Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Burrë-shteti i vërtetë Luigj Gurakuqi

by

Me rastin e 93 vjetorit të vrasjes/

2 Luigji Bari1 Luigji GazetaNoli Luigj Gurakuqi

Nga Fotaq Andrea/

Me shpalljen e pavarësisë dhe formimin e shtetit të ri shqiptar, Shqipërisë nuk do t’i mungonin njerëzit e mëdhenj, ata që do përkushtoheshin në veprën e shenjtë kombëtare dhe që e meritojnë katërçipërisht epitetin e lartë “burrë-shteti”. Sipas studiuesit Jean Serisé, “burrë-shteti” i vërtetë është ai që “nuk pasurohet falë pozitës së tij, përthith me shpejtësi realitetin e gjërave dhe i përshtatet rrethanave për t’u ngritur përtej ngjarjeve, në kërkim të përhershëm të së mirës së përbashkët”. Në këtë kuptim, një burrë shteti ka një të shkuar të pasur me veprimtari atdhetare, vepron aktivisht për të realizuar detyrën e lartë shtetërore të ngarkuar dhe përgatit të ardhmen e vendit, qoftë edhe duke “gërmuar varrin e vet”, sipas shprehjes së Serisé-së. Mes burrave të hershëm të shtetit shqiptar që nuk i kanë shpëtuar këtij fati tragjik dhe krimit të egër politik renditet edhe Luigj Gurakuqi, të cilit i njihen me të drejtë aftësi e cilësi të rralla: njeri i kulturës e i shkencës, politikan e diplomat, shtetar i shquar, gjuhëtar, patriot i madh, bashkëthemelues i shtetit, liberator atdhetar, liberal-demokrat, e më në fund sipas shprehjes së Nolit “pionier i qytetërimit perëndimor në Shqipëri, shqiptar i flaktë që thithi me themele kulturën e Perëndimit, njeri që punoi më gjatë e më shumë se kushdo tjetër për të mbjellë farën e saj në Shqipëri”. Dhe jo vetëm kaq, por edhe më.

Në dhjetor 1921, Elise Aubry, gazetare, publiciste, veprimtare franceze mjaft aktive për mbrojtjen e interesave të Shqipërisë, që mbante lidhje të ngushta miqësore dhe bashkëpunimi me figura të shquara patriotike  të vendit, si Noli, Fishta, P. Evangjeli e Luigj Gurakuqi, i shkruante këtij të fundit pas pranimit të Shqipërisë në Shoqërinë e Kombeve: “Shqipëria u bë! Ja kryesorja pas tërë atyre luftërave dhe sprovave…  Do të ndjeja kënaqësi të madhe personale t’ju shihja Ministër. Sepse askush më mirë nga ju nuk është aq i kualifikuar për të drejtuar vendin tuaj në hapat e tij të parë… Natyra juaj aq e përzemërt dhe e buzëqeshur do t’i sillte menjëherë shumë miq vendit tuaj të dashur… Shqipëria u njoh. Por tani duhet mbështetur prestigji i saj europian, – duhet zhvilluar [nënvizuar nga autorja], duhet që ajo të zërë vendin e saj të vërtetë midis shteteve të tjera ballkanike”.

Dy tipare të veçanta këtu që dallon Elise Aubry te personaliteti i fuqishëm i Luigj Gurakuqit: i kualifikuar për të drejtuar vendin dhe natyra e përzemërt dhe e buzëqeshur. O Zot sa shumë nevojë kemi sot për një çikëz ngrohje zemre, kur politikarucë e palo shtetarë aktualë japin shembullin e egërsisë e të dhunës verbale e gjestikulare, shembullin e mashtrimit dhe korrupsionit, tek janë bërë ndotje vizive, mediatike e morale dhe shkelin me këmbë çdo normë, parim, ligj, tek vrasin natën dhe qajnë ditën.

Dihet që vrasja, në çdo kohë e kudo, e çdo ngjyre dhe natyre qoftë, ideologjike, politike, shoqërore, ekonomike, fetare, zakonore, etj., është thjesht krim, që asgjëson në thelb, njëherë e përgjithmonë  Njeriun-Shenjt, është akt i parikthyeshëm që meriton veç ndëshkim maksimal, pa kurrfarë përligjjeje. Dhe pikërisht, vrasja në Bari të Italisë, më 2 mars 1925, e Heroit të popullit Luigj Gurakuqi, disa herë ministër në kabinetet qeveritare shqiptare të viteve 20, do të ishte në qendër të vëmendjes edhe të shtypit perëndimor të kohës, duke e dhënë në formë lajmi e duke bërë publike emrin e vrasësit me pagesë, Baltion Stambolla. Madje, duke shkuar edhe më tej, kur shtypi italian e francez jepte që në titull edhe akuzën për pjesëmarrje në vrasje ndaj ish konsullit shqiptar në Bari Çatin Saraçit: “Vrasja e Z. Gurakuki. A është konsulli që e ka vrarë?” (Gazeta “Le Rappel”, 11 mars 1925). Por një gazetë italiane do bënte shumë më shumë se kaq: është fjala për organin “Illustrazione del popolo” të 15 marsit 1925 që do të ilustronte me ngjyra dhe në formatin e plotë të gazetës, që në faqen e parë, vetë skenën makabre të vrasjes së Luigj Gurakuqit.

Po botojmë në shtypin shqiptar për herë të parë këtë ilustrim që na ra në dorë kohët e fundit, dhe që e shfaq açik krejt skenën tronditëse, prekëse, emocionuese në shumë drejtime, që ngjall mbi të gjitha revoltë, përbuzje dhe urrejtje për vetë aktin e shëmtuar të vrasjes. Por edhe me një mësim të vyer: vrasja për motive politike ka gjithnjë haraçin e madh që jo vetëm të vë damkën e turpit të Historisë, për të përfunduar në kosh të saj, por sot, në shtetin ligjor, për të përfunduar përjetësisht prapa shtatë penxhereve gjirokastrite apo hekurave.

Ilustrimi ka për autor Alfredo Ortelli-n, piktor dhe ilustrator i shquar, nxënës i Akademisë së Arteve të Bukura të Venecies. Skena përmban tetë personazhe në mjedis urban, përpara hotel “Cavour” – Bari, në një atmosferë të zymtë e të trishtë, ku sundon habia më e madhe e vrasjes me dorë të shpenguar, nga afër, “mu para hundës” apo “a bruciapelo” siç thuhet në diçiturën e ilustrimit dhe konkretisht: “Në Bari, ish ministrit të financave të Shqipërisë, Gurakukit, iu afrua, teksa po dilte nga një restorant ku kish drekuar në shoqëri me disa bashkëpatriotë, një tregtar shqiptar Pietro Stamola, që e qëlloi nga afër me tre goditje revolveri, duke i shkaktuar vdekjen pothuaj të menjëhershme. Vrasësi u arrestua menjëherë”.

Me sa duket nga ilustrimi, vrasësi është duke dhënë goditjen e tretë fatale në gjoks, apo zemër, tek vërehet heroi Gurakuqi me një gjest të fundit që shpreh sa habi dhe dëshpërim (kur për më tepër vrasësi me pagesë Stambolla është djali i tezes së tij!) Heroi është në rënie e sipër në trotuar, me cilindriken që i është shkëputur nga koka dhe i mbajtur me vështirësi nga krahët e trupi nga dy vetë që të mos shembet në tokë. Krejt skena dhe personazhet plot psikologji shfaqin dëshpërimin dhe revoltën e fundit njerëzore në thirrjen: “Hej ti, kriminel, je në vete, çfarë po bën, po merr jetë Njeriu!” Dhe kjo thirrje dëshpërimi edhe sot e kësaj dite nuk po shqitet nga gjokset shqiptare të shamizezave dhe lotët përvëlues, si kambanë alarmi për shoqërinë shqiptare.

Në faqet e brendshme të gazetës, një ilustrim i dytë jep një foto të Luigj Gurakuqit, fotografuar nga Studio Ficarelli. Po botojmë po ashtu edhe foton e njohur të Nolit me Gurakuqin dy muaj para vrasjes së këtij të fundit, por duke dhënë këtë radhë edhe autorin e fotografisë A. Bruni.

Më në fund, po japim për herë të parë të përkthyer nga frëngjishtja Fjalën e Luigj Gurakuqit në Seancën e pestë plenare të Shoqërisë së Kombeve, më 3 shtator 1924, ora 16 (sipas botimit “Société des Nations – Journal officiel,  Akte të Seancës së pestë plenare, 1924). Sikurse vihet re në fjalë e shkurtër të ish ministrit të Financave në qeverinë e Nolit, theksi vihet në varfërinë, mjerimin, urinë dhe fatkeqësitë natyrore që kishin pllakosur në atë kohë të vështirë në Shqipëri, ku megjithatë autori shpreh besimin se populli shqiptar aspiron dhe vepron për të qenë faktor i rëndësishëm rendi dhe progresi në Ballkan.

Fjala e Luigj Gurakuqit në Seancën V plenare

të Shoqërisë së Kombeve

 Z.Kryetar M. Motta: – Fjala i jepet Z. Gurakuqi, delegat i Shqipërisë.

  1. Gurakuqi (Shqipëri). – Zoti Kryetar, Zonja, Zotërinj,

Nuk kam aspak ndër mend të rishqyrtoj pikat e ndryshme të raportit mbi punën e kryer nga Këshilli i Shoqërisë së Kombeve gjatë periudhës së shkuar. Do ndalesha vetëm – dhe për një çast të shkurtër – në një prej pikave që kanë të bëjnë me ndihmat e dhëna për popullatat shqiptare të përvuajtura nga uria dhe sëmundjet.

Shqipëria, e shpallur e pavarur pas katër shekuj e gjysmë sundimi të huaj, që e kishte lënë vendin në gjendje të mëshirshme, u ndodh e braktisur në fatin e saj dhe duhej të luftonte krejt e vetme me vështirësitë e panumërta, sidomos të natyrës ekonomike e financiare.

Disa muaj pas çlirimit të saj, Lufta e Madhe i shtoi edhe më shumë tërë këto vështirësi dhe kur ajo mendonte se po ngrihej dhe po e merrte veten, ndodhën të tjera fatkeqësi që e penguan së tepërmi ecjen e saj drejt përparimit dhe qytetërimit.

Gjatë viteve të fundit, Shqipërisë iu desh të vuajë shumë nga uria që shkaktoi thatësira dhe përmbytjet, të cilat shkatërruan pjesën më të madhe të të lashtave. Sidomos popullatat e malit, të varfra e pa strehë, jetojnë sot në pasigurinë më të madhe.

Qeveria shqiptare ka bërë tërë përpjekjet e mundshme për t’u shkuar në ndihmë, por burimet e saj janë mjaft të kufizuara. Pa ndihmën bujare të Shoqërisë së Kombeve, fati i popullatave tona të mjera të malësive do të ishte nga më të llahtarshmit.

Përfitoj nga rasti që më jepet këtu për t’i paraqitur, në emër të Qeverisë shqiptare, Shoqërisë së Kombeve dhe shteteve të ndryshme që morën pjesë në veprën kontribuese për të ndihmuar Shqipërinë, falënderimet tona më të përzemërt dhe shprehjen e mirënjohjes sonë më të devotshme. Populli shqiptar është shumë i prekur nga kjo veprimtari humanitare dhe ndihmë vëllazërore pa interes në drejtim të tij. Ai do të bëjë dhe do të vazhdojë të bëjë gjithë përpjekjet e mundshme për të merituar edhe në të ardhmen dashamirësinë e lartë të Shoqërisë së Kombeve duke vepruar si faktor rendi dhe përparimi në Ballkan. (Duartrokitje.)

Përktheu  Fotaq Andrea.

 

Stavro Stavri, ish ministrin fuqiplotë shqiptar në Francë, Jugosllavi e Greqi…

by

Stavro Stavri- Kavajasi që mbante një emër melodioz e të harmonishëm, si vetë kënga e mjellmës/

1 Fotaq-AndreaNga Fotaq Andrea/

kavaja 1ne pazarin e kavajes

E kemi fjalën për Stavro Stavrin (1885-1955), ish ministrin fuqiplotë shqiptar në Francë, Jugosllavi e Greqi, avokat, doktor në drejtësi (diplomuar në Paris), ish deputet i Prefekturës së Durrësit në vitet 1920, ish Sekretar i përgjithshëm i Kryesisë së Republikës së Shqipërisë, deputet i Tiranës, ish profesor i gjuhës shqipe në Shkollën e Gjuhëve Orientale në Paris, mik i madh i Francës, që e dekoroi më 1950 me Çmimin e madh të Gjuhës franceze. Po japim më poshtë dy dokumente historike që e shfaqin atë patriot të përkushtuar me zemër, zë e mendje për çështjen shqiptare në fillimet e shtetit të ri shqiptar. Sepse është i treti shqiptar (pas Mustafa Abdylit dhe Dhimitër Beratit), zëri i bukur i të cilit figuron historikisht i regjistruar në Arkivat e Vjenës e të Sorbonës dhe i dyti ministër i Shqipërisë (pas Iliaz Vrionit) në cilësinë e Anëtarit të asociuar të Akademisë Diplomatike Ndërkombëtare të Parisit. Figurën e tij e ka bërë të njohur publikisht në kohët tona Olimbi Velaj (2006), dhe më pas në korrespondencë me njëri-tjetrin (2012) Rudi Metaj e i ndjeri Robert Elsie, ky enciklopedist modern i botës shqiptare që prehet përjetësisht nën hijen e rëndë të Alpeve të Shqipërisë. Më pas, mësojmë nga studiuesi Fatmir Minguli se biografi Zyhdi Shehi i ka kushtuar një monografi diplomatit Savro Stavri, por për fat të keq, librin e tij nuk e disponojmë.

