POETJA FIONA SAMPSON – FITUESE E ÇMIMIT “NAIM FRASHËRI” TË EDICIONIT TË XXIII TË FNP “DITËT E NAIMIT”/
Në Tetovë, u mbaj konferencë shtypi e Jurisë së Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”/
Poetja e njohur angleze Fiona Sampson është fituese e çmimit të madh “Naim Frashëri” të Edicionit XXIII të Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”. Ky është vendimi i Jurisë së Festivalit i përbërë nga studjuesit e letërsisë, Prof. dr. Ymer Çiraku (kryetar), Ndue Ukaj dhe Xhelal Zejneli (anëtarë). Drejtoria e Festivalit ia ka akorduar Laureates së sivjetshme edhe titullin Anëtar Nderi e Festivalit. FNP “Ditët e Naimit” do të mbahet prej 17 – 21 tetor 2019, në qytetin e Tetovës dhe ate të Korçës.
Këtë e bënë të ditur në një Konferencë shtypi të mbajtur më 19 shtator, në Qendrën e Kulturës në Tetovë, anëtari i Jurisë, Xhelal Zejneli dhe drejtori i FNP “Ditët e Naimit”, Shaip Emërllahu. Më herët, me këtë çmim letrar janë lauruar emra të njohur, si: Ismail Kadare (Shqipëri), Desmond Egan (Irlandë), Ali Podrimja (Kosovë), Fatos Arapi (Shqipëri), Lionel Ray (Francë), Abdelatif Laabi (Marok), Eva Lipska (Poloni), Tua Forstrom (Finlandë), Peter Poulsen (Danimarkë), Athanase de Thracy (Bullgari), Kuei shien Lee (Taivan), Sebastiano Grasso (Itali), George Wallace (SHBA) etj.
Anëtari i Jurisë së Festivalit, profesor Xhelal Zejneli, paraqiti arsyetimin për dhënien e çimimit letrar “Naim Frashëri”. Poetja Fiona Sampson “është shkrimtare dhe poete mjaft e njohur, që ka botuar deri më tani njëzet e shtatë libra dhe është përkthyer në mbi tridhjetë gjuhë të ndryshme. Ajo është pranuar si anëtare e Urdhërit të Perandorisë Britanike për Shërbime ndaj Letërsisë dhe njëkohësisht, si anëtare e Shoqërisë Mbretërore të Letërsisë. Është Profesoreshë e Poezisë në Universitetin e Roehampton-it; dhe gjithashtu një kritike, shkrimtare libretesh dhe redaktore botimesh. Ndër çmimet që ajo ka marrë deri më tani, përfshihen disa të tilla si: Njudigate Prize, Cholmondeley Auard, Hauthornden Fellouship, si dhe çmime ndërkombëtare në SHBA dhe në disa vende të tjera të botës.
Poezia e Fiona Sampson, përcjell botën komplekse të njeriut të sotëm, me tërë vibracionet shpirtërore dhe relievin e botës egzistenciale të tij. Prej kësaj poezie, burojnë për te lexuesi kumte të thella, të endura këto me një gjuhë të pasur poetike, me larmi stilistike e shtresa të dendura kuptimore. Është poezi natyrale, që endet magjishëm në valëzimin e kaltër të liqeneve të dalë prej mitesh, që pastaj depërton në skutat e fshehta të botës, për të dëgjuar gjithëshka, deri edhe zërin e milingonave që nën pemë ngrenë foletë e tyre sekrete…
Vlerësimi dhe vendimi i jurisë për dhënien e çmimit të Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit” (2019) – për poeten nga Anglia, Fiona Sampson, është vlerësim për krijimtarinë e pasur dhe të çmuar të saj, si dhe shprehje e vlerësimit të lartë për gjuhën e bekuar të poezisë, e cila, me magjinë e artit të saj, ka aftësinë që që t`i kapërcejë kufijtë gjuhësorë dhe regjionalë dhe të kthehet në një pasuri shpirtërore për njerëzit, kudo në botë”.
