Gezim Llojdia – Page 59 – Dielli

KONGRESI QE SHPALLI STATUTIN E KISHES ORTODOKSE AUTOQEFALE SHQIPTARE

May 29, 2013 by dgreca

Telegrami i Krypeshkop Visaron dhe jehona e kongresit të vitit 1929/

Ne Foto: Kryepeshkopi Visarion Xhuvani/

Shkruan: Gëzim Llojdia*/

Gazeta”Kombi shqiptar” e martë 2 korrik 1929 i kushton tërësisht një balline Kongresit Panortodokës që u zhvillua në qytetin juglindor të Korçës .Një titull në fillim është ”Me solemnitet madhështor morri fund Kongresi Panortodoks në Korcë .Vijon shkrimi ”Te deum në kishën Ortodokse të Tiranës ..Më tutje botojmë telegramin që hirësia etij Kryepeskopi i Shqipërisë Visarion u drejtoi gjithë kishave me rastin vendosjes së stutit definitiv të kishës ortodokse shqiptare dhe mbylljes së Kongresit të Korçës .

Me suksesin me këtë triumf kishtar u bë një vepër madhështore ,që brezat e ardhshëm kanë me cmue më mirë . Lumturia e ortodokse dhe shpëtimi i fesë së tyre u sigurua .Vdiqn në përgjithësi inatet politike greko-fanar .Do të zhduket përgjithnjë nga kisha ortodkse përdorimi i një gjuhe të vdekur dhe të huaj ,që propaganda politike të jashtme i kishin injoruar ortodoksisë për me e la injorante dhe në errësirë . Një periudhë ere çelet për atdheun tonë .Ringjallja e kombësisë,ndenja më e shenjtë e njeriut për dashurin e vendit të tij . të vëllezërve të tij .Kongreset e Korçës le të gëzojnë se tue cmue misionin tyre fetar dhe patriotik kontribuan në kurozimin e çështjes kishtare ortodokse shqiptare, përfundimi i të cilës është statuti i kishës autoqefale ortodokse shqiptare .Shërbimet e kongresmenëve nuk harrohen .Urtësia dhe energjia e Hirësisë së tij peshkopi Visarion në çështjet e kishës ortodokse mendojnë për datat ma të nalta .

Korçë 30 .Tash Kongresi Panortodoks i Shqipërisë votoj statutin definitiv të kishës ortodokse autoqefale të Shqipërisë me një za dhe në mes të entuziazmës dhe duartrokitjeve për mbretin ,kombi, qeverinë,kishën autoqefale ortodokse dhe Sinodhin e saj .”Porositeni që nesër dielën ora 6 mbas mesdite të stoliten kishat ne flamur kombëtar dhe llavarat kishtare dhe të thirrni gjithë popullin ,klerin në kishë dhe të mbahet Te deum tue dërgue falenderime lutje Perëndisë për mbretin, qeverinë, ushtrinë, kombin, kishën autoqefale,Sinodhin e Shenjtë dhe kryetarin e saj ,Kryepeskopin e Shqipërisë Visarion . Porositeni të vini në veprim çdo mjet dhe të bane çdo sakrificë dhe me urgjencë të madhe që kjo festë historike dhe me tepër rëndësi për ortodoksinë e fesë tonë të shenjtë dhe atdheun të kremtohet në mënyrën dhe ekspansionin ma madhështor dhe të mbahen fjalë panegjirike ,që të mbesi i paharruar ky kremtim edhe në brezat e ri të popullit tonë .Hiri i Zotit qoftë mbi ju kurdoherë .Kryetari i Kongresit dhe i Sinodit të Shenjtë ,Kryepeskpoi i Shqipërisë Visarion .

*Msc.Anetar i Akademise Evropiane te arteve

“PAVARËSIA”-UNIVERSITETI I JETËS

May 27, 2013 by dgreca

Shkruan nga VLORA: Gëzim Llojdia/

Universiteti “Pavarësia” në jug të vendit përbënë aktualisht historinë e arsimimit shqip në këtë trevë jugore , në këtë kohe po ti quajmë cilësisht këto radhë kthjellime historike. Qyteti i Vlorës në jug të vendit është kryeqendra arsimore dhe kulturore e kësaj treve.Dallgëzimet e historisë këtu kanë pasqyruar treguesin barometrik, ngritjet dhe uljet të përkohshme por me tendencë asnjëherë shuarje . Nëse janë si dallgëzimet detare këto thërrmija godisnin brigjet dëshmitare . Pasqyrimi i saj na lejon të qartësojmë, thellësinë dhe në areolën e qytetit ,nën syprinën e tij gjejmë këtu një vatër dijesh . Brenda këtyre kontureve, d.m.th brenda këtij qyteti në qendër të tij ndeshemi me një objekt arsimimi si i pari dhe një filiz për arsimin e lartë shqiptar,në jug të vendi .

Gërmëzimi i Samiut

Cili është ndërkohë instrumenti matës i valës arsimore por edhe të vuajtjeve për tu arsimuar në këtë qytete ,rrethinat e tij , te fqinjët qytete të vogla industrial, agrikulturor ? Ka pasur një kosto jo të vogël,që ka qenë produkt i mungesës së godinës së madhe, që atëbotë njerëzia e quanin njëherazi universitet .Një rilindës quhej Sami nga dera e Frashëllinjëve ka gërmëzuar fjalët për një universitet buzë deti. Mirëpo më ka munduar historikisht një pyetje e brendshme për një urdhër të patreguar, që këtu nuk do të kishte universitet dhe njerëzia e tij e rrethinave të tij do tu duhej të merrnin autobusin deri në stacionin e Fierit drejt një udhëtimi në Tiranë dhe më vonë te stacioni i trenit për një shkollim në kryeqendër të vendit . Kjo shkretinë solli një uri të paparë që me hapje të një universiteti publik në shkallët e tij dhe në auditorët e tij të riformoheshin radhët e dikurshme , por këtë herë nga studentët.Kjo uri arsimore është e pranishme edhe sot në këtë qytete,rrethinat e tij e më gjerë. Ka një numër të madh gjimnazesh private dhe ende kërkesa njeh rritje .Dhe të parin universitet privat me emrin që për shtat i shkon qytetit “Pavarësia”.Një universitet do të thotë : Dritë. Kahu i saj, agimi i paperëndueshëm . Ky ishte ndriçimi më i madh në errësira të largëta .Ashtu si në trung të një pemë çdo vit që kalon lëshon një rreth,ky universitetet në jug të vendit ka gjurmën” e vetë . Dhe ç’masë ,kjo përkufizohet thjeshtë :Më i miri në shkallë rajoni.D.m.th ‘sizmografi” që e përcakton këtë është edhe numri i madh i studentëve të kësaj qendre të re universitare, marrëveshjet me universitetet e tjera të botës,stafi i kualifikuar lektorësh ,aktivitete të fushës së kulturës dhe teknologjisë.

CFARË ËSHTË KRIZA FINANCIARE SIPAS VLERËSIMIT SHKENCOR TË PROF. DR. ADRIAN CIVICI ?