Arkivat franceze dhe sidomos Biblioteka e pasur numerike “Gallica” japin disa të dhëna interesante për Stavro Stavrin sipas shtypit të kohës kur ai jetoi e veproi në vitet 20-30. Kështu, mësojmë nga goja e Stavrit se vetë emri i tij me tingëllim të harmonishëm “canorus” do të thotë “Kryqi i Kryqit”, se më 1925 synonte të botonte një “përmbledhje rrëfenjash të Orientit” në bashkëpunim me Zonjushen Alice Brenot, doktore në Letërsi, dhe latiniste e rrallë për kohën, me të cilën ai do të martohej po atë vit, dhe se më 1932, kur jepte pritje në Ambasadën shqiptare në të famshmen “Rue de la Pompe”, në krah të Znj. Brenot, ai kishte botuar tashmë një poemë në revistën “La Bourgogne”. Po ashtu, libri i tij “Etudes sur l’Albanie” (“Studime për Shqipërinë”), botuar në Paris që më 1922, ishte komentuar nga shtypi i kohës “si një vepër interesante në të cilën [autori] përshkruan doket, historinë fetare e letrare,  zakonet familjare të atij vendi nga i cili ai ka dalë si një nga përfaqësuesit më të shquar të tij” (gazeta “Cœmédia”, 3 gusht 1925).

Lidhur me dy dokumentet e mëposhtme, vlen të theksojmë se incizimi i zërit të tij nga Arkivat e Sorbonës pasqyron një dialekt “puro kavajas”, që përbën, si çdo dialekt tjetër, një pasuri fonetike të shqipes, mjaft me interes për gjuhësinë historike shqiptare; nga ana tjetër, historiku i shkurtër i kombit shqiptar që ai shpalos në fjalën e tij para Akademisë Diplomatike ndërkombëtare të Parisit shfaq jo vetëm frymën e tij të fuqishme patriotike, por edhe erudicionin e tij të thellë, që e mbështet më ndonjë rast në teza e teori të kohës, me kufizimet dhe pasaktësitë e tyre shkencore, si për shembull prejardhja e popullit shqiptar nga Azia, tezë që e mbështeste gabimisht Louis Benloew, ky gjuhëtar e etnolog i mirënjohur hebre-francez. Por, po ja lëmë fjalën vetë Doktor Stavro Stavrit me transkriptimin që i kemi bërë zërit të tij të incizuar dhe me fjalën që mban në Akademinë Diplomatike të Parisit.

Letër drejtuar një miku

8 qershor 1921

nga Stavro Stavri (transkriptim i tekstit të incizuar, 2, 09 minuta).

I dashni e i nershmi vlla,

Mora letrën tate mas gjasht’ vjet       që nuk ta pata pa shkrimin e u g’zova shum’ për shnetin tuj. Sikur ju, en mu, m’ka marr malli shum’ për ju, për Kavajën, ene për gjithë viset e Shqipnis’. Letra juj më pru nër men’ gjith’ qejfet e djemnis, fjalimet [bisedat] që kena bã, kangët kombiare që kemi punu, djemt’, gocat e gjith’ ato njerzit qi i mësojën  me kënu e me shkru shqip në kohën e Turqis.

Pres me gëzim dit’n e lumtme  që do ju shof me sy, se nuk paska gjã m’e amël e mã e dashme se mãmëdheu. Gëzohem që kãm n’gju [dëgjuar] se sot se gjith’ shqiptar’t, t’mãdhenj e t’vegjël, burra e gra menojn e punojn për Shqipni. Me kët’ mënyr’ do përmajm’ e do shigurojm’ të drejtat tona. Në qoftë se gjinet nonji që ene nuk i ka ardhë menja, do dojim të fluturojëm të vijëm atje e t’i thojëm :

O vlla shqiptar,

Që n’gjith’ punët je i mar’[mbarë],

Pa ktheji syt’ në Shqipni,

Se gjinet ene në idhni.

Mos bȭ [e bë] me g’zim anmikun,

Që do Shqipnin m’ e fikun.

Shqipnin e ka neru Zoti me gjith’ t’mirat,

Me det, lumna, projna, me fusha, male e bjeshka,

Me tok’ t’begatshme që mshef  shum’ pasuni.

à burrani pra, t’mësojm,

Nat’ e dit’ t’punojm’

Mãmëdhen t’lulzojm’,

Q’i t’na gëzohet miku

E t’na ket nez [ndez] anmiku

E gjith’ bota t’na nerojn’.

Kaq gjã nji student shqiptar, me zemër plot mall ju thot : « Dashtë Zoti o mãmdhetarë, mos i shkoj kjo lutje kot !

I falem shnet t’gjithve,

Stavri [pasojnë duartrokitje].

 

Statuti ndërkombëtar i Shqipërisë

Nga Stavro Stavri

Fjala në Akademinë Diplomatike Ndërkombëtare, Paris, 1932.

Nëse bashkimi bën forcën, kohezioni sjell fuqinë, dhe Akademia Diplomatike Ndërkombëtare, falë frymës së harmonisë mes anëtarëve të saj, e ka për detyrë t’i bëjë Europës dhe Botës mbarë shërbimet më të çmuara.

Kompani ndërkombëtare, Akademia na shfaqet sa nyje lidhëse, aq edhe udhërrëfyese e vatër ndriçuese për tërë ata që ndihen të izoluar, të pasigurt a mbërthyer nga ankthi i së nesërmes.

Kombet, ashtu si familjet, mund të jenë në mos të përçara, të paktën të shqetësuara nga konfliktet e interesit, por është pikërisht zgjuarsia e anëtarëve të saj, udhëhequr nga fryma e kortezisë, e bamirësisë dhe, në rast nevoje, nga fryma e sakrificës dhe e vetëmohimit, ajo që do dijë t’i sheshojë tërë çështjet e mosmarrëveshjeve.

Çka përbënte madhështinë e Familjes së lashtë ishte nënshtrimi ndaj autoritetit prindëror, dhe çka e bën me emër edhe sot familjen patriarkale ballkanike është bindja ndaj kreut të saj, dhe rezultatet pozitive të kësaj bindjeje shfaqen nëpërmjet unitetit të drejtimit dhe të orientimit familjar.

Çka do të shfaqë madhështinë e Botës njerëzore, dhe në mënyrë të veçantë të Europës së qetësuar e të ringritur do të jetë nga ana e cilitdo Anëtar të Familjes Universale – dua të them nga ana e çdo Shteti -, pranimi i vullnetshëm i sugjerimeve apo i propozimeve të një Këshilli me kompetenca të plota, i pavarur e i paanshëm, me objektiv të vetëm riorganizimin e përgjithshëm.Ditën kur ky Këshill do të jetë i përbërë nga Anëtarë tek të cilët dija që zotërojnë do të jetë garanci për pagabueshmëri nga ana e tyre, jeta shembullore që bëjnë do të dëshmojë se nuk udhëhiqen nga asnjë ndjenjë interesi të ngushtë, se ndershmëria në veprimet e tyre do të jetë model i ndershmërisë morale; dhe po atë ditë nuk do të ketë kurrfarë dyshimi që Këshilli do të ushtrojë mbi fatet e pesë kontinenteve një ndikim të efektshëm përherë e më të madh.Pikërisht këtë përpiqet të realizojë nëpërmjet punimeve të veta Akademia Diplomatike Ndërkombëtare, e cila sot po më bën nderin të më pranojë në radhët e saj për të zënë vendin e paraardhësit tim të ndjerë Ilias Vrionit, i cili ka qenë gjatë karrierës së tij Kryetar i Këshillit të Ministrave të Shqipërisë, Ministër i Punëve të Jashtme në disa kabinete qeveritare dhe që prej shtatë vjetësh i akredituar pranë Qeverisë së Republikës Franceze në cilësinë e të Dërguarit të Jashtëzakonshëm dhe të Ministrit Fuqiplotë të Shqipërisë.

Zotërinj,

Pesëqind e dymbëdhjetë Ambasadorë e Ministra, të bërë bashkë, me një qëllim të vetëm, tek i shohim të bashkërendojnë përpjekjet e tyre në të njëjtin drejtim, të dhurojnë krejt cilësitë e tyre të natyrshme, rezultatin e punëve dhe të përvojës për realizimin e të njëjtit qëllim, atë të gjetjes së një zgjidhjeje për vështirësitë që po kalon sot Bota – ja forca e zgjuarsisë dhe e gjenisë përfaqësuar prej tyre, ja shenja paralajmëruese e suksesit të pritshëm!

Do t’ju flas sot për Shqipërinë, për origjinat e saj, për gjendjen e saj në Europën e sotme.

Ka shtete të rinj dhe Shqipëria është një prej tyre; ka popuj të lashtë, dhe shkipëtarët janë një prej tyre.

Shkipëtarë, është emri i të parëve tanë, pak a shumë njëlloj si Galët që është emri i të lashtëve tek Francezët,  apo si Iberët, tek Spanjollët, si Kletët tek Irlandezët dhe si Germanët tek Alemanët.

Ardhur prej Azie gjatë mërgimesh parahistorike të popujve, ky degëzim i vogël i familjes së madhe ariane, degëzim që ruajti në gjuhën e vet krejt karakteristikat e gjuhëve indo-europiane, u vendos në këtë krahinë ballkanike buzë Adriatikut dhe u mbajt aty me aq vitalitet sa aty ndodhet edhe sot e kësaj dite.

Ardhur para Grekëve, ardhur para Sllavëve, në një epokë aq shumë të hershme, ata shfaqen tashmë autoktonë, dhe vetëm gjurmët gjuhësore e kujtimet tradicionale shfaqin atë stad kalimtar të jetës së tyre buzë detit Kaspik dhe në malet e Kaukazit para mbërritjes së tyre në Iliri.

Shkipëtarët, të lumtur tek e panë veten të vendosur në këtë qoshk toke të re për ta, e shprehën ndjenjën e tyre me fjalën “i lirë”, duke e quajtur kështu vetveten “ilirianë“, dhe më pas do të njiheshin vetëm me këtë emërtim. Në bazë të krahinave ku banonin, ata dalloheshin mes tyre në Taulantë, Peonë, Dardanë… Ishin paganë, adhuronin forcat e natyrës si dhe zogun mbret të maleve, shqipen, nga ku morën emrin shkipëtarë, bij të Shqipes.

Si njohën jetën nomade, mbërritën në stadin e jetës patriarkale, hapën toka të reja, dhe e quajtën veten arbanës apo arëbërës, kultivues të arës, aurura, emër homerik i tokës-arë. Emri modern Shkipëtarë megjithatë vazhdon të ekzistojë.

Disa shekuj më vonë, Bizantinët i quajtën Alvanites apo Arvanites, që Turqit e shqiptuan Arnautë apo Arnavutë.

Sikur shqiptarët të kishin jetuar në qetësi në tokën e tyre, nuk ka kurrfarë dyshimi se do të kishin njohur që herët një erë të gjatë paqeje shoqërore, por të vendosur siç ishin në udhëkryq të Lindjes e të Perëndimit, do ndodhte pikërisht në territorin e tyre përplasja midis dy koncepteve morale që do të trondiste Europën përgjatë shekujsh: krishterimi dhe besimi kuranik.

Në shekujt e parë të erës sonë, apostulli Pal erdhi në Iliri të përhapë doktrinën e Jezusit, madje ai i përkushtoi shumë prej epistulave të veta Ilirëve, të cilët i ktheu në besimin e tij.

Gjatë skizmës së Orientit, të ndodhur nën ndikimin politik të Kostandinopojës, shumë prej tyre pranuan ritin ortodoks; po kur në shekullin XV filloi lufta  e gjysmëhënës kundër kryqit, shumë shqiptarë do të njihnin vuajtjet dhe mjerimet e kësaj lufte.

Dhe me pushtimet e njëpasnjëshme që bënë, ngadhënjyesit do të impononin edhe fenë e tyre për cilindo që do donte të ruante të drejtën për të zotëruar toka, si dhe për të pasur disa privilegje. Pikërisht në këtë kohë, për të shmangur rrënimin e tyre, shqiptarët, e disa syresh me bindje të plotë, pranuan fenë e Muhametit. Dhe me përhapjen e kësaj feje, dy sekte do të viheshin përballë njëri-tjetrit, ai i sunitëve, muhamedanë të hershëm, dhe ai i bektashinjve që, tek adhuronin Allahun, njihnin për profet Muhametin por edhe Aliun. Aktualisht, myslimanët e Shqipërisë, të pavarur nga Kalifati, formojnë një bashkësi myslimane shqiptare, dhe kreu i tyre shpirtëror është Krye-Myftiu, i përqendruar në Tiranë. Bektashinjtë kanë për të parë të tyre Krye-Gjyshin, i cili është i përqendruar edhe ai në Tiranë.

