poeti

Piktori Nazmi Hoxha si dhe dy fjalë për portretin e poetit Vehbi Skënderi nga Artisti

February 23, 2021 by dgreca

Shkruan: Elida Buçpapaj/

Piktori i shquar shqiptar Nazmi Hoxha që jeton e punon me familjen në SHBA ka një fond të artë të veprave të tij, që variojnë nga kompozimet, peizazhet, nudot dhe portretet, duke përfshirë figura të historisë dhe kulturës shqiptare dhe jo vetëm.

Piktori fut në objektivin e tij emra që kanë lënë shenjë në ndërgjegjen e kombit për të zgjuar ndërgjegjen e shqiptarëve.

Janë kryevepra që do të nderonin çdo galeri botërore arti punimet e tij, që janë universi dhe kozmosi personal i piktorit, të cilat ai i ka personalizuar, si me koloritin, përdorimin e ngjyrave eterike, ashtu edhe pikvështrimin.

Piktori ka krijuar tashmë një galeri të gjallë të portreteve, ku dallohet Fishta, Nënë Tereza, Anton Cetta, Petro Zheji, Adem Jashari, Bekim Berisha, portreti i Malsorit dardan.

Kush përballet me portretet e Artistit bie menjëherë nën efektin e artit të vërtetë, që të zgjon nga letargjia, që të bën të reflektosh, t’i gjesh gabime kohës dhe vetes ku jetojmë sot.

Ndërkohë piktori i ka kushtuar një vemendje të veçantë poetëve që janë aq afër profetëve duke portretizuar Migjenin, Lazgush Poradecin, Frederik Rreshpjen.

Nga punimet më të fundit të Artistit është edhe portreti i poetit Vehbi Skënderi.

Midis Vehbi Skënderit dhe Nazmi Hoxhës ka patur një empati të krijuar posa poeti vizitoi për herë të parë ekspozitën e Nazmi Hoxhës dhe u magjeps prej asaj pikture që nuk e kishte ndeshur askund, sepse piktori e kishte përmbysur thënien e Aristotelit se Natyra është e paimitueshme, për të thënë se arti është i paimitueshëm.

Pikërisht këtë vlerë zbuloi poeti Vehbi Skënderi tek piktori Nazmi Hoxha, andaj e quajti kryepoet. Midis poezisë dhe pikturës ka një lidhje si midis shpirtit dhe shpirtit. Leonardo Da Vinçi i madh jo më kot thosh se “Piktura është poezia që më tepër shihet se ndjehet, ndërsa poezia është piktura që më tepër ndjehet se shihet”.

Ndërsa Vehbi Skënderi tek Nazmi Hoxha i zbuloi edhe poezinë, edhe pikturën në simbiozë me njëra tjetrën dhe prandaj bëri atë definicion.

Dhe definicionet e poetëve mbeten të përhershme.

Kur emocionohen poetët nga ajo që shohin është diçka e rrallë dhe prandaj emocionit i japin një emër që të jetojë edhe kur poetët ikin nga kjo botë.

Sikur është larguar edhe poeti Vehbi Skënderi. Të cilin e ringjalli Artisti Nazmi Hoxha, duke i dhënë të drejtë Platonit.

Nazmi Hoxha i dha frymë poetit Vehbi Skënderi! E zbriti nga Parajsa në studion e tij në New York dhe prej andej e bëri të kudogjendur në botën virtuale, që edhe kjo duket sikur është ndërtuar si një ngrehinë platoniane.

Vehbi Skënderi duhet ta shohë portretin e tij nga bota e përtejme dhe prej andej me atë natyren e tij entuziaste dhe aq delikate, elegante e të ndjeshme, i dërgon mesazhe mirënjohje Artistit !

Jam e sigurt se poeti Vehbi Skënderi po loton kur e sheh veten e tij të portretizuar nga kryepoeti! Vehbi Skënderi kështu ishte, qante si fëmijë dhe qeshte si fëmijë!

Sepse shpirti i tij ishte i pastër si shpirt një fëmije, i pa prekur nga pislliku dhe kalbësia që ia shihte syri dhe ia provonte lëkura!

Pikërisht me këtë shpirt të kthjellët e portretizon Artisti Poetin, ndërsa flokët e poetit i ka bërë prej reje, prej atyre reve që ndodhen vetëm në Parajsë, për të krijuar kësisoj lidhjen mes tokësorëve dhe qiellorëve.

December 28, 2019 by dgreca

Rrëfim për Visar Zhitin dhe Edmond Cajën/
NGA URAN BUTKA/

Ai trokiti me mollëzat e gishtërinjve mbi xhamin e repartit të pikturës ku punoja. Nëpërmjet qelqit paksa bojëqielli, si përmes një shtrese uji, dallova imazhin e përthyer të Visarit. Po buzëqeshja e tij e veçantë, ishte e vërtetë dhe depërtuese. U ngrita menjëherë dhe dola jashtë, pak i habitur.
Gjatë përqafimit, u përpoqa të kujtoja, kur kishim ndenjur së bashku për herë të fundit. Gjithsesi, kishte mjaft kohë. Në pamje kish mbetur ashtu siç qe adoleshent: flokët ngjyrë mjalti kaçurrela-kaçurrela, shkapërdredhur mbi ballë e mbi tëmtha. Fytyra nazike, sytë disi të papërcaktuar – midis ngjyrës së ullirit të papjekur dhe barit rrëzë pishave. Poshtë bebes së zezë, një dritëz e ngrohtë okër. Buzët e holla si vargjet. Po të mos kishte mjekrën burrërore, do të mendoje se shihje fytyrën e një Narcisi të brishtë e të përhumbur. Edhe sikur të kishte ndryshuar, do ta kisha njohur, siç e njoha menjëherë nga buzëqeshja e gjerë, gati fëminore, që i merrte gjithë fytyrën.
– Ju kërkova në shkollë, -tha Visari. – Kujtova se do të ishit arsimtar. Ndoshta, më mirë kështu. Kam respekt për punën e mësuesit, por nuk e dua.
– Bëjmë një shëtitje apo gjerbim një kafe?- e pyeta.
– Po më vë të zgjedh ndërmjet parajsës dhe ferrit,- qeshi ai.
Zgjodhëm parajsën. Ecëm në drejtim të Shkëlzenit. Kaluam fshatin Markgegaj dhe arritëm deri te Vau i Veizit, një toponim i ri nga emri i farmacistit të qytetit që peshkonte vetëm atje. Aty fillonte gryka e thellë e Valbonës, nga e cila vinte një frullizë vjeshte, ndërsa ujërat e saj thërrmoheshin në mijëra ngjyra. Visari më pyeste për çdo gjë, sikur të isha vendas. Po shkelte për herë të parë andej me dëshirën e zjarrtë për të vizituar qytetin alpin dhe Valbonën me një bukuri tronditëse. Si poet kishte zgjedhur vjeshtën e dytë, kur Alpet kishin vënë mbi sy qeleshen e bardhë, ndërsa lugina e Valbonës i kishte të gjitha ngjyrat e dheut.
Zërat tanë përsëdyteshin dhe jehonat, si shumëfishime uturruese fjalësh, përhapeshin në krejt luginën.
– Valbonën e kam përfytyruar si një vashë që zbret nga Alpet, e gjatë, e hollë dhe e zhdërvjellët si gjarpërushe, me sy të kaltër e me rroba të bardha, si shkuma e ujërave qiellore, – tha Visari.
– Që këtu e gjer lart te burimet, nis e sos mrekullia e Valbonës,- thashë unë. – Kam shkuar gjer në Dragobi. Më tej nuk kam guxuar. Është zonë kufitare…
– Çudi, tha Visari, – gjërat e ndaluara i lakmoj dhe kur s’i arrij, më shfaqen në ëndërr. Pa ëndrrat jam një skelet. Nga im atë kam dëgjuar aq shumë për Kosovën, saqë e shoh shpesh në ëndërr. A nuk është kjo trevë pjesë e Gjakovës? I rashë tërthor Lumës, ngaqë më thanë se është gjymtyrë e Kosovës…
Visari fliste tërë pasion. Jehona i jepte thellësi dhe fjala i kishte hije.
– Jam kaq afër Kosovës dhe aq larg! Dhe kaq afër Ali Podrimjes. Ai shkruan për Kosovën, unë jo. E habitshme! Kam stisur me mend vargje për të, por a do të vijë dita t’i botoj?
Qëndroi një hop. Mandej, mërmëriti papritur: “Ti kalë i bardhë, Pegasi im, si shkohet në Kosovë, tregomë. Malli më ka marrë, pa qenë kurrë…”
Foli në mënyrë aq të natyrshme, sa u preka nga kjo thjeshtësi pathosi. Kuptova që ai edhe ekzaltohej, edhe vuante njëherësh. Kishte një nevojë të brendshme të nxirrte dufin poetik të shpirtit, të gjente një shteg… Një lloj botimi të pashkruar. Pat dërguar kohë më parë një tufë me poezi për, por kishte marrë vesh tërthorazi që s’do të botoheshin kurrë. Atëherë, instinktivisht, i deklamonte ato vend e pavend, herë duke folur me vete e herë nën zë dhe, kur gjente ndonjë teqe, si puna ime, falej e rrëfehej më i qetë. Kjo i siguronte atij komunikimin aq të domosdoshëm me të tjerët dhe me veten, një
bashkëbisedim të fshehtë të shpirtrave. Kësisoj dëgjonte edhe jehonën e zërit të tij. Një mundësi verifikimi. Ndoshta e ndiente që brumi kishte tharm të fuqishëm dhe furra kish temperaturë të lartë, por nuk e dinte se si dilte buka.
– E megjithatë, unë thur vargje pa m’i lexuar kush. Dhe për t’u ndier i gjallë, shkëmbej ndonjë varg me një shok, me një të dashur…
– A ke ndonjë të dashur?- e pyeta pa ndonjë kuriozitet të veçantë, i shtyrë nga dëshira që ai të kishte një tokëzim, një cak prehjeje, një engjëll mbrojtës.
– Deri tani, vetëm poezinë – u shfajësua Visari. – Ndaj, Muza më shfaqet në formën e një zane, që i do të gjithë, por mua jo.
– Jemi afërsisht në vendin e Zanave, – i thashë.
– Këto vise kanë prodhuar poezinë madhore të etnisë sonë,- e plotësoi Visari. – Madje, “Iliada” dhe “Lahuta” që janë të papërsëritshme, janë ushqyer nga legjendat dhe këngët e kreshnikëve. Homeri dhe Fishta, i pari dhe i fundit, mbeten dy rapsodët më të mëdhenj në botë.
– Po Kadareja?
– Kam dobësi për Të. Drithërohem kur e lexoj. Për gjërat më të bukura e më të guximshme të tij, unë ulërij… Dritëroi më ngjall tjetër ndjenjë. Ka një mirësi ndryshe, prej dheu…
– Po për veten?
Visari më shikoi drejt në sy.
– Poezitë e mia janë ende të pashkruara, ndaj s’mund të gjykosh për një foshnjë që s’ka lindur. Unë i ndiej që më lëvizin, më godasin me shkelma si fëmija në bark të nënës. I dua, por i mbaj brenda vetes, të burgosura. Ato kërkojnë të më shqyejnë, të dalin dhe të harlisen të lira…
Visari e kish ndier dhe e kish kuptuar misionin e vet në këtë botë, por edhe të poezisë. E përjetonte thellë shestimin, por edhe mospërputhjen e tij me mundësinë e shfaqjes, të derdhjes. Kjo e kishte bërë të pasigurt, të trishtë dhe rebel. Nga ana tjetër, duke qenë i dashur, shpirtmadh, i çiltër deri naiv, edhe poezia e gatuar brenda tij kishte fituar vetvetiu këto tipare, sidomos dhimbsurinë, që i pikonte dhe i pikonte pareshtur.
“Jam me të mundurit gjer në çastin e fitores,- thotë ai. – Nuk e di, po vuajtja e tjetrit, dhimbja e tij, me prek, më bën të vuaj shpirtërisht. Kështu që edhe poezia ime merr vetiu anën e të dobëtve, që loti i tyre të rrjedhë në faqen time”.
Tek Vau i Veizit u kthyem, sepse nisi të frynte një erë e vagëlluar që i paraprinte fërtymës. Ecëm në heshtje për një kohë të gjatë, sikur të na ishin mbaruar fjalët, teksa dëgjonim rënkimet e erës.
– “Profili im është era”- pëshpëriti ai dhe u kthye nga unë. – A e di se ç’ndiej tek ecim të heshtur dhe era na lë pas?
Unë ngrita supet. Visari u kthye me fytyrë nga era. Krelat i përhidheshin rreth kokës si susta të leshta, ndërsa palltoja e madhe, e zezë si një zhgun murgu, u nder me cepa të kthyer, si krahët e thyer të një nositi në nisje të fluturimit.
-Më duket sikur shpirti im vërsulet përpara meje si një shpend me krahë të mëdhenj, të përzhitur nga vetëtimat. Ndjek me sy shpirtin. Vazhdimisht më ikën larg… larg dhe unë mbetem pas…
Fytyra e Visarit ishte gërryer, sikur t’ia kishte gërryer shpirtin era. M’u duk si një fantazëm.
– Ti ke lindur poet, por në një kohë pa poezi. Dhe këtë do ta vuash,- i thashë i menduar. –
– E ndiej, por s’mund t’i shmangem. Jam rob i saj. O Zot, sa gjëra më presin që duhet të kryej dhe jeta s’mjafton…

