Bisede me PELEN e Brazilit legjenden e futbollit boteror (Edson Arantes do Nascimento)

December 30, 2022 by s p

Nga Gjekë Marinaj, Texas/

Më 23 tetor të vitit 1940, Tres Coracoes, fshat i vogël ky në shtetin Brazilian të quajtur Minas Gerais, nuk e festoi fare ditëlindjen e djalit të futbollistit Joao Romos do Nascimento, ose Dondinho, po të përdorim emrin me të cilin ai njihej në botën e futbollit. As Dondinho as Celeste (prindërit e Peles) nuk e dinin se në atë ditë tetori ata i dhanë jetë ndoshta futbollistit më të mirë që ka njohur bota deri në ditët e sotme. Për ta do të ishte më pak e vështirë të mendonin se djali i tyre një ditë do të ishte një lustrues këpucësh i shkëlqyer. Sepse, në fakt, Lustrues këpucësh ka qenë puna e parë e Peles (Edson Arantes do Nascimento). Por ajo punë nuk do të zgjaste shumë për yllin e futbollit botëror. Sepse tek luante me disa nga skuadrat amatore si Baquinho, Sete Setembro dhe Ameriquinha, ish lojtari i mirënjohur brazilian Waldemar de Brito zbuloi Pelen, 11-vjeçarin, që pas fare pak vitesh do të fillonte të ngrinte peshë zemrat e tifozëve të futbollit në të gjithë botën.

Gjekë Marinaj: Çfarë ndryshimesh emocionale shikoni tek vetja, nga koha kur ishit duke hyrë tek ëndrra e futbollit, duke e përjetuar atë, dhe tani që jeni në të dalë prej saj?

Pele: Ju e thatë në një mënyrë të re për mua. Po. Është e vërtet se unë e kam kërkuar disi me ngut gjendjen tek ëndrra futbollistike si dhe përjetimin e saj. Po kaq e vërtetë është se jam duke dalë prej saj. Ajo që akoma nuk më besohet është pikërisht largimi fizikisht nga fusha e futbollit. Në këtë aspekt do të dëshiroja që koha të më trajtonte më mirë. Kohës, asnjëherë nuk ia kam pëlqyer bërrylat e saj të mërzitshme, atë forcën shtytëse, atë plakjen graduale që të jep… Megjithatë, koha – kjo gjyqtare e drejtë pa flamuj e bilbile arbitrimi, më bindi se isha dhe mbetem një njeri i zakonshëm në shumë kuptime. Ajo po ashtu më bindi se, fare mirë, i duhej lëshuar vendi në fushë një ëndërrimtari të ri, ashtu siç ma patën lëshuar vendin edhe mua idhujt e mi të futbollit Brazilian.

Gj. M: Po të pyesësh njerëzit e zakonshëm, tifozët e tu, shumë prej tyre do të dëshironin të kishin të paktën një ditë jetë nga jeta tuaj. Si do e përshkruanit ju jetën e tuaj?

Pele: Kam kaluar një jetë të bukur, nisur nga ato që kam kërkuar prej saj. Eksperienca që kam pasur si futbollist është e papërsëritshme. Shpesh kam fjetur në divan me një top futbolli në vend të jastëkut, kur isha fëmijë, dhe jam zgjuar me lehtësinë shpirtërore më të madhe. Shpesh e kam ndier veten se jetoj në një univers të ndërtuar veçanërisht për mua. Por, nga ana tjetër, jeta ime e deritanishme i ka ngjarë edhe një orteku, i cili formohet nga zeroja me dëshirën për t’u rritur, duke shkatërruar shumë gjëra që i dalin përpara. E kam fjalën për ato gjëra të bukura që shijon një fëmije apo njeri i zakonshëm. Pra sakrifica që kam bërë, që të jem plotësisht në shërbim të formimit tim si futbollist, natyrisht, e ka bërë të vetën kur është fjala për qejfet personale, përveç atyre që të sjell jeta e sportit. Sot, gjendem i ndaluar, si orteku që thashë më lart, në fund të rrotullimit ku gjatë shkrirjes do të dalin më dukshëm në pah ato që kam thyer dhe marrë me vete gjatë jetës sime të deritanishme, e cila gjithmonë ka qenë në rrotullim e sipër.

Gj. M: Janë krejtësisht të besueshme ato që thoni. Them kështu duke pasur në mendje fillimet e jetës tuaj si lustrues këpucësh. Domethënë, ju keni kaluar nga njëri ekstrem te tjetri. Ky mendim më çon te një pyetje tjetër, të cilën nuk e kam në listën e pyetjeve që kisha përgatitur të bëja. Kur ktheni sytë nga fëmijëria çfarë sjellë imazhi i saj tej ju?

Pele: Në atë kohë ndoshta do të kisha kërkuar edhe më shumë prej fëmijërisë. Ngaqë fëmijët nuk ngopen kurrë me lodra, lojëra, vizita turistike etj. Por sot, sot nuk do të ndryshoja asgjë. Bukuria e fëmijërisë sime qëndron te surprizat dhe njohja e jetës së vërtetë. Jam shumë i lumtur që nuk jam rritur si “çun mamaje”.

Gj. M: Nëse dikush do ta meritonte epitetin “Pele i dytë” kujt do t’ia pagëzonit pa derte këtë epitet?

Pele: Çdo ndeshje futbolli që shikoj, e shikoj me sinqeritetin e një fëmije. Shpesh herë gjej futbollistë si Maradona e Bebeto, të cilët së bashku me topin lëvizin edhe çehren e fytyrës time, më tërheqin dhe më shtyjnë sa tek njëra portë tek tjetra duke më zhytur thellë në emocione. Nga ky këndvështrim shoh që futbolli është ai qiell në bukurinë e të cilit yjet janë art-plotë në botën e tyre individuale, pa qenë nevoja t’i krahasojmë me njëri-tjetrin. Që të dal direkt te pyetja juaj, për mendimin tim, nuk do të ketë kurrë një Pele të dytë; mund të jenë më të mirë apo më të dobët, por jo një “Pele” tjetër…

Gj. M: Kampionati Botëror i Futbollit ’94 do të fillojë garën në javën që vjen. Kush mendon se do e fitojë atë këtë herë?

Pele: Sikur ta dija do të ishte një gjë e mirë. Megjithatë ua kam frikën befasive. Skuadrat Evropiane gjithmonë bien gjëra sa të bukura aq edhe tronditëse (sidomos për ne tifozët braziliane) në takime të rëndësishme siç është Kupa Botërore e Futbollit. Po të ma bëje pyetjen se kush do të dëshiroja të fitonte, natyrisht, do të përgjigjesha që dëshiroj të fitojë Brazili. Porse kush do të fitojë… Megjithatë, shpresoj të shohim një ekip që do e meritojë vërtet Kupën e Artë nga të gjitha pikëpamjet. Më pëlqen shumë pastërtia në futboll.

Gj. M: Pothuajse të gjithë sportdashësit shqiptarë dinë diçka për ecurinë tuaj në jetën e sportit. Po ju, a dini diçka për Shqipërinë dhe shqiptarët?

Pele: Duhej të dija më shumë. Megjithatë, njoh Nënë Terezën, të cilën e admiroj shumë. Po ashtu kam lexuar diçka edhe nga Kadareja. Për sa i përket futbollit shqiptar, do të thosha se ka mundësi më të mira tani pas rënies së komunizmit. Nuk duhet harruar, ama, se niveli ekonomik i një vendi ka të bëjë direkt me nivelin e sportit të tyre. Shqipëria akoma nuk e ka marrë veten si duhet. Uroj që në një të ardhme të shkurtër edhe futbolli shqiptar të jetë i nivelit më të lartë evropian.