Ortodoksët kanë gjithashtu kishën e tyre autoqefale kombëtare, kurse katolikët romakë kanë vartësi nga Vatikani.

Shqiptarët gëzojnë në Shqipëri liri të ndërgjegjes dhe qofshin katolikë, ortodoksë apo myslimanë, të gjithë kanë të drejtën e barabartë për funksionet publike dhe kulti që praktikojnë më me zell është përkushtimi ndaj atdheut.

Pa mjetet e duhura, duke qenë të izoluar për shkak të natyrës malore të vendit, shqiptarët, prapëseprapë kanë pasur nderin t’i bëjnë kauzës së Europës së krishterë një shërbim të çmuar duke ngritur një barrikadë ndaj sundimit aziatik.

Është pikërisht Heroi i tyre kombëtar Skënderbeu, ai që u bë artizan i në vepre të tillë, mburojë përballë tërë asaj ofensive.

Gjon Kastrioti, nga familje fisnike shqiptare, banonte në kështjellën e Krujës dhe mbretëronte në rajonin e Matit dhe të provincave përreth. Sulltan Murati II, që kishte pushtuar një pjesë të Azisë e të Thrakisë, erdhi për të sulmuar princërit fqinjë të Shqipërisë. Gjon Kastrioti po ashtu u sulmua nga trupat e Muratit. Për të shpëtuar popullin e tij, nuk gjeti mënyrë tjetër veçse dha peng katër djemtë që u morën në Adrianopojë. Sulltani helmoi tre syresh, dhe më i vogëli, vetëm nëntë vjeç, e çuditi me bukurinë dhe zgjuarsinë e tij, e rriti kështu së bashku me djalin e tij, Mehmetin, ai që më vonë, do të pushtonte Kostandinopojën. Mësoi aty greqishten, latinishten, turqishten, arabishten, italishten, sllavishten, si dhe zanatin e armëve, në të cilin nuk do vononte të shkëlqente. Në Anadoll, korri fitore dhe do të njihte gradat më të larta dhe krejt lavdet, ndërkohë që sulltani do t’i vinte emrin Skënderbe,  domethënë princi Aleksandër.

Gjon Kastrioti sakaq do të ndërronte jetë dhe sulltani e pushtoi krejt vendin brenda një kohe të shpejtë, duke e nënshtruar e duke mbajtur mbyllur në pallat nënën e Skënderbeut dhe të motrën. Skënderbeu ndjeu thellë në shpirt dhembje të tillë që u shndërrua në urrejtje të pamëshirshme ndaj vrasësit të vëllezërve të tij dhe pushtuesit të vendit ku kishte lindur. Priti çastin e volitur për t’u përgjigjur.

Despoti George Brankoviç i Serbisë ishte thyer ndërkohë nga Turqit dhe papa Eugjeni IV porositi Hungarezët, Polakët dhe Transilvanët të shkonin në ndihmë të Serbëve kundër ushtrive turke ku shkëlqente Skënderbeu në atë kohë. Në kulmin e betejës, Huniadi la Vladislavin  në kampin e vet dhe niset në krye të 10.000 trupave për të bërë një manovër të fshehtë, duke përparuar në drejtim të Moravës për të zënë në befasi trupat turke.

Skënderbeu tek zbuloi këtë manovër, kuptoi se kishte ardhur çasti për shpagim. Mblodhi aty-aty besnikët e tij shqiptarë që e shoqëronin dhe mori së bashku me ta vendimin për tërheqje; Hungarezët i ranë befasisht ushtrisë turke dhe e shpartalluan. Skënderbeu mbërtheu ndërkohë reis efendiun që mbante vulën zyrtare të sulltanit dhe i diktoi një ferman drejtuar guvernatorit të Krujës, qyteti i tij i lindjes. Fermani urdhëronte që guvernatori t’ia linte postin e tij Skënderbeut.

Guvernatori, duke i besuar këtij urdhri të sulltanit nuk e bën fjalën dysh. Në çast, Skënderbeu mbledh krerët dhe parinë e rrethinave të Krujës, i vë në dijeni të planeve pushtuese dhe armiqësore të sulltanit. Të gjithë në një zë shprehin gatishmërinë për t’i bërë qëndresë sulltanit dhe e shpallin Skënderbeun mbret, ndërkohë që prapsin sulmet e garnizoneve të sulltanit. Skënderbeu ishte në atë kohë njëzet e nëntë vjeç.

Sulltani, me t’u vënë në dijeni të qëndrimit hakmarrës të Skënderbeut ndaj tij, i drejtoi një letër plot qortesë, po prapë e falte për veprimin që kishte bërë.

Skënderbeu iu përgjigj me këto fjalë:

“Nga kampi i tij pranë Krujës, më 12 gusht 1445, Gjergj Kastrioti, ushtar i Jezu-Krishtit dhe Princ i Epirotëve, për Muratin, Princ i Turqve, përshëndetje!…” E përligj më pas qëndrimin e vet dhe deklaron hapur se do të vazhdojë luftën gjer në fund për shpëtimin e atdheut të tij.

Sulltani përgatiti atëherë një ushtri tepër të madhe në numër që e drejtoi vetë kundër Krujës, por u mund dhe iu desh të largohet nga Shqipëria. La aty vetëm dy gjeneralë dhe 25.000 trupa për të mbrojtur disa fronte në kufi me Maqedoninë.

Skënderbeu festoi fitoren në krejt trojet shqiptare dhe, pa lënë kurrgjë pas dore, e përdori gjeninë e vet për të inspektuar qytetet dhe krahinat, për të zhdukur pasojat e luftës dhe për të ringjallur kudo shpirtin shqiptar.

Njëzet e pesë vjet me radhë, ai luftoi me sukses kundër armiqve të Shqipërisë duke u veshur me lavdi. Kështu Turqit, që kishin nënshtruar Azinë, Greqinë dhe kishin pushtuar Kostandinopojën Trebizondën, Valakinë, Serbinë, Bosnjën, pësuan dështim në Shqipëri, gjë që i pengoi të pushtonin Romën dhe të ngrinin flamurin e gjysmëhënës në Kapitol.

Ai mbretëroi për njëzet e dy vjet si Mbret i Shqipërisë, i zgjedhur nga populli i tij, i njohur nga Selia e Shenjtë, nga Venediku, nga Mbreti i Napolit, nga mbreti i Francës, nga princërit e Serbisë, të Valakisë, të Hungarisë, madje edhe nga kundërshtari i tij Mehmeti II, me të cilin përfundoi marrëveshje tregtare.

Pas vdekjes së tij më 1467 [1468], pushtimi islamik u vendos sërish dhe Shqipëria u shndërrua në provincë osmane. E megjithatë, asnjëherë shqiptarët nuk e konsideruan veten si banorë të një vendi të pushtuar, tek përjetuan thjesht administrimin otoman, aq difektoz për më tepër në Europë, por edhe më shumë në Azi, ndërkohë që ruajtën gjuhën, doket, zakonet e tyre dhe sa herë që u jepej rasti, do shfaqnin fuqishëm ndjenjat e tyre separatiste e autonomiste. Kështu ndodhi me Bushatllinjtë, pashallarët trashëgimtarë të Shkodrës, më pas me Ali Pashë Tepelenën, me Himariotët, Suliotët, Malësorët e Mbi-Shkodrës, Mirditorët  banorët e krahinës së Matit, që ruajtën gati përherë njëfarë autonomie.

Gjatë Kongresit të Berlinit, u formua Lidhja e Prizrenit për të parashtruar të drejtat kombëtare e për t’i mbrojtur ato. Edhe më pas, më 1909, 1910, 1911, ata luftuan me ashpërsi kundër Xhon- Turqve dhe ashtu sikurse ndodh me hekurin që tek e rreh në kudhër pa pushim, arrin më në fund ta thyesh, po ashtu, pas një numër revolucionesh lokale, një mbledhje e tërë patriotëve shqiptarë u mbajt më 28 nëntor 1912 në Vlorë, ku u ngrit nga Ismail Qemal Vlora, në shenjë pavarësie, flamuri kombëtar, i kuq me shqiponjën e zezë dykrenore. Përpara faktit të kryer, në prani të një populli i gatshëm që më mirë të vdesë se sa të jetojë pa liri, pavarësia e Shqipërisë u njoh nga Fuqitë e mëdha më 20 dhjetor 1912 në Konferencën e Ambasadorëve të Londrës.

Zotërinj,

Tek pata nderin t’ju flas për zanafillat e Shqipërisë, tek solla në kujtesën tuaj shkurtimisht etapat kryesore të historisë sonë, gjer më 1912, më lejoni t’ju paraqes tani gjendjen e sotme të Mbretërisë së Shqipërisë dhe marrëdhëniet e saj me shtetet fqinje si dhe me shtetet e tjera europiane.

Ahmed Zogu, prejardhur nga një familje e lashtë dhe fisnike shqiptare e Matit, pasi luftoi pareshtur gjatë pesëmbëdhjetë vjetësh për të konsoliduar pavarësinë e atdheut të vet tronditur rrezikshëm, pasi siguroi unitetin e të gjitha krahinave dhe stabilitetin e kufijve të përcaktuar nga Protokolli i Firences, u zgjodh mbret i Shqiptarëve më 1 shtator 1928 nga Asambleja kombëtare, kur kishte qenë më parë President i Republikës së Shqipërisë; u ngjit në fron me emrin “Zogu i parë”.

Shqipëria është sot një monarki demokratike, parlamentare, e trashëguar, në bazë të Kushtetutës monarkike të 1 dhjetorit 1928.

Dy termat “monarki demokratike”, që duken në vetvete kontradiktore, shpjegohen kësisoj: me përjashtim të anëtarëve të Familjes Mbretërore, që mbajnë titullin “Madhëri, Princ, Princeshë”, Shqipëria nuk jep asnjë titull tjetër fisnikërie, dhe Shqiptarët nuk mund të mbajnë kësi titujsh në vendin e tyre. Gjithë shqiptarët janë të barabartë në të drejta e detyra, dhe nuk ekzistojnë privilegjet.

Janë krijuar dy urdhra kombëtare dekorimesh, “Urdhri i Skënderbeut” dhe kohët e fundit “Urdhri Besa”. Vetëm mbreti ka të drejtë t’i japë këto urdhra.

Kushtetuta monarkike që shfuqizonte tërë dispozitat e Kushtetutës republikane, përpunuar nga Asambleja Kushtetuese gjatë rivendosjes së Legalitetit më 21 janar 1925, ia beson pushtetin ekzekutiv Mbretit, që e ushtron këtë pushtet nëpërmjet Ministrave të tij. Mbreti ka gjithashtu të drejtën e faljes dhe të drejtën për të ulur apo ndryshuar ndëshkimet. Pushteti legjislativ ushtrohet si nga Mbreti, ashtu dhe nga Dhoma e Deputetëve. Kjo Dhomë, e zgjedhur për katër vjet, sapo është ripërtëritur dhe përbëhet nga gjashtëdhjetë anëtarë të zgjedhur me votim të përgjithshëm në dy shkallë.

Mbreti përfaqëson shtetin shqiptar si brenda, si jashtë, pret dhe akrediton veprimtarët diplomatikë. Nga ana tjetër, në rast agresioni, mund të shpallë gjendjen e luftës, si dhe përfundon marrëveshje miqësie, aleance etj., duke i dhënë llogari Parlamentit për qëndrimet e tij në pajtueshmëri me interesin e lartë të shtetit.

Shqipëria shpreh gëzim për regjimin e vet monarkik. Populli e mbështet njëzëri sovranin e tij, duke e shfaqur entuziazmin gjatë festave kombëtare dhe shtypi i bashkohet gjithë këtij entuziazmi.

Të huajt, udhëtarët që kanë shkuar në Shqipëri para pesë vjetëve, dhe që janë kthyer përsëri aty, shohin tani një vend krejt të transformuar. Dhe kjo, falë energjisë dhe urtësisë së mbretit të vet, që ka ditur të stimulojë zellin për punë dhe të thyej fuqinë e dembelizmit dhe fatalizmit rrënjosur në popull përgjatë katër shekujsh sundimi osman, duke e zëvendësuar me energjinë dhe përkushtimin ndaj atdheut.

