Eugene Merlin – Dielli

HISTORIA E SHKURTËR E NJË KARTOLINE TË VOGËL

July 17, 2017 by dgreca

NGA EUGJEN MERLIKA/

12 korrik 1942, 75 vjet më parë….. Në bashkinë e Barit kryhej ceremonia e martesës së një çifti të ri. Dhëndërri ishte 27 vjeçar e quhej Petrit Merlika, ingjinjer elektrik, i diplomuar në Universitetin e Grenoblit, në Francë. Nusja quhej Elena Gjika, 22 vjeçare, që prej një viti profesoreshë e letërsisë, gjuhëve klasike e filozofisë në liceun klasik të Barit. Dhëndërri ishte djali i parë i Kryeministrit Mustafa Kruja, ndërsa nusja ishte bija jetime e gazetarit atdhetar Sotir Gjika.

Dëshmitarët, nga ana e dhëndërrit, ishin ministrat Mark Gjomarkaj e Shuk Gurakuqi, ndërsa nga ana e nuses ish konsulli shqiptar në Bari e mik i vjetër i dy familjeve, Gjovalin Kamsi dhe ministri i ekonomisë i Qeverisë Kruja, Kostandin Kotte. Historia e lindjes së këtij çifti kishte të pazakontën e saj, për kohën dhe Vendin në të cilin jetonin dy përbërësit e tij. Nuk ishte një lidhje dashurie spontane, e lindur në sallat e studimit të universiteteve, apo në sheshet e qyteteve italiane, por një njohje e drejtuar nga prindërit e dy të rinjve, si pasojë e një përsiatje të gjatë të tyre në rrjedhë të viteve.

Mustafa Kruja e Sotir Gjika ishin miq e bashkëpuntorë. Qe ndërhyrja e Sotir Gjikës, atëherë gazetar i së përditëshmes “Corriere delle Puglie”, në mjediset e Konsultës të vitit 1917, që bëri të mundur lirimin nga burgu e internimi që vuante Mustafa Kruja, si pasojë e një dënimi të dhënë nga Esat Pashë Toptani e, i kaluar për zbatim, autoriteteve italiane. Më pas Mustafai u bë kryeredaktori i gazetës “Kuvendi”, të cilën Sotir Gjika e drejtonte në Romë. Ky bashkëpunim vazhdoi deri në dhjetor 1918, kohë kur Mustafai u kthye në Shqipëri, për të marrë pjesë në Kongresin e Durrësit.

Atëherë u ndërpre dhe bashkëpunimi veprues mes atyre dy personazheve të jetës kulturore e politike të Shqipërisë së fillimit të shekullit të 20. Sotiri vazhdoi veprimtarinë e tij publiçistike, ndërsa Mustafai atë politike. Me mbylljen e gazetës “Kuvendi”, Sotiri u shpërngul përfundimisht në Bari, aty ku ishte qëndra e së përditëshmes”Lajmëtari i Puljes”, në krahinën jugore përballë Shqipërisë, e cila ishte dhe ajo e origjinës së bashkëshortes së tij, Angela Lilly Quarta. Ndërsa Mustafai pati peripecitë e tij në vorbullën e politikës shqiptare, në parlamentin e parë e, më pas, në mërgim në Shumadinë jugoslave, mbas dështimit të kryengritjes së Elez Isufit e Zija Dibrës.

U takuan përsëri, tashmë së bashku me familjet, në Krishtlindjet 1924, kur Zogu u kthye në Shqipëri dhe politika kundër zogiste mori rrugën e mërgimit të gjatë, duke filluar me zbarkimin në Bari e Brindisi të Italisë. Aty në Bari lindi djali i katërt i Mustafait, Besimi, ndërsa Sotiri kishte një djalë e një vajzë, Aleksandrin dhe Elenën. Mustafai me familje nuk qëndroi gjatë në Pulje, u shpërngulën në Zara të Dalmacisë, atëherë territor italian. Gjatë një udhëtimi në Shqipëri, më 1923, i dërguar nga gazeta për të hetuar mbi vrasjen mizore të Gjeneral Telinit, Sotiri pësoi një ftohje të rëndë, e cila brënda katër vitesh i mori jetën, në moshën 38 vjeçare.

Vitet kalonin, por kontaktet mes dy familjeve ruheshin dhe sa herë që Mustafait i binte rruga të vinte në gadishull, ai nuk linte rast pa parë familjen e mikut të ndjerë. Gjatë këtyre vizitave ai vinte re dhe rritjen e fëmijëve, sidomos të vajzës së Sotirit, Elenës. Instikti prindëror për të patur një nuse të shkolluar e të fisme për djalin e tij, merrte konture gjithënjë e më të përcaktuara në mëndjen e tij.

Erdhi 1939, pushtimi i Shqipërisë, ikja e Zogut, dhe Mustafai u kthye me gjithë familjen në Shqipëri, duke lënë jashtë djemtë që vazhdonin studimet. I madhi, Petriti, ishte student i Universitetit të Grenoblit, në fakultetin e ingjinjerisë elektrike. Tani vizitat në shtëpinë e së vesë së Sotirit u bënë më të shpeshta, e Mustafai vuri re me kënaqësi se vajza e mikut të tij ishte bërë një zonjushe e bukur që vazhdonte Universitetin e Napolit. Atëherë shpresa e vakët që kishte përcjellë vitet e tij të mërgimit, ajo e një martese të djalit të tij me vajzën e Sotirit, mori shembëlltyrën e një projekti, të cilin ai u zotua plotësisht në vetvete t’a sendërtonte. Bisedoi me të venë e mikut në lidhje me të e gjeti mirëkuptimin e duhur. Atëherë projekti hyri në rrjedhën e tij të zakonëshme, me njohjen e pëlqimin e ndërsjelltë të të rinjvet.

Nga kjo njohje e deri në martesën e 12 korrikut 1942, koha kaloi shpejt. Martesa qe kurorëzimi i një ëndërre të re, të lindur në hapësirën e një ëndërre të vjetër. Sigurisht nga qielli pati bekimin e babait të larguar përgjithmonë, por që gëzohej sepse bija e tij po kthehej të ndërtonte çerdhen e saj në atdheun e tij, për të cilin ai punoi deri në çastet e fundit të jetës. Po të gjitha këto dëshira të lindjes së jetës së re do të përballeshin me një realitet të vrazhdë, deri në mizori, që ishte lufta e dytë botërore dhe fundi i saj me ardhjen e komunistëve në pushtetin e Shqipërisë.

Gjatë luftës çifti i ri jetoi larg politikës aktive. Mustafai ishte aq shumë i zhgënjyer nga politika saqë i kishte ndaluar familjarëve të tij pjesëmarrjen në të, e ishte munduar të adresonte fatet e tyre në drejtimin e profesioneve. Kështu edhe Petriti, së bashku me dy shokë të tij të shkollës, Petrit Daklin dhe Ismail Topçiun, themeloi një ndërmarrje elektrike e, deri në fundin e luftës, pati veprimtarinë e tij private. Elena qëndronte në shtëpi, ku ndihmonte babain e saj të dytë të vazhdonte punën e tij të vyer me Fjalorin, e ku kujdesej edhe për djalin, Eugjenin, që lindi mbas më pak se dy vjet martese.

