Gezim Llojdia – Page 23 – Dielli

“FITORJA SI E PIROS” DHE QYTETI I NDËRTUAR ME URDHËR TË PIRROS

May 18, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

1. Qyteti që ndërtoi Pirro gjendet disi km më sipër ndoshta 7 km nga fshati Saraqinisht. Antigoneja është një ballkon ku në prerin tënd qëndron lugina e Drinos përballë qytetit të Gjirokastrës. Fokusi përfshinë një pamje magjepse . Rrënojat këtu qëndrojnë kohës prej fund të shekullit të 3-të dhe në fillim të shekullit të 2-të, kur mori formën e një qytet shteti dhe u kthye në një nga vendbanimet më të rëndësishme të antikitetit. Qyteti shtrihet në një kurriz të gjatë e të sheshtë të kodrës së Jermës rreth 600- 700 metra mbi nivelin e detit, në afërsi të fshatit Saraqinishtë, përballë pamjeve të bukura të Gjirokastrës. Sipërfaqja e përgjithshme e qytetit brenda dhe jashtë mureve është rreth 90 hektarë.

2. Shëtitje në hapësirat e pamata të qytetit me emrin e Mbretëreshës Antigona. Lojra sportive ne lëndinat plot lule. Ushqim i shijshëm nen hijet e lisave shekullore. Ujë i pastër dhe i freskët nga burimet me ujë kristal te Antigonese. Shëtitje me kuaj dhe biçikleta. Futboll dhe volejboll. Birra dhe pije freskuese, qofte dhe shishqebap zgare, djathë dhe veze fshati. Kjo është një ditë pikniku në qytetin e Pirros. Antigoneja në pranverë shtrohet në një qilim masiv të gjelbër. Autobusët, automobilat e tjerë qëndrojnë më sipër ngase ledhet janë të mbushura me rrënoja. Pllajat mërzejnë në diell i bëjnë, hije trupit të vet. Përpara se të lini pas korijet e gjelbëruara, vështrimin e fundit e hedhe nga qyteti i Pirros. Kështu më ka ndodhur kur isha në Antigone. Më ftoi Engjell Serjani se ,Lushi,unë,Bashkimi,Marini e ndonjë tjetër për herë të parë në Shqipëri bëmë të vizitueshme parqet arkeologjike,një traditë që vijon edhe sot,me pak njerëz dhe vullnet kthyem këto qendra arkeologjike nga qendra të harruara nga kohët dhe njerëzia e këtij vendi në destinacione turistike të preferuara. Nëse sot flasim për arkeologji shqiptarët kuptojnë parqet e Butrinit,Apolonisë,Bylysit,Amanti,Oriku,Finiq.

Kjo përvojë që lindi për herë në parë në SHBA,u muarr si një mësim ku sot turizmi arkeologjik kulturor është i preferuari turistëve të huaj.

Duke folur për Lushin dua të them se Lushi gjatë kohës që qëndroi drejtorë ka ndërmarr ekspedita dhe e ka zbukuruar qytetin e Pirros me një sërë projektesh. Ndiqni ritmin e kësaj dite .Në përmbajte shfaqet e qetësuar,e zakonshme,gati e rëndomtë,mirëpo brendia e saj është plot thesare .Thesarët e kësaj bote, nuk fshihen në brendi të tokës,por rrojnë në thellësitë e shpirtrave . Kapjen e fillit,që bëri Lushi ,bënë për ti paraprirë poezisë,delli i pashfaqur ende,nuk dihej rruga, që do të ecte,traga dhe fush-pamja që do të përshkonte , gjurmët nuk shiheshin qartazi,por brendia e shpirtit pluskonte lëvizje sizmike. Lushi dhe 5 shtetarë të tjerë e kthyen Antigonen në një qendër arkeologjike të vizitueshme. Duhet vlerësuar edhe kontributi i tyre , leximi i të cilës është paraprirë nga puna dhe idetë për të ndriçuar një qytetërim të humbur. Pikërisht fryma e këtij njeriu plot ide. Era nuk e rrëzoi në përruan e thellë. E zgjoi atë ëndërr të fshehur,shpirti i lartësuar për të bërë punesa të mbara. Prandaj ndikimi i Lushit nuk shfaqet rastësor,i beftë,por është përcaktues është një lloj skalitje siç bënë me gurin skulptori, pikërisht në saj të forcës,që i dha fryma e tyre, Antigoneja sot është qendër e vizitueshme . Ata që kthehen prej andej,qoftë nga Antigoneja, Amantia,Oriku,Bylisi sepse Apolonia apo Butrinti kishin qenë destinacione turistike jo shumë të njohura,por sigurisht kishin qenë janë koshientë të tregojnë se kanë parë një qytet magj,i kur mjegulla e bardhë si një napë e ka përpirë të gjithën dhe mbretesha Antigona ende fle në kujtesën e qytetit. Po Pirro ku është?

Pirro, mbreti i Epirit .Gjithkush e di emrin e Pirros, proverbial për vlerën e fitoreve të kryera, por edhe për finalitetin e fitoreve të shumta në fushë, shkruan autori italian Sandro Caranzano. Pirro i përkiste fisit të Molosëve,( ndarjet rreth shekullit të katërt para Krishtit në Epir,thotë autoriitalian). Molossi i njohur në origjinën Trojës prejardhja un’ori, duke sjellë lindjen e postipite të tyre AK. Molossus, bashkimi i Neoptolemus (birit të Akilit) dhe Andromaka (e veja e Hektorit). Sipas traditës, pas një seri aventurave, të dy kishin vendosur rezidencën në qytetin e Butrintit (në jug të Shqipërisë). Ky version i mitit, nuk është vulosur tjetërkund, u zhvillua ndoshta në një tavolinë në epokën klasike si shtysë nga sundimtarët, të cilët tregonin istoria është marrë nga Euripidi nell’Andromaca dhe kështu, dramaturgu i njohur ishte i ftuar në qytetin Mollosisë e Passaron për të mbikëqyrur skenën e tragjedisë.Plutarku në jetë paralele tregon për shumë zyrtare të Pirros, një gjeneral i cili udhëhoqi ushtarët i veshur me përkrenare të veçantë, të stolisur nga dy brirë dhish. Në rininë e tij, e dëbuan nga shtëpia, Pirro kishte shkuar për të kërkuar pasurinë e tij në ushtrinë helene Pas disa teste ndalet, Dhimitër I i Maqedonisë (një nga pasardhësit e Aleksandrit) e kishte dërguar në Egjipt në gjykatën e Ptolemies si një peng, një pozicion që i dha atij mundësi interesante. Hyri në zemërgjerësi të mirë të sundimtarit të Egjiptit, Ptolemeu I, Pirro ka pasur privilegjin të martohet me Antigonën, vajzën e shtratit të parë të mbretëreshës së Egjiptit. Në vitin 297 p.e.s komandanti u kthye në Epir me nusen e tij të re dhe me kurorë pas vdekjes së saj Cubase Gino Neoptolemus, ku është përfolur se ai ishte helmuar. Për të cilën një brez tragjike që shoqëroi Pirron gjatë gjithë ekzistencës së saj të trazuar, princesha egjiptiane vdiq vetëm dy vjet më vonë. Pirro ka kërkuar për të përjetësuar emrin saj e cila është drejtuar nga qyteti që ishte duke u përgatitur për ta gjetur: Antigonenë. Ajo ishte planifikuar të ndërtohej shtatëqind metra lartësi, në zemër të luginës së lumit Drino (rrugë strategjike në mes të Epirit dhe Ilirisë), ulur në një vend të bukur panoramike mbi kodrat që tani dominojnë qytetin e hipnotizuar Gjirokastrën, thotë autori italian.