Ndër njëmijë shembuj, do të përmend vetëm një, vëmendjen krejt të veçantë me të cilën Sovrani ynë përkujdeset për edukimin kombëtar: kështu, në Shqipëri, Zotërinj, në mbrëmje, tek dalin nga shkolla, shohim, qoftë edhe nëpër fshatrat e vegjël, të ecin me hap rreshtor vajza të reja duke kënduar këngë patriotike; dhe, si nëna të ardhshme për brezat e rinj, asgjë nuk është lënë pas dore në formimin e tyre si edukueset e para të drejtuesve të ardhshëm të shtetit, të mjekëve të ardhshëm, të avokatëve të ardhshëm, të inxhinierëve të ardhshëm, të punonjësve të ardhshëm të dorës dhe mendjes. Dy cilësitë që ato zotërojnë dhe që duhet t’i zotërojnë plotësisht: guximi dhe vetëmohimi, janë të tilla që duhet të njihen edhe jashtë kufijve, sepse Shqipëria sot kërkon të zërë një vend të denjë për të, të denjë për të shkuarën e saj heroike, të denjë për një shtet të lirë e të pavarur siç është sot nën qeverisjen e sovranit të saj fisnik e gjenial.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me shtetet fqinje, Jugosllavinë e Greqinë, janë miqësore dhe me vullnetin e mirë të të gjitha palëve, këto marrëdhënie mund të bëhen përherë e më të përzemërta.

Shqipëria dhe Italia kanë marrëdhënie të shkëlqyera mbështetur në Traktatin e aleancës mbrojtëse, nënshkruar në Tiranë më 22 nëntor 1927. Në bazë të këtij Traktati, përcaktohet shprehimisht se të dyja Palët e larta kontraktuese kanë vendosur të merren vesh për një aleancë mbrojtëse, qëllimi i vetëm i së cilës është forcimi i marrëdhënieve të natyrshme që ekzistojnë fatmirësisht  midis të dyja vendeve, për të siguruar një politikë zhvillimi paqësor.

Qeveritë britanike e franceze janë shprehur në favor të zhvillimit të shtetit të ri shqiptar, dhe politikanë të Britanisë së Madhe, burra shteti francezë si d’Estournelle de Constant e Z. Ministër Justin Godart, i kanë sjellë Shqipërisë nga pikëpamja ndërkombëtare një mbështetje të madhe gjatë formimit të saj si shtet i pavarur.

Ne kemi përfaqësues diplomatikë në Athinë, Beograd, Ankara, Sofje, Romë, Paris, Londër, Uashington, si dhe një delegat të përhershëm në Shoqërinë e Kombeve.

Kjo është gjendja e sotme e Shqipërisë, e këtij vendi aq të njohur për bukuritë e veta dhe për pasuritë natyrore, një vend i hapur ndaj shteteve europiane dhe Botës së Re.

Kur më 1930, Konferenca e parë ballkanike u mblodh në Athinë me qëllim që të punohet për afrimin e popujve të ndryshëm të Ballkanit dhe për të intensifikuar marrëdhëniet e tyre ekonomike, populli shqiptar nuk qëndroi moskokëçarës ndaj ftesës që iu bë, po dërgoi delegatët e vet në Athinë, dhe këtë gjë bëri edhe në Stamboll e Bukuresht.

Asnjë ftesë për pjesëmarrje në Konferenca ndërkombëtare, që i është drejtuar qeverisë apo popullit shqiptar, me qëllim që të forcohet bashkëpunimi i çiltër për ruajtjen e paqes, nuk ka mbetur pa përgjigje të favorshme nga ana jonë, sepse Shqipëria, e lirë dhe e pavarur, e quan si detyrë të vet të japë kontributin e saj bashkëpunues për rendin dhe prosperitetin në Ballkan e në Adriatik, ku ajo ka portet e veta të Shëngjinit, Durrësit, Vlorës dhe Sarandës; nën drejtimin e Mbretit të saj, ajo ia kushton tërë përpjekjet e veta paqes në botë, për interesin ndërkombëtar.

Përktheu nga origjinali

Fotaq Andrea

MBROJTJA E SKENDERBEUT NE PARIS

by

Kur studenti Edmond Tupja mbronte në Paris Skënderbeun dhe prishte një mbledhje shkencore…/

1 skenderbNga Nga Fotaq Andrea/1 ok skenderb

Jemi në vitin 1970. “Shoqëria franceze e Historisë Moderne” bën bilancin e punës së kryer nën kryesinë e Prof. Lucien Genet. Që në seancën e saj të parë të 6 dhjetorit ka ftuar orientalistin grek Evangelos Zakhos Papazahariu të mbajë kumtesën “Skënderbeu apo peripecitë e një miti nacional”. Në atë mbledhje shkencore hijerëndë, në kërthizë të Parisit, me profesorë gjithë tituj e grada, merrte pjesë edhe një student i ri shqiptar, Edmond Tupja..1 Scopa.Çuditërisht, prej kohësh i është mëshuar fort idesë së “mitit” për figurën historike të Heroit kombëtar shqiptar. Dhe kjo nga “studiues” të angazhuar në synime të caktuara, por të zhveshur nga objektiviteti shkencor dhe të prirë kokë e këmbë drejt një subjektiviteti që përkëdhel, as më shumë e as më pak, egon e tyre në emër të gjoja ideve origjinale, mendimeve personale, gjykimeve të veçanta që veç ata dinë të japin! Sepse veç ata na qenkan në gjendje të zhbirilojnë “mite” e të na bëjnë catharsis për të ndarë “të rremen” nga e “vërteta”, “të keqen” nga “e mira”, apo në gjuhën popullore “shapin nga sheqeri”. Mirëpo, lepuri fle gjetkë, në folenë e bastardimit shkencor e të denigrimit, dhe tjetër kund e kanë hallin, sado thërrasin e bërtasin për gjoja vlerësim shkencor “me mend e me vend”. Por le t’ia lëmë më mirë fjalën Z.Papazahariu, profesor i Universitetit të Athinës, tek mban speech-in e vet në Paris, botuar në “Bulletin de la Société d’Histoire Moderne”, nr. 2, 1971, dhe mbështetur në këto pesë drejtime, nga A në E:

  1. Skënderbeu, simbol kombëtar;
  2. Historia e tij;
  3. Legjenda e tij;
  4. Si ai bëhet simbol kombëtar i shqiptarëve;
  5. Rikthimi i Skënderbeut.

1 dok skend

 Duke dashur t’i kundërvihet atmosferës së kohës pas Kuvendit II të studimeve albanologjike (janar 1968) mbajtur në Tiranë me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut me pjesëmarrje të gjerë studiuesish të huaj, prof. E. Zakhos Papazahariu hyn drejt e në thelbin e kumtesës së vet kur thotë:“Është fati i tij [i Skënderbeut], shndërruar në mënyrë të veçantë në simbol që na intereson” në një kohë kur “…miti i tij mbahet fort me një vazhdimësi të çuditshme deri në rënien e Perandorisë së tyre [të Otomanëve]!”

 

1 Scopa

Me fjalë të tjera, shndërrimin e figurës së Skënderbeut në simbol të përhershëm kombëtar të shqiptarëve, profesori grek e quan thjesht “mit”, që sipas tij u dashka zhbërë! Edhe pse ai detyrohet të pranojë se shqiptarët “me një simbol aq të lashtë dhe aq të njohur sa ç’është Skënderbeu, arritën me anë të forcës të kalisin një ndërgjegje nacionale”, përsëri, ai e sheh “paradoksin e simbolit Skënderbe në aventurën e mitit të tij gjatë pesë shekujve dhe në përligjjen e plotë të mitit nga vetë shteti komunist…”! Në fakt, kemi këtu një amalgamë vërtet të çuditshme dhe diabolike nga Papazahariu, i cili lodhet më kot ta lidhë figurën e Skënderbeut me regjimin komunist, kur fjala është për dy gjëra krejt të ndryshme dhe pa lidhje organike: sepse Skënderbeu është dhe mbetet simbol historik i përjetshëm i shqiptarëve, është pjesë koherente e vetëdijes së tyre kombëtare, dhe dashuria e tyre për të nuk njeh kufij ideologjikë e politikë, ndërkohë që regjimi komunist e diktatorial, si çdo diktaturë kalimtare dhe e përkohshme është i destinuar thjesht të zhduket, siç u zhduk! “Oburrani!” – duket sikur thërret historiani grek, një rrugë e dy punë: të dënojmë regjimin komunist, e të shembim edhe simbolin e përjetshëm kombëtar të shqiptarëve në emër të “mitit të Skënderbeut”! Ja qëllimi i errët i prof. Papazahariut qepur me pe të bardhë.

Më poshtë, në pikën B – Historia e Skënderbeut, kumtuesi grek jep me penelata të shpejta një pasqyrë të perandorisë osmane, si superfuqi e kohës, karakterizuar, siç thotë, nga “stil i ri shtetëror, sistem koherent e i plotë dhe shumë më modern nga tërë ata që ekzistonin në atë kohë”. Çfarë lajkash të pacipa, për një perandori agresore që fuqinë e saj e mbështeste thjesht në forcën numerike të skllevërve e të ushtarëve shumëkombësh e shumëmilionësh që hidhte në luftë! Dhe menjëherë pas kësaj, autori grek veç kur zë e deformon me dashje, kokë e këmbë, krejt faktet historike kokëforta që kanë të bëjnë me Heroin tonë Kombëtar dhe epopenë kastriotine, dhe konkretisht:

  1. Deformon çështjen e dhënies peng të Skënderbeut me një marifet prej pelivani kur shprehet: “I dhënë në moshën 9 apo 18 vjeçare tek Otomanët nga i ati i tij Jean [Gjon] Kastrioti si peng, na thuhet, [nënvizimi ynë], për të garantuar ndershmërinë e tij ndaj tyre, ai [Skënderbeu] frekuentoi gjatë 15 vjetëve Oborrin e Andrinopojës…”. Mjaftojnë këtu vetëm këto dy fjalë – “na thuhet” – nën penën e tij, për të hedhur hije dyshimi që Skënderbeu nuk qenka dhënë peng te sulltani! Dhe menjëherë ai del në konkluzionin se “… shumë fisnikë të popujve të krishterë të Ballkanit i dërgonin vullnetarisht bijtë e tyre në oborrin e Andrinopojës për të përqafuar këtë karrierë të re. Me sa duket, i tillë është rasti edhe për bijtë e klaneve princërore apo e kryetarëve të fiseve të Albanumit”(nënvizimet tonat). Ja pra dredhia, ja djallëzia: sipas profesorit grek, që na paska bërë një zbulim të hatashëm, Skënderbeu u dërgua vullnetarisht dhe me shumë dëshirë nga i ati Gjoni tek turqit, për të bërë karrierë ushtarake! Mendojmë se nuk ia vlen të zgjatemi me komente, por thjesht po kujtojmë këtu se aleancat martesore me pleksje gjaku në atë kohë, kishin bërë e do binin Oborri mbretëror serb me Oborrin sulltanor të Andrinopojës e Kostandinopojës (pa folur për Bizantin në rënie!), ndërkohë që shqiptarët e epokës kastriotine i shihnin agresorët osmanë si armiq dhe as që bëhej fjalë për krushqi me ta e për karrierë ushtarake nën hijen e tyre !… Përkundrazi, shqiptarët të vinin damkën e tradhtarit e të renegatit po të bëje aleancë me armikun!
  2. I cilëson shqiptarët si xhandarë të Perandorisë osmane në shërbim të skllavërisë të bujkut serb e ballkanik dhe më keq akoma si mercenarë të Venedikut, si post-roje pritash, cuba, piratë etj. që “ndërronin padronë si të donin e kur të donin, falë famës së mirë që kishin në tregjet e mercenariatit” (!) Po ashtu, i sheh ushtritë osmane mbushur dëng me “malësorë të Albanumit… [që] u shquan për nga numri në gjirin e ushtrisë osmane dhe në gjirin e trupës së jeniçerëve” (!) Pra, nuk ka më blozë!

Në fakt, dihet, dhe është meritë e tyre historike, që shqiptarët bënë emër të mirë (sidomos pas vdekjes së Skënderbeut) jo vetëm si luftëtarë të zotë të angazhuar në çështjen kombëtare, por edhe si luftëtarë me pagesë apo si mercenarë në Perëndim, nën frymën e kohës, ashtu sikurse shquheshin edhe mercenarët zviceranë, kroatë, spanjollë apo gjermanikë në ushtritë e oborreve mbretërore të Europës. Dihet po ashtu që ishin shqiptarët ata që themeluan kalorësinë e lehtë franceze dhe, më tej, kalorësinë e lehtë europiane me Gjergj e Nikolla Bastën. Dhe kjo, sepse ata dinin mbi të gjitha të bënin luftën moderne të kohës në mënyrë cilësore dhe jo sasiore, ndërkohë që perandoria osmane përdorte mish skllevërish për top duke çuar miliona njerëz në satër! Edhe më tej, shqiptarët dinin mbi të gjitha se ç’do të thoshte të ishe “fier comme un albanois – krenar si shqiptar”, sipas proverbit francez të kohës, tek mbanin mbi krye kryelartë kapelën shqiptare në pararojë dhe në shesh të luftës! E në këtë rast, i themi profesorit grek të mos harrojë se vetë grekët në ato kohëra lufte, për të shpëtuar kokën para masakrave turke, kërkonin rrugëve të Selanikut, Artës e kudo në qytete kapelën e lartë shqiptare për ta vënë mbi krye që të hiqeshin si shqiptarë e të shpëtonin kokën! Nga ana tjetër, nëse shqiptarët u dalluan si luftëtarë në artin e luftës moderne të kohës, profesori grek duhet ta dijë që po aq shqiptarët u shquan edhe në fillimet e Rilindjes italiane e europiane të Arteve të Bukura, Humanizmit dhe Letrave, me korifej të tillë si piktorët me famë botërore Francesk Albani, Mark Bazajti, Viktor Karpaçi, filozofët Leonik Tomeu, Mikel Maruli, Marin Beçikemi e sidomos me familjen e madhe Albani që dha disa kardinalë edhe vetë papa Klementin XI.