Drejtori Shaip Emërllahu, në fund, lexoi edhe një deklaratë të laureates Sampson, të dhënë me rastin e shpalljes fituese e çmimit “Naim Frashëri”. Ajo në mes tjerash, thotë se, “jam thellësisht e nderuar, si dhe plot gëzim të gjej që poezitë e mia më sjellin në Tetovë dhe në Korçë, dhe kjo në emër të Naim Frashërit, poet i madh i Romantizmit dhe një hero i gjuhës shqipe. Një hero tjetër i tillë është patjetër Ismail Kadare, vepra e të cilit më ka mësuar për Shqipërinë para se ta vizitoja vendin për herë të parë, dhe që është njëri nga lista shumë e dalluar e shkrimtarëve të cilëve, Festivali Ndërkombëtar i Poezisë “Ditët e Naimit” u ka dhënë më parë çmimin “Naim Frashëri”. Nuk do t’ju pyes se si mund t’i ndjek, por thjesht do t’ju ofroj, kolegëve të mi të admiruar te “Ditët e Naimit”, përkushtimin tim të përtëritur dhe të përjetshëm për poezi, dhe për përkthimin dhe botimin e saj, për ta lexuar dhe shkruar dhe për t’u angazhuar për të, si dhe për mirëkuptimin ndërkombëtar që krijon.
Pres me kënaqësi shumë të madhe të vij në Festival dhe jam e nderuar të bëhem anëtare e tij, dhe pres t’ia shpreh respektin tim kujtimit të Naim Frashërit, traditës së madhe të Festivalit, si dhe Jurisë dhe organizatorëve. Pres edhe me padurim dhe gëzim të takohem me kolegë poetë nga gjithë bota dhe të mësoj më shumë për poezinë shqipe dhe për kulturën e Tetovës dhe Korçës. Edhe një herë, kolegë të çmuar të “Ditët e Naimit”, ju dërgoj falënderimet e mia të thella”.
Këtë vit janë ftuar 40 poetë nga vende të ndryshme të botës, si: SHBA, Britania e Madhe, Gjermani, Francë, Itali, Spanjë, Meksikë, Korea e Jugut, Malajzi, Bangladesh, Izrael, Tunis, Danimarkë, Holandë, Belgjikë, Kroaci, Greqi, Rumani, Bullgari, Bosnjë dhe Hercegovinë, dhe poetë të shumtë nga e gjitha hapsira shqiptare. Edhe programi i këtij edicioni do të jetë i larmishëm për nga përmbajtja. Në kuadër të tij, do të mbahet disa orë letrare, do të hapet një ekspozite pikturash, do të promovohen libra të Sh.b.”Ditët e Naimit”, do të vizitohen lokalitete kulturore dhe historike në Tetovë dhe në Korçë, etj.
Tetovë, 19 shtator 2019
D. Hadri
****
Fiona SAMPSON (ANGLI)*
Fiona Sampson është shkrimtare dhe poete që ka botuar njëzet e shtatë libra dhe është përkthyer në tridhjetë e shtatë gjuhë. Ajo është bërë Anëtare e Urdhërit të Perandorisë Britanike për Shërbime ndaj Letërsisë dhe është Anëtare e Shoqërisë Mbretërore të Letërsisë, Anëtare e Shoqatës Angleze dhe Anëtare e Wordsworth Trust. Ajo është Profesoreshë e poezisë në Universitetin Roehampton-it; dhe gjithashtu një kritike, shkrimtare libretosh dhe redaktore. Ndër çmimet që ajo ka marrë përfshihen Newdigate Prize, Cholmondeley Award, Hawthornden Fellowship. Ajo gjithashtu ka marrë nderime të ndryshme nga Këshilli i Arteve në Angli, Këshilli i Arteve Uells, Shoqëria e Autorëve, Shoqëria e Librave të Poezisë dhe Këshilli i Kërkimit të Arteve dhe Shkencave Humanitare, si dhe çmime ndërkombëtare në SH.B.A., Maqedoni dhe Bosnje. Ajo gjithashtu ka fituar një numër të konsiderueshëm bursash ndërkombëtare. Biografia e saj, “Në kërkim të Mary Shelley” (2018), është vlerësuar dhe kritikuar në rang ndërkombëtarisht për Klubin e Biografëve Slightly Foxed Prize. Përmbledhja e saj e ardhshme e poezisë është “Come Down” (Little, Brown, 2020).