May 23, 2013 by dgreca

Ne Foto: Pamje nga aktiviteti promovues i zhvilluar ne Universitetin ”Pavaresia” ne Vlore/

NGA GËZIM LLOJDIA/

Universiteti :”Pavaresia”Vlore promovoi “problemet e zhvillimit ekonomik dhe social perball globalizmit”,promovim i veprës shkencore te prof.dr. Adrian Civicit, permes botimeve të tij: “Dilemate zhvillimit” “lluzionet monetare” “Globalizing ante portas” “Krizafinanciare…apo globale?”Referimi: “Historia e krizave, shkolla e politikes”, nga Rektori Dr.Lavdosh Ahmetaj. Referimi “Një” leksion i vlefshëm për te gjitha moshat dhe profesionet”, i perfaqesuesit te Bashkise se Vlores, Nenkryetarit, Z.llir Banushi.Pershendetje nga Kryetari i Dhomes se Tregtise Vlore,Z.Arben Breshani.Referimi Leksione nga kjo krize” i Dr.Natasha Ahmetaj.Referimi “Kriza greke dhe efektet e saj mbi ekonomine shqiptare”, Dr.Veronika Durmishi.Referimi “Globalizing financiar dhe kriza”,Znj.Klodiana Dautaj.Referimi “Roli i bankave qendrore ne menaxhimin e krizes” Z.FIorian Miti.Fjala e Prof.Dr. Adrian Civici.Seance pyetjesh nga pjesemarresit per Prof.Dr. Adrian Civicin. Dr.Natasha Ahmetaj:”Kriza Finanaciare”.I. Zanafilla. “Nese gjithmone beni cfare keni bere gjithmone, gjithmone do te merrni .cfare keni marre gjithmone.” Gjithshkamire…Ne fundshekullin e kaluar besohej me shume se kurre se kapitalizmi dhe modeli i amerikan i shoqerise se konsumit siguronte mundesi te pafund zhvillimi.Administrata e Bush fokuson perpjekjet per imponimin e modelit perendimor ne gjithe Europen Lindore. Fillon periudha e tranzicionit nga shteti tek tregu.Era e Ten Siao Pin sjell epoken e “ndryshimit te madh”.Vjen epoka e “turbokapitalizem”, qe shoqerohet me sofistikimin e tregjeve dhe produkteve financiare, ose “turbofinancat”.Kemi pra nje moment euforie nderkombetare.Si nje rrufe ne qiell te paster… 2006: Ne SHBA shfaqet kolapsi i “subprime mortgage”, te cilat perbenin 23% te portofolit te kredive imobiliare. Kjo krize coi ne nje renie drastike te vleres se aseteve te shume bankave ne SHBA, duke u shoqeruar menjehere me nje krize mosbesimi ndaj ndermjetesve financiare, e per rrjedhoje, me:nje renie drastike ne tregjet e likujditeteve,bllokim te marrdhenieve nderbankare .bankat krijojne humbje shume te medha. Pranvera e 2007: tronditje e bursave ne SHBA, e krahasueshme me ate te ’29-’32. Brenda disa javesh kemi renie me mbi 20% te kursit normal.Humbja llogaritet rreth 50 mije bilione USD=GDP globale te nje viti.Komunikim publik intensiv per te terhequr vemendjen e te gjithe aktoreve per permasat reale te krizes. Kembanat e alarmit fillojne te bien. Fjala “krize financiare” fillon te perhapet me shpejtesi.Te gjithe bien dakort: kjo eshte kriza me e madhe pas Luftes se Dyte Boterore. Bota kalon nga situate e “besimit absolut” ne modelin ekonomik actual, ne ate te “dyshimit absolut”.Paul Krugman, nje “neokeynesian” dhe kritik i modelit te Bush, qe u kishte rene kembanave te alarmit qysh me 1989 me “Koha e shpresave te kufizuara”, zgjidhet per cmimin Nobel. A do te jete vetem krize e SHBA-ve apo Globale?Nje mengjes korriku te 2008, ekonomite me te fuqishme te planetit filluan rrugen drejt depresionit me te dhimbshem te 80 viteve te fundit.Globalizmi na ve te gjitheve ne nje anije .Bie teoria se “efekti i ekonomive te vendeve te zhvilluara nuk ka force te madhe ne ekonomite e vendeve te tjera”.Duhet transformim rrenjesor i natyres dhe sjelljes se kapitalizmit.Tani kerkohet revolucion shumedimensional.Revolucioni shumedimensional perfshin:Revolucion ekonomik: Rikthehet vemendja tek nevoja e nderhyrjes se shtetit.Revolucion gjeopolitik: Ne hierarkine e superfuqive hyjne edhe superfuqite e Jugut, BIRK+Afrika e Jugut.Revolucion intelektual: Shkurorezim i “aftesise magjike te tregjeve.”Kriza eshte komplekse dhe perfshin te gjithe sektoret. Dalja nga kriza nuk mund te jete individuale dhe as pjesore.Kriza nxorri ne pah “luften e pandershme me buken”: perdorimi i drithrave per prodhimin e biokarburanteve .Dolen me ne pah problemet e mjedisit.

Diversitet teorish

Opinionet ndahen ne disa grupe:G1.: Faji eshte i modelit kapitalist te ekonomise. Krizat ritmojne dhe kompozojne historine e vet kapitalizmit duke marre shpesh formen e krizave trinjake. G2.: Kjo krize nuk eshte rrenjesore. Nje rregull i ri Boteror u paralajmerua edhe pas krizes se 1970, por nuk u vertetua.G3.: Kjo krize eshte e jashtezakonshme dhe e shumfishte, sepse u shfaq me nje volatilitet shume te madh te treguesve.