Ps: Këtë intervistë me Pelen e pata zhvilluar në Teksas, gjatë vizitës se tij zyrtare në prag të Kampionatit Botëror të futbollit 1994.
Qershor, 1994
Texas, USA

TRIMUFI POETIK I GJEKË MARINAJT

April 29, 2022 by s p

Shkruan Besim MUHADRI, New York

I lindur më 1965 në Brrut të komunës së Malësisë së Madhe (Shkodër, Shqipëri), Gjekë Marinaj, i cili prej vitesh jeton dhe vepron në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përveç poet, ai është, përkthyes, kritik letrar dhe profesor i gjuhës dhe i komunikimeve angleze si dhe i letërsisë botërore në Richland College në Dallas të SHBA-së. Ai është themelues i shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë në SHBA në vitin 2001

Gjeka, në gusht të vitit 1990, pati botuar një poezi satirike me titullin “Kuajt”, e cila u cilësua si antikomuniste, duke u bërë edhe shkak i arratisjes së tij nga Shqipëria. Pas një qëndrimi në shtetin e atëhershëm jugosllav, ai emigron në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në qershor të vitit 1991 arriti në San Diego, kurse më pas në Richardson të Teksasit, ku kreu Shkencat e Përgjithshme (Associate in Science) në Brookhaven College. Marinaj i vazhdoi studimet në Universitetin e Teksasit në Dallas, ndërsa në vitin 2006 u diplomua në degën e Letërsisë Botërore. Këtu e mori gradën shkencore Magna Cum Laude. Po në këtë universitet (në shkenca letrare), ai kreu edhe studimet master dhe, më vonë, edhe ato të doktoraturës.

Poezia “Kuajt” ose fillimi i triumfit poetik i Gjekë Marinajt

“Ka shumë mënyra për ta kuptuar botën. Mund të ketë mënyra logjike dhe bindëse, por ka edhe mënyra për ta provuar botën përmes metaforave poetike. Lexoni botën e rrezikuar dhe të rrezikshme të “Kuajve” nga Gjekë Marinaj…” – kështu e fillon shkrimin e saj prof. Kooseul Kim-i nga Universiteti “Hyupsung”, shkrim në lidhje me poezinë Kuajt, i botuar në gazetën koreane “Kyunggi”. Historia e botimit të poezisë është sa interesante aq edhe e dhimbshme, me titullin domethënës “Kuajt” e poetit Gjekë Marinaj, djaloshit nga Malësia e Mbishkodrës, atëherë një gazetar lokal, por i njohur në fushën e poezisë. Ajo, përveç jehonës së madhe për mesazhin e saj, njëherësh poetit të ardhshëm ia ka shkaktuar edhe arratisjen e detyrueshme nga atdheu, por jo edhe nga poezia, e cila më vonë do t’i bëhej një nga bashkudhëtaret më të dashura dhe më jetëdhënëse.

Poezia “Kuajt”, siç u tha edhe në një rast, u botua më 19 gusht të vitit 1989, në gazetën “Drita”, organ i atëhershëm i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe i artistëve të Shqipërisë. Poezia në fjalë shpaloste diçka më të thellë. Ajo trazoi blozën e zezë në arteriet e popullit që ishte akumuluar nga pakënaqësia dhe zemërimi gjysmëshekullor ndaj regjimit komunist, siç kishte ndodhur edhe me popujt e tjerë të Evropës Lindore. Gazeta Drita thuhet se është shitur në të gjithë vendin brenda disa orësh. Njerëzit e kopjuan poezinë nëpër copa letrash dhe ia shpërndanin fshehtas njëri-tjetrit kudo që ndodheshin. Muaj më vonë, gjatë demonstratave antiqeveritare, protestuesit nëpërmjet megafonave e recituan nëpër rrugë poezinë “Kuajt”.

Kjo poezi e Gjekë Marinajt, me gjithsej 21 vargje, ku secili varg i saj ka një domethënie të caktuar, ndërlidhet me jetën, me punën dhe me fatin e njeriut shqiptar të asaj kohe, të mbyllur brenda konturave të një regjimi të egër dhe vrastar. Krahasimi me kuajt ose metafora krahasuese e kuajve me qeniet që i përngjanin njeriut është një simbolikë fatale dhe interesante meqë, përveç një poeti të talentuar, ajo paralajmëronte edhe një përmbysje mentalitetesh artistike të strukura brenda një cikli të pakuptimshëm jete.

Tërë jetën duke vrapuar rrimë

Shohim veç përpara

Ç’bëhet prapa s’duam t’ia dimë.

Siç shihet, tri vargjet e para shpërfaqin imazhin e qenies së shndërruar në mosqenie ose në një makinë pune që nuk ka emër të përveçëm, që nuk ka ndjenja. Në një qenie të dëgjueshme që zbaton vetëm urdhra pa pasur të drejtë ose guxim e forcë kundërshtimi. Këtë e shohim edhe në vargjet në vazhdim:

Ne nuk kemi emër

Të gjithëve kuaj na thonë. Nuk qajmë,

Nuk qeshim; Heshtim, Dëgjojmë;

Hamë atë ç’na japin, Ecim nga na thonë,

Ndërkaq, vargjet përmbyllëse tregojnë përmasën e mentalitetit ose të aftësisë receptuese, përkatësisht të fuqisë së perceptimit dhe të fatit të qenies. Kjo është ana tragjike dhe fatale e qenies që ka humbur sensin e kundërshtimit, por jo edhe atë të servilitetit e të frikës. Asaj i mungon iniciativa për të kundërshtuar që nënkupton edhe topitjen fatkobe të mendjes që, njëkohësisht, reflekton edhe me topitjen e guximit, të mendjes dhe të reflektimit në situatë.

Asnjë nga ne s’është mendjehollë.

Kush qe kalë mbreti, Posti qe i lartë

Kush qe kalë princeshe I bënë shalë të artë Kush qe kalë fshatari Pati samarë me kashtë Kush qe kalë i egër Tërë jetën fjeti jashtë…

Bashkëdyzimi i biografisë së autorit me biografinë e qenies

Poezia e Gjekë Marinajt karakterizohet nga një shkrirje ose bashkëdyzim i biografisë së autorit me biografinë e qenies. Kjo nënkupton edhe ndërlidhjen e autorit me atdheun dhe qenien e tij. Të dyja, bashkë edhe me talentin dhe pasionin, janë çelësi i suksesit dhe i rrugëtimit krijues të poetit.

Nëse marrim për analizë librin e tij “Lutje në ditën e tetë të javës”, i cili hapet me ciklin “Mesnatë pa kalendar”, shohim se poezitë e këtij cikli, ashtu sikurse edhe pjesa dërrmuese e poezive të Marinajt “përbëjnë një rifreskim fundamental të poezisë bashkëkohore, me një përkushtim substancial të poetit plot çiltërsi metafore dhe shpirt të gjerë komunikimi”. Por, poezia e Marinajt ka edhe formën tradicionale. Të shkruarit, mbase për një masë më të gjerë lexuesish, herë-herë ngjan me poezinë e Lasgush Poradecit, veçmas me distikun e tij karakteristik, por edhe për nga përsosuria dhe aspekti ritmik i saj.