E vërteta e thjeshtë është se shqiptarët, siç bënë bëma në Perëndimin europian, u lartuan edhe në Lindje, nga Kostandinopoja në Janinë, Misir, Kajro, Misolongji, Tripoli e Tripolitza, e gjer në Urale, malet Çarçan dhe rrugëve të Dehlit në Indi! Dhe sa për emra shqiptarësh të shquar në Orient, ata njihen tashmë jo vetëm në fushën e artit të luftës, por edhe të kulturës, Letrave, historisë, enciklopedisë, administrimit shtetëror etj.etj.

Mirëpo, tjetërkund e ka hallin profesori orientalist grek në kumtesën e tij: do se s’bën (dhe këtu ai nuk është aspak origjinal, nuk është as i pari, as i fundit) që t’i qisë shqiptarët barbarë, të egër, tribalë, me kanune çnjerëzore, pa komb e kombësi, por me një “Albanitie” që, sipas tij na qenkësh thjesht nocion gjeografik, duke na përmendur madje edhe Bismarkun për të mbështetur argumentimin e tij! O temporal o mores!

  1. Vazhdon orientalisti grek të deformojë faktet historike tek shpik tezën se Skënderbeu në moshën 33 vjeçare “u dërgua, thotë ai, si kapiten në “vilajetin” e Krujës (1438) për të qeverisur zotërimet e babait të tij. Dhe këtu, vijon greku, ai [Skënderbeu] realizon projektin e tij të guximshëm: të krijojë një ushtri të përhershme me luftëtarë nga të malit të tij të lindjes dhe të bëjë luftën për hesap të vet” (!) Ipse dixit, thotë latini – E tha mu kështu profesori e ia vuri vulën! Apo, ia bëri topin! – siç thoshte ime gjyshe. Po ja që zotëria e tij e paska lexuar mbrapshtë Barlecin e të tjerë, dhe harron, i nderuari profesor, që Skënderbeu u arratis me 300 trimat e tij nga ushtria osmane, me një qëllim e mision të lartë (e jo për hesap të vet!): për të themeluar shtetin e parë të Arbrit nëpërmjet bashkimit dhe aleancave të fisnikëve të mëdhenj shqiptarë që me Lidhjen e Lezhës! Dhe që pikërisht, për këtë arsye madhore, duke i bërë qëndresë heroike 25 vjeçare Perandorisë më të madhe të kohës, Skënderbeu është dhe mbetet Heroi kombëtar i shqiptarëve dhe shembull heroizmi e frymëzimi në botë!
  2. Pa e mbështetur kumtesën e vet në dokumente, pa cituar studiues seriozë, Z. Zakhos Papazahariu parapëlqen të servirë konkluzionet e tij se Skënderbeu “në krye të malësorëve të vet bëri luftë ndaj të gjithëve, duke u përplasur me Lindjen e me Perëndimin, me Venedikun e me osmanët”. E nxjerr dhe e nxin kështu qëllimisht figurën historike të Skënderbeut si “sherrxhi”, duke anashkaluar tërësisht politikat dhe synimet imperialiste të kohës, si dhe aleancat e Skënderbeut me Papatin, i cili e vlerësoi, siç dihet, aq lart Heroin tonë me titullin e nderuar “Atlet i Krishtit”. Dhe nuk do vonojë të vijë konkluzioni i profesorit se “as shtetet e Lindjes, as shtetet e Perëndimit nuk e panë me sy të mirë nismën e tij [Skënderbeut]” dhe se “Skënderbeu … nuk mundi të çlirohet nga dara e Orientit dhe e Perëndimit”. E në këtë rast, profesori grek, nisur nga motoja “shpif, shpif se diçka do mbetet”, konkludon se edhe fundi i Skënderbeut s’ka si të ishte i lavdishëm me pushtimin e Shqipërisë, kur shqiptarët, që tashmë ai i quan “arnavutë”, do të vazhdonin të bënin “ligjin e cubit” në gadishullin ballkanik! Argumente dhe paragjykim më zi sterr ndaj shqiptarëve zor se gjen!…

Lidhur me pikën C, legjenda e Skënderbeut, ai pohon se është letërsia perëndimore ajo që rroku figurën e Skënderbeut për bëmat e tij duke e bërë këtë, citojmë autorin, “një hero në përmasën e legjendave perëndimore” dhe se, nga ana tjetër, ishin “shkrimtarët e Rilindjes [ata që] këmbëngulën së tepërmi për temën “Skënderbeu, mbrojtës i lirisë”. Këtej lind, kërkon të na mbushë mendjen profesori grek, edhe miti për Skënderbeun, sepse nocioni i lirisë te heroi shqiptar, “nocion tribal” siç e quan ai, “përputhet, me vullnetin e qyteteve italiane për të mos u përfshirë në gjirin e shteteve të gjera dhe të centralizuara…”. Duke u hequr kësisoj se po çmitizon figurën emblemë të shqiptarëve, ai në fakt nuk bën gjë tjetër veçse e deformon atë krejtësisht, e minimizon dhe orvatet ta asgjësojë aq sa të mundë, duke e konsideruar si figurë të tejkaluar, madje edhe të përfunduar në kohë. Por, nuk kanë munguar as dje, as sot të ashtuquajturit studiues që përpiqen ta paraqesin Skënderbeun një princ të vogël të një shteti të vogël, tek orvaten t’i bien malit me grusht përpara vlerësimit absolut të figurës së Skënderbeut nga korifej të mendimit njerëzor, emra të shquar të Historisë, Letrave dhe Artit ushtarak.

I pakënaqur me kaq, Zakhos Papazahariu shkon edhe më tej në “çmitizimin” e tij absurd. Citon me ironi “artikullin” (nuk thotë studimin!) e prof. Androkli Kostallarit, i cili vinte bukur në dukje se, ndërsa më 1881 bibliografi Petrovitch hartonte bibliografinë për Skënderbeun me 185 vepra historike e letrare, më 1968, prof. Kostallari nxirrte në pah që bibliografia për Skënderbeun e tejkalonte tashmë shifrën e 1000 librave e studimeve për Heroin shqiptar. Kur sot, bibliografët e figurës së Skënderbeut (siç e thotë gjithë krenari Krenar Zejno, ky botues modern, sa krijues e serioz) numërojnë mbi 2000 vepra e studime kushtuar figurës së Heroit tonë (po aq sa për N. Bonapartin!) Pa folur këtu për Artet e Bukura ku monumentet e Kastriotit të Madh zbukurojnë sheshet e Europës dhe Amerikës dhe figura e tij emblematike është dhënë në tablo nga piktorë me famë botërore. E dëshmon këtë edhe Album-Antologjia jonë e përmasave të mëdha enciklopedike “Skënderbeu, 1413-2017” me mbi 200 autorë dhe rreth 1000 ilustrime, që pret të botohet për publikun e gjerë në Vitin Skënderbeu.

Pikërisht, tërë këtë jehonë, tërë këtë madhështi europiane e botërore të Skënderbeut tonë, tërë këtë vlerësim objektiv historik e shkencor që i bënë e bëjnë figurës së tij mendimtarë të mëdhenj, Z. Papazahariu na e quan thjesht “mit”, që ai e do dhe e kërkon doemos drejt shuarjes e në asgjësim, gjoja në emër të “së vërtetës shkencore”! Por, nëse ka mit në figurën e Skënderbeut, kjo duhet kërkuar jo në legjendat me krijimtari të bukur popullore, jo në vetëdijen kombëtare të shqiptarëve që krenohen me të drejtë për figurën e tij si rrallëkush te kombet e tjerë, por në ato mangësi, në ato të pavërteta shkencore, në ato mbufatje dhe deformime me dashje apo pa dashje të figurës së tij historike, kur sot, historiografia shqiptare e botërore përherë e më shumë po fokusohen te figura e tij si burrë shteti dhe prijës i një populli liridashës.

Tek ndjek me këmbëngulje linjën e vet antishqiptare, edhe në pikat 4 dhe 5, Si u bë Skënderbeu simboli kombëtar i shqiptarëve, dhe Rikthimi i Skënderbeut, gjithë meraku i Z. Papazahariu është si e si të zhdukë e asgjësojë, aq sa të mundë, vetë bazën historike të vlerësimit të figurës së Skënderbeut, duke u hallakatur për këtë në sofizma e ekzotizma të mjera, gjer edhe të llojit “bektashi” që “ushqyen” gjoja Ali Pashë Tepelenën në veprimet dhe bëmat e tij (në parantezë, duket sikur Aliu i Tepelenit i ka mbetur Papa-Ziut halë në fyt!) …

Si mbaroi kështu ekspozenë e tij dhe si u duartrokit nga të pranishmit, në seancën “diskutime”, Z. Papazahariu hyn në dialog të stërzgjatë me Z. Portal, ku bie dukshëm në sy meraku i tyre në gjoja “idealizimin artificial” të figurës së Skënderbeut, nisur sipas tyre, nga “prapamendime a motive politike, ideologjike e fetare” që e bëjnë “Historinë të jetë subjektive”! Krejt diskutimi, gjoja “i lirë”, shfaqet inkoherent dhe pa shtyllë kurrizore, me kapërcime nga coq à l’âne (nga gjeli te magjari), ku kumtuesi grek orvatet të shpalosë në mënyrë konfuze e të pasaktë erudicionin e vet…

Dhe pikërisht, në një nga këto çaste euforike për studiuesin grek, që dukej sikur kish kapur qiellin me dorë nga suksesi, ngrihet dhe ndërhyn një djalosh shqiptar, shtat-hedhur, i hajthëm dhe elegant, i biri dhe nipi i dy Skënderëve, studenti Edmond Tupja. Dhe bën, në mënyrë modeste, të përkorë, një ndërhyrje, një koment të shpejtë tek e sheh fatin epik dhe faktin historik të shqiptarëve te “qëndresa e tyre e gjatë ndaj turqve”, te “skllavërimi dhe shtypja e përgjakshme që këta ushtruan mbi Shqipërinë dhe shqiptarët pas vdekjes së Skënderbeut” dhe te “arsyeja ekonomike e shndërrimit të 60 % të shqiptarëve nga katolikë në myslimanë”… Konkluzioni dilte vetë, nuk kish më bukur: ja pse, Zotërinj, Skënderbeu është dhe mbetet simbol i vetëdijes kombëtare shqiptare!

Pas fjalëve të djaloshit Tupja, me efektin e një bombe,  Z. Papazahariu nis atëherë të përtypë fjalët, të hidhet e të përdridhet, se nuk janë thjesht arsyet ekonomike dhe taksat motivet e shtypjes, të vuajtjes dhe qëndresës historike shqiptare; se nuk janë skllavëria dhe osmanët fatkeqësia e popujve ballkanikë (sic!) Se shqiptarët kanë gëzuar liri, sidomos ata të malit (sic)! Se kanë gëzuar privilegje… “Mos ua hedhim fajin osmanëve!” – përfundon greku me një thirrje dëshpëruese…

  1. Tupja, edhe një herë të dytë merr fjalën dhe vë në dukje se “skllavëria osmane ishte sistem social në dy rrafshe, në atë shtetëror, midis Perandorisë osmane dhe popullit shqiptar të skllavëruar, dhe në atë lokal, në vetë gjirin e shoqërisë shqiptare të kohës”…

– Jo, nuk jam dakord! e kundërshton Z. Papazahariu dhe nis e i merret goja:  – Problemi i skllavërisë, vijon ai rrëmujshëm, nuk shtrohet  midis shqiptarëve dhe osmanëve, duke qenë se shqiptarët janë edhe osmanë… Malësorët nuk janë skllevër… Në fund të fundit otomanët nuk përbëjnë një etni, as komb… Otomanët ishin kompani ushtarake … Midis tyre kishte një shumicë shqiptarësh … (!)

Ohoh! ç’kakofoni “argumentesh” e konkuzionesh absurde në gojën e një studiuesi “kompetent” të orientalistikës për t’i qepur gojën djaloshit Tupja, që rri dhe gozhdon me vështrim të rreptë Profesorin grek ftuar në Paris të ligjërojë!…

– E deklaroj mbledhjen të mbyllur! – nxiton të thotë Kryetari, pasi falënderon edhe një herë  Zotërinë e tij Papazahariu për speech-in e shkëlqyer antishqiptar që ai mbajti në prani kokash shkencore!…

(P.S. Artikullin tonë e shoqërojmë me ilustrime të figurës së Skënderbeut që ndodhen në muzeumet e Greqisë, vepra të piktorëve grekë që dëshmojnë drejtpërdrejt dashurinë e popullit grek për figurën e Heroit kombëtar të shqiptarëve).