Antigonea është simbol i pranisë së udhëheqësit më të famshme në Shqipëri,dhe është gjithashtu vendi më i rëndësishëm arkeologjik sot. Plani urban respekton traditën e qyteteve fqinje me blloqe drejtkëndëshe me përmasa 51 x 102 m përshkuar,nga lindja në perëndim nga një rrugë e madhe, që shtrihet për 900 metra. Planifikimi urban është studiuar teorikisht, duke krijuar tre rrethe: Akropoli i cili gjithashtu ka vendosur shtabin ushtarak, një hapësirë e gjallë e përbërë nga agora dhe një shtesë .Fillimisht i lirë në pritje të ardhjes së qytetarëve të rinj nga vendi. Qendra u bë një nga më të populluar të rajonit, si një pikë referimi për biznesin dhe zejtari të cilësisë.

-Antigonea, shkruan Sandro Caranzano ,nuk ishte padyshim i vetmi qytet i madh . Si dhe ka ndërtuar në mendjet e tij , Butrintin dhe Finiqin, mbretëria zgjatet më në jug, në, ku kishte Ambracia dhe Passaron (qyteti ku mbretërit u betuan për besnikëri ndaj ligjeve dhe ishin të vendosur) Molossi gjithashtu ka dominuar me orakullin e famshme Sanctum e Dodonës, ku priftërinjtë, sipas një tradite të lashtë, kanë emetuar përgjigjet me interpretimin e fëshfërimën e gjetheve në erë të një lisi të shenjtë të Zeusit. Aleatët italian të Pirros dhe romakët vetë mbetën jo shumë të habitur nga ushtria imponuese me udhëheqës epirotë,madje nga rrufet e fitoreve të tij, por edhe imponimi tërheqës , e cila frymëzoi të famshme shprehje duke thënë “fitore e Pirros”.

Prej vitit 2011 gërmimet në Antigone i kryen një ekspeditë e Institutit Arkeologjik me udhëheqës prof .Dr Dhimitër Condi.

Historia e qytetit. Gërmimet e para janë bërë nga arkeologu grek Evangeliades Demitrios në vitin 1913, por ishte arkeologu i njohur shqiptar Dhimosten Budina i cili, në vitet 1970 dhe 1980, zbuloi planin e qytetit dhe gjithashtu emrin e tij. Një seri prej monedhash bronzi të gjetura gjatë këtyre gërmimeve ishin përdorur ndoshta për të votuar në asamblenë e qytetit. Ato ishin stampuar me mbishkrimin Antigonean nga ku u identifikua dhe emrin i qytetit historik për herë të parë. Pirroja i vuri emrin qytetit Antigonea – sipas emrit të gruas së tij të parë, vajza e një familje fisnike maqedonase të Berenikës dhe Fillipit. Më vonë Berenika u martua me Ptolemeun, mbretin e Egjiptit dhe pasardhës i Aleksandrit të Madh, në oborrin e të cilëve Pirro u njoh me Antigonenë. Përveç gruas se tij, Pirroja nderoi edhe vjehrrën –Berenikën duke i vënë emrin e saj një qyteti të Epirit .Kur Pirro ishte 17 vjeç, sipas Plutarkut, historian i lashtë, një kryengritje e përmbysi atë si mbret dhe ai u vendos nën kujdestarinë e Mbretit Dhimitër i Maqedonisë. Më vonë dërgua në oborrin e Ptolemeut. “Duke qenë se Pirro ishte i shumë i aftë të bënte për vete njerëzit e fortë dhe i urrente frikacakët, dhe meqenëse ishte shumë i sjellshëm dhe i urtë në jetë, sipas shkrimeve të Plutarkut, ai u zgjodh midis shumë princërve të tjerë të martohej me Antigonën. Kjo martesë i dha Pirros një emër shumë të mirë dhe e bëri shumë të njohur. Me ndihmën e gruas së tij të mirë, Pirroja ia doli të mblidhte para, të ngrinte ushtrinë dhe të kthehej drejt Epirit për te rimarrë fronin mbretëror. Antigonea, qyteti i dytë i provincës Epiriote të Kaonisë, pas Foinikes, si nga përmasat edhe nga rëndësia, kontrollonte të famshmen Via Egnatia që lidhte Dyrrachium (Durrësin), Apolloninë dhe Orikumin, me malësitë e Janinës dhe Epirit Jugor. Për shkak të pozitës së rëndësishme gjeografike, në një kodër dominuese te quajtur Jerma, në mes të luginës së Drinos, Antigonea u bë e njohur si përfaqësuese e kulmit të zhvillimit ekonomik. Qyteti ishte i rrethuar nga mure solide rreth 4,000 m gjatësi, që mbronin qytetin nga të gjitha anët, veçanërisht në pjesën jugore dhe perëndimore ku rreziku ishte më i madh për shkak të terrenit. Muret fortifikuese dhe ato të shumicës së shtëpive të zbuluara deri tani, janë bërë me blloqe të madhësive të mesme e të mëdha guri gëlqeror, të marra nga gurorja e malit të Lunxhërisë. Askund tjetër si në Antigone, krahasimisht me shume qytete të tjera të fortifikuara në maja malesh, tipike për qytetet e lashta të zbuluar në Shqiperisë së sotme, arkeologë kanë mundësi të studiojnë zhvillimin urbanistik dhe arkitekturor. Kjo sepse Antigonea dallohet nga qytetet e tjera të lashta për planin e saj urban të tipit hipodamik, katërkëndësh dhe të rregullt, i ngjashëm me shumë qytete helene të Greqisë. Për herë të parë në qytetet e lashta në Evropë elementet urbane dhe arkitektonike të zbuluara, japin një ide të planifikimit te qytetit, duke treguar se Antigonea është ndërtuar me një urdhër, dhe nuk është zhvilluar më ndër vite. Në vitin 198 para Krishtit, ushtria romake mposhti ushtrinë e Filipit te V-të, mbretit të Maqedonisë afër Antigonesë. Ashtu siç raportohet nga gjeografi Strabo, në vitin 167 para Krishtit, Antigonea dhe 70 qytete te tjera të Epirit u shkatërruan nga ushtria e Emilius Paullus (Pal Emili), i cili mori hak për dëmet e shkaktuara Italisë nga Lufta e Pirros. Zhvillimet e mëtejshme të qytetit dëshmohen vetëm nga mbetjet e gjetura të kishës, në dyshemenë e së cilës ka një mozaik të Shën Kristoforit dhe një emblemë greke që dëshmon ekzistencën e qytetit ne periudhën paleo – kristiane. Kjo kishë ishte ndoshta godina e fundit e ndërtuar në rrënojat e Antigonesë së lashtë dhe që u shkatërrua gjatë sulmeve sllave në shekullin e 6-të të erës sonë.