Poezia e Marinajt, në përgjithësi, është poezi brenda së cilës shpërfaqen pasazhe drithëruese, meditative. Gjatë leximit të saj, lexuesi sikur e qetëson shpirtin përmes imazhesh poetike që lëvizin me lirshmëri. Ato janë disa poezi për fshatin, vendlindjen, Nënën etj. (te cikli “Në duart e nënës”). Ndërkaq, poezitë e ciklit “Rrëfimi i Rozafës”, ku autori i këndon Shkodrës, Kosovës, Rozafës, Nënë Terezës, Skënderbeut etj., janë poezi të cilat shpërfaqin dashurinë humane, jo erotike:

Nën iluzionin se një grua vlen më pak se një burrë, Më murosën mua.

…

Nën pretekstin se te gjithë patën të drejtë, Edhe unë murosa brenda vetes fjalën “vrasje”.

(Rrëfimi i Rozafës)

Ndërkaq, poezitë e ciklit “Sugjerim me zë të ulët” janë poezi që brenda vetes bartin disfatat njerëzore dhe vështirësitë e njeriut në jetë. Ato përcjellin njëkohësisht mesazhin e qartë të përballimit të sfidave të jetës.

Cikli poetik “Ailuropoja në gjyqin e fjalës”, është një cikël me poezi kushtuar poetëve, Vilson Blloshmit dhe Gjenc Lekës, jeta e të cilëve u takon realiteteve të ndryshme, të mbushura me vuajtje ose lavdi. Përveç poezive dhe dedikimit për poetët e pushkatuar nga regjimi më 1977, aty shohim edhe poetin tonë kombëtar, Gjergj Fishtën, të mohuar për pesëdhjetë vjet me radhë e prapë të ripranuar, pastaj tragjizmin e poetit fatkeq por shumë të talentuar, Frederik Rreshpjes etj.:

“Poetit i pati humbur me kohë harmonia e trupit

Me ndjenjën. Koordinimi i shpirtit me vargun jo.”

Poezia e Gjekë Marinajt, si tërësi, është një poezi që shënon një pikë kthese në poezinë shqipe. “Ajo është një lëndë universale plot trazim shpirtëror, dijesh, kulturash dhe emocionesh të thella. Ato kanë një dendësi artistike, forcë dhe imazhe që shkojnë nga ato të drejtpërdrejtat deri te surrealistet. Ajo është një dëshmi poetike për njerëzimin, i cili ka akoma shumë sfida dhe punë për të bërë, duke bartur ideale të forta të jetës dhe të lirisë.”

Ajo është një poezi, në të cilën natyrshëm shpërthen shkëlqimi i rinisë, me atë energjinë erotike dhe maturinë e një poeti të pjekur. Ajo mbetet një lirikë që në vete mbart konceptin e përsosurisë ritmike dhe të një parimi organizues simetrik, ku me përpikëri gërshetohen gradacioni poetik dhe aluzionet e vargjeve me harmoninë mes përmbajtjes dhe formës, dimensionit semantik dhe artistik të figurës etj. Poezi e shprehjes së atdhedashurisë që konceptohet si formë eksplicite e shprehjes filozofike, në universin e së cilës shpaloset pesha e etikës së krijuesit për imazhet, idetë dhe mesazhin e vargut. Marinaj na del si një poet elegant, me shprehje të përpunuara filozofike meditative që kultivon një poezi të mishërimit të harmonisë së mrekullueshme midis shpirtësisë ballkanase dhe asaj planetare.

Pa dyshim se Gjekë Marinaj është një poet interesant dhe i rëndësishëm i diasporës shqiptare të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Krijimtaria e tij është dhe do të mbetet në fokus të studimit por edhe të përkthimit dhe të depërtimit në letërsinë jo vetëm amerikane, ku tashmë ai është i integruar, por edhe në atë botërore.

Poeti që “vodhi” diellin

July 30, 2016 by dgreca

Nga Përparim Hysi/

Në këtë vapë korriku erdhi “flesh” që nga Amerika lajmi që qe më shumë se sihariq: Në një nga sallat e Muzeut Historik Kombëtar, bëhet promovimi i librit “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë” nga Adnan Mehmeti. Lajmin “flesh” e jepte e kudogjendura, Raimonda Moisiu, që është dhe kryetare e kësaj shoqate.

E kisha si obligim dhe detyrim, njëherësh, që jo vetëm të isha pjesëmarrës, por dhe të thosha fjalën time në takim. Ngaqë në një auditor të tillë nuk mund t’i thuash të gjitha ato që ke ndërmend, ia vlen që fjalës sime atje, t’i shtoj edhe disa rreshta.
* * *

Së pari, nuk mund të rri pa lakuar emrin e moderatores së këtij takimi, zonjës Kozeta Zavalani, që bëri që ky promovim të ishte i nxehtë dhe me vlera. Në “panelin” drejtues, rrezatonin me personalitetin e tyre njerëz të artit e të letërsisë, si: AKTORI I SHQUAR, NDERI I KOMBIT, Reshat Arbana; poetja aq e njohur dhe aq e dashur për publikun shqiptar, sharmantja ILIRIANA SULKUQI; kryetari i Shoqatës Tirana, zoti Arben Tafaj.

Moderatorja, zonja Zavalani, foli për vlerat si krijues të Adnan Mehmetit. Zonja ILIRIANA, ardhur enkas nga Amerika, e vuri theksin sidomos në vlerat e Adnan Mehmetit si President i kësaj shoqate që veprimtaritë e saj nuk i zhvillon jo vetëm në New Jork, po dhe në disa shtete të Amerikës. Natyrisht, gjithë auditori u informua se sa e vështirë është që të organizosh takime të tilla “ndërshtetërore”, brenda për brenda Amerikës, kur shoqata nuk ka buxhet, por duhet të gjejë donatorë. Po të marrësh parasysh edhe faktin tjetër, se Presidenti nuk është se paguhet si i tillë, por krahas punës për të mbajtur familjen, megjithatë ai gjithmonë ka gjetur rrugë e shtigje për ta mbajtur gjallë shoqatën.

Me diskutimet e tyre, promovimin e zbukuruan dhe folësit e tjerë, si: poeti Namik Selmani, poetja Zyba Hysa, I Madhi Reshat Arbana, e ardhura “rastësisht” nga Kanadaja, Rukie Kondi; folsi i Radios, Viron Noti që, përmjet tjerash, theksoi shumë vlerësime të ardhura për Adnan Mehmetin.
* * *

Në fjalën time, lakonikisht, evokova apo lakova, së pari, emrin e themeluesit të shoqatës: Lakova emrin e Poetit të bukur GJEKË MARINAJ. Për mua ai është kalorsi i poezisë mbarëshqiptare dhe, si gjykoj unë, qe Kolombi që theu vezën i pari. Merita e Gjekë Marinajt, veç tjerash, është dhe fakti shumë domethënës: propozoi dhe e bëri fakt të kryer që kryetari të mos jetë i përhershëm, por me rotacion. Pse u bë normë një rotacion i tillë, pa si kryetar janë nominuar që nga Naum Prifti, Ramiz Lika, Dalan Luzaj dhe tanimë Raimonda Moisiu. Hapi i dytë dhe shumë i mënçur i Gjekë Marinajt është se Presidencën ia besoi një Poeti elit siç është zoti Adnan Mehmeti.

Adnan Mehmeti që është nga një fshat i Bujanovcit( me sa di unë nga Litovica), ka mbi 20-vjet që shkruan dhe, sa e njoh unë poezinë, e rreshtoj pa frikë në sërën e POETËVE TË ZGJEDHUR.

Nuk është vetëm poet, por dhe mendimtar i urtë. Aforizmat dhe mendimet e tij kanë vlerë sentencash. Në poezi, është mjeshtër figurash. Metaforat deri në hiperbolizim i japin poezisë së tij, dimesione të mëdha dhe të befasojnë. Herë”diellin e fut në xhep”, herë “detin e ndanë në mes apo dhe në pjesë dhe, në futesh në tërë poezinë e tij, ndjen se adrenalina në gjak zë e të gurgullon.