 

 

Një Hero i Madh, kapiten i parë i shekullit të tij

by

1-fotaqi

Viti Skënderbeu- Nga Fotaq Andrea, “Skënderbeu, Album-Antologji, 1413-2017”/

 1 sifoni skenderbe1 Joanot Martorell 16701 Skenderbeu Portret

Skënderbeu, një Hero i Madh, kapiten i parë i shekullit të tij, dëshmi e energjisë së një populli heroik/

 DUPONCET, Jean Nicolas/

Një Hero/

Nga parathënia e veprës “Exploits héroiques de Scanderbeg, roi d’Albanie” [Bëmat heroike të Skënderbeut, mbret i Shqipërisë] Paris, 1714./

 Në çastin kur vëmendja e Europës është përqendruar mbi Orient, nuk është pa interes të kthejmë vështrimin mbi luftërat e mëdha të shekullit XV. Perandoria osmane, sot aq e dobësuar, sa nuk i ka mbetur veçse  marrja në mbrojtje nga Fuqitë e mëdha të Perëndimit, shpaloste atëherë krejt forcën e një kombi ngadhënjyes dhe kërcënonte të pushtonte krishtërimin. Ndër të gjitha ata që i bënë qëndresë përpjekjeve të muslimanëve u dallua heroi, historinë e të cilit e jep këtu Ati Duponcet: histori e çuditshme dhe aq e jashtëzakonshme sa autorit i është dashur të përligjë vërtetësinë e burimeve nga ka vjelur të dhënat. Dhe këtu po japim të shkurtuar parathënien e Atit Duponcet.

Para tij, Ati Causin, jezuit, e kishte vendosur Skënderbeun ndër heronjtë e tij të krishterë, dhe Z. Campion, e kishte renditur ndër njerëzit më të shquar të tij. Por vepra e të parit nuk ishte veçse një lavd që i nënkupton faktet heroike të atij Shqiptari të ndritur, pa i paraqitur ato, kurse nderimi që i bën i dyti, edhe pse më historik, është një shkurtore e këtyre fakteve që vetëm sa janë dhënë përciptazi, si të ishin prekur në sipërfaqe dhe, si te njëri, si te tjetri, nuk do mund të kënaqej një lexues që kërkon të dijë më në thellësi e të ketë një njohje më të plotë të historisë.

Për të paraqitur sa më mirë pamjen, tiparet, shtatin e një njeriu, që ende nuk e kemi parë, nuk është e mjaftueshme të hidhet vështrimi mbi portretin e tij të përmbledhur, nëse nuk do ta shihnim të pikturuar në përmasa të mëdha dhe krejt të natyrshme; po ashtu, për të patur një mendim të drejtë për një luftëtar të lavdishëm, që nuk e njohim veç nga emri e nga fama, duhet ta ndjekim atë hap pas hapi, si të themi, në krejt rrjedhën e jetës, duke njohur hollësitë dhe rrethanat e krejt aksioneve që ndërmori. Por këtu paraqitet vështirësia për mbledhjen e dëshmive të denja për t’u besuar dhe për t’i ruajtur historisë karakterin e vet thelbësor të vërtetësisë. Ati Duponcet beson se e ka hasur këtë karakter në rrëfimin e një historiani bashkëkohës të quajtur Marin Barlet.[…]

Libri i Barletit duhet parë si e vetmja vepër që ne kemi për këtë subjekt të dorës së parë. Mund të shprehim ndoshta çudi se, teksa Skënderbeu ndërmori një luftë aq të gjatë, dhe me aq shkëlqim e  ngadhënjim, si ka mundësi të gjendet vetëm një autor i kombit të tij që të jetë përkujdesur për të na mësuar rreth personalitetit që kishte. Kësaj vërejtjeje, Ati Duponcet i përgjigjet se pak kohë pas vdekjes së këtij princi, turqit u bënë zotër të krejt Shqipërisë, se ata të pabesë ishin armiq të Letrave, sikundër e dinë të gjithë, se ndaluan fenë e krishterë dhe i detyruan shqiptarët të merrnin doket dhe zakonet e tyre; sepse, në të kundërt, kush do donte të aspironte në fe të mëparshme, do duhej të përballej me ta veç me armë. Në këtë mënyrë, duke qenë krejt Shqipëria e nënshtruar nga turqit, kush do guxonte të shkruante historinë e një princi që kishte arritur tërë atë lavdi në luftë kundër tyre, me tërë ato beteja në të cilat i kishte mposhtur?

Po prapë, Ati Duponcet bëri kujdes të mos ndjekë hap pas hapi a të përkthejë veprën e Barletit. Ai e pa atë si memorie, nga e cila mori çka ishte e vlefshme, duke i dhënë një formë më të këndshme, duke hequr digresione të kota e duke vendosur kudo rend e qartësi.

Duke iu përgjigjur më pas kritikave për ekzagjerim që i janë drejtuar Barletit nga Z. Sponde, peshkop i Pamiersit, Ati Duponcet kujton bukur në këtë rast një letër të papa Kaliksit III për Skënderbeun. Në atë letër, datuar më 15 qershor 1457, papa i shpreh atij mirënjohjen plot lavd, se i bëri ballë pothuaj i vetëm krejt fuqisë së turqve dhe se gëzohet bashkë me të për famën e madhe që ka krijuar me një vijimësi fitoresh të arritura ndaj të pabesëve.

Në një bref tjetër apostolik, dërguar më 11 shtator të atij viti, për të rigjallëruar Skënder-beun drejt aksionesh të reja, ai vazhdon t’i thurë lavdi, duke iu lutur që të mos kursejë asgjë, që të shkëlqejë edhe më shumë e nëse mundet, të shtojë famën e arritur: “Sepse, vijon ai, nuk ka asnjë në krejt kristianizmin që të mos dijë se çfarë keni bërë ju, që të mos ju ngrejë gjer në qiell me lëvdatat që ju takojnë dhe që të mos flasë për ju si një atlet i vërtetë dhe gjeneral mbrojtës i emrit të krishterë“.

Vlen të theksohet se qëkurse u dërguan këto dy Brefe apostolike, Skënderbeu përsëri do të shkëlqente me arritjen e shumë fitoreve, në mbrojtje të Krujës, duke e detyruar dy herë Mehmetin të heqë dorë nga rrethimi i qytetit, krahas aksionesh të tjera të shumta, edhe më të ndritura e më të denja për t’u admiruar nga ato për të cilat flet këtu Kaliksi. Kur të shqyrtojmë se ç’fjalë zgjedh një Papë, armik i çdo ekza-gjerimi e i çdo lajkatarie, për të cilësuar Skënderbeun, që ende ishte, të themi, në mesin e karrierës së tij, a mundet atëherë të hedhim hije dyshimi për autorin e jetëshkrimit të tij, duke pretenduar se ai paska treguar zell të tepruar për lavdinë e heroit që na përshkruan dhe për atdheun e tij, dhe se na i paska tejkaluar kufijtë e së vërtetës? […]

 [Përfundimi]

[…] Atë çka Mehmeti ndërmori në vitet e fundit të jetës së tij, [pushtimi i Kalabrisë më 1481], një objektiv që i dukej ende i largët, ai do ta kishte realizuar kohë më parë, po të mos kishte hasur rrugës Skënderbeun si një pengesë e pamposhtur ndaj synimeve të veta. Tek rrëzoi fronin e perandorëve të Orientit, i fryrë nga një sukses aq i madh dhe përherë po aq ambicioz sa dhe plot guxim e mendjemadhësi, ai, në rastin më të parë, do t’i kishte kthyer armët dhe përpjekjet kundër perandorisë së Perëndimit dhe rrënimi i kësaj perandorie do të sillte me vete rrënimin e krishtërimit. Ishte kësisoj vetë Providenca ajo që dha goditjen e saj tek i kundërvuri atij Skënderbeun, si dikur kur ajo i kundërvuri Juda Makabeun qafirit Antiok, për të ndalur ngadhënjimin e tij dhe për të shpëtuar besnikët nga mjerimet e tmerrshme që i kërcënonin. Ja ç’thotë Shkrimi i Shenjtë për këtë hero të popullit Çifut: “Që mblodhi tërë ata që ishin të gatshëm për të vdekur dhe që nën drejtimin e tij, luftëtarët do luftonin për mbrojtjen e Izraelit; që ai ngriti lart dhe përforcoi lavdinë e kombit të tij; që vrumbulliste e ndeshej si luan; që i ndiqte ngado armiqtë e Perëndisë e të popullit të tij dhe që tmerri nga emri i tij i bënte armiqtë të merrnin arratinë; që bëmat e tij kreshnike ishin gëzimi i Jakovit, inati dhe zhgënjimi i mbretërve të pabesë”. E gjithë kjo i përshtatet aq bukur Skënderbeut, sa askush nuk do mund ta përshkruante nën këto tipare, po të mos kishim mundësi të ngrinim vështrimin lart, drejt njeriut të shenjtë për të cilin na flet Shkrimi, apo sikur të mos e hasnim këtë lavd në ndonjë libër më pak të shenjtë. Kujtimi i Juda Makabeut, shton Shkrimi i Shenjtë duhet të bekohet përjetësisht; mendoj se kështu duhet të jetë edhe për kujtimin e Skënderbeut dhe se të gjithë ata që do të lëçisin këtë vepër, nuk do të harrojnë kurrë kujtimin e një njeriu aq të famshëm sa ishte gjallë në Europë e në Azi, për shumësinë e fitoreve që korri mbi muhamedanët, armiq të betuar të Jezu-Krishtit dhe të Kishës së tij, aq i rekomandueshëm për tërë Krishtërimin. 

In sœculum memoria ejus in benedictione . [Qoftë përjetë i bekuar kujtimi i tij].

PAPADOPULO-Vretos Andrea (1800-1876).

 “Compendio dell’Istoria di Georgio Castriotto,… ” [Kompedium për Historinë e Gjergj Kastriotit], Napoli, 1820, Parathënie, f. 1, VIII, IX.

 Heroi i Shqipërisë meriton emrin “I Madh”, mposhti dy perandorët më të fuqishëm.

Në ka luftëtar që meriton me të drejtë emrin “I Madh”, ky është pikërisht Heroi i Shqipërisë, Skënderbeu, që brenda një territori të ngushtë dhe me një grusht ushtarësh, shumë-shumë tre, pesëmbëdhjetë a tridhjetë mijë vetë, përherë ngadhënjeu mbi armata prej njëqind a dyqind mijë turqish.[…] Akti më i shquar që ngriti lavdinë e Skënderbeut është se mposhti dy perandorët më të fuqishëm tek të cilët turqit u mbështetën për të vendosur sundimin e tyre në Europë, për të bërë pushtime në shkallë të gjerë, si dhe për të ushtruar ndikimin e tyre në çështjet politike të të Krishterëve. Trimëria nuk është e vetmja meritë e Heroit Shqiptar; ai ishte i kujdesshëm, bujar, i dashur dhe zotëronte ato cilësi popullore që i vinte në zbatim në çastet më të vështira e të pashpresa, duke i bërë me fletë edhe ata që shfaqeshin më të dëshpëruar.

PAPADOPULO-Vretos Andrea

 CHARTON, Edouard (1807-1890).

 Skënderbeu, kapiten i parë i shekullit të tij.

Historia e luftërave që ndërmorën të krishterët gjatë shekujve XIV e XV, për t’iu kundërvënë pushtuesve turq në Europë, ndonëse e pasur në guxim e vetëmohim, nuk shfaq asnjë emër që të kujtojë tipin e heronjve të kohëve të lashta po aq mirë sa emri i Skënderbeut, princit të Shqipërisë. Prijës i shteteve të vogla që ndodhen para portave të islamizmit ngadhënjyes, i ndodhur përballë valës së fuqishme të goditjeve të para, ai shfaqi mbi të gjitha gjeninë dhe energjinë e karakterit të tij kur mjetet dhe burimet i kishte të pamjaftueshme në zotërimet e veta. Kreshnikëritë e tij, të kremtuara edhe në ditët tona në këngët popullore të Epirit ishin në Europë për një kohë të gjatë objekt i një admirimi të njëzëshëm.

Pavarësisht nga cilësitë e shkëlqyera që i dhanë famë si kapiten i parë i shekullit të tij,  Skënderbeu njihej si njeri i jashtëzakontë për nga vullneti me të cilin duronte vështirësitë e luftës, për nga guximi dhe forca e krahut. Biografët e tij përmendin shumë shembuj me dema, derra, njerëz të prerë me një të rënë të shpatës dhe përllogarisin gjer në tre mijë vetë numrin e kundërshtarëve që ai vrau me dorën e tij. Sa jepte sinjalin e betejës, Skënderbeu lëshohej me tërbim kundër armikut, e përvishte krahun e djathtë për të dhënë më mirë goditjet. Edhe pse përherë i pari në sulm, gjatë gjithë jetës, ai nuk mori veçse një plagë të lehtë. Admirimi që të krishterët kishin për kampionin e Krishtit, nuk ishte më i paktë tek turqit; sepse kur Shqipëria – që krahu i Skënderbeut nuk e mbronte më -, u dynd nga ushtritë osmane, kundërshtarët e tij muhamedanë u dyndën drejt vendit ku preheshin eshtrat e heroit të krishterë për të marrë në heshtje dhe me nderim fetar, ndonjë copëz nga këto eshtra, të bindur se një shkëndijë trimërie e Skënderbeut do t’i sillte lumturinë zotëruesit të këtyre relikteve të çmuara.