Prof. Dr. Adrian Civici Historia e krizave , shkolla e politikës Dr. Lavdosh Ahmetaj .John Laë ( 21 prill 1671, Edinburg, Skoci – 21 mars 1726) .Pse sistemi I ideuar nga Laë përbënte revolucion? Ishte I tillë në fushën monetare. Sepse u bë për herë të parë braktisja e arit si mjet I vetëm pagese!Njihet si aventurieri I parë ndërkombëtar I “lojrave” financiare ose “babai” I financave dhe i përdorimit të monedhës – letër në vend të monedhës prej ari ose argjendi: PSE?Përmes vëzhgimit !Në Venecia u njoh me teknikat bankare më të përparuara të kohës, duke parë dhe kuptuar se tregëtarët dhe shitësit venecianë ishin të gatshëm të jepnin monedhën e tyre prej ari në këmbim të monedhës prej letre, pasi ishin më praktikë në përdorim , ruajtje dhe transport. 2. Ideja gjeniale për të krijuar një lloj banke që nuk gjendej në Europë ! Pse? a) Kartmonedha ishte krejtësisht në përputhje me sasinë e arit. b) Laë mendonte se garantimi I kartëmonedhave mund të bëhet edhe përmes të ardhurave nga pasuritë e patundshme (toka, pyje, etj)c) Klientët ndiheshin të siguruar se vlera e shënuar mbi kartëmonedhë korespondonte me një vlerë tjetër të trupëzuar në pasuri të patundshme.c) Europa ishte në fillimet e revolucionit industrial dhe metalet që vinin nga Amerika u bënë më të rralla.Kalimi revolucionar nga sistemi merkantelist tek sistemi I parasë!Tronditja e parë serioze e Ëall Street – it .Kriza e vitit 1792Cila është merita që studiuesit i atribuojnë kësaj krize? Pse ajo shënoi një kthesë në mentalitetin e shtetit modern amerikan? 1. Shteti amerikan nuk mund të ecte në rrugën e zhvillimit pa disa reforma, në formën e një “revolucioni financiar”.2. Shteti i ri nuk e kishte kuptuar si duhej domosdoshmërinë e modernizimit financiar.3. Nëse SHBA nuk do të kishte reflektuar thellë mbi këtë krizë atëherë nuk do te mund të bëheshin lider botëror.4.Amerikanet ditën që te kjo krizë të lexojnë qartë format esenciale.Pyetja më thelbësore :SHBA,çfarë duhet të bëjë një qeveri apo autoritet publik në kushtet e zgjerimit të një “flluske finaciare” ? Kriza konsiderohet si nje eveniment I rendesishem per teorine ekonomike dhe politike . SHBA ndërtuan 6 elementë të rëndësishëm institucionalë që përbëjnë bazën e sistemeve moderne financiare. 1. financa publike të stabilizuara 2.krijimi i nje banke qëndrore efikase 3. stabilitet monetar .4.një Sistem bankar të mbikqyrur mirë.5.konsolidim dhe transparenc ë e bursës .6.zgjerim I aktorëve të tregut financiarRevolucioni francez , 1789.Faktorët që traumatizuan Parisin.1. organizimi politiko – social (ligji, trupat, rendet2. shpërdorimet financiare , ambicia për të ndërtuar një qytet të ri, përballë pallatit të Versajës . 3. blerja e një gjerdani të artë, i cili kushtonte sa gjyma e buxhetit të Parisit. Paniku i parë bankar në botë , 1797.Sipas ekonomistit David Richardo në veprën e tij: “Parimet ekonomike dhe taksat “ Lufta në të cilën u angazhua Anglia për të ruajtur kolonitë e vjetra 2. Huatë e mëdha dhënë perandorit të Gjermanisë .3. Parat e shumta dhënë në avancë nga banka e Anglisë. 4. Mundësia e këmbimit dhe mbulimit të gjithë kësaj monedhe letër në ar u bë pothuajse e pamundur . 5. Alarmi nga thashethemetse nje pjese e rezervave te arit kishte dale jashte Anglise, kjo nxiti vrapin ne bankat e provincave me shprese se, atje mund te kthenin ne ar banknotat e tyre.Shkolla keynsianiste.Përballja e parë e SHBA-së me ciklin ekonomik ,ekspansion – recesion ,e njohur në gjithë botën kapitaliste .Kombinimi i depresionit me spekulimet financiare kriza e parë financiare në SHBA shënon fillimin e një faze të re në historinë ekonomike amerikane .Shkollat e mendimit ekonomik mbi panikun amerikan të 1819-tës.Shkolla AustriakeP.aniku i 1819-tës, shëenon deshtimin e parë të një politike monetare ekspasioniste mendim i bazuar mbi ciklet ekonomike politika monetare ekstremisht lehtësuese e orjentoj keq ekonominë amerikane, duke e çuar drejt recesionit të pashmangshëm .Konferenca e Paqes në Paris, 1919Fituesit e Luftës së Parë Botërore dhe Shqipëria .Kontradiktat e politikës globale :së pari, SHBA ekspansioniste, ka kredituar disa fitues të Luftës së Parë Botërore.Europa mbron politiken e ekuilibrit të forcave.SHBA në kundërshtim me ekulibrin e forcave mbrojnë teorinë që, “çdo popull sado i dobët të jetë ka nevojë për ekzistencën e shtetit të tij. Fakt i cili ka krijuar këto epërsi:1. Cmilitarizimin e Italisë në pellgun e mesdheut 2.Italia s`ka me armiq ushtarak per shkak se Austria kapitulloj në Luftën e Pare Botërore .3.Kontradikta ideologjike ,strategjike te SHBA ne fituesit e luftes se pare boterore.Kriza e 1929-1933-shit .Pse Rusvelti e ka fituar duelin e vështirë me Historinë Politike ? Pse modeli i këtij statisti ka interes edhe në dhjëtëvjeçarin e dytë të shekullit XXI?së pari: për mënyrat efektive dhe politikat më të përshtatëshme të daljes nga krizat financiare !së dyti: zhgënjimi nga shumë liderë politikë apo qeverisje të këqija!së treti:në mediat botërore është bërë model, për kryeministrat apo presidentët te krahasueshëm me Rusveltin .Pikëpamjet e Rusveltit .Mbron me fanatizëm idenë se shteti duhet të ruajë një rol të rëndësishëm në ekonomi qoftë edhe pa ndërhyrë direkt. . Shteti duhet të vëmendësohet maksimalisht për korigjimin e devijimeve dhe inefiçencës së tregjeve. 3. Shteti duhet të ndjekë e t’i përgjigjet me politike konkrete cikleve ekonomike . . Shteti duhet te integrojë mekanizma gjenerues e garantues për tregun në mënyrë që, të ketë garanci dhe liri maksimale të veprimit. 5. Qeveritë kombëtare mund të mbrojnë sektorë të veçantë të prodhimit dhe shëerbimit nga konkurenca e huaj, qoftë edhe në kohë të limituar .Kriza e vitit 1997 në Shqipëri.Shembja e një shteti !Cilat janë arsyet kryesore që përgatitën terrenin për lulëzimin e skemave piramidale ?Kuptimi i gabuar që shqiptarët kishin për kapitalizmin ,ndërkohë që Shqipëria filloi të vlerësohej si një eksperiment laboratorik. Mungesa e instrumentave të institucioneve të rregullimit të tregut e shoqëruar kjo me depërtimin masiv të kapitaleve , kryesisht në formën e investimeve dhe transfertave të emigracionit .Dobësitë e bankave publike dhe tregjeve financiare të cilat ju lanë shumë hapësirë e lehtësi ndërmjetësve financiarë informalë .Bursa e Tiranës që mund të ishte një element I rëndësishem në qarkullimin formal të kapitaleve u hap zyrtarisht në maj të 1996, ndërkohë që u tregua mjaft e dobët në tërheqjen dhe qarkulimin e kapitaleve ,hapja e bursës mbeti vetëm një xhest formal.Konpanitë rentiere nuk deklarojnë burime të të ardhurave të tyre ndërkohë që nuk paraqisnin as një bilanc për kreditë apo interesat që jepnin .Edhe pse disa kompani vepronin si banka ,aktiviteti I tyre finaciar nuk I nënshtrohej ligjit dhe supervizionit bankar apo detyrimeve për një liçencë zyrtare,konsiderohej si një marrëveshje e përbashkët ndërmjet një huadhënësi e një huamarrësi siç parashikohet në kodin civil të Shqiperisë .Bankat shqiptare njoftuan zyrtarisht për natyrën piramidale të firmave e shoqëruar dhe me Ministrin e Financave në tetor 96’ duke paranjoftuar publikun për rreziqet që paraqiste kjo veprimtari financiare.Pse kjo situatë nxiti akoma me shume euforinë e publikut shqiptar drejt këtyre firmave?Kriza Greke dhe Efektet e saj mbi ekonominë shqiptare..Dr. Veronika Durmishi. “Liria financiare e pakufizuar dhe e pakontrolluar