Për të krijuar vetëm një ide të vogël, për këtë POET të Madh, po ju sjell një fragment nga peozia e tij: “Udhë e mbarë,KOSTANDIN!”. Poezia është jubilare dhe është shkruar në momentin kur nisen eshtrat e të madhit FAIK KONCA. Nuk po e sjell poezinë të tërë, por, përfytyroni veç kaq: “Kostandini(Faik Konica) që po vjen në Atdhe, ka veshur “… fustanellën e Avdyl Frashërit/… xhamadanin e Mis Sokolit/ .., plisin e bardhë të Isë Boletinit dhe mund të vazhdoja. Vetëm një poet elit, mund të bëjë një “kompozicion” aq të mrekullueshëm.Kompozicion që një piktor mund ta bëjë me penelin e tij dhe vëreni, mandej, a ka se si bëhet më i bukur Faik Konica.

Natyrisht, unë nuk kam si qëllim që sot të merrem me krijimtarinë aq cilësore të Adnan Mehmetit, por nuk kam se si mos theksoj atë vlerësim që i bëri SHOQATA TIRANA këtij Poeti. Duke e vlerësuar me “Shkallën e Mirnjohjes së SHoqatës, kryetari, Arben Tafaj ia dorëzoi në mënyrë ceremoniale, dhe herë e parë shoh atë skuqje emocionale të poetit dhe, tek falnderoj për nderin që i bën, njëherësh falnderoi dhe auditorin.

Duke e parë me një sy pak “skiç”, mund të them ato fjalë që kanë zënë vend tanimë në histori: “Bacë, u krye!”. Por…

Kjo “por” që e lë si retinçencë e ka bishtin nga prapa.
* * *

Një President i një shoqate me aq vlera, siç është “SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË” vjen enkas nga Amerika për një promovim po me aq vlera. Shtroj pyetjen që do një përgjigje:- Ku është Mnistria e Kulturës, në mos ministrja, “çirakët” dhe “qatipët” e kulturës ku janë? Sa mirë që dinë, kur u lipset. Lanë çdo punë kur promovuan një “antivlerë” kulture si “Vrima” dhe nuk gjetën kohë për të bërë krejt audiecën e një promovimi të tillë.

Në bindjen time ( ma merr mendja në krejt auditorin dhe më tej), Adnan Mehmeti duhej pritur enkas nga një titullar i kësaj ministrie dhe për të, të ishte shtruar qilimi i kuq mbi të cilët duhe të shkelte. Kjo do ishte më e pakta. Por “qatipët” e kulturës e kanë “agjendën të xanun”, se ka kohë që kultura dhe letërsia në Shqipëri ka vdekur, qëkur sh-“kryeqatipi” i kulturës i vuri drynin e zi, Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve. Po a nuk duhet të bërtasësh me zërin mitik të Migjenit: “… deri kur kështu, ma?”.