Më vështroi me ndrojtje. Fytyra i mori një refleks të purpurt. Dukej sikur digjej i tëri.
– Të më falësh,- tha pas pak, – e teprova. E kam këtë dobësi. Në jetë jam i qetë, në frymëzim rrëmbehem si një fëmijë. Ka kohë që jam i kyçur dhe i drojtjur, për t’ua dëftuar të tjerëve atë që më shungullon përbrenda. Ti ma dhe këtë mundësi…
Fytyra iu bë si prushi mbuluar nga një push i hollë hiri.
Nisën pikat e para të një shiu të imtë e të ftohtë dhe ne shpejtuam. Shiu do t’i bëjë mirë, mendova.
– Nesër do të ngjitem nëpër Valbonë,- tha ai. – E kam taksur.
– Është e rrezikshme… Mund ta trajtojnë si tentativë arratisjeje…
– Po unë s’kam ndërmend të kaloj kufirin, edhe pse mendërisht e kam kapërcyer,- shtoi ai me humor.
– Edhe mendimi dënohet,- ia ktheva unë pa humor.
– Nuk mund të ndjehem i lirë, po të mos jem i lirë të shoh Dragobinë. Liria është e tillë vetëm kur gëzohet.
Fjalët e tij shungullonin.
– A njeh njeri tjetër këtu?- e pyeta.
– Një mësues letërsie. Kemi mbaruar bashkë fakultetin në Shkodër.
– Mirë do të ishte të shkoje bashkë me të.
Ai pohoi me kokë.
I ishim qasur qytetit. Shakullima ish topitur, ndërsa nga lart binin gjethëza dëbore.
Në sheshin e qytetit u ndamë. Ai u var për në hotel. Atje e priste skulptori Hilmi Hoxha. Sa më tepër largohej, aq më shumë ndieja një boshllëk, një mall, një merak. Më erdhën në mendje fjalët e Visarit, por të ndryshuara nëpërmes shpirtit tim:
“O Zot, sa gjëra na presin dhe ne s’mundemi!”
Visari ishte mësues në një fshat ndërmjet Kukësit dhe Peshkopisë. Katundi ishte i vogël dhe shkolla me pak nxënës. I donte malësorët vocërrakë, të shkathët, të zgjuar dhe të bukur, por i dhimbseshin ngaqë ishin të varfër, të veshur e të ushqyer keq, gati të uritur. Mësimin ua bënte aq tërheqës, saqë mezi e prisnin dhe, kur ai fliste, ata magjepseshin. Por magjia nuk mbaronte brenda orës së mësimit. Në pushim rrinte me ta, luante me top e shëtiste, bisedonte për librat. Nxënësit, që s’e kishin parë me sy librin jashtëshkollor, e lexonin atë duke ecur, në rrugë, me bagëtitë, në oborrin e shkollës e kudo. “Na i bëri fëmijët të marrë si veten”- thoshin fshatarët, të cilët përmendnin fjalët e thukta dhe romuzet hidh e prit të tij.
-“Hë, mësues, a pikon shkolla?- Ka vende që edhe s’pikon. – O mësues, a keni pas gja me hangër? – Besa, boll. Në mëngjes vezë të rrahura, në drekë vezë të skuqura, në darkë vezë të ziera. Shyqyr, që s’ka vakt tjetër…”
Por kishte çaste kur mësuesi shugatej dhe s’përzihej me njeri. Madje as me kolegët, jo se i përçmonte, porse i pëlqente vetmia. Këto ishin çastet e krijimit. I përqendruar s’dihet se ku, të shihte e s’të shihte, të fliste e s’të fliste dhe, ç’ishte më e habitshme për ta, ai lëvizte buzët e bisedonte me vete. “Ai flet me Zotin ose me dreqin”- kish thënë një mësues i vjetër dhe, që prej asaj dite, disa e shihnin si të shenjtë e disa si të çmendur.
Në mbrëmje mblidhej në dhomën-katua me një mësues tjetër jabanxhi. Visari lexonte pareshtur ose meditonte i përhumbur mbi shtratin e drunjtë. Llazari nuk e lodhte kokën as me libra, as me abstragime. “Unë jam pragmatist”, thosh ai dhe merrej me gjithçka tjetër për të shtyrë kohën. Kështu që
edhe biseda e tyre ishte ose e zvargur, ose e munguar. Visari përgjigjej sa për mirësjellje, pa ditur ç’thosh dhe shpesh me mendjen gjetiu.

