mesme në traun e ekuilibrit, por ka një zig-zage”! Po vazhdoj pas kësaj ndërhyrjeje që e quaj me vend.

Tema mbeti nëse votuesit kishin ardhur me hir apo me pahir. Dihet që edhe me pahir. Kështu, që vazhdova edhe mbi të vërtetat e mëdha që duken sheshit se si nuk i kemi mbrotjur ne shtëpitë e lartësive tona patriotike që janë rrënuar dokudo, sëpaku me sa shohim nëpër lajme. Unë siç shkruajta më lart, vazhdoj me figura apo terma ironikë, mirëpo për diskutimin, jo adresimin ndaj ndokujt. “Nuk ka rëndësi cilin votuan. Rëndësi ka që u sollën me detyrim nga grekziu.

E di që ndërruan emrat me dhunë. Sepse, greku bën gjithçka. E di që ne si shtet dhe shoqëri e kemi menderosur. Nuk shfajësoj veten. Ne nuk duhet ta pranonim Fortlumturinë e Tij në Kishën tonë që në fillim. Aty ku është greku qoftë edhe me origjinë nga Durrësi, mënxyrë ka në mos sot, nesër. Ata të shtëpisë së Petros së Luarasëve janë ata që ndërtuan varrezat e kopukëve grekë që përdhunonin shqiptarët. Grekë, ortodoksë që nuk mbrohen nga Kisha jonë, por nga kishtarët grekë.

Ndaj, Kisha duhet të na kthehet. Me dëshirë, me mirësi, me ndershmëri, me përulje ndaj Perëndisë që do t’i falë kriminelët grekë të shpirtit, gjuhës dhe jetës. Një njeri i Perëndisë tërhiqet vetë nga e keqja që i bën shqiptarëve, nëse i do vërtetë. Të mos ua heqë Fan Nolin. As ikonat në shqip. As meshën të mos ua përdhosë me gjuhën e pakuptueshme. Çfarë ka të keqe këtu? Meqë ne kemi tërë këto faje e përgjegjësi edhe për shtëpitë e njerëzve tanë të ndritur, duhet të ulim kokën te paçavurret zemërgrira greke”? Të dashur lexonjës! Më shani nëse nuk u vjen përshtat kjo që shkruaj. Por, u lutem më thoni nëse po gënjej!

Duke pasur parasysh që shumë shqiptarë kanë ikur me vite e prej vjetësh në Greqi, ku tokat e tyre etnike ishin copëtuar e shqiptarët vendas dëbuar e masakruar, normal që mendova se mos po teproja diçka. Fundja, ka edhe njerëz që ndihen mirë me të drejtë të Zotit në Greqi. Shumë gjë e mirë, normale sa më s’bën, sidomos nëse nuk kemi në kujtesë se çfarë të keqe mund të na kenë bërë grekët. Këtu nuk kam ironi. “Ndoshta ne “greku hidhërim” nuk na ka bërë gjë personalisht”.

Kështu nisa të shkruaj sërish. “Mua jo e jo. As më ka vrarë, as vjedhur, asgjë prej gjëje. Kemi edhe nuse e dhëndurre grekë. Nuk më mërzit fare kjo! E keqja që na ka bërë është historia jonë që nuk e kemi më prej grekëve të zinj Çamërinë (nuk kam asnjë lidhje me çamët, që të mos thoni se flas nga vetja, as krushqi), Konicën e të tjera vise. A nuk është e zeza jonë kjo? A do të ishte më mirë që Arta e Preveza të ishin me ne dhe sëpaku 6 mijë rrënjë ullinj e vreshta në 10 mijë km2 të Çamërisë të ishin me Shqipërinë? Ky është faji ynë që nuk i kemi, apo që po t’i kishim do të ishim më mirë?