SHPELLA E DANTES
VelikeDoline, Skocjan
Më së mbrami mbërrita
në fundin e botës
tek shkëmbi gëlqeror
që bie me hapa të lehtë
dhe shumë më poshtë një liqen
i vogël si i dalë prej mitesh
dëshmon se aty nuk kish
asgjë përveç shkëmbit
për të më mbajtur për të më rritur
në atë ajër të pastër
ku korbat vërtiten ku syri
i Zotit ishte prej ari
dhe shkujdesshëm atëherë
pashë se fundi ishte ajër
dhe të rënit i pastër
dhe ëmbëlsisht blu.
SHURDHËRIA
A po dëgjon po ti po e
dëgjon botën
kështu të duket por ti dëgjon veten
përsëri e përsëri gjuhën e errët
të botës skutat e saj të fshehta
ndënë pemë përtej dritave
terri bie prej këmbëve të tua
kaq i thellë sa mund të biesh mespërmes tij
përgjithnjë dhe sa e zhurmshme është
bota me netë ndër pemë
si një pemë ku shplodhën harabelat
që zgjon gjuhën e errët të botës
që zgjohet përmes teje teksa ti
bie e shtrenjta vete e shtrenjtë
e vetmuar vete që bie heshturazi
që shqiptohet përmes tingullit
EKUINOKS I EGËR
Këto ditë janë ende
të acarta filli i ndjenjës
ngjitet lart mes një vije
tëbrishtë siç do preknim një
puls pothuajse të gjallë
apo zemra brenda një veze
të jehonte vetveten apo
të dëgjosh milingonat që nën pemë
ngrenë qytete sekrete
*
Lutja jote vështirë
se ka vlerë
kur lugina e mban
dritën me kaq
kujdes gjith-
sesi është kaq
e brishtë kjo –
e vërtetëështë
ose diçka e ngjashme me të –
këtu por gjithashtu
disi jo
ajo pret radhën pas
gjithë gjërave
për të folur
përmes secilës pemë
secilës gardhiqe –
dhe derisa gjendesh këtu
të flasë edhe
përmes teje
*
Ka ende
vertikale
dhe pemët
ngjiten përpjetë
sërish këtë mëngjes
të punosh është
të lutesh njësoj
kur sythat e mbyllur
të pemës së dardhës
nuk çelin dot fusha
zhytet duke imituar mëngjesin –
konfucianët thonë
se vetmja gjë e vërtetë
është vëzhgimi –
dhe kur ne tregojmë
duart e zbrazëta
diçka duket
se zhduket pak
nga drita e humbur
mes pemëve
*
Stinë e thatë
në zemër
duhet të lutesh
edhe pse nuk mundesh
por sërish trungu
i manjolës
tërhiqet
fort lart
*
E pashpërfillshme
pema e hijes derdhet
lart duke e rritur
dhe rritur veten
rosa të egra fluturojnë
poshtë
me zëra të ngritur
dhe lulet e bardha
bëhen tufa
prej degësh
qe e mbajnë lart
ajrin e zi
çdo gjë është
dhe e di se është –
ekuinoks i egër
që balancon dritën
me errësirën
e pandashme
ZONJA E DETIT
i
Blu dhe e zezë
Virgjëresha është
ulur në vigun
e saj të lartë
ajo nuk
na vështron
vështrimi i saj shtrihet
larg prej nesh
larg në të kaluarën
pas në shekuj
prej ku dhe kur
ajo vjen
ajo ikën
tashmë
po udhëton
përkrah nesh dhe tej nesh
yll i lashtë
që fluturon kaq ngadalë
nuk e shohim
tek lëviz
ii
po sikur
e mëshirshme siç është
të shpërvilte
krahët e saj gjarpërorë apo
maska e saj e zezë
të binte a mund të vinte
mes nesh
atëherë apo çfarë
do të thyhej dhe
të perflakej sërish
çfarë kuptimi
rishtas i përsosur
iii
lart dhe tej
shumë lart