Me krijimin e Qeverisë komuniste ndërmarrja u mbyll dhe Petriti mbeti pa punë. Qenë pak muaj papunësie, gjatë të cilëve ai ndonjëherë vente e bisedonte me shokët e tij mbi gjendjen e Vendit. Ishte koha e pregatitjes së zgjedhjeve të reja ku, zyrtarisht, “mund” të paraqiteshin edhe parti të tjera veç F.N.Ҫ. Në një nga ato biseda u trajtua ky vështrim i gjëndjes politike dhe u fol mbi mundësinë e krijimit të një partie të ligjëshme të opozitës. Pak kohë mbas kësaj bisede, Petriti u thirr në Ministrinë e Punëve Botore, ku Ministri Spiro Koleka i njoftoi emërimin në një Degë të posaçme të saj, e cila merrej me llogaritë e ndërmarrjeve italiane që kishin investuar në Shqipëri para dhe gjatë luftës. Detyra ishte mjaft delikate, por Petriti e përballoi me mjaft sukses, duke u munduar t’i linte sa më pak detyrime Shtetit shqiptar kundrejt ndërmarrjeve italiane.

Por ndërsa ai vazhdonte punën e tij intensive në ministri, një ditë të marsit 1946 u arrestua nga Skënder Kosova, njëri prej kuadrove më mizorë të hetuesisë në kohën e tij. Arrestimi befasoi edhe vetë Ministrin Koleka, i cili ndërhyri personalisht tre herë për lirimin e tij, por pa dobi. Në akuzën me të cilën u përball, veç emrit të Mustafa Krujës, ishte biseda e zhvilluar muaj më parë me shokët e tij. Ajo i kushtoi gjyqin e dënimin me 15 vjet privim lirie e punë të detyruar. Ajo kartolinë e vogël që nga një anë ka të pikturuar një peisazh dimri e nga tjetra një frazë drejtuar gruas së tij, është një relike e asaj periudhe të jetës së asaj familje.

Ajo kartolinë ka në vetvete dashuri, dhimbje, mall, por edhe shpresë, kjo e fundit mjeti më i mirë për të përballuar fatkeqësitë e për të mbijetuar edhe atëherë kur jeta normale përbën një mirazh të paarritshëm, edhe atëherë kur vdekja quhet si shpëtim nga e keqja. Ajo mbetet dëshmi e njërit prej miljona çasteve në të cilët kaluan mijëra vetë në Shqipërinë e regjimit komunist, dëshmi e një drame të fuqishme që luhej në shpirtin e njërit prej tyre, të ndarë përdhunshëm nga dashuritë njerëzore pa i bërë askujt as të keqen më të vogël. Ajo shpreh edhe diçka tjetër veç dashurisë, vlerësimin e besimin tek gruaja shqiptare që, n’ata vite të tmerrshme, dha provën më madhore të gjithë historisë shqiptare, atë të qëndresës familjare e të virtutit vetiak që triumfoi edhe mbi fuqinë e verbër të diktaturës, duke ruajtur vlerat më të mira morale. Edhe Elena, marrësja e asaj kartoline, e flijoi jetën e saj në odisenë e gjatë të kampeve të përqëndrimit, pa çuar kurrë nëpër mend as vetëtimthi, se me një firmë mbi një dokument shkurorëzimi, mund të shpëtonte njëherë e përgjithmonë nga “skëterra shqiptare” e mund të kthehej në Vendin e saj të lindjes, ku kishte familjen e saj e perspektivën e një jetë krejtësisht të ndryshme.

Nuk e dij se si ajo minikartolinë ka dalë nga burgu në dhjetorin e vitit 1946 e se si është ruajtur për më shumë se gjysëm shekulli, në peripecitë e pafund të shpërnguljeve nga një kamp përqëndrimi në tjetrin. Mbas asaj kartoline, n’ato pak fjalë të ngrohta e të sinqerta, qëndron jeta e tre njerëzve. Prandaj ajo kthehet në një relike e mund të shërbejë si e tillë në një muzeum, duke i u folur, me heshtjen e saj, vizitorëve për një kohë plot tragjedi e drama të njohura e të panjohura, që u përplasën mbi kryet e dhjetra mijra njerëzve të pafajshëm, duke shkatërruar të gjithë jetën e tyre. Ajo kartolinë evokon një ndjenjë të madhe, dashurinë, që mbetet ndoshta arma më e fuqishme në përballimin e së keqes, të mizorisë së një pushteti e të një sistemi që ishte ngritur mbi bazën e urrejtjes e të largimit nga Perëndia dhe mësimet e saj.

Korrik 2017

NJË ZGJEDHJE TEJET E VËSHTIRË

June 20, 2017 by dgreca

1-eugjen-merlika

“Arti i luftës është arti për të shkatërruar njerëzit, politika është arti për t’i gënjyer.”- D’ALEMBERT/

Shkruan: Eugjen Merlika /

Kemi hyrë në javën e fundit të fushatës zgjedhore më të veçantë e më të pazakontë të pas komunizmit në Shqipëri. 25 qershori pritet me një interes të shtuar, si në Shqipëri e në mjediset shqiptare jashtë kufijvet, po ashtu edhe nga ata qarqe të politikës evropiane e botërore që shqetësohen, ndoshta jo pa të drejtë, për rreziqet që mund të burojnë nga Ballkani i trazuar, që sjellin ndër mënd kohë të shkuara e të vona, të shoqëruara me ngjarje të hidhura e plot dhimbje. Shqipëria është një pjesë e atij Ballkani, ndoshta ajo më problematikja, mbasi populli i saj, që flet të njëjtën gjuhë e ka të njëjtët doke e zakone, jeton i ndarë në gjashtë shtete !!!

Ky fakt, normalisht, do të detyronte disi rrahjen e mendimeve të fushatës zgjedhore, të trajtonte si problem për zgjidhje edhe çështjen kombëtare. Por në lumin e turbullt të fjalimeve parazgjedhore nuk ka asnjë gjurmë të saj. Për hir të së vërtetës duhet pranuar se, pak kohë më parë, drejtues të lartë në Shqipëri, Kosovë e Maqedoni, për të trysnuar Brukselin që të shpejtojë proçesin prej kërmilli të integrimit të Ballkanit Perëndimor në BE, e ngritën zërin e tyre, duke krijuar nga një anë shpresa të vakëta e duke marrë, nga ana tjetër përgjigjet standarte të tabusë së mos ndryshimit të kufijvet. Ato shpresa avulluan si vesa në diell, duke zhgënjyer ndonjë besimtar të pakët të ëndrrës shqiptare. Politika evropiane e botërore parapëlqen të mos “shtojë” telashet e veta me një bashkim të trojeve shqiptare në një shtet të vetëm, edhe se sot ajo nderon njëzëri renanin e madh nga Ludvigshafen, arkitektin e bashkimit të Gjermanisë këtu e 27 vjet më parë, ish Kancelarin Helmut Kohl, që ndërroi jetë këto ditë e që u vlerësua nga dy ish presidentë amerikanë, bashkëkohës politikë të Tij, Georg Bush (ati) dhe Bill Clinton, si ”shtetari më i madh i Evropës së mbas luftës”.