rreptësisht me mekanizma dhe instrumenta efikase – mund të prodhojë kriza” Adrian Civici. Shkaqet dhe indikatorët e krizës greke. Deficiti buxhetor: 12.7 % ( kriteri 3 % )Borxhi publik: 300 miliarde euro.Borxhi ne % ndaj PBB-se:160 %( Kriteri 120 %).Papunesia: 26 % e forces aktive te punes .Importet 2 here me te medha se eksportet .Inflacioni arriti 5.1 % (sipas BQE 2 %).Punonjesit jane paguar 14 paga (12 ).Shuma te medha per pensione te parakoheshme .Kosto e evazionit fiskal: 20 miliarde $.Kapitale te zhvendosura nga Greqia rreth 10 miliarde euro.Statistika buxhetore te kamufluara . Mbi sigurine e depozitave (efekti minimal).Situata nxitese te gjendjes se panikut bankar ne popullate.Mbi kreditimin e ekonomisë shqiptare (reduktimi i kredive ).Mbi investimet në sektorin bankar (rritje e depozitimeve nga kthimi i emigranteve).Ne periudhen 2007-2010, BSH rriti 3 here normen baze te interesit, duke ndikuar keshtu ne oferten monetare, kreditimin dhe normen e inflacionit ne vend. IHD- greke jane 22% (2012 ) të IHD-ve në Shqiperi nga 45 % (2010 ) ose e vleresuar ne 1.2 miliarde euro.Rane ndjeshëm investimet qeveritare greke në Shqipëri .Eksportet e Shqiperise ndaj Greqise jane ulur, po ashtu dhe importet.Ne kushtet e krizes kompanite greke kane me pak burime financiare ne dispozicion per te investuar ne Shqiperi . Rënia e ritmeve të rritjes ekonomike në Greqi rrit papunësinë dhe varfërinë, e cila prek edhe emigrantët shqiptarë . Në bankat në Greqi janë miliarda euro kursime te shqiptarëve, të cilat duhet të mbrohen nga inflacionet e larta.Rritja e ndjeshme e taksave ne Greqi do beje me të vështire qëndrimin e emigranteve në Greqi.Kthimi masiv i emigrantëve ne Shqiperi do të sjell vështiresi ne punësim. Greqia behet kercenuese per: Spanjen, Portugaline, Italine etj. Në rast falimenti, sistemi bankar europian do të duhet të rikapitalizohet. Gjermania dhe Franca mund ta përballojnë rikapitalizimin e bankave të tyre me buxhetet e veta, por vendet e tjera ndoshta do të duhet të kërkojnë ndihmë jashtë vendit. Ndikim ka mbi monedhen euro, kredite ne pjesen me te madhe jane ne euro, investimet kryesore jane ne euro. Nga 2010, Greqia ka përfituar nga “trojka” 270 miliardë euro. “Kemi marrë vendimin t’i përkasim një bashkimi monetar.Ky është një vendim jo vetëm monetar, por edhe politik, do të ishte katastrofike nëse i thoshnim një vendi që ka vendosur të jetë bashkë me ne se nuk të duam më” -deklaroi Merkel. në një intervistë për rrjetin televiziv BBC.

SELENICA-QYTETI I ARIT TË ZI

May 19, 2013 by dgreca

Nga GËZIM LLOJDIA/

Selenica e njohur prej bitumit, që ka prodhuar ndër kohëra. Selenicës shtrihet rrëzë kodrave. Vjosa është një gjarpër shtriqet në bregun përtej. Qyteti minator shqyrton një fytyrë plotë rrudhje tregon plakje para kohe dhe braktisjen e madhe. Tre plagë që vunë në lëvizje,shkurt gërryen nga themeli qytetin minator në 20 vjet tranzicion .Orët e zhvillimit të qytetit mbetet socializmi.Vitet ’90 sollën dhimbje në të vërtet shpirti u çlirua nga gurëzimi i materias dhe braktisja morri dhenë. Qyteti që ruante në shpirtin e tij produktin e zi ka parë, mirëpo ka njohur më shumë të huaj. Pasqyra e kronikave të tij thonë se ujqërit dhe zogoria e tyre ishin gati ta mbanin pirjet ashtu si pronë të tyre me kohëzgjatje të pambarimtë ,nëse nuk do ta përballonin vendasit s,sulmet e kësaj aradhe të tërbuar që ka ardhur nga pushtuesit e egër,por jo më pak nga shfrytëzuesit ,që sunduan minierën. Qyteti në pamje të parë ngjan si qytetet e tjerë të fjetur në kohët sotme me arin vjeshtor dhe brymën e hënës me Vjosën tek bregu me kodrat tek kokat ,miniera që shtrin labirintet e veta nën trupin e tij .Mirëpo askush nga vendasit nuk e kishte menduar se ai produkti i zi,ishte pasuri që merrte flakë nuk do tua kalonte jetën pa brengosjen deri në dridhjen nga pikëllimi nga shfrytëzimet,aksidentet dhe tmerret e tjera .