Shpesh, në gjysmerrësirën e dhomës, ku fekste turbullt një fener i nxirë nga tymi, Llazari i hapte muhabete politike. Atëhere Visari i mbyllte instinktivisht qepenat e ngrehinës së vet, bëhej më i vranët dhe s’dihej pse i dilte vegimi i një gjahtari të pamëshirshëm. Një xhaxhanë e vet, Maksutin, mësues në Skrapar, e kishte pushkatuar partia. Babai, Hekurani, poet që i shfaqte mendimet-kundër në formë humori e shakaje, nuk i shpëtoi burgut. Visari, i mbartur në Lushnjë me gjithë familje, donte të ndiqte në atë qafë si njërin, si tjetrin. Mirëpo, fatalisht, ishte njëherësh edhe mësues, edhe poet. Atëbotë, kur duhej folur apo kundërshtuar, edhe heshtja konsiderohej miratim ose moskallëzim. Gjithsesi, heshtja ishte më e mundshmja e gjithë pamundësive. Ose gjuha e Ezopit.
Kur Llazarin e zinte gjumi dhe gërhiste, Visari rindizte fenerin dhe lexonte Lorkën dhe Dostojevskin… Në fundjavë, merrte arratinë. Shëtiste në natyrë, shtegtonte si një bard, me trastën e vjershave në shpirt. Kishte përshkruar luginën e Tamarës dhe ishte mrekulluar si në atë të Valbonës. Pas gjurmëve të poezisë, kishte arritur gjer në Bjeshkët e Namuna. Bisedonte me malsorë të moçëm dhe merrte prej tyre ngjarje e figura. I pat thënë një ditë plaku i Bardhokëve: “Me më ardhë, më bahet qejfi; me të thirrë, nuk kam.” Dhe Visari shkon vetë në kullën e tij. Miku i pyllit, i lumit dhe i zjarrit, ulet këmbëkryq mbi postiqe në qoshen e djathtë të oxhakut, përballë të zotit të shtëpisë. Pas tij, Gjergji, i biri. Gruaja e këtij, dëshpërimisht e bukur, hyn me hapa ballade dhe kërkon t’i laje mikut këmbët, sipas zakonit. “Po unë a të pranoj të m’i lash këmbët?”- i thotë Visari – A nuk do të më zërë mallkimi i krojeve? Trarët e kullës ndiejnë dhimbje, si atëherë kur i ndanë nga pemët. Sepse gruaja është si pema,- mendon Visari. Është e tmerrshme që malësorët e duan pemën, por s’e kuptojnë gruan, perëndeshën e jetës. – “Ju lutem, largomani legenin, këtë verbëri të turbullt, ku mbytet dinjiteti juaj!”- përgjërohet Visari. Ajo e largon dhe ai ndjehet mirë.
Ai përpiqet të kundërshtojë të keqen dhe të zbulojë kudo të mirën, të bukurën, poetiken, por shpesh, gjen të rëndomtën, që mitizon Njëshin. Fatkeqësisht, edhe te këngët, rapsoditë. Kjo gjë e dëshpëron dhe ai s’gjen ngushëllim, prehje. Lëvizjet e tij shihen me dyshim. Edhe vetë ai.
Një ditë, i vunë prangat. Armikut të popullit në emër të popullit, Në mesditë. Në mes të qytetit.. E hipën në Gazin 69. E çuan në qeli, ku njohu hetuesinë dhe torturat. Urdhri për arrestim kishte ardhur nga Tirana. Shkak për këtë ishin bërë poezitë e tij. Ato që kishte dërguar për botim. Autopsinë dhe shqyrtesën ua bënë ekspertët letrarë P.K. dhe R.V., inicialet e të cilëve i kujtonin Partinë Komuniste dhe Revolucionin Violent. Poezia ishte prostituta, që e kishte tradhtuar. Ajo flirtoi dhe me ekspertët dhe mandej edhe me të tjerë, më të mëdhenj e më potentë. Ishte një valë e nxehtë arrestimesh dhe prerje kokash në fushëbetejën e artit, ishte kohë e çmendur.
Nëna e Visarit, veshur me të zeza, mori rrugën për në Tiranë. Si një hije i shkoi në shtëpi Dritëroit, me të cilin binte kushëri.
– Dritëro, ma shpëto Visarin!
– S’kam ç’bëj. E morën në qafë vjershat.
– Po ti je kryetari i shkrimtarëve, si s’ke ti në dorë?! Fjala jote e ndan davanë. Duhet të ta marrin parasysh.
– E marrin dhe s’e marrin. Unë e bëra një përpjekje, por pa bereqet.
– A është fajtor Visari? Ma thuaj?
– Është dhe s’është…
– Nuk po të marr vesh, unë korba.
– Thuaj shyqyr, të tjerët po i pushkatojnë…
Në mes të sheshit “Skënderbeg” ajo kishte ndaluar Kadarenë.- Jam nëna e Visarit. Ma shpëtoni djalin! Ju kini aq pushtet.
– Më vjen shumë keq, nënë. Po unë jam vetë në mjerim dhe nga dita në ditë pres të rrënohem si Visari.
– Edhe ju?
– Më beso.
Ajo kishte ikur e tmerruar nga sytë këmbët, prej sheshit, ku njerëzia bënte shëtitjen e mbrëmjes. E kishte besuar dhe s’kishte bërë përçapje tjetër.
Visari u dënua me dhjetë vjet burg, me akuzën “Dekadent dhe armiqësor”. E dërguan menjëherë në Spaç e mandej në Qafë-Bar. Kampet e përqendrimit kishin nevojë të shtonin krahët e punës pa pagesë, për të nxjerrë bakrin nga nëntoka.
***
I ati, Hekurani, s’e duroi dot goditjen. Visarin e kishte pikë të dobët dhe e donte përtej vetes. Tek ai i kishte varur të gjitha shpresat. Vetë kishte mbetur pothuajse anonim. Në vitin tragjik 1944, kishte shkruar poemën dramatike “Përqafimi i dy kundërshtarëve, një ballisti dhe një partizani”, ndërsa krijimet e mëpasme, i mbetën pa botuar. Vargjet e tij deklamoheshin dhe këndoheshin gojë më gojë si popullore. Të mos e kish edhe Visari fatin e tij! E pat rritur me bukë e pa bukë, por e kishte ushqyer me tharmin e librave. Kur, më në fund, u imponua në skenën e estradës të Lushnjës, të parën dhe të fundit punë që realizoi, ishte t’i siguronte të birit shkollimin.
Atë natë, që mori vesh arrestimin e Visarit, iu fik drita e syve. Kur e dëgjoi këtë, atje në burg, i biri bëri me mend një poezi: “Plak fatkeq, i verbër, më i verbër se nata. Dielli të perëndoi pas ballit. Nuk je i detyruar të shohësh… Sa herë i mbyll sytë, që të bëhem si ty. Ku ta gjej një shkrepëtimë që ta lëshoj nëpër natën tënde?”
Nëna i vinte me trasta ushqimesh dhe merrte fshehtas nga burgu qeset me vjersha të Visarit. I lexonin fshehtas në dhomën e vogël të Hekuranit. I dëgjonte i verbëri dhe në ato çaste sytë i feksnin nga një dritë hënore. Dukej sikur i kishte ardhur shikimi. Po kur ai bënte lëvizjet e zakonshme të të verbërit, gjithçka kthehej në natë dhe poezitë merrnin udhën e varrit. Pasi i fusnin në një arkëz, si kockat, i mbulonin thellë në bahçen e motrës së martuar.
Prej ditës që kishte arritur poezia e parë, nëna u bë e fortë, hipte e zbriste nëpër kamionë, shpesh ecte edhe në këmbë, në pikun e vapës apo të acarit, pa e lagur buzën dhe pa e ndalur hapin, për të arritur sërish tek i biri.
Dhoma e akullt e takimeve ishte e ndarë në mes nga hekura të dendur. Pas tyre qëndronte Visari, si një kaproll i ri i mbyllur në kafaz dhe, një çap më tutje, polici, si një gjahtar në përgjim të gjahut. Nëna, matanë katroreve metalike, si një murgeshë që falet për të dy. Por, përnjëherësh, ajo ngrihet dhe turret drejt të birit. Duart e tyre bashkohen nëpërmjet hekurave, si stalaktike shpellash. Biseda bëhet pa kuptim, pa lidhje, copa-copa, si në përçartje. Të dy, nënë e bir, duke pëshpëritur e ledhatuar duart e njëri tjetrit, hetojnë çastin. Duart e Visarit dridhen, shtrëngohen, zgjaten gjer brenda qafave të këpucëve ushtarake, tërhiqen me shpejtësi dhe përsëri bashkohen me ato të nënës, për të përcjellë vjershat gjer në gjirin e saj. Kur kryhet ky akt prestigjatorësh, duart e tij bien poshtë si degë të këputura. Atëkohë ata kërkojnë fjalën, që s’e gjejnë dot më. Koha e lejuar ka mbaruar… Polici e largon Visarin, i cili ia dërgon nënës fjalët e pathëna nëpërmjet syve të ujshëm dhe gishtave të dorës që dridhen në ajër…
Kur ajo kthehet në shtëpi, i bashkon copëzat e poezive të nxjerra nga të çarat e burgut, për të ndërtuar shpirtin e të birit. Mandej ia lexonte me zë të ulët Hekuranit. Ai zgjaste duart , që dridheshin dhe prekte copëzat e letrave të rrudhura me poezi. Ai kërkonte nëpër letra shkrimin e Visarit, gjurmët e duarve të tij. –“Ku janë duart?”, kërkonte në ajër i verbëri. – “Ikin duart e mia. Vijnë tek ti, si dy lejlekë të trembur” i thotë Visari. -“Ku janë sytë, buzët?” – plaku heton fragmente të fytyrës për t’i plotësuar portretin. Dhe Visari ia dërgon nga e çara e shpirtit: “I kam sytë. Po asnjë peisazh nuk fërgëllon aty, i përmbysur në atë pak kaltërsi që më ka mbetur… Në pjerrësinë e ballit tim rrjedhin ditët, si rrëke të ftohta shiu, kryqëzohen me vijat e rrudhave… Më dridhen buzët, të gjitha petalet e buzëqeshjeve u vyshkën. Memec puthjesh, gjithë vetmi, largohem edhe nga vetja…”
Në burgun e Spaçit, mes malesh, ku edhe dielli druhet të hyjë dhe në ferrin e Qafë-Barit, ku s’ka asnjë fije bari, po ka gurë të vdekjes, mbetet vetëm trupi i tij, kufoma. Shpirti i ka ikur dhe po i ikën çdo ditë. Trupi dergjet, gjysmën e kohës në qeli, gjysmën tjetër në punë për të nxjerrë mineral të helmët nga galerat e bakrit. Përjeton atje terrin e nëntokës, kësaj nate të llahtarshme. Shpirti i kërkon dritë. Galeria shembet dhe prej andej del ujë i zi. Nuk i lënë skeletët e gjallë sa të kalojnë ujërat dhe sa të davaritet tymi i hidhur i minave. I vënë në rresht për të ngarkuar vagonët si varre. Vazhdim i varreve, mendon Visari, teksa mbush me lopatë varrin e tij. “Leckat e trupit na dridhen, kurmi na shndërrohet në baltë, djersa në lot. Thyhen kazmat, por më parë thyhen kockat tona. Ngrihem, duke e ditur se do të bie prapë.”
Megjithatë, është ende i gjallë, megjithatë ecën verbërisht, për të dalë mbi tokë. Një shok i ferrit, i mbështetet dhe ai e mban. Pastaj i ikën nga duart dhe bie i vdekur. Visari e ngre në krahë me mundimin e Sizifit. Ku e gjeti fuqinë? Ecën me një të vdekur mbi supe nëpër galerinë e shembur e të përmbytur. Ndoshta, mund të jetë gjallë- mendon Visari. Çizmet e shqyera shqyhen edhe më, por ai s’ia merr të vdekurit ato. Rrobat i qullen, mjaft që i vdekuri të mos laget, të mos ngrijë. Sytë i notojnë në ujërat e helmëta dhe në baltën që gjarpëron nëpër këmbë. Dhe ai mbart mbi shpinë të vdekurin, që është edhe vetja e tij. Del nga terri i llangosur, me çizmet e plumbta, me lopatën në dorë (çudi që s’e kishte lëshuar!) si një mallkim që e ndjek pas dhe me vdekjen përsipër. Shembet me gjithë atë, sa sheh dritë, sa sheh dritë dhe sapo merr ajër të kthjellët. Dhe nuk ndien më. Kur hap sytë, ndodhet në qelinë e burgut. Rri shtrirë si një mumie. Qetësia i pëlqen. Mbyll sytë dhe ëndërron. Ëndrrave pranga s’u vë dot. Jepet tërësisht pas ëndërrimeve dhe ripërtërihet, bëhet prapë i gjallë, i bukur, i paqetuar me botën. Atëherë i vijnë mendimet si bletët. Ndërton hojet dhe derdh mbi to pjalmin e mbledhur në lulet e ëndrrave. Nuk ekziston më as qelia pa dritë e pa ajër, as galeritë e vdekjes. Absurdi dhe boshi janë sfiduar. Ai harron gjithçka, edhe vdekjen, edhe krimin që s’e kishte kryer, edhe ata që e kishin realizuar krimin ndaj tij. Poezia, që i kish shkatërruar jetën, po endte një jetë tjetër, atë idealen, magjepsësen. Ajo i jep dehjen, kënaqësinë e krijimit. Ai nuk ndien as mungesën e lirisë. Qelia mbushet me dritë, me ajër, me njerëz. Ata dëgjojnë mërmëritje vargjesh Poeti s’i bën dot zap dhe ua thotë vargjet shokëve, jo për t’u dukur, por si nevojë e brendshme e thellë, e papërmbajtur, si një llavë zhuritëse, por ende jo shumë e qartë, e papërcaktuar. Ai nuk kërkon përjetësinë, as të zotërojë botën, siç ëndërrojnë poetët. Madje, as të pushtojë zemrat e bashkëvuajtësve, që ndoshta do të vdisnin aty si Përkthyesi dhe të tjerët. Një forcë e pashpjegueshme, e fshehtë dhe zjarrmuese si dashuria, e bën të komunikojë me shokët e burgut me fjalë poezie. Nxjerrja e tyre nga shpirti dhe ngashnjimi i të burgosurve të ndërgjegjes, lehtësimi i dhimbjeve të tyre, ngritja e moralit dhe e shpresës, e bëjnë atë të lumtur, ndonëse ai kishte frikë nga lumturia. Atëherë, mendimet e ndjenjat i shfaqen njëherësh, me një qartësi të ndritshme, të papërballueshme.
I vetmi në qeli që ishte i pandjeshëm ndaj poezive, qe veterineri. Gëzimi druhej edhe nga fakti që robi atje ridënohej për një fjalë, e jo mandej për vargje të tëra fjalësh të dyshimta. Nuk donte të ngatërrohej në këtë mesele me rrezik. Kur Visari i deklamonte vetë ato, kjo ishte gjysma e së keqes, se dëshmia ishte eterike, në ajër. Por kur i shkruante dhe ua jepte të tjerëve, si trakte, atëherë…