 GRUP AUTORËSH  (1837). 

 Nouvelles annales des voyages et des sciences géographiques” [Analet e reja për udhëpërshkrimet dhe shkencat gjeografike], vëll. 3,Paris 1837, f. 94-96.

 Mbrojtja e Skënderbeut provoi çka mund të bëjë energjia e një populli.

Gjithçka i nënshtrohej fuqisë së Mehmetit II dhe tërë princërit që ai sulmoi, u gjunjëzuan; vetëm njëri i bëri ballë dhe në të shumtën e rasteve ngadhënjeu dukshëm. Mbrojtja e tij e arrirë, dhe po aq e admirueshme provoi çka mund të bëjë energjia e një populli, qoftë edhe i paktë në numër kur, i ndihur nga përparësia e terrenit, udhëhiqet nga një njeri sa i vendosur, po aq edhe trim e i guximshëm. Dhe kuptohet lehtë këtu se bëhet fjalë për Gjergj Kastriotin, princin e Shqipërisë, që u pavdekësua me emrin Skanderbeg dhe që luftoi me sukses osmanët e tërbuar që në kohën e Muradit II, kur ishin të vendosur për të shkatërruar dinastitë e krishtera. Z. Hammer, vlerësues i ndershëm për gjithçka që ka të drejtë të mbetet në Histori, e ngre lart figurën e këtij luftëtari; dhe ja si shprehet: “Ky njeri, me të drejtë i famshëm, lartohet në Histori, i madh për gjithë luftërat që zhvilloi dhe për urrejtjen ndaj otomanëve, si dhe për mbrojtjen heroike të vendit të tij për të jetuar i pavarur, duke i përkushtuar jetën e vet. Nuk mund të mos i biem pas me admirim përgjatë tërë asaj karriere të bukur njëzet e pesëvjeçare në luftërat që ndërmori gjatë fundit

të mbretërimit të Muradit II dhe gjysmës  së parë të mbretërimit të pasuesit të tij Mehmeti II.”

  1. Hammer flet me hollësi për aksionet e Skanderbegut dhe lexohet me endje të veçantë rrëfimi i tij për të, duke shkaktuar kënaqësi të vërtetë tek përjeton nga afër tërë ato skena dobësie e poshtërsie, aq të shumta në radhët e të krishterëve të asaj periudhe. Shpesh Skanderbegu hasi në tradhtarë edhe në radhët e njerëzve që shërbenin nën urdhrat e tij. Providenca deshte që ai t’u shpëtonte tërë grackave.[…] Më 1461, Mehmeti II, i dëshpëruar që nuk po e mposhtte dot, i ofroi paqen, duke i njohur zotërimin e lirë të Shqipërisë dhe Epirit, me kusht megjithatë që ai t’i dërgonte peng të birin. Skënderbeu nuk e pranoi kushtin, duke arsyetuar se i biri ishte tepër i ri.

Ai përmblidhte në vetvete, thotë Z. Hammer, krejt virtytet e kapitenëve të mëdhenj.

SISMONDE de Sismondi (1773-1842).

“Histoire des républiques italiennes du Moyen Age”, [Histori e republikave italiane të Mesjetës], vëll. 6, Paris 1840, f. 389-395.

Europianët nuk e mbrojtën Skënderbeun, ishin të hallakatur nga luftërat midis tyre.

Si mori nën kontroll gjithçka që kishte qenë në pronësi të t’et, Skanderbeg thirri një kuvend të princërve epirotë të barabartë me të, jo në shtetet e tij apo të tyre, por në Alessio (Lyssus), qytet që ndodhet midis Krojës dhe Skutarit dhe që i përkiste venedikasve. Emrat e këtyre princërve epirotë që përgjatë shumë shekujve kishin ruajtur të drejtën të mbronin shtetasit e tyre dhe t’i udhëhiqnin në luftë, në vend që të qeverisnin vasalët e lidhur me familjet e tyre, rrallë shfqen në Histori; dhe lufta e Skënderbeut është flaka e fundit që do t’i ndriçojë. Binte në sy në kuvendin e Alessios Arianit Topia, që qeveriste vendin pranë grykës së Cattaro-s [Kotorit]; Andre Topia, fisniku i maleve të Kimerës [Himarës], që asnjëherë nuk kanë pësuar zgjedhën e muslimanëve; Muzakajt, aleatë të Kastriotëve; Dukagjinët, që banojnë në brigjet e lumit Lodrino [Drinit]; Lekë Zakaria, fisniku i Daniës; Pjetër Spani, fisniku i Drivastit [Drishtit], familja e të cilit pretendonte se rridhte nga Theodosi i Madh; Lekë Dushmani, Etjen [Stefan] Cernoviçi, fisniku i Malit të Zi, si dhe shumë princër të tjerë, që në atë kuvend ishin vënë nën urdhrat e komandantëve të Skutarit, Alessios dhe të qyteteve e kështjellave të tjera venedikase.

Ky kuvend vendosi, në emër të mbarë Shqipërisë, të vazhdohej lufta që Kastrioti u kish bërë deri atë çast turqve me forcat e pakta të feudeve të veta; e emëroi atë gjeneral të krejt Epirit, i premtoi e i dha ndihmë në të holla, që i çuan të ardhurat e tij në dyqind mijë florinte si dhe i ngriti në këmbë një ushtri prej tetë mijë kalorësish dhe shtatë mijë këmbësorësh.

Latinët [Europianët], jo që nuk krijuan një kryqëzatë për të mbrojtur Skënderbeun, por ishte përkundrazi, ky Hero që u thirr në Itali nga Papa Piu II për të mbrojtur Ferdinandin dhe për të dëshmuar në këtë mënyrë mirënjohjen për birin e atij Alfonsi nga i cili kishte marrë mirësira.

Lufta midis Skënderbeut dhe krejt fuqisë turke kishte vijuar gjatë nëntëmbëdhjetë vjetëve; dhe italianët, spektatorë moskokëçarës të kësaj lufte të madhe, e duartrokisnin Heroin, pa i dhënë ndihmë për tërë ato fitore të tij. Vetë ishin të hallakatur nga luftërat midis tyre dhe as që mendonin për rrezikun që po i kanoste nga aq afër.

Viti i Skënderbeut- Poetë botërorë për Heroin Gjergj Kastrioti Skënderbeu

by

12347835_1681499898730067_1289194516749353667_nNga Fotaq Andrea, “Skënderbeu, Album-Antologji, 1413-2017”/215364Fillimi i Rilindjes europiane në shekullin XVI njeh si një nga kulmet e veta të lulëzimit edhe botimin në latinisht të veprës së Barletit « Histori e Skënderbeut » më 1508-1510. Joanot Martorell 1670Shumë shpejt vepra e humanistit shqiptar do të bëhej objekt studimi për historianët italianë, gjermanë e francezë dhe pas përkthimit të saj në gjuhën gjermane (1533), vepra do të shënonte edhe një botim origjinal në gjuhën frënge nga Jacques de Lavardin (1576). Kjo vepër jo vetëm njohu disa ribotime radhazi në Francë në shekujt XVI-XVII, por u bë edhe vepra bazë për përkthimin e Barletit në krejt gjuhët evropiane, anglisht, spanjisht, portugalisht, suedisht e me radhë, deri në polonisht, si dhe shërbeu si burim frymëzimi për një letërsi dhe art të mirëfilltë të epopesë skënderbejane, në krejt gjinitë letrare, poezi, novelë e roman, por edhe në opera e opereta, e sidomos në artin e fuqishëm të pikturës e grafikës, ku lulëzuan portretet e Heroit kombëtar shqiptar dhe të figurave të rëndësishme të historisë kastriotine e shqiptare.

Nga ana tjetër vepra “Histori e Skënderbeut” e Barletit dhe e francezit Jacques de Lavardin, për vlerën e saj të çmuar, u përshëndet që në fillim nga poetë me emër të kohës, që ishin njëkohësisht edhe humanistë të shquar të Rilindjes europiane, latinistë, profesorë, retorikë, oratorë, si Vincentius Petrus Regulus e Patavinus Dominicus Alegzenano, e mbi të gjithë nga Pierre de Ronsard, i konsideruar “Princ i Poetëve” dhe “Poeti i Princërve të Plejadës franceze.

Njëmbëdhjetë poemat dhe poezitë për Skënderbeun nga autorë të shquar botërorë që po botojmë këtu përfaqësojnë në fakt tre epoka të ndryshme historike: periudhën e Rilindjes europiane me Gabiele Faernon e Luigi Groton, etj.; periudhën e luftës për pavarësinë greke në fillim të shekullit XIX, kur shkëlqyen Boçari me arvanitasit e tij dhe kur Bajroni përjetësoi shqiptarin historik të Skënderbeut me fustanellën e gjatë karakteristike; dhe më në fund periudhën e fillimit të luftës për pavarësisë shqiptare me Ligjen e Prizrenit dhe kur De Rada i shkruante Lamartinit të madh e Dora d’Istria në Amerikë i kërkonte Longfellout, poetit kombëtar amerikan, të shkruante për lavdinë skënderbejane. Fakti është se nga Rilindja europiane e gjer në ditët e sotme, figura e Skënderbeut ka qenë dhe mbetet simbol i përhershëm frymëzimi i vargut të ëmbël lirik e poetik.

LAVARDIN Jacques de (shek. XVI).

Gjergj Kastrioti Skënderbeu, emër i pavdekshëm, shenjtëruar në tempullin e Kujtesës.  

Pjesë nga Parathënia drejtuar Fisnikërisë franceze.

Do hasni këtu një Princ fetar, zemërbardhë, luftarak, armatosur me besë e zell të pabesueshëm, një ushtar besnik, unanim, i bindur. Do vëreni një bindje aq të përkryer të disiplinës ushtarake, sa fitoret e papërfillshme dhe bëmat e të tjerëve do t’ju duken më pak të denja për adhurim. Është këtu jeta e Gjergj Kastriotit, i mbiquajtur nga turqit Skënderbe, Mbret i Shqipërisë, emri i pavdekshëm i të cilit është i denjë, pa kurrfarë kundërshtimi, për t’u shenjtëruar në tempullin e Kujtesës, përmbi, rastësisht, të gjithë të tjerët të rekomanduar kalorës e kampionë të Jezu Krishtit, prej tij gjallëruar në do vise të Levantit përballë sektit  të Mehmetit, ku ai, më se një herë ka shfaqur krejt cilësitë dhe prerogativat e lëvdueshme, sikurse janë besimi, forca, zhdërvjelltësia trupore, shkathtësia mendore dhe praktikimi i armëve, zbatuar me një këmbëngulje aq të pazakontë sa bëmat e tij i tejkaluan meritueshëm, mund të thuhet, vetë misionet e paracaktuara; dhe prej tyre, unë nxora e mora, sipas historisë së vërtetë, shkrime nga ata që kanë folur, në mënyrë të veçantë nga Marin Barleci, Prift, lindur në Skutari të Shqipërisë, që mendova ta kem si ekzemplar e patron kryesor, si autor që, tek njihet për shumë zotësi e vërtetësi, për shumë seriozitet e gojëtari, meriton vend ndër Historianët latinë më në zë të shekujve të shkuar. […]
VINCENTIUS,  Petrus  Regulus (1519-1581).

Poemth në ballinën e librit të Barletit për “Historinë e Skënderbeut”, Romë, 1508-1510.

Skënderbeu, rrufe do t’ju shfaqet!

Lexuesit:

Armiqtë e besimit të shenjtë,

Përballë armëve ngadhënjimtare

Shfaqur Apostolike,

U mposhtën nga ligjet,

Në ndeshje me ata prijës të lartë mahnitës,

Që u admiruan aq shumë.

Skënderbeu, rrufe do t’ju shfaqet,

Shpirtmadh përherë në veprim

Aq të domosdoshëm e dimë,

Kur turqit e egër aq shpesh bënë masakra.

Besimin te Venediku s’e humbi ndonjëherë;  

Si luan, i erdhi në ndihmë aq mirë,

Në emër të miqësisë,

Kur edhe vetë emri i tij

Me sa duket, do të thotë në gjuhën turke

Aleksandër i Madh,

Lexues mik, Përshëndetje.  

PATAVINUS, Dominicus Alezegnano (shek. XVI).

Poemth në ballinën e librit të Barletit për  “Historinë e Skënderbeut”, Romë ~1508.

Një gjeni i lartë, me gjak të ndritur.

Me krenari të flasim, se ja ku lexuesi veprën

E një gjeniu të lartë po përshkon,

Emrin autori gjer në yje ia çon,

Skanderbegu, me gjak të ndritur lindi,

Me shpirtmadhësi u shfaq, ky prijës bëmash heroike,

S’binte më poshtë nga Kamiliusi në madhështi,  

Cezari i pamposhtur nuk i afrohej dot për trimëri

Të madhit të Epirit, që aq ndritshëm ngadhënjen.