Rruga për në Selenicë tregon një asfalt të brishtë vende-vende kafshuar nga ujërat .Në hyrje të fshatit Lubonjë dikur një sektor i madh i fermës bujqësorë të Llakatundit,rruga është kthyer në një hauz të thellë duke shkaktuar rrezik për automjetin. Maune sjellin rëra bituminoze nga Selenica(në të vërtetë minierën e shfrytëzon prej vitesh një kompani franceze) kanë shkatërruar këtë udhë dhe udhët e tjera . Bitumi natyral i Selenicës njihet qysh para 2000 vjetësh, citojmë kronikat.Dhe më tej tregojnë se përdorur si armë luftë nga ilirët, grekët e vjetër, romakët .Me këtë pasuri kombëtarë që nxirret nga nëntoka vendi ynë duhej të ishte vendi i parë në tokë ku duhej të kishte të gjitha rrugët me asfalt .Se çfarë është ky produkt natyral,të lexojmë kronikat . Bitumi i Selenicës është një pasuri natyrale, që gjendët në nëntokë. Kjo pasuri është shfrytëzuar nga të huajt, thonë kronikat e hershme. Shprehja shqiptare: zifti i Selenicës ka shtruar rrugët e botës,ndërsa kanë lënë në mjerim rrugët e këtij vendi gjen mishërim tek udhët e lumit të Vlorës. Kjo pasuri kombëtarë gjykoj se i duhej dhënë ë investitori të huaj,mirëpo më parë duhej të ishin mbuluar më zift, të gjitha udhët e këtij vendi. Regjimi i Enverit gati 50 vjeçar nuk ja dha të huajve mirëpo edhe në atë kohë zifti i Selenicës nuk i mbuloi dot rrugët më çakëll. Çfarë duhej të kishte bërë shteti kur u kris sistemi i centralizuar? Kjo minierë mund të njësohet më ato të nxjerrjes së arit kushedi, në të vërtetë për arin e zi, që nxirrej në Selenicë,ngase një ditë edhe tregu do të gjendej. Shteti do të duhej të kishte marrë në konsideratë faktin-udhët e këtij vendi gjysmë të shkatërruar dhe asnjëherë të shtruara me zift. Atyre duhej tu kalonte përsipër zifti i zi, për ti sjell në standard me udhët e fqinjëve tanë . Shqyrtojë dhe sjell në vëmendje: këta fqinjët tanë s’kanë pasur minierë zifti, mirëpo rrugët e tyre futen te standardet evropiane. Shqyrtoj sërish: me minierë zifti, por me rrugët e standardeve të luftës. Kemi një minierë të vendosur diku në periferi të qytetit të minatorëve ,që nxjerr produktin kryesor të mbulesës së zezë të udhëve. Mirëpo nuk ka asnjë arsye, që rrugët shqiptarë të krahasohen me vendet ku janë zhvilluar luftërat e fundit si Kabuli apo Siria. Nëse udhëton sot nëpër aksin rrugor Vlorë-Lumi i Vlorës -Borsh kjo udhë e Kurveleshit të poshtëm të nxjerr në bregdet,mirëpo ajo ngjanë se përsipër i janë rrëzuar bomba luftë duke u kthyer kështu në hendeqe e kanale .Zifti në këtë udhë ngjanë si gjalpi sipër një copë bukë të thekur. Mirëpo po të kërkosh të ngjitësh në Kurveleshin e sipërm bukurit aty rrëzohen para syve nga mungesa e rrugëve. Fshatra të tërë të këtij vendi nuk kanë rrugë ndërsa një investitor i huaj ka kohë, që bënë pramati me produktin e zi, që e nxjerr nga nëntoka jonë. Kjo pasuri nxirret në vendin e quajtur Selenicë nuk ka mundur do të shtrojë disa km më tej në udhën ë lumit të Vlorës .Si mundët vallë, që gjithë arteria kryqësore e këtij qarku është copë-copë, për ibret shprehën lebërit. Fqinjët tanë nuk ë kanë këtë pasuri ,çuditërisht rrugët e tyre ndrijnë nga asfalti i mrekullueshëm.”Ari i zi” gjendët në nëntokën tonë është si flori e shkuar floririt, or tunxh ,ngase kjo pasuri që ka ngjyrën e zezë do të kishte shtruar të gjitha rrugët, cepat,lagjet dhe katundet e këtij vendi do të kishim turizëm,mos braktisje të fshatit,zhvillim të këtij të fundit,prodhime e përpunime të produkteve bujqësorë e blegtoralë. Nëse zifti do të ishte hedhur në rrugë,?Çdo katund do të ndriste nga udhët e shtruara me zift të zi. Kujtdo investitori të thoshe:hajde investo do të merrte rrugën. Por më këto udhë, gjithkund e zë lemeria për të shkuar dhe jo më për të investuar Rrugët do ti kishim si Evropa. Produkti. Gjendët në thellësi të shpirtit të tokës tonë, gjë na është dhënë për të bërë pramati. Mirëpo fjala bie :Si e shfrytëzojmë ne shqiptarët? Tregues i kësaj është gjendja e rrugëve. Portreti i tyre flet shkoqur. Shqipëri të qofsha falë….të ka dhënë Zoti këtë pasuri. Pra ta ka dhënë Zoti .Gjithmonë ka një shkak,përse Zoti të sjellë në jetë.Enigma,që nuk dihet,por që kuptohet.Ka legjenda mistike, që flasin për rërat e ndezshme ato lëshojnë flakë vetë. Këto rëra gjinden në Selenicë dhe në masivet e tjera përreth tyre .Po ti ku ishe shqiptar,kaq kohë dhe kaq gjatë ende së shqyrton arsyen se përse ta ka dhënë? Mos vallë për armë luftë,apo për rrugët e tua?Rrugët ,ato turpërojnë këtë vend ,që gjithsesi mbetet i bukur. Bukuri që vret sytë. Duhet të qartësojmë idenë se në radhë të parë. Përse duhet ti kemi rrugët të shtruara? Qytetërimet nisin tek infrastruktura rrugore. Gjithë braktisja masive e fshatrave nga jugu në veri ka një zanafillë. Mungesa e infrastrukturës rrugorë .

Kronikë: Të dhëna historikë nga autorë të huaj

Bitum do të thotë:Lëndë minerale me ngjyrë të errët a të zezë, në gjendje veshtullore ose të ngurtë, me prejardhje nga hidrokarburet e vajgurit, që nxirret nga toka dhe që përdoret për të shtruar rrugët etj.Viti 1905: Komunikimi midis Vlorës dhe Beratit,autori përmend : përmes armenit(fshati i sotëm ) dhe Signa(Sinja), preferohet nga karvanët në sezonin e dimrit (kur rruga nga Vlora në Bërat, është përmbytur plotësisht).Autori përmend shpellat e bitumit në Picar. Industria minerare në Picar, e Selenitza(Selenica) dhe Romzi. Gurorët ë saj, punonjësit janë grekët dhe vllahët. Fshati ka një xhami dhe një kishë dedikuar St Nicholas (Sënkol). Këto llafe në format të shkruar i përkasin Eugenio Barbarich.Albania. 1905

RobertoAlmagià(Ënciclopëdia Italiana (1936).Selenizza (Selenica). 15 km nga Vlora, në një kodër në afërsi të bregut të majtë të Vjosës e njohur tashmë nga lashtësia për lëshimin e gazrave të ndezshme. Atojanë të lidhura më praninë e bitumit i cili është i mbarsur me gur ranor miocenit.Nga dekadat e fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë është kryer nxjerrjanga një kompani francezë. Atë pastaj e mori përsipër Shoqëria italianë e minierave Selenizza në vitin 1918(më qendër në Romë), e cila nxirrte ekstraktrreth 5-6000 ton në vit. Një dekovil mbart produktinnë portin ë Vlorës.

Kronikë:Pellgu minerar

Ekzistenca e këtij pellgu ka qenë i njohur që nga kohët e lashta u përmend nga shkrimtari Pliny natyralist romak. Të parët që përfituan nga fusha e asfaltit ishin turqit që sunduan Shqipërinë .Më vonë kemi një shoqëri francezë nga fundi i shekullit deri në fund të nëntëmbëdhjetës dhe Luftës së Parë Botërorë ,territori u pushtua nga forcat e ekspeditës italianë të cilët ftuan industrinë italiane të ndërhyjë për shfrytëzimin e rezervuarit. Ndërhyrja italiane. Ajo ishte e përbërë nga Lidhja e Minierave Selenizza, me kapital të konsiderueshëm .Ndërtuan një dekovil prej mbi 30 km për t’u bashkuar në portin ë Vlorës dhe u zgjeruan galeritë e gërmimit dhe ndërtuar një fabrikë në Vlorë për përpunim asfalti për prodhimin e vajrave mineralë. Në vitin 1939, vitin e parë para luftës, prodhimi i asfaltit ka arritur në 15.000 ton me prodhimin e tij të vajrave mineralë, lubrifikantë të veçanta për të cilat pastaj industria italianë ishte e varur nga tregjet e huaja. Aktiviteti u ndërpre në vitin 1943 me pushtimin gjerman të Shqipërisë. Në vitin 1939 kompania kishte fituar koncesionin për shfrytëzimin e minierave të Shqipërisë. Prodhimi u iniciua në Porto Marghëra ku është prerë dhe është përdorur pastaj për prodhimin ë acidit sulfurik. Hiri u përdor pastaj në çelik në vend të mineral hekuri.