Visari përfitonte ngaqë letrat ishin të lejuara në burg. Madje, qenë varur përtej portës dy kuti postare, një për letrat zyrtare, ku hidheshin lutjet, ankesat, denoncimet, spiunimet drejtuar komandës, qeverisë dhe tjetra për ato private, dy herë në muaj veç dy faqe, të cilat u shkonin familjarëve, nëse nuk preknin jetën e burgut. Ato duhet të ishin të lumtura. Një herë Visari hodhi një letër drejtuar motrës, ku shkruante: “Jam mirë…”
– Ç’janë këto tre pika?- e pyeti të nesërmen operativi i Sigurimit.
– Pika janë,- iu gjegj Visari.
– Ç’do të thuash me to?
– Asgjënë.
– Prishi, nëse do që letra të shkojë.
– Le të mos shkojë edhe ajo.
– Vazhdimisht tregon mosbindje1, kjo do të të hajë kokën.
Në qelinë e përbashkët shkruante poezi paksa hapur, kinse bënte një letër. Kur e pyeste ndonjë nga spiunët e infiltruar apo nga gardianët se ç’po bënte, u thoshte se po shkruante një letër. Letra lejohet…
Gëzimi e dinte që Visari shkruante vjersha, sepse e ndiente nga afër sesi i ndryshonte ritmi i frymëmarrjes dhe i mërmëritjes. Ai ishte nga Martaneshi, një krahinë e thellë blegtorale, ku punonte si veteriner. Ishte burgosur për sabotim ekonomik, meqenëse kishte ngordhur në koperativë një tufë dhish nga një epidemi. Kishte lënë në shtëpi një djalë shtatëvjeçar dhe gruan. Ajo, për fatin e tij të keq, ishte e bukur. Brigadieri, që e kishte akuzuar për sabotim, ishte një imoral i pështirë, por njëherësh edhe sekretar partie. Me pushtet. Ndërsa ajo ishte e pambrojtur. Gëzimi e mbante mendjen atje dhe e brente gjithnjë e më tepër meraku. Rrinte mënjanë dhe s’përzihej me njeri. Por çfarë e dëshpëronte më shumë, ishte se ajo nuk i kishte shkruar asnjë letër. Ç’kishte ndodhur? Ai punonte si kalë, për të shuar dyshimin dhe mërinë. Kur kthehej në qeli, binte si i vdekur. Por i delte gjumi natën dhe ngrihej i dalldisur. Visari, aty ngjitur me të, e qetësonte. Në fillim ai i dukej i leshtë, ngaqë merrej me bejte. I kishte zët poezitë dhe ato s’bënin vend brenda tij. Madje, kishte frikë prej tyre si djalli nga temjani. Vdekja e Përkthyesit, për të cilin ai shkroi një elegji, e bëri të mendonte ndryshe për Visarin: “Nuk paska fjalë, po rrëke”. Pas kësaj zuri t’ua vinte veshin vargjeve të tij dhe disa prej tyre edhe t’i pëlqenin, por s’e bënte veten. Ato sikur ia hiqnin dhimbjen me dorë dhe i jepnin forcë. Një natë, kur çalltisi nga një ëndërr e keqe për të shoqen, Visarin e gjeti duke shkruar. Dritat nuk fikeshin në burg, ishin pjesë e mbikëqyrjes. Gëzimi mbylli sytë, po gjumi s’e merrte më. Zgjati dorën, kapi një letër të posashkruar dhe lexoi: “Që të zgjohesh nga gjumi i madh, i zi, bëj një vepër ti, kushdo qofsh. S’ka rëndësi madhësia e saj. Le të jetë e thjeshtë si mbjellja e një peme. Mos ki frikë, le të jetë dhe vdekje, por e tillë që e kundërshton vdekjen”.
U ngashënjye nga fjalët me peshë. “Sikur janë qëndisur enkas për mua,”- murmuriti. Vargu i fundit iu ngjiz në tru dhe ai e përsëriste me vete i tronditur. Flaka e mekur e kundërshtimit iu rrit si pa kuptuar brenda vetes.
Në revoltën e Qafë-Barit (ajo e Spaçit kish shpërthyer më parë), Gëzimi u bashkua me grupin kryesor dhe u rreshtua në ballë të protestës, duke habitur edhe Visarin, edhe politikanët e burgosur, të cilët drejtonin revoltën.
– Edhe guri pëlcet nga nxehtësia, – i tha Visari.
– Por edhe nga ngrica, – ia ktheu tjetri. Miniera e Qafë-Barit ishte po aq primitive si ajo e Spaçit, por e akullt. Gjeologët sovjetikë kishin thënë që ajo mund të shfrytëzohej vetëm me mjete, por kurrsesi me njerëz, për shkak të ujërave nëntokësore, rrezikut të shembjeve dhe helmimit. Autoritetet shqiptare dërguan atje të burgosur politikë, që konsideroheshin vegla pune. Çdo ditë me dhjetëra të gjymtuar dhe të vdekur. Kur ndërrohej turni, ata që dilnin nga galeritë, u uronin atyre që hynin: “Dalshi gjallë!” Të vdekurit i nxirrnin nga nëntoka, sepse u ngatërroheshin nëpër këmbë të gjallëve që punonin dhe i flaknin në humbëtirë, pa varr e pa nishan.
Protesta e të burgosurve të Qafë-Barit u bë pikërisht për këto, për shkak të rritjes së dhunës dhe të terrorit. Por edhe ndëshkimi ndaj tyre qe i pamëshirshëm.
Gjyqi i komandës dënoi me pushkatim organizatorët. Gëzimin e kursyen. E dënuan me njëzet e pesë vjet burg, bashkë me pjesëmarrësit e tjerë të revoltës. Poetin e veçuan në kaush dhe e dënuan me tharje.
Gëzimin e kishin torturuar aq shumë në hetuesinë e burgut, sa nuk njihej. Mezi qëndronte në këmbë. E kishte ndarë mendjen të fliste fort dhe ta kthente gjyqin në gjyq kundër tyre. Donte ta zbrazte shpirtin e mbushur plot . Mirëpo komanda, që luante rolin e trupit gjykues, nuk mori asnjë të pandehur në pyetje.. Gëzimi u zhgënjye. Ky s’është gjyq, mendoi. I erdhi të pështirë nga ata që kishte përballë dhe iu dukën më skllevër e më mjeranë se të dënuarit. Papritur, perifrazoi me zë disa vargje të Visarit, që i dolën nga shtresimet e nënndërgjegjes: “Ju jeni më të burgosur se ne. Na morët lirinë duke humbur edhe tuajën. Ne, të dënuar përkohësisht, ju të dënuar për jetë!”
– Si the, si the?!- ulëriti shefi i policisë, Edmond Caja, ose “kockëthyesi” siç e quanin të burgosurit. – Përkohësisht, the? Ta falëm jetën, jo se na dhimbsesh, por se na duhesh. Kush do ta nxjerrë bakrin për njëzet e pesë vjet? Na bën edhe moral, pale! Cili t’i ka ngulur në tru këto mendime, Visari? Paske shpresë të dalësh, ëë? Këtu do të ngordhësh si qen, pa njeri pranë. Vulëhumbur. As eshtrat s’kanë për të t’i gjetur. Ta dish mirë që letrat e sat shoqeje i kemi këtu stivë. Kemi bërë mirë që s’t’i kemi dhënë. S’ke për t’i parë kurrë as letrat, as atë…
Ndërsa Caja shkumëzonte, Gëzimit i qeshi nuri. Ajo s’më paska harruar! mendoi. Zemra i gufoi nga një gëzim i përmallshëm, i munguar…