Shfarosja e shqiptarëve nga greku është e zeza e të gjithëve, si të 100 vjetëve apo 20 vjetëve më parë. Edhe asokohe kështu thuhej, që nuk na gjeti gjë, por pas 120 vjetësh nuk gjejmë dot varret e shqiptarëve. Kjo do të ndodhë edhe me cilindo që pas 20 vjet në Greqi do të jetë 50, pra do të humbë gjuhën, do të asimilohet, normale si rrjedhë historike. Që, të mos ndodhë kjo nuk duhet t’i marrim gjërat lehtë. Pikërisht debati që po bëjmë ne ka shkas Kishën Tonë Autoqefale. Nese do ta kishim shqiptare siç u ndërtua, do të bisedonim të përçarë sot?

Ja, kjo ështe e zeza greke! Përsëris që nuk kam gjë me Fortlumturinë e Tij”! Domosdo, që menjëherë në këtë linjë diskutimi, vijnë edhe kritikat se nuk po bëjmë dot paqe. Në fakt, nuk po bënim luftë, veçse parashtronim brengat tona të njejta, ndoshta edhe me këndvështrime të ndryshme. “Mirë e ke, sepse ka shqiptarë që nuk e ndjejnë veten keq me grekun, ka edhe nga ata që edhe pse greku nuk i ka bërë gjë personale, ndihen të vrerosur nga asimilimi dhe dhuna, masakrat dhe genocidi ndaj shqiptarëve të tjerë”-shtova shkurt.

E thjeshtë që në disktume ka mospajtime, ndaj bëhen. Lumturohem shumë nga kjo, aq më shumë që mirëkuptimi ishte i pranishëm tërë kohën. Fundja, pikëpamjet janë personale, ndërtohen nga formimi, historia, ndryshimet nëse janë bërë apo duhen bërë. Aty-këtu ndeshim edhe këndvështrime me karakter fetar, fatmirësisht jo problematike, ndoshta edhe paragjykuese. Na tregohet që figurat kishtare janë të niveleve të larta. Absolutisht që janë, vetëm një gomar flet ndryshe e për sa e njoh veten, unë nuk jam. Kështu, që shtova fjalitë e fundit.

“Nuk jam mysliman. Edhe po të isha nuk do të përbënte ndonjë krim, sikurse nuk është krim për askënd, qoftë mysliman, budist, ortodoks, katolik apo bektashi. Mua më vjen mirë që ti (i drejtohem bashkëdiskutuesit tim) diskuton. Sinqerisht! Fortlumturia e Tij meriton respekt për formimin e jashtëzakonshëm akademik! Unë nuk kam besuar kurrë se këtë formim Fortlumturia e Tij e përdor kundër shqiptarëve, të cilët i udhëheq në besim, ndonëse është grek.

Pra, të ndajmë gjërat. Unë dua që Kishën ta kemi shqiptare. Kam gabim këtu? Unë dua që ikonat të jenë në shqip. Mbaj faj këtu? Unë dua që Fan Stilian Noli, Petro Nini Luarasi, Papa Kristo Negovani, Visarion Xhuvani, Kristofor Kisi të lëvdohen e nderohen e jo përçmohen e mos përmenden. Krim është ky? Unë dua që meshën ta dëgjoj në gjuhën e nënës time, sikurse grekët në gjuhën e nënës së tyre. Të mos e them këtë? Unë dua që Kisha të mos mbrojë vetëm 2-3 vetë që mendojnë se kanë ndonjë origjinë të paprovuar greke, por të mbështesë edhe shqiptarët që të hapin shkolla shqipe në Greqi dhe shqiptarët ortodoksë që të kenë Kishë Autoqefale në gjuhën shqipe në Greqi. E rëndë është kjo kërkesë?”

E falenderova me zemër e sinqeritet bashkëbiseduesin tim për mirëkuptimin dhe diskutimin! I thash që shkrimin do t’ia dërgoja ta lexonte njëherë ai, meqë ishte zanafilla me fotografinë që vendosi. I thashë që pikëpamjet e kundërta nuk kanë pse na ndajnë. “Fundja, – shtova unë -, të dy jemi shqiptarë që e dimë me gjak e shpirt se çfarë na ka bërë greku jetë e mot e andaj pajtohemi që të mos na ndodhë më”. Ju lutem, më thoni nëse po gënjej!

• E dergoi per Diellin, Sali Bollati