Tiranë, 30 korrik 2016

FIGURA E NENES NE POEZINE E GJEKE MARINAJ

June 8, 2015 by dgreca

Shenjëzimi modern e postmodern në sublimitetin e figurës së nënës në poezinë e Gjekë Marinajt/
Nga Dr.Yllka FILIPI*/
Poezia e pas viteve “90 në Shqipëri u karakterizua nga një shthurje e dukshme e varianteve tradicionale dhe rrjedhimisht eksperimentimi drejt formave e prurjeve të reja, çka solli tkurrjen e modeleve paraeksistuese në kohë. I dalë në liri të plotë shpirti krijues shpërtheu në të gjitha trajtat, format e mënyrat, duke eksploruar deri në ujdhesat më misterioze të përroit të nënvetëdijes, aty ku gëluan shenjat e para të modernizmit e postmodernizmit në poezinë shqiptare.
Në qoftë se në letërsinë evropiane modernizmi i ka fillesat shumë të hershme, (për arsye të rrjedhës së zymtë historike dhe tronditjes shpirtërore që i dha kombit tonë kjo rrjedhë), tek ne erdhi shumë vonë kjo liri, ndaj, këto ishin vitet e arta, ku Shqipëria poetike do të vibronte njësoj si simotrat e saj, pavarësisht se me një prerje shekujsh midis.
Modernizmi aludohet se në letërsinë Evropiane i ka fillesat që në shekullin e 17-të1, ndërkohë që i dokumentuar si periudhë me shenja të dukshme, filozofi shpirtërore dhe sistem estetik, daton nga shek.XIX deri në mesin e shekullit XX, ndërsa postmodernizmi vijon pas kësaj periudhe. Postmodernizmi si dukuri letrare ecën ende nëpër mjegull, është një lëvizje në ngjizje e sipër, por me shenja të dukshme, sythë e embrionë që premtojnë një lloj prirjeje drejt një papërcaktueshmërie poetike: Sipas Jenifer Ashton: Postmodernizmi në artet kontemporane është poetikë e indeterminimit, pra një poetikë e papërcaktuar.2
Përgjithësisht drejtimet letrare nëpër kohëra, kanë ardhur si kundërshti të njëra tjetrës, mohim, përmbysje, shpesh është metamorfizim i të njëjtave ideale, në trupa biologjikisht të ndryshëm. Maurizio Ferraris vendos një lloj dallimi principal midis postmodernitetit metahistorik dhe modernitetit ahistorik dhe idealist. Mendimet dhe këndvështrimet e studiuesve janë të variueshme, ndaj shpesh pikëpamjet e tyre nuk përputhen: Douwe Wessel Fokkema, është i bindur se postmodernizmi është rezultat i polemikës kundër modernizmit. 3
Në rrjedhën e poezisë shqipe, flasim për periudhën pas viteve ’90 të shekullit që lamë pas, modernizmi dhe postmodernizmi si estetika krijuese nuk kanë kufij të prerë midis, ato shpesh metamorfozojnë njëra-tjetrën, herë-herë binomizohen, herë herë-ecin paralel nëpër të njëjtat shina në trenin e kohës, kur shpalosin përmasat e tokësores dhe shndërrohen në krahë të të njëjtit avion në qiellin e përbashkët të hyjnores. Duke iu referuar bërthamave poetike të veprës së Gjekajt, bie në sy sendërtimi i imazheve te reja, pasurimi i shenjave me një sistem gjuhësor specifik, abstragimi i sintagmës shenjë-të shenjuar jokonvencionalë, çka rrit abstraksionin e vargjeve dhe shumëzon leximet. Po t’i referohemi Julia Kristevës, do ta shohim gjuhën poetike si një nga mënyrat më të sukseshme të krijuesit për transmetimin e risive dhe eksperimentit, për arsye të praktikave dinamike të cilat synojnë thyerjen e inercisë dhe zakoneve gjuhësore.4
Brenda dimensioneve të këtij shpirti artistik, rri në fronin e një Perëndeshe të Përjetshme imazhi universal i figurës së nënës në gjithkohësi. Duke iu referuar vibracioneve të jashtëzakonshme të strukturës poetike që server vëllimi “Lutje në ditën e tetë të javës”, së poetit Gjekë Marinaj, kjo figurë zë një vend dominant, përmbledhur në ciklin “Duart e nënës”.
I gjithë ky vëllim karakterizohet nga sintetizimi i dukshëm i niveleve poetike, evokimin e imazheve, trajtave e formave, tingujve e ritmit, në inkorporimin e nënteksteve, brenda percepsioneve interkomunikative që përcjell. Bërthamat poetike përgjithësisht segmentohen në mesazheve të thella filozofike, në hulumtimet ndërshtresore që ofron vepra që në titull. (Përmbysje biblike: 7 ditë ju deshën Zotit për të krijuar Universin, Të Dukshmet dhe Të Padukshmet, Qiellin dhe Tokën, Detet dhe Oqeanet; Poetit Gjekë Marinaj i nevojitet ajo dita e tetë e munguar, duke e zhvendosur lutjen e te Dielës së shenjtë, në ditën e tetë.) Në tërësinë e lojës poetike vargu përçon hyjnoren përmes tokësores, afreske figurativë, simbolikë empirike përshkuar nga një ndjenjë e hollë që përcjell ndjesi unikale receptetative. Performanca e bërthamave poetike karakterizohet nga ritmi, bukurtingëllimat, kodet e shenjat semio-semantike, prurjet nuovo-stilistikore, konotacionet poetike, nuancat inter-kulturore të cilat marrin trajtë brenda gjithë kësaj materie discursive, në art-universum, për dekodifikimin e Olimpit poetik të shpirtit human që shpaloset në vargje. Uni lirik është shumëplanësh, materia dhe shpirti shtrihen drejt sublimitetit dhe amshimit, çka tregon për një shije të hollë estetike dhe nerv poetik.
Lidhur me poetiken dhe prezencën e saj, Roman Jakobson thekson se ajo ndjehet atëherë kur fjala me kompozimet e saj, me semantikën e saj, me formën e brendshme dhe të jashtme përfiton gjithçka, dhe vlerën në vetvete.5
Ndarja e strukturave poetike vijon nëpërmjet një game të gjerë tematikash ku shpirti fiton pavarësi eksplicite. Autori luan me mungesën e kuptimit, sipas filozofisë postmoderniste në kaotizmin e botës, atu ku ai shtresëzon realitetin, trazon kohërat, poetët, figurat, idhujt nëpër ringjallje e qytetërime dhe gjunjëzohet tek froni i Kryeperëndeshës Nënë. Ndalemi tek poezia “Duart e nënës”6, shkëputur nga cikli me të njëjtin titull.
Lexoj duart e nënës/ që fytyra ime të ketë vlerë./ Gjithçka në vija të holla,/ Ose brazda të thella…/ Mozaikë hallesh/ Duart e saj prej shenjti:/ Porte ku vaporët e vuajtjeve/ Ndaluan për të kaluar natën./ (Lutje në ditën e tetë të javës, fq.82)
Poezia është e shkruar në distikë, në vargje të lira eliptike, brenda të cilave konotacionet artistike shumëfishohen. Dominon një e tashme e gjithkohshme, pasi është poezi e pakohë, pa përcaktim të mirëfilltë etapash, ku zëri i shpirtit poetik ngrihet përmes ritmit, lirisë, thellësisë së imazhit të nënës që nuk vdes.Vargu përmbyllës fillon më metaforën foljore ndal (-uan), (ata, vaporët e vuajtjeve!), si për të anatemuar vdekjen, fundin, pra, për të konfirmuar, se jeta nuk ndalet këtu, pavarësisht! Fuqia e metaforës foljore të vargut të parë, lexoj (duart) e mohon kategorikisht afrimin e errësirës në vargun e fundit, me të tashmen e përjetshme. Nga pikëpamja e strukturës, thyerjet artistike janë elementë të modernes, loja poetike, ngatërrimet e qëllimshme dhe përzierjet kohore gjithashtu. Poezia nuk ka as fillim, as fund të mirëfilltë, ajo nis si nga asgjëja dhe përfundon tek gjithçkaja nënë. Miksimi i vizionit mes imazheve simbiotike nënë-bir (lexoj duart e nënës- që fytyra ime të ketë vlerë), pikëvështrimi prej nga asgjëkundi, janë elementë postmodernistë që i mbivendosen mesazhit poetik. Pra, kemi një rindërtim abstrakt kohor implicid brenda koherencës së vargjeve. Është si të thuash një lloj eksperimentimi ku çrregullimi poetik, reflekton rregull absolut. Rimetaforizohet imazhi kontrastues: Duart e saj -mozaikë hallesh dhe duart e saj-prej shenjti. Rifunksionalizohet simbolika e nënëns: nëna= kuptim i ekzistencës (fytyra ime të ketë vlerë), nëna=mozaikë hallesh, nëna=shenjt, nëna=port vuajtjesh.
Në këndvështrimin strukturor shenjues-or, eksplicid, realiteti grafiko-tingullor përbëhet nga këto shenjues:
Shenjuesit:
Nënë-vlerë
Vija -brazda
Halle-shenjt
Vuajtje – natë