Antigonea, qyteti i ndërtuar me urdhër të Pirros për nder të gruas së tij si shenjë e dashurisë së tij, u dogj brenda një nate me urdhër të gjeneralit Romak Emilius Paullus(Pal Emili) në vitin 167 Para Krishtit si hakmarrje dhe në shenjë urrejtje, për aleancën e një pjese të fiseve Epirote me Maqedonasit ,që luftuan kundër Romakëve.

Si një histori gërmimi nisi puna me gërmimet e kryera nga arkeologët shqiptarë në vitet 60-70 në afërsi të fshatit Saraqinishtë çoi në identifikimin e qytetit të fortifikuar të Antigonesë. Identifikimi është i bazuar në zbulimin e katërmbëdhjetë monedha bronzi me mbishkrimin “Antigoneon”, që gjendet në një nga shtëpitë Siti është i vendosur në maje të kodrës në anën lindore të luginës së Drinos. Antigonea shtrihet në një kodër rreth 700 metra mbi nivelin e detit dhe ishte në një pikë e rrethuar plotësisht nga një mur të fortifikuar vlerësuar në katër kilometra në perimetër, me përhapjen e qytetit që mbulon shumë hektarë. Agora e qytetit është gërmuar dhe një stoa, 59 m e gjatë dhe 9 m të gjerë është sjellë në dritë. Monedha nga shtete të ndryshme të qytetit janë gjetur në gërmimet, ato u përkasin : Kërkyra (Korfuzit), Apollonia, Dyrrachium, Orikumit, Ambracia .Shumica e monedhave janë bërë prej bronzi, por disa monedha argjendi.Janë të dukshme mbetjet e një bazilike Paleokristiane , të zhvarrosura gjatë gërmimeve në vitin 1974.

Mark Cartëright te Ancient History Encyclopedia,shkruan:Pirro (edhe Pirro ose Phyrrhus, c 319 -. 272 pes) ishte mbreti i Epirit në mes të 306 dhe 302 pes dhe një herë në mes të viteve 297 dhe 272 pes.Ka korrur fitore të mëdha kundër ushtrive të Maqedonisë dhe Romës, ai konsiderohet si një nga komandantët ushtarakë më të mirë në histori dhe të favorshm është krahasuar me Aleksandrin e Madh nga gjeneralët të tillë si Hannibal. Për shkak të humbjeve të mëdha të pësuara gjatë betejave të tij i ka dhënë shkëlqyeshëm emrin e tij me shprehjen e një “fitore e Pirros” e cila i referohet çdo suksesi ushtarak i cili vjen me një kosto të lartë për fituesit.

*Autori ka drejtuar parqet arkeologjike te Vlores.

VLORE-NJË MANIFESTIM I JASHTËZAKONSHËM I FOLKUT EUROPIAN

May 14, 2016 by dgreca

VLORA NËN PUSHTETIN E “AULONA INTER FOLK FESTIVAL” /

Nga Gëzim Llojdia/

1.“Aulona Inter Folk Festival” në edicionin e tetë, është njëri prej aktiviteteve më të mëdha kulturore në jug të vendit me pjesëmarrje nga shumë vende në fushën e trashëgimisë kulturore jo-materiale .Skena e muzikës popullore është një zhanër i madh dhe i gjallë i muzikës tradicionale dhe asaj popullore në pothuajse shumë qytete të rajonit mesdhetar, që ruajnë dhe kultivojnë traditat më të mira folklorike. Festivalet muzikore popullore janë një pjesë e rëndësishme e traditës dhe kryesisht skenës muzikore tradicionale. Ata shpalosin traditën kulturore të popujve të ndryshëm që ende ruhet dhe po trashëgohet si dhe u japin qytetarëve traditën kulturore, artistëve një shans për të shfaqur talentin e tyre në një audiencë shumë më të madhe .
“Çdo pranverë për 8 edicione, vitet e fundit, ky festival ka mbështetur, promovuar traditën kulturore shqiptare dhe të trevave shqipfolëse si dhe atë të popujve të Ballkanit dhe më gjerë të Mesdheut ku shumë artistë popullore kanë treguar talentin e tyre të jashtëzakonshme.

“Aulona Inter Folk Festival” në edicionin e tetë u zhvillua në tre ditë në qytetin jugor.

Në ditën e parë 12 / 05 / 2016 në orën 19-oo në Sheshin “ Pavarësia”, Skelë dhanë shfaqet e tyre, grupe muzikore

1. Qendra Kulturore Fëmijëve .

2. Shqipëria, Ansambli “ Taip Madani”, Vlorë.

3. Kosovë, Trio Folklorike, ( H. Gashi, F.Berisha, D. Gashi), Klinë.

4. Bullgaria, Ansambli: “ ZAGORE “, Star-Zagore.

5. Polonia, Ansambli : “ MIETNIOËYACI “, Ëieliczka.

Në ditën e dytë në dt 13 / 05 / 2016 në orën 19-oo në Sheshin “ Pavarësia”, Skelë perfomruan grupet muzikore.

1. Grupi “Star Dance Folk .

2. Shqipëria, Ansambli “ Syziu Folk Dance”, Lushnjë.

3. Gupi Polifonik “ Buron kënga labe”, Athinë.

4. Maqedonia, Ansambli : “ SHQIPONJAT”, Shkup.

5. Kosova, Ansambli “ GURRA”, Gjilan.

6. Italia, Ansambli : “ Citta Di Castrovillari”, Castrovillar .

Në ditën e tretë dt 14 / 05 / 2016 në .Ora 10-oo Defile e kostumeve, parakaluan në bulevardin, “ Ismail Qemali”, Vlorë – Skelë të gjitha grupet pjesmarrëse .Në Orën 11-oo Koncert i Festivalit në Ceremoninë e hapjes së Sezonit Turistik, në Skelë. Koncert i madh me numra të zgjedhura nga grupet pjesëmarrëse përfshinte:

1. Shqipëria. Ansambli “ Çamëria”, Vlorë

2. Maqedonia

3. Shqipëria, Ansambli “Syziu Folk Dance”, Lushnjë

4. Kosova

5. Grupi Polifonik “ Buron kënga labe”, Athinë

6. Italia

7. Greqi

8. Bullgaria

9. Polonia

Sejmen Gjokoli shprehet:Sot në qytetin bregdetar të Vlorës starton edicioni i 8-të i “Aulona Inter Folk Festival ,një nga festivalet më të bukur dhe interesant që zhvillohet n hapësirën mbarë shqiptare. Festivali hapet në datën 12 Maj,në skenën e sheshit“Pavarësia” në Skelë dhe mbyllet në 14 Maj, ditë kur në qytet do të kulmojnë veprimtaritë e Çeljes së Sezonit Turistik “ Vlora 2016”, organizuar nga Bashkia Vlorë.

Për tri mbrëmje me radhë Vlora do të jetë nën mbretërinë e flokut ballkanik e europian, duke përcjellë këngët dhe vallet folklori ke që vijnë nga shtete të ndryshme të Ballkanit dhe Evropës :si Polonia, Italia,Kosova, Maqedonia, Bullgaria,Shqipëria. Shqipëria do të përfaqësohet nga ansambli “Syziu Danc Folk “ , Lushnjë si dhe nga ansamblet “ Çamëria”, “Krahu i shqiponjës “Taip Madani” e “ Star Dance Folk” të Vlorës. Këtë vit në Festival, për herë të parë do të ngjitet në skenë s përshëndetëse dhe një grup nga emigrantët tanë në Greqi, grupi polifonik“ Buron kënga labe”që vjen nga Athina.