I arkivuar problemi kombëtar, fushata parazgjedhore paraqitet në gjithë përmasat e saj të një profili të ulët, në të cilën mbizotërojnë paditë e sharjet mes tre forcave politike kryesore, të cilat garojnë për qeverisjen e Vendit. Kjo fushatë, në krahasim me paraardhëset e saj, përjashtuar atë të “vitit të mbrapshtë” 1997, ka veçantitë e saj mjaft të spikatura. Së pari shtrihet në kohën më të gjatë të mundëshme, mbasi në fakt filloi më 18 shkurt me mitingun e madh të Opozitës në Tiranë e vazhdoi për pesë muaj, gjatë të cilëve shqiptarët qenë të pranishëm në kapërximet politike më të papërfytyrueshme, dëshmi e një paqëndrueshmërie parimesh politike, por edhe e një mungese të theksuar të moralit politik.

Shkërmoqja, sa qesharake, po aq edhe e shëmtuar e shumicës pushtetare të katër viteve të fundit, nxori në pah, në gjithë lakuriqësinë e tyre, problemet themelore të pregatitjes, të karakterit, të programeve politike e ekonomike, të moralit vetiak e politik të PS e të LSI si parti e, kryesisht si drejtues kryesorë. Ajo lidhje, që kishte si “mision” “Rlindjen” e vonë të Shqipërisë dhe fillimin e bisedimeve për hyrjen e saj në BE, nga vetë pohimet publike të përfaqësuesve të saj kryesorë, rezultoi se qe një marrëveshje pushtetare për ndarjen e “tepsisë”, të zonave të ndikimit në fusha të ndryshme të jetës ekonomike dhe administrative të një Vendi të drobitur nga hallet. Simbas pohimit të Presidentit të sapo zgjedhur dhe ish Kryetar i Kuvendit, z.Ilir Meta, koha e bashkëqeverisjes së fundit”është periudha e lulëzimit dhe shpërthimit të drogës në të gjithë Shqipërinë. është periudha kur Shqipëria u përcaktua si Vendi i dytë për prodhimin e drogës në botë.” Ky pohim përkon me paditë që kryetari i PD, Basha i kish shpalosur hapur kohë më parë, por që autorësinë e vërtetë Kreu i Shtetit përpiqet t’i a veshë forcës së tij politike, duke u shprehur se “Basha u kujtua për drogën mbas zgjedhjeve për kryetarin e bashkisë së Peshkopisë”. Ҫuditërisht z. Meta “harron” të shpjegojë arsyet aq të forta të bashkëqeverisjes me kartelin e drogës, kur i u desh të flijojë edhe ministrin e tij të Drejtësisë….

Kryeministri nuk parapëlqen të flasë për problemin e drogës e të personave të inkriminuar në partinë e tij, mbasi ndoshta në marrëveshjen e 18 majit me bashkëbiseduesin e tij, që deri n’atë çast e quante si kundërshtarin më të madh të reformës në drejtësi, mbasi kishte frikë prej saj, pra ishte i lidhur me paligjëshmërinë e korrupsionin, është gjetur një mënyrë e pranueshme për “t’a vënë në gjumë” dukurinë e shëmtuar, së paku deri sa të mbarojë fushata, edhe se kronika çdo ditë pasqyron episodet e saj të panumurueshme. Ai kërkon votat për të patur shumicën absolute, kërkesën e parë e të fundit të çfarëdo politikani në çdo Vend të Botës. Ai përsërit në pafundësi e deri në mërzi tezën se vetëm partia e tij është në gjëndje të “bëjë shtet”, mbasi, sipas tij, shteti shqipatar nisi rrugën e tij në qershor të 2013, deri atëherë ishte një “tabula rasa”….. Kuptohet se kjo mënyrë mëndjemadhe të shprehuri, jo vetëm që nuk i përgjigjet së vërtetës, por pasqyron një vetëkënaqësi skajore e cila nuk mund të sjellë asgjë të mirë. Aleatët e tij në Qeveri e konsiderojnë sot si një personazh të dorës së dytë, “të paaftë të mbajë timonin”, që shumë shumë mund të gjejë një vend si pasagjer. Z.Rama, nga ana e tij, i vesh bshkëpuntores kundështare, LSI, të gjitha arsyet e mosrealizimeve të qeverisë së tij, duke e paditur atë si një parti afariste që, në mbrojtje të interesave të saj, kushtëzonte çdo hap të veprimtarisë qeveritare me marrëveshje në dobi të saj. Sigurisht në këto akuza të ndërsjellta është një pjesë e mirë e së vërtetës objektive.

Por kryeministri është i vendsur t’a “ndryshojë” këtë gjëndje, ai premton që me partinë e tij të ndërtojë një shtet ku të funksionojë gjithshka, ku të mbizotërojë mirësjellja në marrëdhëniet me partnerët dhe kundërshtarët, ku administrata shtetërore të mos jetë më funksion i ndryshueshëm simbas përfundimeve zgjedhore të partive, ku të bashkërendohet një politikë e përbashkët synimesh e mjetesh në mbrojtjen e interesave kombëtare në përballje me botën, ku të sundojë meritokracia si kriter bazë i përzgjedhjes së administratës shtetërore, ku… Të gjitha ide të lëvdueshme, të pohuara qindra herë në përvojat e shteteve të zhvilluara, por të evokuara edhe në shumë shkrime të shtypit shqiptar në vite. Por nëse për një gazetar të thjeshtë do të mjaftonte paraqitja në mënyrë bindëse e tyre, për të qenë në harmoni me ndërgjegjen profesionale dhe atdhetare, për një drejtues shteti ajo paraqitje duhet binjakëzuar me besueshmërinë që frymëzon përsa i përket mundësisë së sendërtimit të tyre. Në këtë drejtim problemi le shumë për të dëshiruar, mbasi të gjithë drejtuesit e partive të mëdha mbajnë mbi supe të gjithë përvojën dështake të kalesës pas komuniste.

Gara e premtimeve, duke e ditur se nesër në pushtet nuk do të mbahen as një e katërta e tyre, është një kostante e politikës në çdo kohë e në çdo vend, por premtimet e bëra në këtë fushatë zgjedhore në Shqipëri i kalojnë caqet e gënjeshtrave të zakonshme të politikës. “Gënjeshtrat janë jeta e burrave të Shtetit” shkruante dikur G.L. Graves, një shkrimtar anglez. Por kur premtimet marrin formën e gënjeshtrave, të cilat kalojnë kufijtë e logjikës më parake ekonomike, përbëjnë një problem moralo-ligjor që shtrohet me forcë, mbasi mashtrimi për të marrë votën kthehet në një dukuri negative të papranueshme. Për më tepër kur ata mashtrime nuk bëhen nga “virghëresha” të politikës, por nga aktorë të regjur në drejtimin shtetit.