I zbërthyer në dy rrafshe, paralelisht do të kishim lidhjet shkak-pasojë në rrafsh linguistik dhe lidhjet në bazë të elementëve ndërveprues në rrafsh universal. Në paralelen e parë tema-nënë është shkaku i vazhdimësisë së jetës dhe i kuptimësisë së eksistencës, pra vlera, domethënia. Në rrafshin e dytë të dy shënjuesit futen në marrëdhënie binomatike me njërit-tjetrin në misionin më të shenjtë: Nëna- dhuron jetë, ajo jetë tashmë është cimentuar, dhe vjen çasti i feed-back-ut, ku biri lexon imazhin në kujtime, në sy, në përditshmëri, në gjumë, në gjithkund nga një asgjëkund i papritur, aty ku profili i nënës rri varur përjetësisht, por nuk janë as sytë, as flokët, as fytyra, vetëm duart. Ato duar që mbajnë rruzullin mbi shpinë, detyrimisht të lexueshme/ si një lloj kushti, i pashkruar, por padukshmërisht imponues prej të cilit fytyra e birit (un-it lirik), merr papritmas kuptim. Këtu krijohet një marrje fryme, një si gulçim dhe kontekstualisht lexuesit i shfaqet nje frikë e beftë, po nëse imazhi i duarve humb, çdo të bëhet më fytyrën e birit?
Dy fjalët-tema në vijim, vija dhe brazda, në rrafsh linguistik, krijojnë marrëdhënie sinonimike me njëra –tjetrën, nga ku e dyta e përforcon dramën e së parës, duke detajëzuar profilin poetik të duarve, të mbështetur nga epitetet metaforike (të holla-të thella). Në rrafshin universal, i cili përforcohet edhe në kontekst, këto vija të holla janë brazda të thella të një shpirti të përvuajtur, janë dëshmi e sakrificës mbinjerëzore që vetëm duart e nënës dinë t’i bëjnë ballë. (Kontekstualisht brazdat të kujtojnë gjurmët e thella të plagëve të kryqëzimit në duart e Jesu Krishtit) Kryefjala nënë të sjell ndërmend fronin e Kryeperëndeshës dhe semat vija, brazda, të kujtojnë tokën e plasur të çarë nga thatësira, (këtu pranëvihen kontekstualisht). Përzierja e leksikut të lartë dhe të ulët është element i dukshëm modernist e postmodernist, krijon mbivendosje rrafshesh, përjetimesh, gjendjesh.
Gjithnjë është krijuar një lloj lidhjeje simbiozë midis halleve dhe shenjtëve, ata gjithnjë janë parë si skllevër të vuajtjeve. Pra, aty hallet nuk kanë kuptim pa shenjtët dhe vetëm shenjtët janë të aftë për t’i mbajtur hallet. Në rrafsh universal paralelisht si nëpër mjegull të shfaqen papritur torturat dhe vuajtjet e Krishtit në Kryq për të shpëtuar njerëzimin, duke u përmbysur shëmbëlltyra Shën Mëri-Nënë, pra jo duart e të shenjtës (shenjtes), por duart e shenjtit, pra shfaqet një shenjt, një Zot, një Jesu dhe një mijë halle shumëngjyrësh, mozaikë hallesh. Kjo përmbysje, devijancë biologjikisht alla-frojdiane, përbën një shfaqje të dukshme të elementëve postmodernistë në strukturën vertikale poetike. Në rrafsh filozofik përplasen fort e përkohshmja (hallet) dhe e përjetshmja (shenjti). E dyta vjen pas të parës, përjetësohet imazhi.
Temat përmbyllëse të distikut të fundit vuajtje dhe natë, në rrafsh gjuhësor janë si të thuash një lloj paralajmërimi dramatik, vuajtja që lind natën, në një natë pa fund. Lidhja linguistikore është e stisur dhe organike njëkohësisht. Ajo përforcohet shumë në rrafshin e dytë duke marrë kuptim të thellë filozofik, vaporët e vuajtjeve ndalen-për të kaluar natën. Metafora fojlore ndaluan (vaporët e vuajtjeve), të ndal frymën. E kanë marrë me nge këtë punë.Vaporët kanë ndaluar. Vuajtjet kanë ndaluar, të kalojnë natën.
Ky varg përmbyll poezinë.Sa e gjatë do të jetë kjo natë? Është vetëm një natë, vijnë të tjera pas saj, apo është thjesht një natë e përjetshme vuajtjesh? … Një natë pa fund? Lidhja është kundërshtuese. Përdorimi i lidhores të kalojnë fill pas të kryerës kanë ndaluar, hap dritare shprese në vizionin e marrësit. Po t’i referohemi M.Mc.Luhan, pranëvënia e njësive gjuhësore gjeneron më shumë domethënie, sesa njësitë gjuhësore në vetvete.7
Vijojmë me poezinë:”Në ditëlindjen e nënës”, në të cilën spikasin elementë të fortë postmodernistë që në strukturën poetike:
Sapo e pashë në ëndërr nënën./
Si një trëndafil i velur në/ Dorën e një shenjti, me/ 62-petale të rëna dhe të/ Kalbura mbi tokë koka e / Saj akoma varur në / Qiellin e një jete me re të/ Zeza që hezitojnë të kthehen/ Në shi. E pastër dhe qetë si/ Një zonjë, për herë të parë i/ Lejoi sytë e saj që nëpërmes/ Syve të mi të njomin jastëkun/ Tim prej puplash. Prej puplash të ndukura prej pulave të / Bardha që për të kënaqur dikë/ janë therë dhe përvëluar/ Në ujë të valë. Si të fle, kur heshtja/ Në dhomë më ngjan se avullon?/ Në njërin vesh më bëhet se/ Dëgjoj krismat e lugëve dhe pirunëve të zonjave më me fat në / Tavolina, kurse në veshin/ Tjetër më duket se dëgjoj/ Zhurmën e lopatës dhe / Të tërfurkut të nënës në arë …/ O, e di, e di, se burrat nuk / Qajnë (të paktën kështu më/ Thoshte nëna kur isha i vogël),/ Por më dhimbset në shpirt e shkreta:/
Ajo është tëpër e re që të vdesë/
E tepër e lodhur që të rrojë” (Dallas, 21 Maj, 200, fq.84)
Nga pikëpamja strukturore tek kjo poezi janë thyer të gjitha rregullat e vargëzimit klasik, vargu i parë është i shkëputur, vijon zbërthimi në monokolonë, mbyllet me një distik me kontrast të thellë filozofik. Është përmbysur vijimësia e mendimeve, ka pikë në mes të vargut: Në ujë të valë. Si të fle, kur heshtja/… Ka një lloj “lajthitjeje” artistike në pështjellimin e mendimit, element ky i dukshëm postmodernist, krijohet një lloj pezullie, rrjedha të merr përposhtë, tatëpjetë si rënie në rrëpirë, gjersa mezi pret t’i nxjerrësh fundin, ndryshe nga rënia e vërtetë në humnerë. Tipik është vargu: “Kalbura mbi tokë koka e”apo”Tavolina, kurse në veshin”…
Leksiku i lartë gërshetohet më leksikun e ulët e me traditën duke krijuar 3-bërthama të forta poetike brenda të njëjtës mëmbranë.
LEKSIKU I LARTË
(Hyjnorja)
Ëndërr- nënë- trëndafil- shenjt- petale- qiell- re-shi – e pastër-sy- ujë- fle- pupla- heshtje-avull-shpirt… (bota hyjnore)

LEKSIKU I ULËT
(njërëzorja)
Kalbura- tokë -varur,-të zeza- therë-përvëluar- të valë- krisma- zhurmë- e lodhur…(bota tokësore)
TRADITA
Pula- lugë- pirunë- lopatë- tërfurku-ara- burrat- nuk- qajnë- i vogël – më dhimbset- e shkreta- të vdesë-të rrojë…

Miksimi i këtyre elementëve krijon larmi gjendjesh shpirtërore të ndera që rrisin kureshtjen e lexuesit dhe e prekin atë shpirtërisht, duke kaluar nëpër një metamorfozë shpirtërore, element ky modernist e postmodernist njëherësh, pa kufij të prerë në mes: Simbolika e figurës së nënës transformohet gradualisht, gjersa përplaset fuqishëm me dilemën hamletiane-të vdesë a të rrojë:
Nëna
Në Ëndërr/ trëndafil në dorën e një shenjti/ e pastër dhe e qetë/ zonjë …/ tepër e re…
Metamorfoza
62-tetale të kalbura mbi tokë/ kokë e varur mbi qiellin e një jetë me re të zeza/ që lejoi sytë e saj nëpërmjet syve të mi të njomin jastëkun,/ zhurmë e lopatës dhe e tërfurkut në arë …/ tepër e lodhur

Mendimi nuk mbyllet në vargun pasues, as në mes të vargut pasues, por, pothuaj brenda 4-vargjeve, element ky modernist, ndërsa ankthi do të zgjasë deri në fund, deri në asgjëkund, element postmodernist: elipsat janë të qëllimshme.
Le të përpiqemi të riorganizojmë fiktivisht strukturën e strofave poetike, në vargje të lira, sipas parimit klasiko-modern:
Strofa 1
Strofa 2
Strofa 3
Strofa 4

Sapo e pashë në ëndërr nënën./
Si një trëndafil i velur/ Në dorën e një shenjti/ Me 62-petale të rëna/ Dhe të kalbura mbi tokë/

Koka e saj akoma varur/
Në qiellin e një jete
Me re të zeza/
Që hezitojnë të kthehen në shi./

E pastër dhe qetë
si një zonjë,/
Për herë të parë i lejoi sytë e saj /
Që nëpërmes syve të mi/
Të njomin jastëkun tim prej puplash./

Prej puplash të ndukura/
Prej pulave të bardha/
Që për të kënaqur dikë/
Janë therë dhe përvëluar
në ujë të valë./

5-vargëshe
Tercinë
Katrenë
Katrenë

Strofa 5
Strofa 6
Strofa 7
Strofa 8

Si të fle,/
Kur heshtja në dhomë/
Më ngjan se avullon?/

Në njërin vesh më bëhet se dëgjoj/ Krismat e lugëve dhe pirunëve/
Të zonjave më me fat në tavolina,/
Kurse në veshin tjetër më duket se dëgjoj/
Zhurmën e lopatës dhe të tërfurkut/
Të nënës në arë…

O, e di, e di,/
Se burrat nuk qajnë/
(Të paktën kështu më thoshte nëna/
Kur isha i vogël),/