Kronikë:Treni(dekovili) Vlorë Selenicë

Treni –dekovil bënte udhën e hekurt nga qyteti i Selenica drejt qytetit të Vlorës duke përshkruar edhe rrugë malorë. Ky lloj treni quhej dekovil dhe kujtohet mirë ndër banorë të qytetit. Dekovili i Selenicës është shfrytëzuar relativisht deri vonë. Ai sillte nga Selenica në Skelë rrotullat e asfaltit. Si e përshkruan një studiues lokomotivat më avull tërhiqnin duke u ngjitur në rrëpirën e kodrës mbas fabrikës së çimentos vagonët e vegjël .Një detaj të vogël kujtojnë banorët ishte së treni kishte edhe vend për drejtuesin .Makinisti e ndalonte dhe hipte drejtori .Deri në vitin ‘91 dekovili Vlorë-Selenicë funksiononte, por duke mos e përshkruar tunelin e qafës në Babicë. Ai qëndronte tek fshati i sotëm Alikokë-Babicë. Aty shkarkonte serën në rrotulla të mëdha të zeza. Qëndroi dhe disa kohë dhe më vonë ai dekovil heshti përgjithnjë. Ndërsa udha e hekurt nuk ka më gjurmë. Ku humbi gjithë kjo udhë e hekurt më gjatësi kilometrikë? Italianët ndërtuan, për qëllime ushtarake një varg vijash komunikacioni në vendin tonë. Përveç rrugëve ndërtuan edhe një rrjet dekovili 120 km të gjatë. Ky dekovil fillonte nga Vlora. Ndahej në dy vija të ndryshme. Vetëm dekovili Selenicë – Skelë bëri një përjashtim. Më 1926 qeveria shqiptarë ia dha koncesion shoqërisë së Selenicës riparimin dhe shfrytëzimin e këtij dekovili. Për këtë koncesion shoqëria pagoi menjëherë 100.000 lireta.

Thënie:Duke qenë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenj. Fjalë e urtë shqipe:”Sipas kokës-festen”.

Kronikë:Selenica e sotme

Drejtori i shkollës së mesme Ilia Seferi. Flokëthinjur. I shkurtër. Fjalët i ka më pikatore. Ka shkëlqyer në gjimnaz. Shkolla e rikonstruktuar.Pastërti dhe kënde .A gjendët një shkollë ë ruajtur ,pasuruar me këndë punuar plot pasion dhe shije. Shkolla gjendët në hyrje të qytetit të venitur të minatorëve. Numri i nxënësve ka pësuar rënie.Nga 750 nxënës në kohë-fillim tranzicioni sot shifra është zvogëluar deri në 150 nxënës,dy matura ka viti 2012-13. Shkolla e Selenicës për nga mënyra se si mirëmbahej bërë objekt për mirë nga mediumet e këtij vendi .Bojatisur dhe e pajisur me stenda,nxënës të qetë dhe mësues, që zhvillon mësimin normalisht. Mirëpo dallimi nga shkollat e tjera të zonës së Topalltisë është se në këtë ndërtesë siç pohon edhe Ilia është investuar është mirëmbajtur. Në disa shkolla kryesisht ajo e komunës Vllahinë të binin në sy dyert pa kompensatë, që mund të komunikojë nga jashtë pa problem,banka në gjendje lufte dhe muret problematikë. Një gjarpër qarkon në lindje .Është Vjosa,që rrjedh turbull-turbullo në dimër apo zheg. Koha e njëzet viteve të fundit e ka përhumbur në një farë mase historinë e qytetit minator. Aty banorët kanë jetuar me minierën. Bujqësia është futur ndoshta në shekullin, që i grisëm fletën. Për rërat bituminoze të kësaj zoneflasin për pasuri .Kodrat ndjekin njëra-tjetrën dhe në horizont. Ky i fundit mbanë rëra bituminoze. Brenda këtyre kontureve,d.m.th brenda këtyre llagëmeve nxiret ari i zi.Në të vërtet,pa bërë hasha do ta themi,atë që dihet mirë.

Qyteti i dikurshëm është kthyer në një fshatë të ngeshëm .Ka diku aty te 1800 votues. Pallatet bosh. Emigrimi e griu këtë qendër deri në themele. Zymtësia është portret, ajo shfaqët tek banesat e kohës së socializmi .Në atë kohë qyteti ishte ndër më të mëdhenjtë e Topalltisë. Çfarë siguronin minatorët në qytetin minatorë në krahun e djathtë të Vjosës. Tre gjëra themelore të thonë. Së pari-punësimin. Puna ishte nder dhe lavdi. Puna ishte në të gjitha frontet bjqësi,minierë,tregti .Puna ishte e lodhshme ,tmerruese. Së dyti-strehimi në banesat, që do të mund të quhen socialë. Të gjithë njësoj. Streha me tulla dhe me hyrjet 1+1 dhe 2+1. Me një komision strehimi. Së treti:Pensionet. Mosha e tretë gëzonte një pension. Ky lloj pensioni përballonte vitet e mbetura. Kinoklubi i minatorëve. Dikur i zhurmshëm.Poster:Mbrëmje vallëzimi për minatorët e dalluar”.Fusha e sportit. Skuadra:”Minatori”.Nostalgjia ë dikurshme shkrihet në një pikë. Qytetin e ka ngrënë në shpirt mërgimi përtej vendit tonë. Një bust në këtë kryqëzim udhësh, është një dëshmi.Fytyra të mërzitura. Pamja e tyre ishte dëshpëruese. Shpirti tregonte një dekor ,që ishte gëlltitur nga lodhjet në Shqipëri nuk kanë munguar në këtë tranzicion të vështirëka premtime por nuk ka punë. Madje kjo e fundit është hija,që mbanë në jetë dritën. Në të vërtetë,hija i jep kontrastin portretit. Një jetë të tërë ka pluskuar jeta e banorëve të këtushëm nën një mjegullnajë kujtimesh. Kështu, kur hynë në këtë luginë ,porta e mirëseardhjes është kjo qendër e hershme. Frymëmarrja e përditshmërisë së qytetit është pakësuar. Çfarë ishte qyteti i minatorëve në vitet’ 90?Të gjithë kanë orë shpirti edhe qytetet,por orët e këtij qyteti janë murosur. Kështu ëndrra për një troll të riperëndimin e shpresës,mbeti dhimbje,mbeti kujtim i shndërruar tash në rrëfim.Për ata,qëu lindën këtu u rritën si varr u mbetinjë qemer ,streha e fundme e tyre vendi ku ish ngjizur dhimbja , gëzimi, dëshpërimi, ëndrra, frika, dhe vdekja në fund.Kështu,kujtimet e dhjetëra minatorëve i mori me vete sistemi,vijnë tek ne dhe mbijnë përherë të reja në tokën e shpirtit tonë. Dhe kur vinte çasti i punës në minierë hynin si bukuroshë, dilninme sytë plotë trishtim.Ishin kohë eksodesh të mëdha dhe me ndryshim sistemi në Shqipëri, viti 90. Vllahët që përbënin një pjesë të popullsisë ja grahën kur u hap kufiri. Më laçkë e plaçkë ngarkuan ikën për në mërgim. Greqia destinacioni i tyre i preferuar. Të tjerët rrugëve të Italisë / Eci përhumbur / Një :”Hej,tungjatjeta!” / Lodhjen më ka shkundur… Ku gjenden djalëria shqiptarë ndër kontinente. Lotim dhe dhimbje, që ndjellin tek vashëzat me sytë nga mërgimi. U larguan duke boshatisur pallatet për tu gjendur në metropolet si:Durrës,Tiranë,Vlorë. Aktualisht qyteti i minatorëve është i pazhurmshëm. Sa probleme ka qyteti sot?Thelbi ishte papunësia. Mungesa tregut për banesat. Miniera ende në varësi të kompanisë franceze.