Në këtë edicion Kosova përfaqësohet nga ansambli i këngëve dhe valleve“ Gurra”, Maqedonia me ansamblin “ Shqiponjat”, Italia me ansamblin “Citta Di Castrovillari” të qytetit Castrovillari, Bullgaria me ansamblin “ Zagora” të qytetit Stara-Zagora, Polonia me ansamblin“ Mietnioëyaci” nga rajoni i Krakovës.

Festivali organizohet nga Qendra Kulturore “ Aulona” Vlorë. Për tetë vite me radhë ky manifestim i madh folku zhvillohet me mbështetjen kryesore të Bashkisë së qytetit duke qenë një nga aktivitetet kryesore të axhendës kulturore që pushteti vendor realizon në ditët e çeljes zyrtare të Sezonit Turistik. Festivali Aulona Folk mbetet një manifestim i jashtëzakonshëm i Folkut evropian dhe një promovim i veçantë që qytetet bregdetare realizojnë në hapje të sezoneve turistike. Përmes këtij festivali, si askund tjetër, realizohet një gërshetim i bukur i turizmit kulturor me atë natyror; të rërës, ujit të detit dhe freskisë së maleve për rreth. Edhe këtë vit organizatorët kanë programuar një axhendë të gërshetuar midis pjesës performuese e artistike në skenë, në rrugë, sheshe e mjedise të tjera në qytet por edhe vizita në objekte kulturore e historike si dhe në njohjen me rivierën dhe plazhet e Radhimës. Edicioni i Parë i këtij Festivali është mbajtur në vitin 2009 si një iniciativë private e shoqërisë civile për ti dhënë Vlorës një alternativë më shumë në zhvillimin e dimensionit kulturor të qytetit por edhe në shërbim të promovimit të resurseve të trashëgimisë kulturore e atyre natyrore. Si një nga vendet më të bukura e atraktive të brigjeve të Mesdheut. Referuar statistikave, përfshirë edhe edicionin e këtij viti, në Aulona Inter Folk Festival kanë marrë pjesë rreth 65 ansamble nga vende të ndryshme të Evropës dhe vetëm si kontribut i këtij aktiviteti në Vlorë kanë patur rastin të vijnë mbi dymijë festivalistë që në fakt kanë qene edhe vizitorët e parë që i vijnë qytetit në pragun e hapjes së sezonit turistik.Festivali ndan si trofe “Kupën e Festivalit” e cila deri tani ka shkuar në Sllovaki, Kroaci, Bullgari, Itali, Kosovë, Turqi dhe në Tiranë kur fitues u shpall Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe Valleve Popullore, imazhin e të cilit mban edicioni i këtij viti.Aulona Inter Folk Festival, për shkak të standardeve që realizon, është i njohur dhe certifikuar nga CIOFF si dhe për çdo vit i shpallur në kalendarin botëror të Festivaleve Folklorike.

FIGURAT HISTORIKE TË DEBATUESHME NË NJË KËNDVËSHTRIMIN HISTORIK

May 11, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.Kjo është vërejtje e famshme e Bonapartit, që thotë: “Historia është një grup i gënjeshtrave, që njerëzit kanë rënë dakord”, ka pak dyshim se mitet, keqkuptimet dhe trillimet të drejta, të plota shpesh janë formuar për të kuptuar të kaluarën tonë. Në disa raste, këto legjenda janë rrënjosur,aq sa errësojnë faktet aktuale të jetës së një figure historike. Në këtë hulli mund të quhet se ka ecur krijuesi Luan Cipi me një botim të fundit, duke u përpjekur të shpërbëjë mjegullnajën, që rrethon mjaftë prej figurave historike të debatueshme .

Luan Cipi është një ,krijues cilësor me 10 botime brenda disa vjetësh duke përfshirë disa gjini të ndryshme.“Urtësi,trimëri,por dhe humor e shaka vlonjate”,është botimi më i fundit i Luan Cipit.

Që analistët sasiore janë gjetur shpejtë në “shtëpinë e tyre” dhe pikërisht në disa fusha si:ekonomi,sociale dhe kulturore,mirëpo në lidhje me historinë çfarë sjellin me analizat e tyre sasiore ?Çfarë përmbajnë renditja dhe krahasimi me reputacion historik duke vlerësuar çdo figurë historike, duke sjell gjurmët e shumë njerëzve më të rëndësishme të historisë së një qyteti në shkencë, politikë, argëtim, dhe në të gjitha fushat e veprimtarisë njerëzore.

Nuk ka mënyrë më të mirë për të kuptuar ngjarjet në të kaluarën e tyre se sa duke shqyrtuar burimet si:revista, artikuj, letra, të artit, muzikës apo autobiografi të lëna në dorëshkrim. Për të analizuar një burim primar autorit i është duhur informacioni në lidhje me dy gjëra:faktin që mund të jetë dokument ,ky pra që grish mjegullën dhe kohërat për tu zbardhuar drejt dhe epokën nga e cila ajo vjen.

Nëse e gjykojmë në këtë prizëm edhe librin e fundit të autorit L.Cipi gjejmë të analizuar disa figura historike të qytetit të Flamurit, por edhe të vendlindjes së autorit . Disa prej tyre figurave të sjell në këtë botim janë shkruar si skica,portrete,analizë, reflektim, ese, homazh deri te shakat vlonjate ose ka sjellë dorëshkrime origjinale :Luftëtarët e lirisë,kujtoj Cerciz Topullin një dorëshkrim interesant, që vlen të shikohet me interes nga historianët. Osman Haxhiu legjendar ,një portret i bazuar fakte të reja .Bahri Omari nderi i kombit….Dr Omer Nishani,që ishte 8 vjet President. Sejfulla Malëshovën si e shoh sot,që është një reflektim. Lame Kodra dhe bota e re .Një analizë ë kushtuar figurës Ago Shero Agaj që ka mbetur ende midis dritëhijeve. Një portret, kushtuar inxhinierit, që studio dhe mori medalje të artë në Vjenës,por u u pushkatua për kënetën e Maliqit:”Martiri Kujtim Beqiri na thërret një homazh.

Spiro Koleka një atdhetar i shquar etj . Po shqyrtojmë vetëm dy momente të këtij botimi. “Luftëtarët e lirisë”, nga Epopeja e Mashkullores bazuar në dorëshkrimin e të atit të autorit Kaman Bektash Cipi, është një rrëfim interesant, që vjen për herë të parë i zbardhur ,që duhet studiuar ,që duhet të merret në konsideratë nga historianët e kësaj periudhe për ta pasuruar këtë epope dhe këtë periudhë.

Duke analizuar, natyrën fizike të burimit. Kjo është veçanërisht e rëndësishme sepse kemi të bëjmë me një burim origjinal,d.m.th, një letër të vërtetë të vjetër, dorëshkrimi i autorit Kaman Cipit ,bazohet në të dhënat e tij, që përfshinë harkun kohor kur ka ndodhur ngjarja. Autori i dorëshkrimit përcjell historian e një prej betejave të zhvilluara në jug kundër otomanëve, që nisën fillimisht me aksionin e vrasjes së majorit Halil Musa Beu komandant i xhandarmërisë në Gjirokastër dhe më tej me “ Epopenë e Mashkullorës” ,të 18 mars 1908 ,pra ngjarje që ndodhën 4 vite para pavarësisë kombëtare .Për betejën e Mashkullores ka pasur edhe më parë rajvizime historike me dokumente të kësaj ngjarje sidomos në periudhën 1920-44 dhe 50-90. Nëse kjo ndodhte ishte një arsye, regjimi u vinte detyrë institucioneve për të zbardhur ngjarjet dhe periudhat e ndryshme historike si dhe duke i përdorur ato. Janë sjellë dokumente, por dorëshkrimet origjinale janë të pakta, një ndër to është edhe dorëshkrimi origjinal i Kaman Cipit, për ngjarjen e Mashkullores, dëshmitë e tjera janë të mbështetura më tepër në librin e M.Gramenos dhe më rrallë në botime të tjera.