dhe aq larg
sa zhdukja
tingulli i erës
duke ulërirë ndërmjet
qelqeve vjen
me kumbime tëëmbla
unaza guri
ku troket
sarkofag
i hapur shenjtori
iv
Zonjë në
arkën tënde prej guri
ti që vesh
gurin e bardhë
për vello
nusërie Zonjë
e paepur
dhe vetjake
të mbajmë
në qivurin e
syve
si një grimcë (mote)
ose si një rreze
tek e cila mbahemi
teksa mbytemi
Zonjë më e fortë
se koha më e fortë
se drita të shohim
të padukshme
dhe kudo
LAPUINGU I MARSIT
Gjithçka ka
filluar të lëvizë
dhe gjithçka mbetet
ku është
secila pemë e bërë hi
dhe çdo bregore
zhvendoset kundër
vetes madje
bari zhvendoset
laupingët elektrikë
qajnë sepse
e zakonshmja shkrihet
dhe rrjedh madje
shkrihet dhe rrjedh
madje dhe toka
shpërbëhet dhe shkrihet
si akull kaq të humbura
janë shqisat
prej këtij shqetësimi
ja ku po vjen
përsëri e reja
klithma elektrike
ndryshim i ndryshuar
që lëviz përkrah nesh
GOLEMI I FRANKENSHTAJNIT
Kush është ai
që lëviz shpejt
përmes errësirës
në një peizazh
të cilit ende nuk i ka
dhënë formë
drita e ditës
rrëshqet paformë
si hije
përmes errësirës
dhe vendeve të panjohura
ka veshur natën
ngjitur me lëkurën e tij
i veshur me një gëzof
prej pishe dhe guri
kush është ai
të cilit atomet i
vlojnë në lëkurë
që kalon
përmes errësirës
ku u varros
dhe prej të cilës
ai u ngrit
jo nga dashuria
por vetëm nga pushteti
u ngrit nga vdekja
dhe u detyrua të kalojë
përsëri përmes
vdekjes së tij
qërrëshqet larg
midis shkëmbinjve (teksa
ujëvarat
elektrizojnë
errësirën) kush është ky
në malin ku
mëngjeset thyhen
përmes shkëmbinjve
terakotë
ngjyrë portokalli
krejt i ri dhe
i punuar me përkujdesje?
NUMEN
Dëbora bie dhe mbush luginën
dhë nën çatinë e saj të bardhë
si borë bien ëndrrat e fshehta
dhe vetjake të një gjumasheje
bien dhe bien në errësirë
bien si diçka që flet
pa zhurmë në errësirë
diçka qëështë krejt vetmitare
në heshtje nuk mund të dëgjojë
vetveten nuk mund të ndjejë barin apo gurët
apo degëzat e vogla të fshehta
edhe nëëndrrat e gjumashes
bora që bie nuk mund të ndjejë
tokën që e malluar mezi pret të prekë
dhe e merr malli të bjerë e të bjerë
përmes përqafimit të saj të ftohtë
në errësirë e përgjumura ëndërron
dëborën që bie në nënkresën e saj
teksa një lagështi e madhe fjalëzon natën
dëbora flet për veten
duke thënë fjalët për natën
BIRI I ATYRE QË DO TË VIJNË
Ne që do vijmë
të cilëve ju ua kini borxh këtë fushë
këto pemë këtë qiell të ndryshueshëm
të cilëve ua kini borxh këto mure
që të kanë ngushëlluar
që do na ngushëllojnë
sepse ti i bërë për të qenë
streha jonë
edhe pse ne nuk na duhet asnjë strehë
pasi kemi fushën, pemët
qiellin e ndryshueshëm që lëviz
përreth nesh në formë
rrathësh të mëdhenj ne që vijmë
prej kohës ku tërë gjërave
të ndryshueshme do u vijë shplodhja e tyre
ju bekojmë
o prindër që endeni
nëpër fusha a thua se sapo keni
mbërritur a thua
nuk kuptoni asgjë.
Përktheu: Belfjore Qose