Kronikë:Selenica historia shkruhet ndryshe

Selenica është një qytet në Shqipëri me rreth 6,900 banorë shkruan Ëikipëdia.Dëshmitë e para për emrin Selenicë datojnë në vitin 1700 dhe deri më sot vazhdon të njihet me këtë emër. Në fillim të shekullit të kaluar ka dëshmi të shumta, të shfrytëzimit çnjerëzor, që u janë bërë burimeve natyrorë të bitumit nga shoqëritë e huaja.. Miniera e parë e organizuar si e tillë daton rreth vitit 1830 dhe është ngritur nga një shoqëri anglezë. Gjatë kohës së mbretërimit të Zogut shfrytëzimi i bitumeve të Selenicës bëhej nga shoqëritë italianë, revolta e punëtorëve ndaj të cilave është e njohur nga ngjarjet e viteve 1937, 1940, 1941 dhe 1942. Zhvillimin më të madh Selenica e mori pas Luftës II Botërorë, ku si rrjedhojë ë shfrytëzimit të bitumeve të saj u hapën shumë vende pune. Në fillim të viteve’90 Selenica numëronte mbi 8000 banorë dhe kujtohet më nostalgji që në Selenicë kishte trupë amatorë teatri, estradë sallë kinemaje, pallat kulturë,muze, shkollë të mesme dhe bujqësorë, bibliotekë publikë.

POLIFONIA SHQIPTARE -ME ÇFARË GJUHE GËZONI DHE ME ÇFARË GJUHE QANI?