Cili ishte mesazhi i autorit, ose argumenti? Zbardhja e një periudhe historike e një prej betejave në jug të vendit kundër pushtuesit otomanë. A mund të vlerësojmë burimin si dëshmi historike? Sigurisht duhet vlerësuar ,vetë autori i tij Kaman Cipi jo vetëm, që është nga Gjirokastra, por ai ka jetuar në këtë periudhë kur janë zhvilluar ngjarjet.

Një personazh tjetër historik i mbuluar më tepër nga misteri dhe zbardhur pak për të cilin shkruan autori, është figura e Ago Sherro Agaj,që ishte dikush sipas autorit.

Në fillim autori i këtij botimi , L.Cipi thotë me sinqeritetin e tij. Nuk është fjala për të rehabilituar çdo kolaboracionist ,por për të shpjeguar jetën e gjithkujt, që duke rrojtur dhe madje edhe veprimtarinë atdhetare të dobishme dhe pse gaboi diku nuk mund ti shuash krejt veprimtarin e tij dhe ti asgjësosh anët e mira duke e dënuar me heshtje e deri në mohim pa e gjykuar dhe analizuar. Pasi flet për vit-lindjen dhe arsimin e tij Ago,Agaj është ndër studentët shqiptarë që ka studiuar në Austri,autori ndalet te punësimi dhe zgjedhja e tij si prefekt i Mitrovicës,me votë të lirë pas shumë sprovave Agaj bëhet prefekt i Mitrovicës,gjatë periudhës së luftës së dytë botërore.

Dy çaste, që mrekullojnë nga qëndrimi atdhetar i A.Agaj në Mitrovicë.

28 nëntori i vitit 1941. Sipas autorit të këtij portreti L.Cipi, në këtë ditë historike, për të gjithë shqiptarët dolën sheshit për të kremtuar ditën historike veshur me kostume kombëtare të zbukuruar me ar e gurë të çmuar.

Rasti tjetër, ka të bëjë me detyrën e tij si prefekt. Komanda gjermane kishte marrë vendim të burgoste gjithë hebrenjtë dhe jevgjit ,shkruan autori L.Cipi. Mirëpo në Mitrovicë nuk kishte shumë familje hebreje,por kishte rreth 4 mijë familje jevgjish ,

i quanin gabelë. Ata flisnin shqip dhe mbanin anën e shqiptarëve. Prefekti Agaj u shpjegoi gjermanëve se jevgjit ishin me orgjinë egjiptiane,kurse ciganët ishin me prejardhje nga India. A u bindë komanda gjermane,sigurisht që jo. Me anë të Vehbi Frashërit u gjet libri i F.Novak që kishte studiuar racat dhe popullsinë e tyre. Kjo ndërhyrje e prefektit shpëtoi 4 mijë jetë njerëzore,nga rrëzimi definitiv ,vdekja nga plumbi ose mbytja me gaz, që praktikonin nazistët gjatë periudhës së luftës së dytë botërore.Shkëputëm vetëm dy raste nga libri i fundit i publicistit Luan Cipi.

2. Struktura e librit është organizuar me mjeshtëri nga autori .Janë kapitujt e organizuar në mënyrë kronologjike, tematike nga grupi i aktorëve historike, nga të përgjithshme në të veçanta, ose në ndonjë mënyrë tjetër? Autori Luan Cipi, tregon edhe në botimin e fundit se është një mjeshtër i vërtetë i penës ,një njohës i mirë fakteve dhe dëshmive historike, ai rrëfen në gjuhën e thjeshtë të pangarkuar shkurtimisht, tregime historike ose përmbajtjen, por gjithmonë i përqendruar në argumentin historik duke u bërë dhe se si në mënyrë efektive, autori e ka mbështetur këtë argument me prova historike. Si në lidhje me burimet dytësore? A ka një ose më shumë libra të mesme që autori duket të duhet të jetë konsultuar shumë në mbështetje të argumentit?Them se autori L.Cipi ka studiuar shumë autorë, që kanë nxjerr në dritë këto figura historike për të cilat shkruan edhe Luan Kaman Cipi në përmbledhjen:” .“Urtësi,trimëri,por dhe humor e shaka vlonjate”.

“SHQIPËRIA E EPËRME” E EDITH DURHAMIT PERKTHEHET NË ITALI

April 28, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.Studiuesja italiane Dr. Olimpia Gargano e cila mbuloi përkthimin e parë në gjuhën italiane, të veprës së Mary Edith Durham ” Nella terra del passato vivente” “High albania”, më njoftoi se është botuar në Itali në 27 janar 2016. “Zbulimi i Shqipërisë në Europë në fillim të shekullit të njëzetë “. Mary Edith Durham e quan Ballkanin:” Toka e jetës së shkuar” te botimi i saj :” High Albania 1909 ( Shqipëria e epërme) me këtë titull,

” Nella terra del passato vivente”,përkthyer në gjuhën italiane me rreth 368 faqe nga published Besa,Lecce.Një artiste antropologe në Ballkan, Mary Edith Durham nga Londra në Shqipëri,shkruan përkthyesja ,Olimpia Gargano.

E lindur në Londër më 8 dhjetor 1863, Mary Edith Durham i përkiste një familje të klasës së mesme të traditave të ngurta. Gjyshi i saj i nënës ishte Ëilliam Ellis, shkrimtar, themelues i shkollave dhe ekonomist i njohur në rrethin e Gjonit Stuart Mill. Babai i tij, Arthur Edëard, ishte një mjek i njohur i spitalit, ai shpiku një pipëz për traketomi që mban emrin e tij dhe portreti i tij ,shfaqet në mesin e pikturave të galerisë kombëtare në Londër.

Dr.O.Gargano, më tej në parathënie shprehet:Pasioni për hulumtim ishte një dhuratë e familjes. Tetë vëllezër dhe motra kanë rezultate të rëndësishme në punët shkencore dhe sociale.Njohja me profesionin mjekësor ka shtypur gjurmë të rëndësishme në punë dhe në jetën e Edith, thotë Gargano në parathënie të këtij botimi, siç tregohet jo vetëm nga vëmendja e përkushtuar për gjendjen shëndetësore të vendeve të vizituara, por edhe nga mënyra se si ishin të koordinuar për të dhënë ndihmë personale,personave të lënduar në konfliktet, që ishin krijuar në rajonin e trazuar të Ballkanit.Në rrugëtimin, që do të marrë, ajo kthehet në një etno-antropologe rrugëtimi,filloi në gusht të vitit 1900, kur ajo erdhi në Trieste të hipte në një anije për të mërguar në një kohë në Malin e Zi. Në ato vite, shteti i vogël i qeverisur nga princi Nicholas i cili i kishte dhënë bijat e tij për martesë te familjet mbretërore të aristokracisë së gjysmës së Evropës, ishte një destinacion i preferuar për vizitorët e huaj. Atëherë kryeqyteti, Cetinje, ishte mbushur me vizitorë të etur për tu zhytur në atmosferën, që tregonin sytë e tyre të mishëruara në folklorin “tipik” ballkanik.