Poeti që “vodhi” diellin

July 30, 2016 by dgreca

Nga Përparim Hysi/

Në këtë vapë korriku erdhi “flesh” që nga Amerika lajmi që qe më shumë se sihariq: Në një nga sallat e Muzeut Historik Kombëtar, bëhet promovimi i librit “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikanë” nga Adnan Mehmeti. Lajmin “flesh” e jepte e kudogjendura, Raimonda Moisiu, që është dhe kryetare e kësaj shoqate.

E kisha si obligim dhe detyrim, njëherësh, që jo vetëm të isha pjesëmarrës, por dhe të thosha fjalën time në takim. Ngaqë në një auditor të tillë nuk mund t’i thuash të gjitha ato që ke ndërmend, ia vlen që fjalës sime atje, t’i shtoj edhe disa rreshta.
* * *

Së pari, nuk mund të rri pa lakuar emrin e moderatores së këtij takimi, zonjës Kozeta Zavalani, që bëri që ky promovim të ishte i nxehtë dhe me vlera. Në “panelin” drejtues, rrezatonin me personalitetin e tyre njerëz të artit e të letërsisë, si: AKTORI I SHQUAR, NDERI I KOMBIT, Reshat Arbana; poetja aq e njohur dhe aq e dashur për publikun shqiptar, sharmantja ILIRIANA SULKUQI; kryetari i Shoqatës Tirana, zoti Arben Tafaj.

Moderatorja, zonja Zavalani, foli për vlerat si krijues të Adnan Mehmetit. Zonja ILIRIANA, ardhur enkas nga Amerika, e vuri theksin sidomos në vlerat e Adnan Mehmetit si President i kësaj shoqate që veprimtaritë e saj nuk i zhvillon jo vetëm në New Jork, po dhe në disa shtete të Amerikës. Natyrisht, gjithë auditori u informua se sa e vështirë është që të organizosh takime të tilla “ndërshtetërore”, brenda për brenda Amerikës, kur shoqata nuk ka buxhet, por duhet të gjejë donatorë. Po të marrësh parasysh edhe faktin tjetër, se Presidenti nuk është se paguhet si i tillë, por krahas punës për të mbajtur familjen, megjithatë ai gjithmonë ka gjetur rrugë e shtigje për ta mbajtur gjallë shoqatën.

Me diskutimet e tyre, promovimin e zbukuruan dhe folësit e tjerë, si: poeti Namik Selmani, poetja Zyba Hysa, I Madhi Reshat Arbana, e ardhura “rastësisht” nga Kanadaja, Rukie Kondi; folsi i Radios, Viron Noti që, përmjet tjerash, theksoi shumë vlerësime të ardhura për Adnan Mehmetin.
* * *

Në fjalën time, lakonikisht, evokova apo lakova, së pari, emrin e themeluesit të shoqatës: Lakova emrin e Poetit të bukur GJEKË MARINAJ. Për mua ai është kalorsi i poezisë mbarëshqiptare dhe, si gjykoj unë, qe Kolombi që theu vezën i pari. Merita e Gjekë Marinajt, veç tjerash, është dhe fakti shumë domethënës: propozoi dhe e bëri fakt të kryer që kryetari të mos jetë i përhershëm, por me rotacion. Pse u bë normë një rotacion i tillë, pa si kryetar janë nominuar që nga Naum Prifti, Ramiz Lika, Dalan Luzaj dhe tanimë Raimonda Moisiu. Hapi i dytë dhe shumë i mënçur i Gjekë Marinajt është se Presidencën ia besoi një Poeti elit siç është zoti Adnan Mehmeti.

Adnan Mehmeti që është nga një fshat i Bujanovcit( me sa di unë nga Litovica), ka mbi 20-vjet që shkruan dhe, sa e njoh unë poezinë, e rreshtoj pa frikë në sërën e POETËVE TË ZGJEDHUR.

Nuk është vetëm poet, por dhe mendimtar i urtë. Aforizmat dhe mendimet e tij kanë vlerë sentencash. Në poezi, është mjeshtër figurash. Metaforat deri në hiperbolizim i japin poezisë së tij, dimesione të mëdha dhe të befasojnë. Herë”diellin e fut në xhep”, herë “detin e ndanë në mes apo dhe në pjesë dhe, në futesh në tërë poezinë e tij, ndjen se adrenalina në gjak zë e të gurgullon.

Për të krijuar vetëm një ide të vogël, për këtë POET të Madh, po ju sjell një fragment nga peozia e tij: “Udhë e mbarë,KOSTANDIN!”. Poezia është jubilare dhe është shkruar në momentin kur nisen eshtrat e të madhit FAIK KONCA. Nuk po e sjell poezinë të tërë, por, përfytyroni veç kaq: “Kostandini(Faik Konica) që po vjen në Atdhe, ka veshur “… fustanellën e Avdyl Frashërit/… xhamadanin e Mis Sokolit/ .., plisin e bardhë të Isë Boletinit dhe mund të vazhdoja. Vetëm një poet elit, mund të bëjë një “kompozicion” aq të mrekullueshëm.Kompozicion që një piktor mund ta bëjë me penelin e tij dhe vëreni, mandej, a ka se si bëhet më i bukur Faik Konica.

Natyrisht, unë nuk kam si qëllim që sot të merrem me krijimtarinë aq cilësore të Adnan Mehmetit, por nuk kam se si mos theksoj atë vlerësim që i bëri SHOQATA TIRANA këtij Poeti. Duke e vlerësuar me “Shkallën e Mirnjohjes së SHoqatës, kryetari, Arben Tafaj ia dorëzoi në mënyrë ceremoniale, dhe herë e parë shoh atë skuqje emocionale të poetit dhe, tek falnderoj për nderin që i bën, njëherësh falnderoi dhe auditorin.