May 15, 2013 by dgreca

SHKRUAN GËZIM LLOJDIA*/Vlore/
Polifoni apo iso-polifoni .Ka disa vite, që debatohet me këto terma. Polifonia shqiptare dhe teknikat e të kënduarit të saj si dhe ritmet,tradita u shpalos në një simpozium kulturo në Vlorë.
Universiteti”Pavarësia” Vlorë dhe shoqata“Polifonia shqiptare”organizuan Simpoziumin e V-të ndërkombëtar me temë: “Polifonia shqiptare, trashëgimi dhe realitet” .Moderatori S.Hoxha:Është ne nderin e këtij Universiteti te jete mikpritës i Simpoziumit për polifoninë shqiptare, një prej perlave te kulturës sonë kombëtare, ne shume raste madje, pasaporta e saj. Kemi prezent një panel nga me te nderuarit, jo vetëm për kompetencën mbi polifoninë por në përgjithësi për mbi te gjithë kulturën tonë. Nga ana tjetër, jemi ne Vlore, dhe ku tjetër me shume se ne Vlore, ne gjirin e Labërisë, mund te flitet për polifoninë, këtë krijese unike te shpirtit popullor. Me vjen mire gjithashtu që, Universiteti “Pavarësia” po i bën tradite promovimin e vlerave kombëtare dhe gjithshka qe i takon kulturës dhe dijes. Po kalon neper aulat e tij çdo vlere e risi te spikatur qe i kreditohet komunitetit dhe qytetit. Është pikërisht ne rolin dhe vendin qe i takon. Për te na futur ne atmosferën e polifonisë ju ftoj te ndjekim një perle të kësaj gjinie, përmes një materiali filmik.Dr. Lavdosh Ahmetaj rektor i Universitetit :Pavarësia” Vlorë midis të tjerave tha: Friedrich Nietzsche: Të shkojmë te varret e etërve dhe atje do të gjejmë dy sisteme kulturore A .Sistemin kulturor të skllavit B) – Sistemin kulturor të fisnikut .
Fransua Pukëvil ,ish- Konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës, duke treguar për kremtimet dhe argëtimet që u dhanë me rastin e fitores së Hormovës, më 1786, thotë midis të tjerash se: “Ali Pashë Tepelena i shkathët qëndronte në krye të kërcimtarëve te valles pirrike. Pukëvili e përmend edhe përmes burimeve të tjera këtë valle luftarake të shtjelluar, ku kërcimtarët gjoja ndjekin hajdutet, i kapin, i fusin në mes dhe kërcejnë si artistë duke e shoqëruar me atë qe quhet shume zërëshi . Ami Bue ,udhëtar në vendin tonë në 1840 vrojtonte se pirrikja është pothuajse e njëjta valle e kërcyer nga burra të armatosur. Më duket thotë ai, se pirrikja nuk është ruajtur veç se te shqiptarët e Shqipërisë së jugut. Ajo shtrihet më në skaj të Shqipërisë së jugut dhe te grekët, përmes disa kontradancash me disa parti valltarësh. Ajo që të çudit gjithmonë në këto lojëra është shpërthimi i shumë zërëshit të harmonizuar me lëvizje simfonike, ndërsa në vallet e grave vërehet një lloj ftohtësie. Fotografi të Oto fon Bismark dhe ide mbi shqiptaret : Që të mos mbeteni një shprehje gjeografike, ju shqiptarët duhet të shkruani shume libra për historinë e kulturës tuaj shoqëruar kjo me forcën shtetërore. Fotografi:Një grupi himarjotësh që parashtronin kërkesën për gjuhën greke, Ministri i Kulturës në kohën e Zogut ,ju përgjigjet: “Me çfarë gjuhe gëzoni dhe me çfarë gjuhe qani? Filmim:”Dasma e mbretit Zog” me kostumet kombëtare në dasmë. Temat e simpoziumit polifonik, që u trajtuan në simpoziumin e V ndërkombëtar:
Agron Xhagolli: “Shumezereshi rreth autenticitetit folklorik”.Ramazan Bogdani: “Një valle në kufijtë midis dy popujve” “valle e Osman Takes” te shqiptaret dhe te grekët”.
Naxhi Kasoruho: “Kënga gjirokastrite”.
Bardhosh Gace: “Polifonia dhe hapësirat e saj bashkëkohore”.
Sokol Shupo:”Dukuria e transporti mikrotonal në polifoninë labe”.
Kosta Loli: “Kufijtë dhe gjuha nuk mund te jene dhe kufijtë e një kulture muzikore”
.Olsi Turtulli: Polifonia ne luginën e Shkumbinit”.
Kaim Murtishi: “Polifonia ne qarkun e Strugës”.
Baxhul Merkaj: “Polifonia vetëm polifoni”.
Shyqyri Hysi: Polifonia e luginës se Vjosës.
Yzeir Llanaj:” Polifonia shqiptare dhe problematikat e tranzicionit”.
Fitim Caushi:” Polifonia ne Kaoni”.
Ermir Dizdari: Polifonia ne Festivalet folklorike te Gjirokastrës”.`
U dëgjua kënga:” Labëri larë në hënë”. “Vallja e Osman Takës”. Kënga e Pilurit:”Ti je ilaçi i çobanit”.Pjesë nga kumtesa e Prof. Sokol Shupo :”Modulacion mikrotonal apo transport? Mbi një dukuri të këngës labe. Dukuria e ngritjes lartësisë gjate te kënduarit te këngës folklorike (përgjithësisht nga strofa ne strofe), pra projeksioni i saj mbi një lartësi tjetër intonative, është vene re me kohë, madje janë përshkruar edhe veçorie e shfaqjes, të shtrirjes gjeografike dhe të mënyrës se si ajo vepron.Kështu, etnomuzikologjia shqiptare ka vene re me kohë se kjo dukuri shfaqet edhe ne folklorin shumezeresh (madje edhe ne këngët e reja monodike) të jugut edhe në
folklorin e abresheve edhe në atë të-Kosovës, ashtu siç ka vene re se në jugun e
Shqipërisë dukuria shtjellohet mbi një bazë pentatonike, dhe se ne folklorin e arbëreshëve
(i cili dëshmon një teknike te afërt realizimi me te kënduarin lab) dhe në atë të Kosovës
(monodine e grave të Podgurit) mbështetet ne sistemin modal. Shpesh ngritja intonative shoqërohet me metabolat ,të cilat duhet theksuar se janë pjese përbërëse e këngës, nuk kushtëzohen prej ngritjes intonative dhe nuk lidhet patjetër me të. Edhe po të mos të shfaqej kjo e fundit metabolat, apo si jemi mësuar te shprehemi, modulacionet, do te shfaqeshin si pjese e proceseve zhvilluese në brendësi të këngës dhe ndodhin pothuaj përherë mbi të njëjtën tonike dhe lartësi. Në të kënduarin lab, kjo dukuri ndodh edhe në këngët me iso edhe në ato pa iso. Por ndërsa ne te parat ndodh në mënyrë të vetëdijshme dhe pothuaj vetëm në pozicione të caktuara te sintaksës se këngës, ne te dytat vepron si një mjet i rendesishem i rritjes se fuqisë shprehëse të këngës, shpesh në mënyrë të beftë dhe të dhunshme. Ja një shembull i tillë i kombinuar. Është vënë re gjithashtu se lëvizja e intonacionit ka në më të shumtën e rasteve karakter ngjitës dhe që në të kënduarin lab shkon deri ne një terce të madhe ngjitëse, ndërsa në të kënduarin e Kosovës deri ne një sekonde të madhe ngjitëse. Ne rastet e drejtim zbritës që shfaqen te rralla dhe (për sa dimë deri tani) vetëm në të kënduarin e grave të Kosovës largësia e tingullit tonik nistor prej tingullit tonik të zhvendosur shkon deri në një sekundë të madhe. Edhe shumë veçori të tjera të shfaqjes së ngritjes së lartësisë intonative janë vënë renga etnomuzikologjia shqiptare, por ndërsa në konstatimin dhe veçoritë e shfaqjes sëkësaj dukurie pothuaj të gjithë ata janë të një mendjeje, nepërcaktimin klasifikues së dukurisë mendimet ndahen, ndonëse deri tani në këtë rrafsh
nuk është botuar ndonjë studim qartësisht polemik. Pikërisht këtë ceshtje duam te trajtojmë ne këtë kumtese. Në një pamje te veçante te saj, ajo është vënë re edhe nga Gj. Kujxhia ne folklorin qytetar te Shkodres. Te vepra e tij valle kombtare (të cilën Z. Tole e cilëson padrejtësisht si “kontribut modest”), shembujt e transkriptuar tregojnë largësi kuarte mes”STROFES” se tenoreve dhe “antistrofes” se sopranove. Këtu duhet te ndalemi e te vërejmë se rasti i Kujxhise është vene shpesh ne dyshim, ndonëse edhe vete autori e pohon se pavarësisht qe dukuria nuk jeton më prirjadrejt saj ndihet akoma “sot burra e gra te perziem se bashku, kndojne gadi perhere nji zanit,por megjithkta ndiehet se ndiehet tendenca e dallimit”[1].I pari qe e ve ne dyshim këtë pohim te Kujxhise është R. Sokoli, i cili, duke e cilësuar si “modulacion” shkruan: “Ndonëse kam kerkue me kujdes me e ndie kete kalim te temes ne kuarten e siperme nga goja e burrave ne gojen e grave nuk kam mujte me e verifikue asnjihere nder vallet zanore te Shkodres. Madje kangetaret dhe valltaret popullore te ketij qyteti as qe i pranojne modulacione te tilla”[2]. Gjithsesi, shume vite me vone, vete Sokoli e zbut pak këtë qëndrim, duke e pranuar dukurinë si një “shmangie te rastit” e jo përhershme:”Ky kapërcim i temës ne kuarten e sipërme duke kaluar nga zërat e burrave në zërat e grave mund tejet një shmangie e rastit, por nuk është aspak tradicionale” (po atje).Më pas, Ahmedaja, duke theksuar se në citatin e Sokolit: “Me modulacion (…) duhet nënkuptuar transport”[3],është i te njëjtit mendim porsa i përket vertetesise se dukurisë: “… praktika e te kënduarit një kuarte me lart duket se nuk ka qenë ndonjëherë e njohur në Shkodër” (po atje). Duke i trajtuar përpjekjet e Kujxhise si përpjekje me anë të të cilave “Kujxhia ka dashur t’i paraqesë .Veto melodi ne një „nivel me te larte” (po atje) dhe pasi thekson që “Kur ketë (transk rip timet muzikore – shen. ynë) te merren si baze duhet te kihet parasysh fakti si janë realizuar dhe për ‘qellim” (po atje), ai ve re edhe elemente te tjerë te cilat e përforcojnë mendimin e tij si: “Shenja si staccati, crescendi, decrescendi, p, mp, allegretto sereno (f. 5) etj, te japin përshtypjen se janë konceptuar me tepër si partitura për t’u kënduar nga këngëtare profesioniste, se sa si transkriptime për t’u përdorur për qëllime studimi.” (po atje); “… termat T (për tcnore) dhe S (për soprano) janë te huaja për praktiken e muzikës tradicionale të Shkodres. Ato duket se janë marre nga praktika korale e muzikanteve te shkolluar dhe përcaktojnë grupin e burrave dhe atë te grave” (po atje).Shkakun e transport një kuarte me lart Ahmetdaja e gjen tek faqja VII e parathënies se Kujxhise, ne te cilën autori: “mundohet te sqaroje se transporti ne kuarte është një praktike qe e kane njohur “koret… e Grekëve te vjetër” … “Ky ndryshim shkalle i ep valles nji fuqi shprehjeje ma të gjalle; duket porsi nji fillim i sistemit të fugës’, i cili pos e zgjaton te thueshe melodinë, e çon nder fushore te raja, tue i dhanë një yje dhe efekte te tjera. Kjo tendence e se katërtës, lype nji studim te veçante, dhe ka me na vlefte kur te vehemi me punue muzikën tone, me baze harmonike-kontrapunktistike kombetare.” (po aty).Ajo qe mund te vërejmë këtu, është se asnjë dëshmi e gjalle e këtij transporti nuk ekziston me në “vallet” e Shkodres dhe se gjithshka qe dimë për të janë në pohimet e Kujxhise dhe rivlerësimi i mendimit te Sokolit nga ai vetë…
*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane te Arteve