-Në një sezon kulturor ,thotë O.Gargano,në të cilin kronikat letrare britanike kanë regjistruar suksesin e rrëfimit të stilit ruritano, i vendosur në shtetet e vogla imagjinare të Evropës Qendrore dhe Lindore, opera komike në të cilën janë konsumuar si komplote të pangjara sa joshëse, që principatat në sajë të një miniature, të një imazhi të zgjuar ishin bërë një vend kartoline, ku edhe kamerierët në hotelet e veshur me kostum tradicional, ishin një tërheqje e papërmbajtshëm për pushuesit në kërkim të ekzotikes në familje, duke regjistruar një qasje të lehtë në brigjet e Adriatikut lindor . Edith Durham ishte gati 37 vjece. Trajnuar në akademinë mbretërore të arteve, ishte një piktore e aftë dhe ilustruese. Siç do të shohim, krijimet e e saj duke filluar nga peizazhi me bojëra uji, për përfaqësimin e ngjarjeve të mëdha publike në ilustrimet shkencore dhe arsimore.O.Gargano vijon më tej:” Me gjendjen e vajzës së tij më të madh dhe e pamartuar u la me detyrë për tu marrë me kujdesin e gruas së ve dhe nënën e saj të sëmur, për një njeri me karakter të pavarur si ajo, një kufizim i tillë i lirisë personale, ishte paradhomë e depresionit të zi. Me udhëtimin në Mal të Zi, thuhet më tej në parathënien botuar në gjuhën italiane,duhet të ketë qenë një pushim për të rifituar forcën e saj, ajo ishte duke luajtur me këshillën e mjekut dhe kush e di, një frymëzim personal që, ndër të gjitha vendet e mundshme, ku jeta e saj do të kishte marrë një kuptim krejt të ri.Së bashku me një mik ,ajo u përfshi në një anije me avull të shoqërisë austriake Lloyd në Trieste dhe me shpresa të mëdha, por shëndeti i dobësuar , kështu filluan udhëtimet e saj, në portet e Adriatikut lindor. Ndërsa bashkatdhetarët e saj shtyheheshin në rrugët e qytetit për të ndjekur itineraret e rekomanduara, ajo u përpoq për të fotografuar perspektivat e pazakonta dhe kontaktet e drejtpërdrejtë me njerëzit e rajoneve, që përshkronte. Nëse bukuria e Ballkanit Lindor e kishte kapur, tani ajo donte për ta kënaqur këtë pasion në mënyrën e vet, me mjete të hulumtimit dhe eksplorimit në fushën e saj,thotë Dr.O.Gargano.Hulumtimi i saj është kryer me metodën e vëzhgimit pjesëmarrës, që në ato vite kishte filluar të praktikohet nga etnologët nga profesioni. Ajo ishte vetëm në vitin në 1901 dhe ka hyrë për herë të parë në Shqipëri,në bordin e një anije me avull ,që e ka transportuar atë nga brigjet shqiptare të Malit të Zi në ato të liqenit të Shkodrës. Në fakt, që nga momenti i parë ajo ishte tërhequr nga ajo tokë e panjohur, post-osmane në zemër të Evropës,thotë përkthyesja O.Gargano. Në dritën e qendërsinë në tokën e shqiponjave, që ajo do ti marrë ditët në jetën e saj të ardhshëm, përshtypjet që ka pasur në takimin e saj të parë në një distancë, kjo tingëllon gati si një parandjenjë.Duke vijuar më tej, Gargano thotë se :midis viteve 1905 dhe 1909, ajo bëri një nga veprat e saj më të shquara.Me një gramafon , transportuar me mushka nga fshati në fshat, ajo regjistroi këngë tradicionale dhe muzikë të zonës në mes të Malit të Zi, Serbisë, Bosnjës dhe Shqipërisë Veriore.Angazhimi i saj bëri që shumë shpejt të tërheqë vëmendjen e dijetarëve të shquar.Hulumtimi i kryer në mes të Shqipërisë dhe Kosovës,i materialeve aktuale vëzhgimore ka bwrw qw sir Ëilliam Ridgeëay, president i institutit antropologjik mbretëror, ta quaj atë “eksperte të famshëm në fushën e Balkanit “. Katër vjet më vonë, revista folklori botoi një artikull nga James Frazer dhe Edith Durham .Më vonë, Frazer ka cituar Durhamin në veprat e tij, përfshirë edhe degën e njohur. Dhe të mendosh, që vetëm disa vite më parë ajo nuk ishte dëgjuar kurr në fushën e antropologjisë,përveç librave, shkrimeve dhe eseve, Edith Durham ishte një korrespondente edhe kontribuese në shumë gazeta të kohës së saj, shkruan përkthyesja italiane ,në parathënie.Ndër sendet e shumta, që mbajnë firmën e saj, ne do të nxjerrim në pah një material me rëndësi të veçantë për njohurit tona të botuar ndonjëherë në antologjitë e gazetave, që janë dedikuar.Në vitin 1911 u shfaq nw Neë York Times, dy faqe, që denoncojnë dhunën dhe represionin e qeverisë turke ndaj shqiptarëve.Ajo ishte gruaja e parë ,që emërohet nënkryetare e institutit antropologjik mbretëror dhe anëtare themeluese e shoqatës anglo-shqiptare. Hulumtimi i saj në fushën e njohur kanë bërë një kontribut të madh për balkanistikën: në qoftë se sot ne e dimë aspektet e kulturës dhe historisë shqiptare ,përndryshe do të kalonte në heshtje, ne u jemi shumë borxhli për punën e saj si një studiuese e vëmendshëm për çdo detaj të kulturës materiale, si dhe dëshmitare e palodhur e ngjarjeve, që vështirë se gjenden në ndonjë hapësirë të shtypit ndërkombëtar. Shih, për shembull,thotë përkthyesja italiane O.Gargano, në kapitullin e tetë të këtij libri, historia e mbërritjes të klaneve malore të Shkodrës kryesuar nga bajraktarët përkatës,nw një paradë tw madhe me më shumë se 1,500 burrave me kostumet e tyre më të mira për të festuar kushtetutën e vërtetë, një faqe antologjie e historisë evropiane, deri më tani ka mbetur në hije.

Në këtë pikë një mrekulli:shkruan Dr.O.Gargano, Ballkani në përgjithësi dhe Shqipëria në veçanti, kanë shumë për të thënë për Edith Durham. Por çfarë dimë ne të tjetrët në lidhje me Shqipërinë?Dr.O.Gargano sjell ambientin krijuar në Londër dhe jep shumë shpegime të domosdoshme të aktivitetit studimor të Durhamit, në territoret veriore ku merr domethënie zbulimi i Shqipërisë në shekullin e njëzet.Në bazë të këtyre objekteve, hipoteza jonë është se hyrja në fushën e kërkimit antropologjik është nxitur nga talenti i saj artistik. Në fakt, kontaktet e saj të para me popullsitë e Ballkanit kanë ndodhur në saj të vëzhgimit pamor: e pajisur me një bllok fletësh vizatimi , një pasaportë për tu bërë miq me vendasit, duke vizituar fshatrat deri tani të pashkelura, ajo hyri në cdo shtëpi dhe filloi të nxjerrë nën syrin e saj vëzhgimor shushatjen e njerëzve, që kurrë më parë se kishte parë dikë që mund të bëjë portrete.