Por më dhimbset në shpirt e shkreta:/
Ajo është tëpër e re që të vdesë/
E tepër e lodhur që të rrojë”
Tercinë
6-vargëshe
Katrenë
Tercinë

Vargje të lira, mendimi rrjedh vetvetishëm, por ankthi që krijohet nga strukturimi postmodernist, përmes “lajthitjeve” të thyerjeve grafike, i mungon lexuesit. Riorganizimi strukturor është bërë thjesht për qëllime studimore. Përmbysja e kësaj strukture nga ana e autorit dëshmon për një vertikalitet inkandeshent poetik në dekodifikimin e thellësive të mesazhit dhe eksperimentim të suksesshëm.
Figuracioni i dendur, rrit vëllimin e nëntekteve poetike: Dominojnë:
Similituda kilometrike: Si një trëndafil i velur në/ Dorën e një shenjti, me/ 62-petale të rëna dhe të/ Kalbura mbi tokë…; krahasimi: si një zonjë…
Pyetja retoriko-metaforike: Si të fle, kur heshtja/ Në dhomë më ngjan se avullon?…/
Kontraste mbi bazën e antonimisë kontekstuale:
Trëndafil- me 62 petale të rëna…; Trëndafil-me 62 petale të kalbura mbi tokë…; Re të zeza…- e pastër dhe e qetë…; sy yë njomur… – jastëk prej puplash…; pula të bardha…- therë e përvëluar në ujë të valë; zonjave më me fat- tërfurkut të nënës…; e re që të vdesë…- e lodhur që të rrojë…
Ironia situacionale dhe Situata paradoksale:
Prej puplash të ndukura prej pulave të / Bardha që për të kënaqur dikë/ janë therë dhe përvëluar/ Në ujë të valë…
Dëgjoj krismat e lugëve dhe pirunëve të zonjave më me fat në / Tavolina, kurse në veshin/ Tjetër më duket se dëgjoj/ Zhurmën e lopatës dhe / Të tërfurkut të nënës…
… O, e di, e di, se burrat nuk / Qajnë (të paktën kështu më/ Thoshte nëna kur isha i vogël),/…
Sipas pararendësit të kritikëve të rinj Ivor Richards (Ironia është tipar i veprave me tipar të lartë rregulli), në rastin konkret ironia verbale si një figurë retorike që ngrihet mbi ambiguitetin ia ka lënë vendin ironisë situacionale që nxjerr në pah njohjen, identifikimin e mospërputhjeve. Ndërsa, po të kemi parasysh konceptin e T. Elliot-it, mbi paradoksin, ndryshimet e vogla e të vazhdueshme të gjuhës, pranëvënia e fjalëve përdoren vetëm për të arritur kombinime të reja e të papritura:
Metafora: …koka e / Saj akoma varur në / Qiellin e një jete me re të/ Zeza që hezitojnë të kthehen/ Në shi…
Për herë të parë i/ Lejoi sytë e saj që nëpërmes/ Syve të mi të njomin jastëkun/…; heshtja – avullon;
…më dhimbset në shpirt, e shkreta…!
Simbolika e Nënës në asosacionet poetike zbërthehet nëpërmjet vargjeve eliptike, të cilat i japin valencë kuptimore shenjës, njësi pas njësie, nëntekst pas nënteksti duke krijuar kështu shtresëzimet kuptimore të saj: Vlen të permëndim parimin e M.Riffaterre, sipas të cilit: Në poetikën e tekstit çdo njësi e sistemit funksionon si një metonimi në raport me bërthamën.8 Nëna- hyjneshë e qiellit- nëna skllave e vuajtjes /, nëna – lot, nëna-sakrificë mbinjerëzore; nëna-zonjë pa fat, nëna – dhimbje, nëna – përjetësi. Nëna portretizohet si simbol i zvetënimit shpirtëror në bodrumin e jetës me dhimbje nga të 4-anët.
Kryeperëndesha femërore ravijëzohet si Zonjë e sakrificës, sipas Walter Burkert-it.9 Metamorfoza e dramave kombëtare, në nëntekstin e poezisë së, Marinajt e shndërron atë në një Kryeperëndeshë të vdekshme.
Poeti enkas i ngatërron botët, botën hyjnore me atë njërëzore, qiellin e tokën, botën e luksit dhe botën e varfërisë, gëzimin dhe dhimbjën, jetën dhe vdekjen;
Autori aktivizon akohorësinë nëpërmjet dominimit të së tashmes së përjetshme: Sapo e pashë-më dhimbset, është tëpër e re; është tepër e lodhur etj.
Un-i lirik paraqitet i dallgëzuar, gati – gati i çmendur e skizofrenik, i sapozbritur nga qielli i ëndrrës në skenën e përgjakur makbethiane: Autori improvizon humor të zi:
Ëndërr… trëndafil… shenjt…dhe më pas lexuesi përfytyron tmerrin: pula të bardha që për të kënaqur dikë – Janë therë e përvëluar në ujë të valë…E më tej në vesh oshëtijnë: krismat…
Antiestetizmi është dukuria që karakterizon gjithë strukturimin poetik të vargjeve të kësaj poezie.
Vijojmë me poezinë: Mall për nënën
E mora gjithësinë në duar/Të shuaj mallin e nënës,/ Por kjo ndarja e tërbuar/ Qenka dhimbja e dhembjes./ Diku atje larg përtej detit,/Diku atje lart buzë qiellit,/Vështrimet e ftohta të hënës/ Gjithnjë venisin sytë e nënës…/ Jemi ndarë në këtë botë/ Si substanca të truara malli / Dëshirat sa nisën dështojnë/ Kthehen në vdekje për së gjalli./ Tek i ndjek si foshnje ëndrrat,/ Me duf ja shtyp dy polet globit,/ Sepse boshti i tij prej flake/ Rrotullon tokën kot së kotit. (fq.87)
Un-i lirik iluzionon: E mora gjithësinë në duar. Autori copëton veten në disa vende: Herë bëhet zot i gjithësisë, provon të shuajë mallin e dhe herë ndjehet skllav (Qenka dhimbja e dhembjes.), zhgënjehet, vdes së gjalli në boshtin prej flake të globit të mallit për nënën.
Nëpërmjet përdorimit të leksikut popullor, shprehjes frazeologjike: vdekje për së gjalli… substance të truara malli; Rrotullon tokën kot së kotit, poeti rivitalizon traditën. Paul De Man thekson: Në shkrimin postmodern huazohet popkultura, kultura massive.10
Përdorimi i rimës së alternuar klasike me skemë ABAB e humb njëtrajtshmërinë vetëm në strofën e dytë ku shndërrohet në rimë të përputhur AABB. Poeti eksperimenton. Bashkohet universi: tokë-det-qiell e bëhet një, metamorfozohet në mall. Mall për nënën përtej detit.
Lejtmotiv i kësaj poezie mbetet kryevargu: Gjithnjë venisin sytë e nënës…
Un-i lirik ecën paralelisht nëpër disa rrafshe duke u transformuar: misioni i shenjtë i shuarjes së mallit- takimi iluzionar me nënën; Përballja fuqishëm me ndarjen; shfaqja e imazhit të përlotur të nënës nën hënën e ftohtë; mallkimi -mosrealizimi i dëshirës; vdekja për së gjalli; vrapi pas ëndrrave. Tërbimi dhe revolta janë gati-gati migjeniane, por nësë tek Migjeni mbeten tentativë, këtu bëhën konkrete; Poeti konfirmon: Me duf ia shtyp…: Un-i lirik shndërrohet në anti-un-dramatik – (Thyerje tipike e modelit klasik):
O, si nuk kam një grusht të fuqishëm (Migjeni):- me duf ia shtyp dy polet globit (Gj. Marinaj)
Më pas vjen zhgënjimi; kotësia… Situata është absurde:
…Sepse boshti i tij prej flake/ Rrotullon tokën kot së kotit.
Barbara G.Walker shprehet: Çdo Perëndeshë femërore, Gaia, Ki-a sumere, Hlöᶨyn-i norvegjeze, Danu tek keltët, etj, mund të konsiderohen si forma të ndryshme të shfaqjes së të njëjtit mit, atij të Kryeperëndeshës Nënë.11
Sema-nënë dhe togfjalëshat vijues shpesh e shndërrojnë portretin e saj në poezinë e Marinajt, nga Perëndeshë e gjithësisë në skllave të vdekjes, prej nga ku evitohet tradita e hershme dhe jeta zakonore: Kujtojmë se Sistemi patriarkal e ka zanafillën që në fillim të periudhës së bronxtë (Marija Gimbertas)12. Më pas me përhapjen e gjuhëve Proto-Indo-Evropiane, kohë kur parajsa matriarkale e shoqërive të lashta mori fund dhe përfundoi duke u shkatërruar nga patriarkalizmi Indo-Evropian (Stone, M.).13 Në bërthamat gravitacionale poetike sema – nënë kap standarte thellësisht letrare e filozofike: Diku atje larg përtej detit,/ Diku atje lart buzë qiellit,/ Vështrimet e ftohta të hënës/ Gjithnjë venisin sytë e nënës…
Poeti fiksionon, iluzionon, aludon për një botë matrifokale nëntekstualisht (a-në marrëdhënien dikotomike burrë grua, nëna, pra gruaja ka epërsi, funksion primar), nëna për poetin është epiqendra e botës, malli për të djeg: b- mungësa e pranisë mashkullore (kurbeti, vdekja, vetmia) Jemi ndarë në këtë botë/ Si substanca të truara malli / Dëshirat sa nisën dështojnë/ Kthehen në vdekje për së gjalli./
Poezia postmoderne, vjen si një lloj këndvështrimi nga asgjëkundi që të çon në gjithkund. Semiotika e tekstit poetik në artin kontemporan është një ftesë e përzemërt për lexuesin elitar e të popullarizuar gjithashtu, Pra 2-nivele leximi (masë + elitë), sipas U. Eco-s. Pothuaj të njëjtën rrjedhë mendimi përforcon edhe Linda Hutcheon: Postmodernizmi është po aq akademik e i popullarizuar, sa edhe elitist e i perceptueshëm.14
Poezia si tekst i shkruar (scriptible), sjell një shumësi tekstesh të lezuara (lisible), pra kemi të bëjmë me vargjepolisemantike. Kujtimet e poetit si digression vetjak dhe arketipal, malli: … ”në kotecin thurur me brinjët e mia/ mbështjellë në ca fletë të zverdhura librash, gjej e rigjej dashurinë…”,(Komëshinjtë në Brrut, po aty, fq.79) risjellin kujtimet e kahhershme të njerëzimit, nëpërmjet një autonomie estetike filozofike. Rrjedhimisht poezia mbi figurën e shenjtë të nënës, dhe jo vetëm, ofron lexime rizomatike (hulumtim nëpër zhardhokë rrënjorë), pra mëvetësi kuptimore, brenda së njëjtës bërthamë, sipas profilit rizomatik të Zh. Delëzi & F.Guatar, duke u shndërruar në sytha të nëndheshëm, rrënjë për vetveten, brenda një kolazhi strukturor temash të ngjashme e të përafrueshme. Serviren kumte organike, mbushet zbrazëtia shpirtërore, labirinthet të çojnë drejt imazheve të dritës, ngjizet profili i i poezisë së të ardhmes. Poetika e Gjekë Marinajt është dëshmi e elementëve modernistë dhe eksperimentim i suksesshëm drejt postmodernizmit shumëdimensional në letërsinë shqiptare dhe atë botërore.
*Dr.Yllka FILIPI, (Ferguson Auditirium), Stamford CT, Qershor, 7, 2015