Kjo vlen edhe për kreun e PD, Basha, që mundohet të bindë shqiptarët se “Republika e re” do të jetë një Eldorado e ëndërruar prej tyre, ku qytetarët do të paguajnë 9% taksa, ku pensionistët do të kenë të siguruar 25.000 lek në muaj, ku arsimi i lartë do të jetë falas e shërbimi shëndetësor i garantuar për të gjithë në standartet evropiane. Të gjitha këto janë synime mjaft fisnike e të domosdoshme, por në kushtet e ekonomike të shtetit shqiptar, mbeten vetëm dëshira, që mund të sendërtohen vetëm nëse të tjerët na lejojnë të shesim drogën në tregjet e tyre normalisht. Me që kjo mundësi përjashtohet a priori për shumë arsye parimore e praktike, për një Vend që ka 647.000 pensionistë në një popullsi më pak se tre milion banorë, me nivele papunësie shkatërruese e nivele prodhimi të ulta, të tilla iluzione nuk mund të mbeten veçse ëndërra. Por leaderi i PD e përforcon propagandën e tij zgjedhore në fushën ekonomike me njoftimin se programi i tij ka vulën e këshilltarit ekonomik të kancelares Merkel. Argumenti është sugjestionues, por paraqet dritë hijet e tij, mbasi vevetiu lind pyetja : përse qeveria gjermane nuk bën një ulje drastike të taksave nga mbi 40% në 9%, siç mëton drejtuesi kryesor i PD ? Përgjigja është e thjeshtë : sepse një veprim i tillë do të çonte në falimentim edhe ekonominë më të fuqishme të kontinentit.

Nëse shqiptarëve u pëlqen të nanurisen nga premtimet e Ramës, të Metës, të Bashës apo ndjekësve të tyre, të cilët, në këta vite të gjata të kalesës, kanë patur rastin katëcipërisht të maten, nga pozita pushtetare apo opozitare, me të vërtetën dramatike të jetës së Vendit të tyre, duke pjellë më të shumtën dështime, pa marrë mundimin për t’i renditur këtu, mund të shkojnë më 25 qershor e t’i votojnë. Më 26 qershor apo në ditët në vijim ata do të jenë të pranishëm në fillimin e shtrimit të sofrave “të marrëveshjeve”, për të formuar të njëjtat qeveri, duke i ngrënë të gjithë paditë e bëra në drejtim të njëri tjetrit. E nëse ndonjë forcë do të mbetet e pakënaqur nga përfundimet e votës së sovranit popull, do të nxjerrë nga arsenali i saj armën e protestës e të mos njohjes së rezultateve…

Kryetari i Shtetit që tani paralajmëron mos dekretimin e Qeverisë, një hap shumë më “i përparuar” nga mos dekretimet e ambasadorëve në Vatikan të markës Nishani. Rreziku i një paralize të jetës politike shqiptare, mbas çadrave të Ramës e të Bashës, mbetet i përhershëm duke e kthyer Shqipërinë, jo vetëm në republikë të drogës, por edhe n’atë të bananevet.

Para këtij pështjellimi të pashembullt politik si duhet të votojnë shqiptarët ? Simbas bindjes sime modeste, ata duhet të gjejnë forca në vetvete, për të votuar në masë parti krejtësisht të reja si ato të Gjergj Bojaxhiut apo Bilal Kolës, të cilat mund të përfaqësojnë, edhe se n’embrion, një alternativë për t’ardhmen, përballë monopolit 26 vjeçar të partive të mëdha pas komuniste. Do të ishte fillimi i ndyshimit të vërtetë të politikës shqiptare, ndryshim që do të kërkojë kohën e tij, por që duhet të japë shenjat e para të dukëshme më 25 qershor.

Duket si një gjë e pamundur, një përmbysje e raportit të forcave në politikën shqiptare, por është i vetmi mjet për të goditur në themele qeverisjen e dështuar të njëzet viteve të fundit, së bashku me aktorët e saj të dorës së parë apo të dytë. Duket si një ndërmarrje marramendëse dhe ireale, por përvoja botërore na jep mjaft shëmbuj vërtetues, më i fundit ndriçues, fitorja e “Republikës në ecje” të Presidentit francez, Emmanuel Macron.

Qershor 2017

SIKUR TË KISHIM NJË MACRON !

May 14, 2017 by dgreca

NGA EUGJEN MERLIKA/Dita e 7 majit është ajo e çlirimit të Francës nga ushtritë naziste. Këtë vit ajo përkoi me votimet për zgjedhjen e Kryetarit të Shtetit. Rreth 1800 gazetarë kishin mbërritur nga e gjithë bota në kryeqytetin francez, për të ndjekur përfundimin e garës zgjedhore ndërmjet Emmanuel Macron-it dhe zonjës Marine le Pen, kryetare e Ballit Kombëtar francez. Interesi i përfundimit të këtij dyluftimi zgjedhor kishte përfshirë gjithë opinionin publik botëror, atë të drejtuesve të shteteve por edha atë të qytetarëve, veçanërisht t’atyre evropianë.

Ishte në lojë, si asnjë herë tjetër, fati i Evropës si bashkësi e organizuar Shtetesh të lira e demokratike, me një histori të njohur për rëndësinë e saj n’atë të mbarë njerëzimit. Para 12 vjetësh, një tjetër betejë për presidencën franceze, ndërmjet Jean Marie le Pen, babai i Marinës dhe Jacques Chirac, përfundoi me një “rezultat tenistik” : 80% me 20%. Atëherë e gjithë Franca u mobilizua për të votuar kandidatin e djathtë në garë me atë ultra të djathtë. Nuk pati shemëri, finalja u kthye në një lojë me një portë. Por edhe ata votime patën të veçantën e tyre, madje një të papritur shumë të madhe : në garën e parë me të gjithë kandidatët kandidati i Ballit Kombëtar doli i dyti duke lënë pas partinë socialiste e përfaqësuesin e saj, ish kryeministrin Lionel Jospin.

Ishte tronditja e parë e madhe që merrte duopoli e djathtë – e majtë, që kishte qeverisur Francën për dhjetëvjeçarë. Kishte lindur një forcë e re politike, krejt e ndryshme nga ato të traditës së mbas luftës së Dytë botërore. Ajo erdhi duke fituar gjithënjë e më shumë përkrahës, jo vetëm nga të përmalluarit e së shkuarës, por edhe nga shtresat më në nevojë të shoqërisë, nga ata që ndjenin mbi shpinën e tyre vështirësitë ekonomike të epokës pas koloniale e asaj të globalizimit të përgjithshëm. Kjo forcë që sot, e drejtuar nga kandidatja humbëse e balotazhit të 7 majit, e cila e “pensionoi” babain e saj, me të cilin nuk ka më asnjë marrëdhënie, ka në programin e saj tërheqjen e Francës nga Nato dhe BE, një politikë autarkike të mbuluar me thirrje demagogjike kundër Evropës së Bashkuar, për një kthim mbrapa në Francën e mbyllur në kufij e në marrëdhënie, me iluzionin e rremës se në këtë mënyrë problemet e francezëve do t’ishin lehtësisht të zgjidhshëm. Ajo është sot shtylla më e fuqishme e t’ashtuquajturit “populizëm”, një pseudo doktrine të re që i jep përparësi shteteve të veçanta e që synon shpërbërjen e Bashkimit evropian. Si e tillë ajo ka përfaqësuesit e saj , pothuajse në të gjitha vendet evropiane, ka përkrahës në botën globale n’ata sektorë të cilët janë t’interesuar për dobësimin e shkërmoqjen e Evropës së bashkuar. Përkrahëse e fortë e kryetarëve të Moskës dhe Washingtonit, Marine le Pen, në kryesinë e republikës franceze, do të kishte qënë një faktor vendimtar dhe i mbrapshtë për vazhdimin e shpërbërjes s’Evropës, mbas të famëshmit Brexit, të shpënë me sukses në fund nga homologu i saj britanik, Nigel Farrage.