Si dhe ka një funksion përshkrues, vizatimet e panumërta dhe fotografitë e bëra gjatë hulumtimit të saj janë një përqendrim të etnografisë, as më shumë e as më pak si dorë për udhëtarët e huaj të shekujve më parë. Së bashku me koleksionet e saj të objekteve, kostume, bizhuteri artizanale të cilët ju dhuruan institucioneve kulturore britanike shoqëruar me shënime të hollësishme shpjeguese, ato formojnë një trashëgimi të krijuar me vetëdije për të lënë dëshmi të një bote ende pothuajse të panjohura, për pjesën tjetër të Evropës.

Kjo duket të jetë ndjenja e letrës, në të cilën, me dorën e saj të qartë dhe të saktë, Edith Durham ofron dhuratën e saj të çmuar të Ballkanit, një grup prej tre albume të mëdha, të etiketuara dhe që përmbajnë skica, fotografi dhe të dhënat, që kanë të bëjnë me periudhën prej viteve 1900 deri në 1914, dhe respektivisht me titull “Serbia”, “Mali i Zi”, “Albania”. Institutit antropologjik mbretëror i afroi këto tre libra me vizatime, fotografi dhe shënime, me shpresën se, në të ardhmen mund të jetë me interes, si një dëshmi e kushteve të jetesës shumë primitive të Evropës Lindore në fillim të shekullit të njëzetë. Në gusht të vitit 1914, erërat e luftës evropiane e detyruan atë të kthehet në Angli. Ajo u kthye në Shqipëri për herë të fundit në vitin 1921. Mary Edith Durham vdiq në Londër në15 nëntor 1944. Disa javë më vonë, në Tiranë, partia komuniste e Enver Hoxhës mori pushtetin dhe vendi ra nën një regjim diktatorial për gati gjysmë shekulli,përfundon parathënie e librit ” Nella terra del passato vivente” shkruar nga Dr. O.Gargano, përkthyer në gjuhën italiane me rreth 368 faqe published Besa,Lecce.

Në pasthënie të kwtij libri prej 368 faqesh thuhet:Scutari, 8 maj, 1908. Në dritën e hershme të agimit, Edith Durham dhe shoqëruesit e saj dalin vjedhurazi nga qyteti për të hyrë në zemrën e Shqipërisë, në zonat që zakonisht konsiderohen të rrezikshme dhe pothuajse asnjëherë nuk hulumtohen nga udhëtarë të huaj. Në qoftë se një shekull më parë Lord Bajroni kishte festuar në Shqipërinë Jugore, përkushtimin me vargje madhështore të Çajld Haroldit, rajonet veriore mbetën të fshehura në mister: tokat ishin të “papërshkrueshme nga turqitë” dhe si kufi në mes të islamit dhe krishtërimit.
E pajisur me një bllok fletësh vizatimi, kamera dhe gramafon me të cilën ajo ka regjistruar regjistrimet e para të këngëve popullore të Ballkanit, në mes të komuniteteve të largëta dhe fshatrat e vogla, emrat e të cilëve nuk janë shënuar edhe në harta. Se udhëtimi në të panjohur e çoi atë për të mësuar zakonet dhe traditat origjina e të cilëve janë të humbur në mjegullat e mitieve, të një universi të vogël në afërsi të bregdetit të Adriatikut Lindor, ishte mrekullisht në buzë të kohës dhe historisë.
Tani, që Shqipëria ka lënë pas izolimin e gjatë të cilin ajo kishte qenë e mbyllur para sundimit osman dhe diktatura komuniste atëherë, ky libër u ofron lexuesit italiane një udhëzues për zbulimin e një prej trashëgimisë më të vjetër deri tani pak e njohur në kulturën evropiane.

Mary Edith Durham (London 1863-1944), piktore dhe illustratore, filloi t’i përkushtohej hulumtimeve etnografike me rastin e udhëtimeve të saj të para në Ballkan. Duke filluar nga viti 1908 dhe për pjesën tjetër të jetës së saj interesave të saj dhe të studimit dhe aktiviteteve të saj sociale dhe humanitare të fokusuara në Shqipëri, e cila e mbështeti në mënyrë aktive kauzën për pavarësi kombëtare. “Toka e jetes së shkuar” është i pari përkthim italian :” High Albania (1909.Ajo gjithashtu shkroi ese dhe dha kontributet etno-antropologjike dhe ishte një korrespondente për disa gazeta.Olimpia Gargano, një bashkëpunëtore e kërkimeve shkencore , mëson gjuhët italiane dhe latine në shkollën e mesme ” të Ventimiglia. Përkthyese letrare nga anglishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, mban një doktoraturë në letërsi krahasuese në universitetin e Nicës, Sophia Antipolis dhe universitetit të Napolit .Hulumtimi i saj fokusohet në analizën e imazhit të Shqipërisë në letërsinë moderne dhe bashkëkohore, me vëmendje të veçantë në veprat e Mary Edith Durham, Alexandre Degrandi, Ugo Ojetti.

Përmbajtja e lëndës, përfshin këta kapituj:Toka e së shkuarës së gjallë
Toka dhe ligji,Kastrati,Shkreli, Gruda dhe Hoti,Selca,Vukli,Boga, Reci Pulati- Gjani , Plani,Thethi, Shala,Dukagjini,Nikaj,Shala,Ardhja e kushtetutës në tokat e diskutueshme,Gjakova,Deviçi,Prizreni,Lura,Mirdita,Kthimi i Prenk Pashës
epilogu.

Parathënie.Nga Mary Edith Durham – shtator 1909.