Duke e parë me një sy pak “skiç”, mund të them ato fjalë që kanë zënë vend tanimë në histori: “Bacë, u krye!”. Por…

Kjo “por” që e lë si retinçencë e ka bishtin nga prapa.
* * *

Një President i një shoqate me aq vlera, siç është “SHOQATA E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË” vjen enkas nga Amerika për një promovim po me aq vlera. Shtroj pyetjen që do një përgjigje:- Ku është Mnistria e Kulturës, në mos ministrja, “çirakët” dhe “qatipët” e kulturës ku janë? Sa mirë që dinë, kur u lipset. Lanë çdo punë kur promovuan një “antivlerë” kulture si “Vrima” dhe nuk gjetën kohë për të bërë krejt audiecën e një promovimi të tillë.

Në bindjen time ( ma merr mendja në krejt auditorin dhe më tej), Adnan Mehmeti duhej pritur enkas nga një titullar i kësaj ministrie dhe për të, të ishte shtruar qilimi i kuq mbi të cilët duhe të shkelte. Kjo do ishte më e pakta. Por “qatipët” e kulturës e kanë “agjendën të xanun”, se ka kohë që kultura dhe letërsia në Shqipëri ka vdekur, qëkur sh-“kryeqatipi” i kulturës i vuri drynin e zi, Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve. Po a nuk duhet të bërtasësh me zërin mitik të Migjenit: “… deri kur kështu, ma?”.