Ortekut lepenist, që rrezikonte të pushtonte Francën e të shkatërronte Evropën, i vuri gjoksin një politikan i ri 39-vjeçar, z. Emmanuel Macron, ish ministër i ekonomisë në kabinetin e kryeministrit Manuel Valls ish këshilltar ekonomik i Presidentit Francoit Hollande, një nga mëndjet eprore të brezit të tij, me stdime të nivelit më të lartë. Kishte dhënë dorëheqjen nga posti i ministrit e me largpamësinë e intelektualit të shkëlqyer, me nuhatjen e hollë politike e njohjen e thellë të popullit e brezit të tij, u zotua të krijonte një lëvizje të re, të cilën e mbiquajti “En Marche! (“Në ecje”). Askush, një vit më parë nuk i jepte asnjë mundësi fitimi kësaj force dhe arkitektit të saj. Për të kuptuar filozofinë politike të banorit t’ardhshëm të Elizeut, po sjell këtu një fragmenet nga libri i tij i fundit “Revolucioni”:

“Disa mendojnë se Vëndi i ynë është në rënie, që më e keqja është përpara, që qytetërimi ynë është duke u shuar…. Të tjerë mendojnë se Franca mund të vazhdojë pak a shumë kështu, të zbresë po shpatin, por një shpat jo shumë të pjerrët. Që loja e ndërsjelltësisë politike mjafton të na japë pak frymëmarrje. Un jam i bindur se gabojnë, se dështimi varet thjesht nga modelet e tyre, nga ricetat e tyre. Ndërsa Vëndi, në tërësinë e tij, nuk është aspak në dështim. Dhe ai e din. Turbullt, por ai e din, e ndjen. Që këtu ndarja e tanishme mes popullit e qeveritarëve të tij….”

Në ballë të programit të tij politik Macron-i vuri Evropën, si shtëpia e përbashkët e të gjithë evropianëve, si një ndërtesë madhështore e projektuar dhe ndërtuar nga njerëz me shpirt të madh e mëndje të ndritur, të cilët, mbi gërmadhat e kontinentit të tyre mbas 1945-s, u panë sy në sy e u betuan para Zotit, bashkëqytetarëve të tyre e brezave që nuk kishin lindur ende, se tragjedi si ajo e luftës së Dytë botërore nuk do të përsëriteshin më kurrë. Ai betim qe themeli mbi të cilin u ngrit Evropa e re, një vepër titanike që pati për mision shmangien e dasive e kundërshtive shekullore, miqësimin e popujve që ndaheshin prej njëri tjetrit nga tërësi interesash e krenarish kombëtare. Ky mision fisnik u sendërtua në sajë të vullnetit të mirë të dy brezave evropianësh e të largpamësisë së Etërve themelues.

Presidenti i ri i Francës e ndien veten krenar që merr në dorë, së bashku me të gjithë ata që besojnë sinqerisht në t’ardhmen e Evropës, stafetën e tyre, për të çuar përpara çështjen dhe misionin e saj, për të ecur me ritmet e duhura drejt synimeve gjithënjë e më të larta. Këtu qëndron e veçanta e këtij djaloshi shtetar, i cili guxon të ngrejë një ledh kundër të gjithë atyre të verbërve politikë, që nuk reshtin kurrë së sulmuari Bashkimin evropian, deri në paturpësinë e neveritëshme të të krahasuarit me ish Bashkimin Sovjetik. Largpamësia e Macron-it qëndron në besimin e madh që ai vuri në popullin e tij e në shpirtin e tij evropian, kur dihej se para më shumë se dhjetë vitesh ai popull kishte rrëzuar projekt – kushtetutën e Evropës, duke ngadalësuar dukshëm ecjen e saj drejt bashkimit të plotë. Risia e mendimit të presidentit të ri qëndron në një fakt tjetër, n’atë të prirjes për të ndryshuar diçka në filozofinë e vazhdimësisë politike të çështjes evropiane. Ai shpreh bindjen se doktrinat ideo-politike që lindën mbas luftës së Dytë botërore, të cilat shënuan ecjen demokratike të shoqërive perëndimore dhe epërsinë e sistemit të tyre kundrejt atij komunist të Evropës lindore, që krijuan partitë e qendrës së djathtë të orientimit katolik dhe rivalet e tyre të qëndrës së majtë të drejtimit socialist, sot nuk janë më të mjaftueshme për të udhëhequr ecjen e Bashkësisë evropiane, e cila kërcënohet nga shpërbërja e saj, si pasojë e fitores së mundëshme të ideve të mbylljes në vetvete e të kombëtarizmit të rremë e të ngushtë. Për pasojë ai krijoi një forcë tjetër të re, që huazon nga dy paraardhëset e saj veçoritë e tyre më pozitive, duke bërë një përmbledhje të ideve të tyre, të cilën e gatuan së bashku me shpirtin e tij reformues e konceptet liberale për ekonominë e cila, në sajë të globalizmit, ka hyrë në një fazë krejt të re të zhvillimit.

Në festën e fitores së Macron-it u valavitën flamujtë me shumë yje të Evropës së bashkuar e u luajt Hymni i Gëzimit, që nga viti 1985 është hymni zyrtar i saj, që na kujton dy gjermanë të mëdhenj të dy shekujve më parë, Shiler dhe Bethoven, autorë përkatësisht të tekstit dhe muzikës. Macron përshëndeti idhtarët e ti të mbledhur para muzeut të Louvrit me këto fjalë, ndërmjet të tjerash : “Kjo që kemi bërë në këta muaj nuk ka ndodhur kurrë, e nuk ka të ngjajshëme. Në këtë mbrëmje para Louvrit ju përfaqësoni zellin, entuziazmin, energjinë e popullit të Francës. Keni zgjedhur guximin e me atë guxim do të ecim…..”

Ecja e tij nuk do të jetë një fushë me lule, sepse kundërshtarët do të mundohen t’i futin shkopin në rrota. I filluan mbas 24 orësh komunistët, të parët protestat. Balli Kombëtar është gjithmonë në pritë, i gatshëm të mobilizojë taborret e tij të votuesve, por shumë francezë, të rinj e të moshuar, janë me të. Fuqia e tij e vërtetë zgjedhore do të duket mbas pak javësh, kur të kryhen votimet për parlamentin e Francës, por një gjë është e sigurtë, ai gëzon përkrahjen e pjesës më cilësore të shoqërisë franceze. Të gjithë evropianët që ëndërrojnë Shtetet e bashkuara t’Evropës, luten për fitoren e vijës së tij politike.