__________________________________________________
1 Armstrong, Tim, Modernism, “A Cultural History”, Cambridge, 2005, Polity Press, p.24
2 Ashton, Jenifer, From Modernism to Postmodernism, American Poetry and Theory in the Twenty Century,2005, Cambridge University Press, p.3
3 Fokkema, Douwe Wessel, A Postmodern Reader, U.S.A, State University of New York Press, 1993, p.521-522
4 Kristeva, Julia, Towards a Semiology of Paragrams, The Tel Quel Reader, New York, 1998, Routledge, p.38
5 Jakobson, Roman, Ç’është poezia, Tema, Suplementi, 2004, Fjala, fq.9
6 Marinaj, Gjekë, Lutje në ditën e tetë të javës, Faik Konica, Prishtinë, 2008, fq. (Gjithë vargjet ilustruese janë marrë aty)
7 Marchand, Philip, Marshall McLuhan: The Medium and the Messenger, New York, 1998, MIT Press, p.80
8 Riffaterre, Michael, Semiotics of Poetry, Bloomington, 1978, Indiana University Press, P.39
9 Burkert, Walter, The Orientalizing Revolution, Near Eastern Influence on Greek Culture of the Early Archaic Age, Cambridge, Harvard University Press, 1992, p.79
10 De Man,Paul, The Resistance of Theory, Theory & History of Literature, Minneapolis & London, University of Minnesota, 1986, Press, p.13
11 Walker, Barbara, G., The Woman’s Enciklopedia of Myths & Secrets, San Francisco, 1983, Harper & Row, p.67
12 Gimbustas, Marija, The Goddness & Gods of Old Europe, Thames & Huston, Ltd, London, 1982
13 Stone, M.When God was a woman, Harvest, Orlando, 1974, p.110
14 Hutcheon, Linda, A Poetics of Postmodernism, New York & London, 2005, Routledge, p.44

NJOFTIM I SHOQATES SE SHKRIMTAREVE SHQIPTARO-AMERIKANE

May 6, 2015 by dgreca

Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë organizon Audiencë me Shkrimtarin Gjeke Marinaj/
Do te flasin figura te njohura te letrave shqipe ne Diaspore, studiuese dhe kritike te krijimtarise se poetit dhe perkthyesi brilant te poetit te shquar amerikan Frederik Turner-it.
Eventin e drejton presidenti i SHSHSHA-e, Poeti e Publicisti Adnan Mehmeti, Sekretarja e SHSHSHA-se, shkrimtarja dhe studiesja Dr. Yllka Filipi, me moderim nga shkrimtari e poeti Mehill Velaj. Ftohen të marrin pjesë anëtarët e SHSHSHA-ë . Gjithashtu një ftesë speciale shkon edhe për ata shkrimtarë, poetë, publicistë, studiese, historiane, gazetare , krijuesë dhe dashamirës të artit e letërsisë që jetojnë, punojnë e shkruajnë në ekzil,
Ftohen figura të shquara të letrave shqipe dhe komunitetit shqiptaro-amerikan, t’i bashkohen këtij eventi të quajtur –Audiencë me Shkrimtarin Gjeke MARINAJ
Takimi zhvillohet Ditën e Diel, 7 qershor 2015, ne biblioteken Ferguson ne Stamford (ne Audotirium, ne katin e trete) Adresa: One Public Library Plaza Stamford CT 06904
Ora 1.15 hapja e deres
Takimi fillon ora 1.30 deri 3.30
Nga Kryesia e Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane
Presidenti Kryetare Sekretare
Adnan MEHMETI Raimonda MOISIU Dr.Yllka FILIPI