Tiranë, 30 korrik 2016

POETI

June 29, 2014 by dgreca

Tregim nga Roland Gjoza/ New York/
Ai ishte nje djalosh i hajthem, qe priti me teper se gjysme ore dhe iku. Ernesti nuk priste me, sepse nuk kishte kohe te merrej me lunatiket e parnasit, ca fantazma qe ishin shtuar shume kohet e fundit. Te Kafja e Madhe shkoi me pajton. E pa serish perskithtasi ate djaloshin e hajthem, qe s’kishte asgje te vecante, pervec syve qe i digjeshin si ne ethe. Kishte nje vuajtje te thelle ne ata sy. Sikur i luteshin; A mund te vij? Ku? Kam nje sekret per ju. C’sekret? Jo prej andej, pra prej parnasit, po prej ketej, nga rruga.
Piu puron e zakonshme, surbi kafene e trashe te ziere ne prush te ri mbi banak, te pergatitur prej vete usta Rrokut qe s’ia hiqte syte, kthehu dy tri hurba vere kallmeti, nga ajo qe pinte at Fishta dhe mbylli syte. Ja, pra, asgje e re. As ne rrethet intelektuale, as ne plumbnajen e kohes qe po i vriste mushkerite e muzave, as ne bordelet e vogla ku gjallonin po ato trupa tashme te zdraluna prej perseritjeve te po atij pasioni vulgar. Cingijet qe vinin prej azise ishin me te molisuna prej epshit, me te nxehta ne shtrat. Ajo e mbremshmja qe ai e lakmoi prej tundjes se epshte te kurmit, vecan te vitheve mershore, vijes perpara qe gati zbulohej me nje rreqethje lektisese e me nje dhimbje te embel, i kishte lene nje mbrese te paharrueshme. Jo, sonte s’do te shkonte me te, ishte e rrezikshme, s’donte te vuante sepse ai binte shpejt ne dashuri dhe bente marrina.
Djaloshi s’po ia ndante syte. C’hiqte me keta rioshe te dalldisur pas bordelos se fjaleve, a kishte rene ky djalosh me ndonje nga ato ezmerkat qe kundermonin prej ererave trullosese, s’kish dyshim qe jo, prej lekures se zbehte dhe atij trishtimi si per here te pare. Trishtim poeti. Po ishte merzitur me keta poetet e rinj qe donin te dilnin nga labirinti i tyre si minotauri dhe mund te benin gjemen; mund ta hanin ate vete. Kishte tre numra rresht qe botonte nje Bodler te ri, qe s’i shqitej nga gjaku, aq shume e kishte turbulluar me vrullin e tij djaloshar pa nje cen. E kishte perpire qe ne leximin e pare dhe si me nje leter kopjativ, ai ia kishte perthithur me gjithsej shijen. E kishte lene pa mend dhe s’po gjente menyren se si ta sikteriste, prandaj e botoi tre here radhazi qe t’i merzitej, po sa here e conte mendjen tek ai ndjente nje tronditje gati si nje fatkeqesi. Vijne papritur si hordhite barbare dhe te rroposin per nje cast, mirefilli ndjen se te ka kaluar koha. O zot, ose duhet te vuajme prej vrasjeve te talenteve, ose duhet te poshterohemi me nje buzeqeshje triumfi per ta e t’u japim doren.
Djaloshi ishte fare afer dhe ai kthehu kryet plotesisht nga ai. I tha me sy; C’kerkoni, djalosh?
Zotni Koliqi, nisem per Puke e kushedi kur vij..ju lashe mbi tavoline nje poezi..i vetmi ngushellim per atje eshte nje gisht leter..
U kthye dhe iku si i ndjekur pa thene asgje tjeter. Mungoi ajo tirada kinse e dale prej zemre e mbushur me urime e pershendetje zemre. Ky djalosh kishte vetbesim gjer ne cinteresim per veten. Ishte i llojit sakrifikues. E shpetoi prej nje ftese kortezie; Doni dicka me pi, djalosh? Pra, ai i kishte hedhur dorashken. U terbua, i erdhi ta ndiqte dhe t’i terhiqte veshin per kryelartesine qe kishte treguar, por e permbajti veten, madje qeshi me kete parodi qe e shpiku prej vetevetes nga frika, vetem nga frika. Vec kur te degjonte edhe ne zerin burreror dhe lajkatues te Rrokut, britmen e majekrahut; erdhen barbaret! Se keshtu vijne keta te rinjte e zbehte, qe te sillen rrotull ngaqe ta kane nevojen e, kur i permbushin qellimet, bajne mahi per ty neper kafene e klube.
Mori serish pajtonin dhe shkoi te Shiltet e Stambollit, te hante pacen e Koles dhe te shikonte e te ndezullohej prej harese, sic bente cdo mengjes, keto kohet e fundit, cingijen me syte si bajame, Xhilanen xhind me krela gjer te thembra e kembes, me mishin pothuajse cullak, te zeshket e me vija te rrumbullta epshi qe te zinin frymen. Me te s’kish rene ende ne shtrat, se i druhej renies ne dashuri, e kishte kete dobesi, binte ne dashuri dhe bente marrina; pinte, i linte punet, edhe ato krejt te domosdoshmet, e ia mbathte ne arrati, pa lene kurrfare njoftimi. Fishta e perkrahte, madje i thoshte me buzagazin e tij shkelqyes; ia shkule puplat prej trupit si gjeli i zi i Llesh Kabetes? Me nje fjale, a e shkaterrove, a e hoqe merakun?
Ne redaksi shkoi ne mesdite, pasi i kishte bere te gjitha ritualet, u ul ne kolltukun rrotullues prej lekure te kuqe te erret dhe, kur pa nje poezi perpara, gjysme te hapur, iu kujtua djaloshi i zbehte. Pati nje grime frike, nje si medyshje e pakenaqesi, nuk i donte me befasite, tani qe pothuajse qe i ngopur me gjerat, po pikerisht ato fjalet e tij aq mekanike, kinse pa peshe e qe fshihnin nje te keqe, se do te nisej per Puke, e bene qe te zgjaste duart e te hapte fletet.
David, thirri, hiqe profesorin e latinishtes prej faqes letrare, fut ket poezi..
Ne mbremje nuk luajti brixh. Po pikerisht ate mbremje, kur fare s’i shkonte neper mend, Xhilana i premtoi se do t’i shkonte ne dhome, ne mesnate. Ai djalosh i kishte sjelle fat. Po i ecte. Kur perfytyroi kurmin e saj aq hamgjites, i lakmuar prej te gjitheve, edhe prej atyre qe iu dhimbseshin fort paret, erdhi menjehere ne qejf. I brodhi te gjitha vrimat e qytetit, takoi plot te njohur e miq, po ishte si ne ethe dhe aspak i qarte, sic i ndodhte pothuajse gjithmone.
Prej kah i vinte? Poezia. Ai djalosh e kishte tronditur, por krejt ndryshe, jo me cmire te fshehte, por me keqardhje. Ishte nje nevoje e brendshme per ta marre ne mbrojtje. Ishte njekohesisht nje kapitullim i pranuar me gaz, nje mundje pa u ndeshur, sepse s’kishte rivalitet. Zakonisht kur na mundin pa lene asnje grime dyshimi, eshte nje ndjenje nenshtrimi qe na kthen ne sherbyes te zellshem. Edhe pse jemi poshteruar boterisht brenda vetes, pa e shpallur, duke e ndrydhur e trysur thelle, sepse vetem keshtu mund te ruajme qetesine e jashtme.
Nuk i ngjante askujt ai djalosh, as Bodlerit, as Rembose, as Karducit, as Leopardit, po as shpures se tij, po ta merrte vesh Fishta, ne qofte se do ta lexonte, nuk do te tregohej entuziast, se tek ai djalosh kishte shume sarkazem e ironi per idhujtarin. Ai djalosh kishte dhuntine e nje moderniteti qe s’vjen prej ndikimeve po eshte thjesht prodhim i pavetedijshem i fares se vet. Ai pothuajse vinte nga rruga, prej pamjeve te vrazhdta te saj, prej vulgaritetit te bujshem, por qe kishte tharmin e vet impresionues. Mundohej ta hiqte nga trute dhe piu pa mase sepse te tjere po vinin. Ata ishin te porta. Sot, neser, ai do te hynte.
Kur piu goten e trete te veres, nxorri nje pusulle dhe shkroi; Ju lutem me e pase kujdes Migjenin, se asht nji talent i respektueshem.. Ia nisi menjehere nenprefektit te Pukes. Ishin gjeste qe ai i bente jo rralle. Por me fort kur ndjehej i nenshtruar, por kurre kete dobesi s’ia pohoi vetes.
Pas nje muaj po ai djalosh e kerkonte me sy te Kafja e Madhe, tashme i harruar plotesisht. Kush eshte ky?
Nuk po me njifni zotni Koliqi? Erdha t’ju falenderoj per fjalet e mira. Me emeruan drejtor.
Kaq?
Marr ma teper, qeshi djaloshi. Por nuk i tha kurrgje per poezite dhe skicat qe gazeta po ia botonte rregullisht.
Do t’uleni?
Jo, ju faleminderit..tash nisem per Greqi..arsyena shendetesore.. dhe i zgjajti doren.
Atehere pac shendet, i tha Koliqi dhe i shterngoi doren, por..sa u be gati ta pyeste per doren qe iu duk shume e nxehte, nderroi mendje, sepse nuk mund te poshterohej serish prej ketij djaloshi kaq delikat.
Dhe perseri e harroi. Vec njehere iu kujtua pas nje darke me miq, kur mbeti vetem dhe ishte ne forme per te shkruar. Po sapo hodhi vargun e pare e kapi veten krejt bosh dhe kjo ndodhi krejt papritmas, frymezimi qe i kish ardhur si shkulm iu be fir ne cast. Perse ndodhi? Ende kishte neper kujtese nje proze te migjenit per nje malesor me breke legjendare qe pershkon malet me nje thes me miser mbi shpine.. breke legjendare.. misri.. nje rreqethje, nje oh prej tmerrit dhe pena i ngeci dhe nuk shkoi me tej. Nje kokerr miser i kerciti dhe atij ne leter.. nje kokerr miser i verdhe qe leshoi nje vezullim te holle prej floriri.. dhe ishin ato dite kur malesore te veriut, prej ujes, hanin qershi, se qerdhite ishin ba me bollek ate vit..se s’kishte miser.. s’kishte buke me hanger..dhe ajo malesorja me barkun te goja qe prej ujes se perbindeshme i lutet plakes t’i kepus qershi.. e ai kishte pare dhe s’e njihte mjerimin. Po edhe poeti nji aristokrat ishte.. dukej prej bojes dhe kostumeve qe vishte.. po sa tronditese! Po aspak e bukur. Po cfare te ishte? Dhe i shkrepi qe ta merrte nje nate te cingijet, te ajo Xhilana me cica te medha e me thithka si gonxhe stambolli, ta shifte tu u zhigate ne epshe dalldisese, se ia ndjente mishi qe ai djale i hajthem s’kishte provue gja.
E pa dhe nja dy here te tjera, i buzeqeshi lehte, po nuk qendroi t’i jepte doren. E zinte nje ngutje dhe nje deshire per t’iu larguar.
Nje dite pyeti Davidin, redaktorin dhe faqosesin, nje inventar levizes i te gjitha imtesive qe lidheshin me te gerbulurit e parnasit.
S’na ka sjelle me ai djaloshi, David..ai.. Migjeni..
Ashte ne Itali, vuen prej tuberkulozit, zotni..
Ashtu? Sa keq.. Dhe une s’e kam patur mendjen me e pyet..Shkruaji nje leter si redaksi dhe kerkoji ndonje shkrim..
Ju ban pershtypje ai, zotni Koliqi?
Po, me ban pershtypje.. po ju?
Bah, vargje te lira, jo s’e s’kane mendim, po mezi kaperdihen..
Ti di shijet, David, po poezia e mire ashte e mire, me varg te lire a me varg klasik te rregullt, me rime e me.. shkruaji ate letren..
Siurdhenon, zotni Koliqi..tash menjehere..
Mos harro te permendesh dhe emrin tim..
Natyrisht, zoti Koliqi..
Kaluan muaj dhe serish Koliqi u kujtua per Migjenin. E pyeti Davidin per te;
Nuk ka sjelle ndonje shkrim Migjeni.. kemi nevoje per ndonje shkrim prej tij..
Nuk e moret vesh, zoteri Koliqi.. ai vdiq!
Jo, s’di asgje!
Paska vdeke ne vere.. Tash dy muej perpara.. I gjori, fare i ri..
Ne s’e dhame vdekjen e tij?
Jo.
Po pse?
Lajmi erdhi me vonese. Ndonje njoftim aty ketu..
Jepe lajmin.. te zgjeruem..
Ka dy muaj, zoteri.. dy muaj.. Epo i ri ishte..di dhe dicka tjeter..
Kishte nje liber ne shtyp, po ia censuroi mbreti..atje ka mbet, te Gutenbergu..
Ja, mbaroi dhe kjo marredhenie, me nje harrese. Dhe ai djalosh s’do t’i dilte me perpara me ato sy qe i digjeshin prej etheve, me ato duar te nxehta, me ate zbehtesi dhe asaj ndjenje te cuditshme per afrim, por qe ai s’e kishte afruar kurre. Dhe e shikonte krejt cullak para Xhihanes, asaj xhideje orienti, ashtu te dobet, me brinje qe i duken duke marre fryme me veshtiresi prej epshit. Ja, qe s’ia dha kete kenaqesi. Po pse, pse? Krejt pavetedije ndodhin shume fenomene te komplikuara brenda misterit te njeriut, por ajo qe te cudit se tepermi eshte gjendja e gabuar qe te kaplon ne rrethana te rendesishme, nje ironi e skajshme ne nje cast sublim, nje tallje ne nje cast sinqeriteti, nje lehtesim per nje vdekje. Ja, kjo e fundit i kishte ndodhur atij duke e tronditur se tepermi. Dhe ishte perforcuar kur Davidi i pat thene se libri i Migjenit ishte censuruar.
Dhe pastaj kishte bere ate gafen, qe ne mes te miqve te perkore, aq klasikegjante, aq te ditur per te mbushur mendjen se poezia e madhe ishte bere, dhe per kete s’kishte kurrfare dyshimi, duke u mjaftuar per shembull vetem me Danten, ai kishte thene ne nje cast pushimi, ne mes te nje qetesie meshe, se poezia e vertete eshte ne shpirterat, qe edhe vete shpirterat s’e dine. Ajo qe vjen, eshte ndryshimi. Ajo qe vjen. Ndoshta dhe ka ardhur po ne bejme sikur s’e veme re se duam te ruajme statukuone. Dhe kishte permendur, per te keqen e tij, Migjenin. Askush s’kishte folur. Pasi e tha kete, Koliqi u ndje serish i lehetesuar. Dhe prandaj e beri qe te hiqte pershtypjen e lehtesismit te meparshem. Dhe ishte cuar dhe, pa thene asnje fjale, kishte ikur.
Pastaj, pas disa vjetesh, kur ndodhej ne Itali, kishte kundershtuar qe eshtrat e Migjent te ktheheshin ne atdhe. Jo tani, jo tani, zoterinj, se do ta quajne komunist..do ta bejne sherbestar..dhe ndersa do te bejne plojen, gjaksine, si kengetar te plojes do te therrasin Migjenin.. Mos, zoterinj..
E kishin pare te varri i tij ne Torre Pelice disa here, krejt vetem, duke vendosur nje tufe lule, ne kembe, me fytyre poshte duke u lutur, me fytyre lart duke u lutur dhe pastaj kishte ikur me te shpejte. E kishin pare edhe kur eshtrat ishin marre dhe ishin derguar ne atdhe, me nje tufe lule qe i linte ne po ate vend dhe lutej pa fjale.