Mendoj se edhe ne, shqiptarët, t’etur për bashkimin tonë si komb e t’Evropës si koncept gjithëpërfshirës, duhet të shohim tek Presidenti i ri i Francës një shpresë. Krahas kësaj shprese, vjen i vetvetishëm një urim e një lutje, për të parë në gjirin tonë një personalitet si Macron-i, një njeri me të vërtetë të ri jo në moshë por në mendime. Politika e sklerotizuar shqiptare ka nevojë të domosdoshme për një figurë të ngjajshme, që të verë në lëvizje të vërtetë kombin drejt synimesh realiste e reale, që të grumbullojë rreth vetes forcat më të shëndosha e më cilësore të shoqërisë, të cilat sot ndrydhen nga monopoli i pushtetit e nga varfëria ideore e kundër pushtetit. Na nevojitet në njeri me nivelin intelektual epror, që të hapë shtigjet e një epoke tjetër, asaj të meritës, aftësisë e vlerave. Ajo epokë duhet të nxjerrë në pension të parakohshëm një morì t’ashtuquajturish politikanë të karierës, njerëz të improvizuar e të projektuar nga sistemi i vjetër komunist, njerëz që nuk kanë asnjë meritë të veçantë intelektuale për të prirë një popull me njëmijë probleme, veç asaj të pasurimit të paligjshën në kurriz t’atij populli.

Macron-i u premtoi bashkatdhetarëve të tij se do t’u thotë gjithmonë të vërtetën, edhe atëherë kur ajo është e pakëndëshme, madje e hidhur. Sa shumë kemi nevojë edhe neve të na thonë të vërtetën qeveritarët e politikanët, sepse jemi të tejngopur nga gënjeshtrat e mashtrimet e të gjitha formave e të gjitha ngjyrave. Dëshërojmë të dëgjojmë të vërtetën për ekonominë e perspektivat e saj, për pasuritë prrallore të disave e varfërinë migjeniane të shumë të tjerëve, për pronat e vjetra që nuk kthehen e pronat e reja që mbijnë si kërpudhat, për kanabizimin e Vendit dhe alternativat e daljes nga ajo gjëndje traumatike, për kriminelë të zakonshëm që bëhen papritmas të pasur e me pzita të larta në shtetin e “reformuar”, për pafundësinë e “legalizimeve” të paligjëshmërisë, për shqiptarët që ikin e për ata që nuk munden të largohen, për miliardat e eurove që premtohen si investime, ndërsa dëmshpërblimet për punën e papaguar të burgjeve komuniste paguhen me pikatore, për faktin shumë të trishtueshëm se në këtë Vend, ndryshe nga shumë Vende të tjera ish komuniste, asnjë politikan nuk gjykohet as kur vret, as kur grabit, as kur korrupton apo kur korruptohet…..

Duke i uruar sukses e punë të mbarë Makron-it francez në të mirë t’Evropës, përkëdhelim shpresën që të shohim një ditë, jo shumë të largët, një Makron shqiptar, që të ngrihet mbi kënetën e pështirë të politikës sonë e të na bëjë edhe neve të shohim në sheshet tona flamujtë e Evropës së bashkuar përkrah shkabës së Skënderbeut, dhe të dëgjojmë Hymnin e Gëzimit, të një gëzimi të vërtetë mbas gati një shekulli mundi e cfilitjeje.

Maj 2017 Eugjen Merlika

DIKTATURA ENVERISTE DHE PËRBALLJA ME TË

April 20, 2017 by dgreca

(Përsiatje rreth vëllimit : “NË SHQIPËRINË BURG. Ҫfarë ndodhi ?! Ҫfarë pashë ?! Ҫfarë hoqëm?!” të shkrimtarit KURT B. KOLA/

NGA EUGJEN MERLIKA/

U mbush një vit nga dalja prej shtypit të UETPress të një libri me kujtime të shkruar nga Z. Kurt Kola, që është munduar, simbas mendimit tim me sukses, t’i japë lexuesve shqiptarë një vepër letrare, në të cilën përshkruhet me mjaft vërtetësi jeta e tij, ajo e një njeriu të lindur në një familje të njohur të mjedisit atdhetar të Veriut të Shqipërisë, i cili në moshën e njomë tetëvjeçare, së bashku me të gjithë pjestarët e familjes, gra e fëmijë, hynë fatalisht në ingranazhin mishgrirës të diktaturës komuniste e sllavofile shqiptare.

Historia e këtij fëmije që rritet, burrërohet e vuan për gati një gjysëm qindvjeti, gjithmonë nën ingranazhet bluajtëse të fateve e jetëve të qindra mijra qëniesh njerëzore, i ngjet asaj të shumë sivëllezërve e simotrave të tij, bashkudhëtarë në natën tepër të gjatë t’acarit ngrirës të diktaturës komuniste shqiptare. Autori i kujton ato apo ata me emra e mbiemra, me keqardhjen dhe dashamirësinë e bashkëvuajtësit e me dhimbjen e thelle të bashkëkombasit që nuk i nënështrohet për asnjë çast idesë se regjimi njëjtësohet me popullin e tij. Për të që nga 10 maji i 1945 deri në 10 janar 1991, kur përbindëshi po jetonte çastet e tij të agonisë vdekësore, ai regjim u quajt si një lëngatë e pështirë që kishte pushtuar trupin e lashtë të Shqipërisë etnike, si një mallkim që dilte nga thellësitë e Ferrit e vinte e trupëzohej në figurat e drejtuesve të komunizmit shqiptar, të cilët, si Kont Ugolini në veprën madhështore të Dantes, që brente pa pushim eshtrat e arqipeshkvit Ruggieri, brenin ata të shokëve të tyre, t’akuzuar për tradhëti.

“Del mizuer këndejna, del prej mërzijet

Zgaq i përbuzshëm Shqypnia t’volli…”

Kështu kishte prtretizuar vite më parë poeti i ndritur kombëtar, Ndre Mjeda, një krijesë shqiptare të ngjajshme me shembëlltyrat e atyre që, me yll në ballë, i kishin vënë Atdheut vargojtë më të rëndë që kishte provuar në mijëvjeçarët e qënies së tij.

Vepra e Kurt Kolës është një mozaik ndodhish, bëmash, episodesh, mjedisesh , njerëzish, të cilët autori i ka përshkruar me pasion në 90 kapitujt e saj, të shkëputur njëri nga tjetri, por secili prej tyre mund të jetë bërthamë e një vepre letrare. Është një lëndë jetësore, një dëshmi në vetë të parë e një odiseje të gjatë, e cila në këta vite të pas komunizmit nuk arriti të gjejë një strehë mikpritëse në letërsinë zyrtare të Shqipërisë edhe se nxori një përfaqësues madhor në fushën e letrave, në figurën e poetit dhe shkrimtarit të talentuar Visar Zhiti. “Në Shqipërinë burg”, për mendimin tim, mbetet një nga veprat më të arrira që pasqyrojnë periudhën komuniste, kryesisht pamjen e saj më të errët e kriminale : dhunën policore, terrorin shtetëror, mekanizmat e tyre të përsosura në mbarështimin e krimit të organizuar, që ishte ulur këmbëkryq, nga maja e piramidës deri tek skutat më të largëta të truallit shqiptar.