Nëse një libër s’flet dot vetë, është e kotë të flasësh ti për të. Ndaj dhe s’do çoj kot veçse pak fjalë për një parathënie. Në dy librat e mi të mëparshëm për ballkanin, u përpoqa të tregoja se cilat qenë pikëpamjet kombëtare, qëllimet e aspiratat, si dhe cila qe mënyra e sjelljes apo zakonet e serbëve, si dhe të popullsisë të përzierë të maqedonisë.
Të njëjtën gjë po bëj tani për popullsinë e shqipërisë së epërme.E pata të vështirë të përzgjidhja nga grumbulli i materialit të mbledhur gjatë udhëtimit tim tetëmujor, së bashku me ato që kisha mbledhur gjatë vizitave të mia të mëparshme në shqipëri, ndërsa nga ana tjetër, për shkak të mungesës së vendit qesh i shtrënguar të heq pothuajse po aq material përsa i takon folklorit, zakoneve dhe traditave, sa dhe ç’kam përfshirë në libër. Ky është një vend që njihet aq pak nga udhëtarët anglezë sa që e pashë të udhës të jap më parë një vështrim gjithëpërfshirës të tërësisë së vendit, pa u ndalur shumë në hollësi të fushave të veçanta të studimit, duke preferuar më mirë të sjell ç’më kanë thënë njerëzit, sesa të parashtroj pikëpamjet e mia. Sa për pikëpamjet e të huajve për ballkanin, tashmë besoj se pjesa më e madhe prej nesh tashmë janë lodhur me to.Çdo sukses që mund të kem arritur, ia kushtoj vetëm ndihmës bujare dhe dashamirëse që gjeta gjatë gjithë udhëtimit nga të gjithë pa përjashtim, por në mënyrë të veçantë nga françeskanët dhe priftërinjtë misionarë të malësisë dhe udhërrëfyesi im marko; por po ashtu, mikpritësve dhe udhërrëfyesve nga të gjitha racat dhe fetë që unë pata. Njerëz besnikë, kurajozë, e mikpritës, të cilët ndoshta është e shkruar në librin e fatit të mos i shoh më, por “kur njeriu tregohet i njerëzishëm e i mëshirshëm me të huajin, kjo dëshmon se është qytetar i botës e se zemra e tij s’është një ishull i ndarë nga tokat e tjera, por një kontinent që me to bashkohet.” Por takimi me ta s’do jetë i kotë, nëse nga kjo dëshmi e shkurtër disa nga lexuesit e këtij libri do kenë mundësi të mësojnë diç më shumë për karakterin e fiseve të malësisë.Dhe më në fund, do thoja se megjithëse kreva hetime mjaft të kujdesshme në shumë vende, përpara nqaqë s’mbaja shënim një zakon të caktuar, s’ka dyshim që mund të ketë dhe gabime, për të cilët përgjegjësi mbaj vetëm unë.

Rapsodët e dritës

April 23, 2016 by dgreca

Disa të pathëna nga mediumet e huaja për Marubin/

Nga Gëzim Llojdia/

Ata sollën përherë të parë një përfaqësim pamor në historinë tonë të fotografisë. Një imazh i dukshëm, një përshkrim i gjallë apo realist i jetës,traditës,zakonit ,feve,quhej Marubbi Pietro dhe më tej dinastia e krijuar ruajti këtë emër si mbiemër të tyre ndër brezni: Marubi.Ata ishin : Rapsodët e dritës.Ashtu si poetët e fjalës,si piktorët me penelë,ata u bënë :Rapsodët e dritës. Ata zotëruan mirë dhe bukur një fushë të shkencës ,artin dhe praktiken e krijimit të imazheve , siç thoshin grekët “vizatim me dritë”.Ata ishin realisht dhe mbetën deri në fund, poetët e imazhit.

Shqipëria nuk është e njohur për kontributin e saj në historinë e artit të fotografisë, shkruante në 1 shtator 2011, Agjencia Media Art në Paris, përzierjen në kulturën evropiane me ndikimet orientale,të fotografisë shqiptare filloi me Pietro Marubin, emigrant italian, ikur nga represioni politik i vendi të tij.

Ai hapi studion e parë fotografike në Shqipëri, në vitin 1858. Tre breza në familjen Marubi, do të ndjekin hapat e tij. Për rreth një shekulli, familja Marubi ka grumbulluar më shumë se 120,000 negative. Disa dhjetëra fotografi gjithashtu ka punuar në Shqipëri, gjatë fundit të shekujve 19 dhe 20. Përzgjedhja e fotografive zbulon diversitetin politik, social, kulturor dhe fetar të vendit.

Shqipëria, një nga regjimet më të vështira totalitare për gati gjysmë shekulli, është edhe “shtëpia historik” ku enden tregimtarët me kujtime të pashtershme nga origjina e të cilëve shkon prapa në kohët e Homerit. Pasardhësit e denjë të këtyre poetëve, shqiptarë fotografë, rapsodët e dritës,të cilët përdornin foto për të treguar historinë e një bote ku historia shtyhej deri në legjendë

Silvia Trani ka redaktuar duke publikuar rreth 8 vite më parë regjistrimin e burimeve të ruajtura në arkivat publike dhe private të Romës nga viti 1939-45 ,këto të dhëna tregojnë kohën e pushtimit të Shqipërisë nga fashizmi. Ndërmjet të tjera materiale të mbledhura të dhënat flasin edhe për arkivin e realizuar me fotografi si dhe bëjnë fjalë edhe për dinastinë Marubi duke shenjëzuar, shkurtazi historinë e saj.

“Ka ekzistuar një fond i pasur fotografish,ato i përkasin pikërisht kësaj periudhe kohore ,janë mbledhur rreth (rreth 9000)fotografi dhe kartolina (1.800) përbën bërthamën e saj kryesore. Është përbërë nga koleksionet :Muzeu italian Etnografik dhe imazheve që shoqërojnë të destinuar për etnografinë italiane të vitit 1911 si dhe Fondi Ugo Blasi (1,600 pozitiv), Fondi Emma Calderoni (popullor në veshje),Marubi dhe disa koleksione dhe fotografitë e objekteve magjike-devocionale,të arkitekturës rurale dhe tableta kushtimore.

Fondi Marubi, printime dhe diapozitiv 103 (Koha nga fundi i shekullit XIX.).Dinastia Marubi thuhet aty ,ka ndikuar në historinë e fotografisë ë Shqipëri nga vitet 1858 në 1950. Ajo paraqet lidhjet speciale me vendin tonë. Në fakt, anëtari i parë i familjes

i cili iu përkushtua fotografisë,ishte Pjetër Marubi, (Marubbi Pietro), një italian

nga Piacenza ikur në vitin 1850 për shkak të veprimtarisë së tij patriotike kundër Perandorisë Austro-Hungareze. Ka gjetur azil në Shkodër,ku hapi studion e tij të parë të fotografisë në vend .Ai ndryshoi emrin e tij. Fotografët që e pasuan atë në studim, Kel dhe Gege Marubi,ishin shqiptarë që, në homazh të zotit të tyre, ata e braktisën mbiemrin origjinal,Kodheli dhe duke miratuar atë të Marubit. Në vitin 1972 Gege Marubi në Shqipëri kishte një arkiv fotografike,që ruhet sot, pothuajse në të gjitha, nivelet në muzeun fotografik të Shkodrës.(Sot Muzeu Historik dhe “Fototeka Marubi “Shkodër).

Erminio M. Ferrucci te një “pasion Ballkanik kushtuar seksionit të fondit Baldaci në

Archiginnasio, Biblioteka e Bolonjës shkruan:Një seksion interesante është formuar nga mbledhja e materialit fotografik: 1,566 fotografi, nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë deri në 1950. Shumica janë marrë nga i njëjti Baldacci në rrjedhën e udhëtimeve të tij në Mal të Zi dhe Shqipëri, (në mes të viteve 1900 dhe 1902), dhe Italia jugore (në vitin 1906), të tjerët janë blerë në vend. Materiali i mbledhur dëshmon për interesin etnografike dhe antropologjike të kërkimeve.

36 prej këtyre fotografive u janë atribuar një prej studimeve më të rëndësishme fotografike të Ballkanit, e themeluar nga italiani Pietro Marubi në Shkodër (Shqipëri). Fondi i Baldacci është, pra, jo vetëm grup i studimeve të rëndësishme në botanikë, gjeografia, antropologjia, ekonomi, por edhe të historisë në lidhje me territoret që kishin në ato vite kur ishte në prag shpërbërja e Perandorisë Osmane, dhe lindja e një realiteti të ri territorial, përhapja e interesave ekonomike dhe koloniale italiane atje ishte prezent .