Nju Jork 2014

KUR FJALA FLET SI ZEMRA

January 23, 2014 by dgreca

Nga Rrustem Geci – Dortmund/

Qe një ëndërr që më solli tek ti. Në ëndërr kështu ndodh, asaj kam qejf t`i besoj. Shkrimet për burgjet, për plagët, zakonisht s`i pëlqej .Por jeta s`i për inat kah burgu më shtyri. Poetët jo rralë janë akuzuar për tema të burgut dhe plagëve, sepse, temat e tilla po e dëmtuakan letërsinë. Mendimi im në këtë temë është i kundërt. Ata që ngrisin burgje e vrasin njerëz , ata e lëndojnë letërsinë e jo poetët që i këndojnë lirisë. Burgu pra, nuk e do të vërtetën, as temat rreth saj. Shqipëria e kohës së poetit ishte një burg , ku të burgosurit ishin shumë të dhunuar. Poetin Ibrahim Agimgostivarin e njoha në Dortmunt, në një moshë të shtyrë. Libri poetik”Në treje të muzgut” i botuar në Tiranë nga shtëpia botuese, „ Dardania “, dhe në „ Në tretje të muzgut“ janë libra poetik me vlera të mirëfillta, poezi që burojnë nga zemra dhe terratisjet e jetës. Çdo plagë që e them, më djeg , më dhemb, thotë poeti; kjo liri në gjuhë të huaj , s´më lë lot në dritare. Vetmia dhe heshtja jo rrallë më gërryjnë. Emrin burg , emrin qeli, emrin diktaturë e proletariatit, asgjëkundi s`dua ta dëgjoj. Sepse, vetë e kam përjetuar burgun dhe atë jetë të rëndë. Vrasjet dhe krimin, shprehet poeti i fshikulloj, se të vrarë kam birin tim. Në këtë jetë trazimesh e keqja më shumë po vika nga jeta se nga vdekja. Në Shqipëri në gjithë jetën time, tepri e patëm shtypjen dhe dënimet, ato na e sterrosën jetën. Diktatura e Enverit ishte përtej çdo realiteti. Nën qeverisjen e tij çdo gjë ishte e dobët, parullë dhe, sterile. Pyeteni tokën, rrugët, shtëpitë tona të varfëra, aty mund të lexoni vuajtjet tona, imazhin e përdhunuar të njeriut. Në regjistrat e asaj kohe, kudo janë eshtrat tanë, gjaku ynë, të rënët me emra të rrëzuar. Ky stacion s`mbaron këtu, Shqipëria është adresa ime, gjaku im i padukshëm, shkruan poeti, Ibrahim Agimgostivari. Libri i Ibrahimit, „Në tretje të muzgut“, po edhe libra të tjerë të këtij autori, shprehin vlerën e mirëfilltë artistike. Ibrahim Agimgostivari , i dënuar i Enver Hoxhës, përjetoi ferrin e diktaturës së tij. Poezia e Ibrahim Agimgostivarit, me një stil krejt origjinal, krejt të veçantë, është një dëshmi e kohës së tij. Shpirt, ende pa u tharë lotët e pritjes , . . ti ike.. e në çastin e mbërritjes , m´u desh mua të iki. Këto dhe vargje të tjera tregojnë se fjala flet s´i syri , si zemra , ndryshe, do ishte fjalë koti. Shpirt, pse të heshtim,.. ata do na vrasin,.. ata kanë shumë errësirë brenda. , lexoj në një poezi të tij. Jeta e poetit, Ibrahim Agimgostivarit është një histori me shumë beteja. Ibrahim Agimgostivari u lind në Tiranë më 1934. Shumë vite punoi mësues në fshatrat e Kukësit. Që në moshë të re interesimet e tij për poezi , ishin të veçanta. I dashuruar pas teatrit, ai shkroi dramën „ Pas shpine “ që u censurua nga regjimi komunist dhe u bë shkak për të kaluar 5 vite të plota në burg. Ibrahimi ishte dënuar me pesë vjet burg, ndërsa vëzhgimet e sigurimit do vazhdonin deri në përmbysjen e atij regjimi. Ibrahim Agimgostivarin deri më tash ka botuar katër libra; “Mall”, 2. “Në tretje të muzgut”, “Intervistat e mia dhe dy drama”, dhe së fundi “Fjala flet s´i zemra” . Më 1990, Ibrahim Agimgostivari bashkë me familjen e tij dhe mijëra të tjerë, shqiptar rebelohet, dhe me trimat e ambasadave, në korrik të vitit 1990 , kryengritet për ta shembur pushtetin e Hoxhës, dhe të Ramiz Alisë. Ai regjim i shtypjes dhe i burgut që vrau Shqipërinë për disa dekada, ishte Enver Hoxha, dhe shpura e tij e pushkatarëve. Që nga viti 1990, poeti, Ibrahim Agimgostivari jeton dhe krijon në Dortmund të Gejrmanisë. shëndet poetit, Ibrahim Agimgostivarit!

Ibrahim Agimgostivari – tufë poezish nga libri “Fjala flet si zemra”

Mall

Prej tokës sime u mërgova

Nën një qiell tjetër

I lumtur s´jam aspak

Malli për atdheun më gërryen

Dhe sa herë shihem n´pasqyrë

Më i mplakur dukem

Lulet

Lulet s´çelin vetëm për vete

Po edhe për hiret e kësaj jete

Kështu e ndjeja këtë botë

Në pranverën e tokës sime

Ndarja

Sa qemë së bashku

Nuk ndihesha keq

Por gjërat ndryshuan

Kur ne u ndamë

Lotët e zemrës

Sa herë zbres në Shqipëri

Dheun e tokës sime e puthi

Se aty i kam të mbjellë

Lotët e një jete të rëndë

Urtësia e barit

Në këtë jetë me trazira

Çfarë tu them syve tuj

Pranverës në degët e pemës

Barit të urtë në kopësht

Shpirti tim prej shkrimtari

Z o g u

Ishte një gjetje zemre
Që më ndau nga ti
Nga ajo betejë e imja
Nga ajo luftë me ty

Vështrim
Sa herë vjen korriku
Më kujtohet e kaluara
kohën që ma mori burgu
dhe xhelatët e atij burgu

Kujtime

Shpirt, me çaste të kujtoj
Unë nuk njoh kohë tjetër
zemra nuk po harroka
as në këtë moshë të shtyrë

Mbetje vajesh

Unë tani jam në kërkim
Si zogu që kërkon çerdhe
Nëse t´i do të pajtoheshe
s´do të ndahesha prej teje

As në një vdekje të dytë

Fjalët si ura mendimesh
Me ty mua më afrojnë
Ato më shpjejnë tek ti
Dhe ty të shpjejnë tek unë

Ëndërr qenka jeta
Në flakët e së cilës
hyjnueshëm digjemi
duke lënë pas vetes
dhimbje dhe shpresë

Në frymën me poezi
fjalët flasin si zemra
fjalët flasin si shpirti
fjalët flasin si jeta

Shqipja jonë e bukur
Shqipja jonë e mirë
ëmbël unë e ndjejë
edhe këtej n´egzil!..

Për këtë jetë kam ca pyetje
Por askush s´më përgjigjet
Këtë jetë kështu e harxhova
E dhimbja kurrë s´mu nda

Drithërimë

Sot isha i trazuar
shëtita deri në lodhje
deri në raskapitje
për ta mbytur mërzinë
dhe mallin për
Shqipërinë

Kujtime

Kam rendur pas teje
Që të takoj njëherë
Por fati nuk deshi
Na ndau përgjithnjë

Fjala shqip
Në vëndet ku mërguam
Kudo na quajnë të huaj
Fjala shqip këtej s´kuptohet
Në të gjitha zyrat
Ajo duhet të përkthehet

Çaste intime
Sa herë unë i sodis yjet
shpesh me ty i ngatërroj
me duart tuaja të buta
me buzët tuaja të vala

I arratisuri
Ika nga vuajtjet e mia
pa e ditur se ku po shkoj
mërgimin nuk e njihja
as gjuhën kurrë ia mësova

Kështu më ikë 20 vjet!..

Dallgë

O e bukura Shqipëri
çdo gjë që shkruaj për ty
del nga prushi i zemrës

Në shpirti tim të trazuar
motivet me Shqipëri
kudo më bëjnë dritë

çdo çast më japin jetë

Intime
Sa herë mbetem vetëm
fjalë zemre m´afrohen
plagën nuk e flaki dot
dhimbja mbetet brenda

Aktakuza
Në të gjitha ato hetuesi
Hetuesit kërkonin emra
Unë ua tregoja gjakun
dhe vrajat nëpër trup

Mesazh
Shpirt, mos qaj për mua
Edhe në vdekshim një ditë
Këto vargje do t´ua lëmë
Në vend të amanetit tonë

Monolog
Sa herë kam pyetur veten
çfarë mund të fali sot
fjala më zihej në grykë
s´ kam plumb për vëllain

KOHA IME

Koha ime kishte

Formën e një molle

Njëra ëndërr, dhe

Tjetra dhimbje

Po ta ndash në dy pjesë

Do e shohësh gjëmën

Të ngjashme me të

Pangjashmen!..

SHQIPËRI

Shqipëri, të fala prej

meje. Shpirti im, zemra ime

çdo çast jam brenda teje

në damarët me ujë e me

tokë, jam në këngët tua

dhe të përqafojë shumë!..

VJESHTA

Vjeshta vjeshtoi dhe këtë herë

E përrojet derdhen nëpër det

Eklipset vazhdojnë punën e tyre

E mua mallin më gërryen brenda

Jam larg nga atdheu im, hartën

E Shqipërisë e kam në kraharor

Një zjarr në shpirt më djeg, kam

etje për lumejtë e atdheut tim

Digjem për një rreze të Shqipërisë

Përplasem me jetën si me një

Kafshë, Të fituar s´jemi asnjëri

As unë dhe as vetvetja ime!..
Tim birit

O i bukuri im, o i miri im

Ty të vranë aksidentalisht

Por plaga më mbeti mua
( Nga ajo gjysmë luftë )
Që e përgjaku Shqipërinë

Klinikat e botës

Plot janë klinikat e botës, po

plagët e mia s´mi shërojnë

këto plagë janë plagë Shqipërie

pesëdhjetë vjet të vrara!…