Kjo i detyrohet jo vetëm përvojës jetësore të autorit, por edhe kujtesës së tij të pazakontë, pa të cilën kjo vepër nuk do të kishte parë dritën. Për këdo, si i nënëshkruari, që ka kaluar familjarisht kalvarin e gjatë të tragjedisë shqiptare në kampet e internimit e në burgjet e socializmit shqiptar, leximi i këtij libri është një rikthim në një pjesë të madhe të jetës, episodet e së cilës ngjethin më shumë tashti kur kujtohen se atëherë kur jetoheshin. Për shumicën, që ka patur fatin e mirë të mos kenë provuar në familjet apo në veten e tyre përvoja të tilla, ky libër vlen për t’u treguar se në të njëjtën kohë me jetët e tyre të thjeshta e normale, kishte edhe bashkatdhetarë të tyre jo të paktë, që atë normalitet e kishin të ndaluar edhe t’a ëndërronin…

Realiteti i mprehtë që gjen pasqyrim në veprën e Kurt Kolës është i larmishëm e rrok në një periudhë kohe prej 47 vitesh, ngjarje e personazhe të ndryshëm, që nga ish drejtuesit e lartë të shtetit parakomunist, që qenë viktimat e para të terrorit komunist e deri tek pashallarët e kuq, xhelatët-viktima të “demokracisë popullore”, që nga njerëzit më të shquar të jetës kulturore shqiptare të të gjitha fushave, përfunduar shpejt a vonë në burgjet e regjimit e deri tek njerëzit më të thjeshtë, hajdutë pulash, që “arsyeja e mos arsyes” së absurditetit të pashembullt të klasës sunduese i ka mbiquajtur si “armiqtë e klasës”. Ky univers i vogël njerëzor, në të cilin hyjnë edhe njerëzit e regjimit, sidomos ata t’organeve të dhunës, na paraqitet i ndarë në dy kampe të kundërta, mes të cilëve partia mbjell vazhdimisht një urrejtje të përherëshme e të pafund, të tillë që nuk mund të mos ketë si përgjigje të njëjtën ndjenjë. Ishte një simbiozë e llahtarshme urrejtjesh që asgjësonin çdo ndjenjë njerëzore, që lindnin tmerre e njerëz të tmerrshëm, të cilët nuk ngurojnë të kryejnë edhe veprat më mizore, edhe mbi fëmijtë. Vepra na përshkruan një betejë të përjetëshme e të pabarabartë mes xhelatësh e viktimash, dy grupe shqiptarësh, e këtu qëndron tragjedia e vërtetë.

Autori shpesh largohet me përsiatjet e tij nga tregimi i ndodhive, shkon larg në kohë e hapësirë tokësore, në të tjera përvoja, bën krahasime, por nuk gjen shëmbëlltyra askund n’Evropë, e gjen sprovën e kobëshme të Vendit të tij, si një nga më të rrallat, në mos të vetmen. Logjikisht, përvoja vetiake duhej t’a kishte ngurtësuar jo vetëm shpirtërisht por edhe mendërisht. Fatmirësisht ai i u shmang atij rreziku, ruajti njerëzoren si ndjenjë por edhe objektivitetin si gjykim. Ai gjen tek populli i tij gjurmët e virtutit, të fisnikërisë, të moralit të trashëguar. Objektiviteti në gjykim, një nga vështrimet më të dobishme të personalitetit t’autorit, gjen shprehjen e vet më të mirë në shmangien e paragjykimeve që ishin të rrënjosura thellë në fushën shtetërore, por që mund të ndikonin fuqishëm në lindjen e të tjerëve në kah të kundërt. Kurt Kola din të gjykojë secilin prej kundërshtarëve të betejave të tij, sepse për një zgjedhje vetiake, deri diku të detyruar, ai mbeti gjithmonë luftëtar kundër regjimit me armën e vetme që kishte, gojën që nuk reshti së foluri e së padituri. Megjithatë ai nuk e sheh botën me të cilën përballet vetëm me dy ngjyra, bardh e zi, din të shohë në të edhe nuancat, madje edhe ngjyrat e tjera.

Shqipëria fisnike nuk është vetëm rrethi i tij i ngushtë shoqëror apo bashkëvuajtës, nuk janë vetëm shokët e tij të fëminisë, Qemali, Genci, Hakiu, Agroni, Gjoni, bashkëmoshatarët që u dënuan me burg politik sepse kishin fallsifikuar kuponat e reciprokut për një copë bukë që do të thyente urinë. Shqipëria fisnike shfaqet edhe nëpërmjet familjes qytetare beratase që kishte mbajtur me qira në shtëpinë e saj Bilal Kolën e internuar nga fashizmi e që nuk pranon t’i marrë qiranë familjes së tij t’internuar nga komunizmi ; nëpërmjet kryetarit të qytetit që i sjell asaj familje florinjtë për të mbijetuar, pa marrë parasysh rrezikun ; nëpërmjet figurave të policëve si Haxhi Ceka, kapter Todi, Hysen Lena, komandant Ismail Musta, polici pa emër që i bën me shenjë të dënuarit mos të pranojë të bëjë gjilpërën e të tjerë personazheve që, megjithëse ishin ushtarë të diktaurës, sa mundnin e bënin të mirën kur i u paraqitej rasti.

Me vërtetësi rrënqethëse janë përshkruar në libër shfaqjet e krimit shtetëror e përfaqësuesve të tij, që nga thënia proverbiale “një armik më pak” para vdekjes së një të dënuari tek arrestimet e internimet masive të qindra njerëzve në përndjekjen e Mirditës, që nga dhjetra të vdekur nga përdorimi i miellit me miza për bukën në kampin e Tepelenës tek torturat çnjerëzore në zyrat e hetuesive, nga ndëshkimet në biruca tek dënimet shumëfishe nëpër kampe, nga urdhërat e kryeministrit për të mos marrë në maqinat e shtetit njerëzit që shkonin në Spaç për të takuar të dënuarit, tek mbushja e burgjeve politikë me hajdutë e spiunë të llojit më të keq.

Vlera e librit qëndron pikërisht në vërtetësinë e pohimeve të tij, në përshkrimin e atij ferri mbitokësor që qe realiteti i Shqipërisë enveriste. Veç vlerës së dokumentuar të krimit komunist, ai pohon edhe madhështinë e qëndresës s’atyre shqiptarëve që nuk u njëjtësuan me të, nuk pranuan të bëhen pjesë e bashkëpuntorë të tij, duke e paguar këtë qëndrim me dhjetëvjeçarë burgjesh e kampesh internimi, me jetët e gjymtuara e shpesh edhe të këputura. Qëndresa ndaj së keqes, ndaj dhunës së verbër, ndaj përpjekjes së saj të hapur e të përherëshme për të prishur karakteret njerëzore e për të shkelur mbi dhuntitë morale përbën palcën e veprës e qëllimin kryesor të shkrimit të saj.

Ka një çast në rrëfimin e tij, kur para vetëdijes i vihet një mëdyshje hamletiane me pasoja më të dhimbëshme se ato të Princit të Danimarkës. Në faqen 274 të vëllimit autori shkruan :

“Kushte çnjerëzore të paimagjinuara….. S’besoj se në sistemin e skllavërisë të mund të ishin më keq. Kështu, ditë e natë vazhdonte kjo punë shumë e rëndë fizike e akoma më e rëndë morale. Unë isha në mëdyshje : të përzihem në turmë, të futem në shumicë, apo i vetëm në rrugën e mosbindjes me ndëshkime e vuajtje?! …… Zgjodha të dytën. Këtë kisha ndjekur që fëmijë.”