Krenar jam për bëmat e larta të këtij princi të paparë.
AMADIS, Jamin (1540-1593).

Skënderbeu, në radhën e Perëndive.

(Odë në librin e Lavardinit “Histori e Gjergj Kastriotit, të mbiquajtur Skënderbe, mbret i Shqipërisë”).

[…] I lumtur them bredharaku

Që Inditë shkon të kërkojë,

Që majë valëve endet,

A mbi tokë rendet.

Dëshira është zjarr i bukur,

Pa të, gjithçka do të ish e humbur.

Por, kush nga fisnikja dëshirë

Ndjen guximin e përtërirë,

Kush nga dashuri shembullore

Mbron tokën amëtore,

Ai është njeriu i lumturive,

Është i përzgjedhuri i Perëndive.

Virtyti në thelb përmban veprim,

Emulacion e nderim;

Fatlumi virtyt

Veprimin e keq e mbyt,

Siç na e mëson Skënderbe kjo tëndja histori.

Pas kujt të kapet, virtyti e di.

Dhe Skënderbeu gjithë trimëri,

I denjë për Përjetësi,

Gjak i kulluar mbretërish të Epirit,

Sikur të mos kish zgjedhë jetën në liri,

Ashtu si stërgjyshërit e tij,

A do qe vallë sot në radhën e Perëndive?

RONSARD, Pierre de, (1524-1585).

(Sonet në librin e Lavardinit “Histori e Gjergj Kastriotit, të mbiquajtur Skënderbe, mbret i Shqipërisë”).                       

O nder i shekullit tënd !

O shqiptar prej fatit sjellë !

Epiri veç në kuaj është i pasur,

Të aftë çmimin për t’ia zhvatë zemrës Olimpiane;

Pale në burra luftëtarë, gjak i

lashtë i të cilëve,

Krenohet që del i guximtë, prej trimit Akil.

Pirron kam për dëshmitar që shfarosi plot qytete,

E për varr pati murin e lashtë argjin,

Dhe Skënderbeun, fitimtar ndaj popullit skit,

Që nga tërë Azia dëboi Ungjillë.

O nder i shekullit tënd ! O shqiptar prej fatit sjellë !

Dora tënde, turqit mundi plot njëzet e dy herë,

Tmerr i radhëve të tyre, llahtarë e kështjellave të tyre;

Dhe prapë, i vdekur do ishe, prej fatit përpirë,

Sikur vepër fort e zgjuar e të diçmit Lavardin,

S’do kish ringritur bëmat e tua, vdekjen tek ta mposhti.

CHRESTIEN, Florient (1541-1596).

(Poemth në librin e Lavardinit “Histori e Gjergj Kastriotit të mbiquajtur Skënderbe, mbret i Shqipërisë”).

Përkushtim: “Për Fisnikun Lavardin, Fisnik i Plessis-Bourrot, Fisnik fort i diçëm e i virtytshëm, mbi “Historinë e tij të turqve”.

Francez, imito Skënderbeun!

Nuk mundem, Lavardin, të rri –

Para bëmave lavdiplotë, të trimit Epirot,

Para virtytit të tij famëmadh,

Që ti na e dhe plot shkëlqim me këtë Histori,

Të bukur e të dëlirë -,

Pa qortuar më parë frëngjit tanë,

Trima të tërbuar;

Pa hequr thellë në shpirt për atë çka mund të kishim bërë ne më mirë,

A të paktën mos të harrojmë

Që sado pak territore do mund të kishim liruar

Nga i huaji Barbar, i fuqishëm e ngadhënjimtar.

 

I mjeri ti francez, në këtë liri servile,

Që këmbëngul ethshëm në luftën civile,

Shndërroje mjerimin tënd

Me anë të kësaj Historie;

Imito Skënderbeun dhe turp të të vijë

Që pabesi e Barbarëve

Të la në prapavijë,

Vepro në të kundërt, në qofsh

i Krishterë,

Dhe me sadopak vlerë.[…]

FAERNO, Gabriele (1510-1561).

« Sul sepolcro di Scanderbeg » in Paolo Giovio,  « Gli elogi Vite brevemente sceritte d’huomini illustri di guerra  antici e moderni… »  [Në varrin e Skënderbeut, sipas librit të Pal Jovit « Shkurtore e jetës së njerëzve të shquar të luftës, të lashtë e modernë »],  Pascia, 1559,  f. 120, përktheu nga origjinali  Moikom Zeqo  1.  

Midis të gjallëve, ti përherë me më shumë lavd e nder.

Brenda varrit tënd o Gjergj krejt u mbyll

Shkatërrimi i turqve dhe vetë mbrojtja e Epirit.

Por kockat e tua të shenjta pa marrëveshje kurrfarë

Në shumë vende u shpërndanë e depërtuan kudo.

Se gjymtyrët e tua heroike varri dot s’i mbajti,

Të dhunuan e varrin hapën armiqtë e tu.

Menduan se të çbënë – por si vetë emri yt i madh

U ndez Lavdia, që në botë u hap e u përhap.

Sepse duke e lënë këtë botë papritur,

Trupi yt ra pre e armiqve të egër,

Që hak donin të merrnin – por ishe ti që hak ndaj tyre more!

Sepse Virtytin që e ruan e ta jep varri,

Të tjerët ta hoqën – por kjo gjë e pazakontë,

Përherë të fali midis të gjallëve më shumë lavd e nder!
GROTO, Luigi 2 (1541-1585).

« Dell’Invittissimo Scanderbeg, in Gl’ illustri e gloriosi gesti & vittoriose imprese contra Turchi del Signor Don Giorgio Castriotto detto Scanderbeg, principe d’Epiro3, Venetia, 1591. [Bëmat e shkëlqyera e të lavdishme dhe ndërmarrjet fitimtare të bëra kundër Turqve nga zoti Gjergj Kastrioti i quajtur Skënderbe, princ i Epirit].

Skënderbeu i pamposhtur.

Poemë për Skënderbeun nga Luigi Groto,

I verbëri i Adrias.

Aleksandër i Ri, jo i të hershmit Orient,

Por i të Madhit Sundimtar të të sotmit Orient,

Që shkëlqen gjithë krenari me ngadhënjimet e tua,

Plot guxim të paepur në bëma të shumta,

Kur tjetrit Aleksandër shkëlqimi i ka rënë,  

Dhe penë lakmon i fuqishmi grek.

Ti jo, për Homer’ pa sy s’ke nevojë,

Që, për varg të rremë, ja ku po e përgënjeshtroj.

I përtërirë veç je me bëmat e tua dhe kurorën e shenjtë,                                                 

Që kurrkush aq mirë s’do mund t’i përmendë,                                                                                                                                          

     Veç Engjëllit vetë, i gatshëm t’i ndrij e rinoj,

Ai Engjëll fatlum që të pa e zbuloi,                                                                                                        

Të tillë Hero mes të lashtëve të tu, lum ai!

Aq i lartë e i ndritur, mes stërnipash, s’ka si ti!

SPENSER Edmund (1553-1599).

Sonnet in “Histoire of George Castriot, surnamed Scanderberg, King of Albania…”. Newly translated out of French into English by Z.I. Gentleman, Imprinted for W. Ponsonby, 1596.

I madh në emër, i madh në forcë e pushtet,

Në altar të fitores zuri vend plot dinjitet.

Përse më kot e kaq fort Lashtësia u dashka mburrur,

Me monumente të moçme kreshnikësh mbrujtur,

Dhe tërë ata heronj të hershëm që botën çmerisnin,

Me bëmat e tyre edhe fëmijët i tororisnin?

Që veç mrekulloheshin kur himne u këndoheshin,

Tek këqyrnin statujat kolose plot dalldi,

Mbi harqe triumfesh ngritur në ajri,

Piramida gjigande që edhe qiejt sfidonin.

Po ja, erdh’ Një, që kohë e mëvonë në dritë e nxori,

Me më të mëdhenjtë e të mëdhenjve i përngjashëm doli,

I madh në emër, i madh në forcë e pushtet,

Në altar të fitores zuri vend plot dinjitet.

Tmerr për turqit, gjëmë e llahtarë për të pafe,

Bëmat e tua ky libër larton, O Skënderbe.

D’AUBIGNÉ, Théodore Agrippa (1552-1630).

“Les Tragiques”, [Tragjiket], Paris, 1615, f. 07.

Sa shumë luftëra, sa shumë bëma, sa shumë lavdi!

Princër, që villni mëshirë të ndyrë,

Drejt qiellit ktheni kurrizin, drejt ferrit fytyrë;

Këtu, skllevër ju shohim tek mbretëroni,

Po as vetë nuk dini në do humbisni a do fitoni,

Këngët tuaja veç në tempuj buçasin,

Kur hundët të thyeni, lakejtë do ulërasin;

Sa herë mashtroni, gjithçka e bëni përshesh,

Po kur Zoti inat t’ju marrë, me gjak do t’ju veshë; […]

Kështu, Skënderbeut iu rrëmbye fëmijëria

Nga të këtillë mësonjës, iu robërua lumturia

Në saraje mbushur gjithë ëmbëlsi;

Për qumësht thithi t’Orientit madhështi,

Myfti pas myfti, veshët ia grinë plot llafollogji,

Me bëma Mehmetësh dhe me do plakash mrekulli;

Por gjykim i tij i shëndoshë mposhti çdo kotësi,

Gjysmëhënat shpalosur i përbuzi gjithsesi,

(Po dhe armët që përkulnin tokën mbarë)

Që në emër të perandorit hapnin varr,

Për çdo kope të hallakatë e të ngratë.

Prijës u bë për ata që e njihnin pak.

Por sa shumë luftëra, sa shumë bëma, sa shumë lavdi,

Që kushdo mund t’i lexojë plot habi.

Për çdonjë nga krijesat tona qielli po ngushtohet,

Bujari e tij përherë po pakësohet,

Vetë soji ynë do ishte plot madhështi,

Sikur çdo mëmë e shekullit të mos kish mëkati.

BYRON, Gordon George (1788-1824).

“Childe Harold’s pilgrimage” 1812-1818,  [Shtegtimi i Çajld Haroldit], Kënga XXXVIII, Varianti frëngjisht nga A. Regaut, vëll. 1, Paris 1874, f. 73-74

Shqipëri, o nënë burrash të rreptë.

Vargje monumentale që e bënë të njohur në Perëndim Shqipërinë dhe shqiptarët, para luftës për pavarësinë e Greqisë, ku shqiptarët luajtën rol madhor e madhështor.

Kënga XXXVIII

Tokë e Shqipërisë, ku lindi Iskanderi, [Aleksandri i Madh]

Tundim i rinisë, fanar i t’urtëve,

Po  ku lindi edhe i përngjashmi i vet krenar, [Skënderbeu]

Që armiqtë tmerronte me bëmat kreshnike.

Shqipëri, lejomë të ulë sytë e mi

Mbi ty, o nënë burrash të rreptë, që u dhe jetë!

Kryqi po bie, minaretë po ngrihen,

Dhe gjysmëhëna e zbehtë ndrin lugajave,

Përmes pyjesh plot selvi në rrethinë të çdo qyteti.

LONGFELLOW, Henry Wadsworth (1807-1882)

“Skanderbeg, Tales of a Wayside Inn”,[Skënderbeu, Histori të një Hani Afër Udhës], Sudbury, Massachusetts, 1863, shqipëruar e botuar nga At Fan S. Noli, Libraria Popullore, Boston Mass. 1916.

(Fan S. Noli: “Kjo vjershë është nofta më e bukura që është shkruar në një gjuhë të huaj për trimin tonë kombëtar dhe meritonte vendin e parë në mes të vëllimeve që kam nër ment të nxier në shesh për këndonjësit shqiptarë”- 1916).4 – Kjo vjershë u shkrua nga Longfellow, i konsideruar si poeti kombëtar amerikan, nën nxitjen e Dora d’Istrias gjatë takimit me të në Amerikë.

[Po japim më poshtë vetëm episodin e kthimit të Skënderbeut në Krujë pas luftës së Nishit, nën penën e Longfellow].

Skënderbeu – Yll mëngjesi i Shqipërisë.

Nga Kështjella shpejt ka rënë

Flamuri me gjysmë-hënë

Edhe populli shikon

Që në vent të tij valon

Flamur’ i Skënderit n’erë

Shkab’ e Zezë me dy krerë.

Dhe një thirrje lart u-ngrit,

Se çdo zemër e çdo shpirt

U-mërzit nga Turku i lik,

Që e bëri atë Krujë

Zi, murtajë dhe rrëmujë.

Ay zë me gas me bujë

Q’oshëtin nga brek në brek

Është: “Rrofsh, o Skanderbeg!”

Ja kështu Skënderi trim

Mori Krujën me rrëmbim

Dhe lajma u-përhap

Si një flagë, si një zjarr  

Q’i fryn era në behar

Dhe qytetet afër e lark,

Thotë Ben Isa Ben Miri

Në Qitap të tij fakiri        

“Binin m’atë lehtësi

“Që zë burri veshn’ e tij.”

Prijës u bë për ata që e njihnin pak.