Mënyra e përballjes me regjimin e diktaturës mendoj se është boshti qëndror, synimi më i lartë që vepra dhe autori shtrojnë para lexuesit. Është kuptimplotë një episod nga fundi i veprës, një bisedë e shkurtër ndërmjet të dënuarit pesë herë, por që çasti historik e liron nga burgu dhe rojtarit tepelenas të varrezave të Lushnjes, ku prehej Nënë Vasha. Është një bisedë që zbulon thelbin e gjithë veprës e i bën jehonë shpirtit t’asaj epoke, që përmbledh në pak fjalë palcën e tragjedisë shqiptare :

“Ishim duke dalë nga varreza dhe përsëriti pyetjen : Nuk më the, ç’bëre që të kredhën në burg ?

Luftova për lirinë time dhe lirinë tënde, këtë bëra. Më kapi për krahu dhe më ndaloi:

Për lirinë u vranë dy djemtë e mij në luftë, dhe na erdhi kolera në Pushtet !

Për atë liri, sigurisht, se djemtë e tu nuk kanë ditur se me gjakun e tyre do të ngrihet diktatura!

Më pa goxha gjatë pa më lëshuar krahun, pastaj tha : “Ishallah po shembet ! Më uroi lirimin dhe kështu u ndava nga labi i mënçur e i përvuajtur.”

Kundërveprimi, si individë e si shoqëri, kundrejt ardhjes së komunizmit në Shqipëri është një proçes historik, pothuajse krejtësisht i pastudjuar. Shabllonizmi në paraqitjen e popullit “entuziast” për “çliruesit” dhe të renë e lufta kundër “armiqvet” në dy breza të tërë, që kanë qënë mënyrat zyrtare të paraqitjes së dukurisë, janë një thjeshtësim banal e i qëllimshëm i së vërtetës historike. Shkrimtari në veprën e tij mundohet t’a cekë problemin, nëpërmjet përshkrimit të ndodhive të njerëzve të ndryshëm që ai përshkruan, duke u bazuar në përvojën e tij apo t’atyre të cilëve ai u beson. Por vepra e tij është një dëshmi e atij realiteti, tashmë të largët në kohë, por jo një traktat i vërtetë studimor që e trajton dukurinë në të gjitha pamjet e saj e motivet shtyrëse të qëndrimeve të ndryshme.

Vetëpyetjes Kurt Kola i u vetëpërgjigj n’ujdi me karakterin e tij që nuk ishte i prirur për kompromise, por më shumë për ndeshje e vetëflijime. Një pyetje si ajo është vënë para shumë shqiptarëve të dy brezave të gjysëm shekullit komunist. Përgjigjet kanë qënë të ndryshme. Ato të tipit të Kurtit kanë qenë më të rrallat, në kufijtë e heroizmit deri në vetmohim, për një pakicë që bënte atë zgjedhje, në kufijtë e marrëzisë për shumicën që vendoste të zgjidhte rrugët e tjera. Këto të fundit paraqisnin larminë e tyre, por kishin gjithmonë si busull drejtuese ndërgjegjen vetiake, e cila përcaktonte caqet e kufijtë, përtej të cilëve nuk mund të kishte më bashkëjetesë në gjysëm lirinë e përgjithëshme dhe vendi i vetëm mbetej shkuarja në burg. Rruga e përplasjes së hapur me regjimin nuk ishte ajo më e praktikuara, jo vetëm sepse “nuk i bihet murit me kokë”, por edhe sepse përgjegjësia e pasojat binin mbi familjen e herë herë edhe mbi farefisin. Shumica dërmuese e të dënuarvet për agjitacion e propagandë nuk kishin folur hapur në publik kundër diktaturës, madje kishte prej tyre që mund të kishin biseduar në një rreth tepër të ngushtë, ose në një mjedis familiar ku Sigurimi kishte mundur të rekrutonte spiunët e tij, ndonjëherë vetëm me një njeri e shpesh herë as nuk kishin hapur gojë, por dënoheshin sepse nuk pranonin “bashkëpunumin” me organet e dhunës. E meqë ky fakt duhej të mbetej i fshehtë, sajoheshin padi të rreme edhe vetëm mbi hamëndje se mund t’a kishte atë mendim. Ky është krimi i vërtetë i atij regjimi, për të cilin askush nuk u përgjigj asnjëherë, sepse marrëveshjet e nivelit të lartë mbi ndryshimin e sistemit në gjithë bllokun komunist, patën si pikë të parë mos dënimin me gjyqe të krimit komunist. Kjo bëhej edhe me miratimin e atyre për të cilët neve kishim pësuar dënimet e rënda, por “arsyeja e Shtetit” doli më e fortë se normat më parësore të moralit njerëzor.

Sigurimi i Shtetit kishte kartë të bardhë nga Enver Hoxha dhe partia e punës, për të sendërtuar strategjinë e saj të depersonalizimit të shqiptarëve kundërshtarë e jo vetëm të tyre. Heroizmi i vërtetë shprehej në qëndresën kundrejt kësaj dukurie kundër kombëtare e kundër njerëzore dhe kriteri i arrestimeve dhe dënimeve mbështetej kryesisht mbi përfundimet e këtyre ndeshjeve, që shpesh kërkonin edhe vetëflijimin, pra të paguarit me burg të vullnetit për të mos ndihmuar në shkuarjen atje të miqve, shokëve, familjarëve, apo dhe njerëzve të panjohur.

Në larminë e kundërveprimeve ndaj diktaturës, mendoj se meritojnë respektin e duhur të gjithë qytetarët apo qytetaret shqiptare që kanë ruajtur ndërgjegjen e pastër, pa dëmtuar askënd. Por edhe ata që nuk kanë mundur t’a arrijnë këtë synim madhor moral e shpirtëror, duhen gjykuar me shumë durim e mirëkuptim, rast për rast, mbasi metodat e punës së Sigurimit kanë qenë jo vetëm mizore deri në sadizëm, por edhe të stërholluara deri në djallëzi. Mendoj se i tillë është edhe mesazhi që na vjen nga libri i Kurt Kolës, i cili din t’i bëjë dallimet e duhura edhe ndërmjet dëshmitarëve të dënimit të tij të dytë.

Ishin këto disa prej ideve që shtron dhe problemeve që ngre me sinqeritet e mënçuri autori i librit. Simbas mendimit tim, ky libër paraqet një ndihmesë të çmuar për njohjen e së kaluarës sonë të afërt, mbasi pasqyron jo vetëm përvojën e hidhur e dramatike të autorit, por na jep një panoramë të gjërë e të thelluar të një epoke historike, e cila ka shënuar jetët e dy brezave shqiptarësh. Meritat e vëllimit janë të shumta n’atë drejtim e, megjithë pak pasaktësitë që hasen aty këtu në katërqind faqet e tij, besoj se meriton një vend nderi në letërsinë e kalesës mbas komuniste, si përsa i përket saktësisë së pasqyrimit t’epokës dhe gjykimit objektiv mbi të, po ashtu edhe sa i përket stilit letrar të rrjedhshëm e të pasur.

Do t’ishte mirë që ky libër ashtu si edhe disa të tjerë, kryesisht të Visar Zhitit, Makensen Bungos apo autorëve të tjerë që kanë lëvruar këto tema, të mund të përktheheshin e t’i jepeshin edhe lexuesve evropianë, për të njohur më mirë kombin dhe historinë tonë.

Prill 2017 Eugjen Merlika