Nga Ilir Levonja/
-ese-/
Më mbetën sytë tek një shishe uzo. Një shishe hollake me nuanca qielli dhe që thoshte se ishte prodhuar në Greqi. E mora në dorë dhe e tunda. Thjesht për atë zakonin e buburricave në pijen tonë tradicionale, rakinë. Shumë gjëra më vërshuan në mendje. E para mos diku aty ndodhej ndonjë grek?! Më afrohej e më fliste si fillim për uzon, pastaj për vlerat dhe virtytet e Greqisë, si vendi ku u shpik demokracia.? (E kam patur një radheje një hall të tillë me djathin e bardhë.) Mirëpo heshtje. Gondolat me malll pluskonin në një mërmërimë dritash plot qetësi. Asnjë grek nuk mu afrua. E dyta…, mbrëmjet e largëta në Shqipëri. Pah çfarë orësh, plot aromëra. Por le t’i përmendim nga pak. Le të lodrojmë ca sytë atyre viseve.
Mbaj mend se kur isha i vogël, im at’ më dërgonte shpesh të blija uzo. Ka qënë një dyqan në pazarin e vjetër të qytetit tim. Një aradhë shitoresh me stilin e një pazari Turqie. Me rrugën shtruar me gurë të bardhë, që dukeshin si sipërorja e kokës pa flokë. Ashtu krahas njëri-tjetrit tej e tej. Midis shitoreve diku, ndodhej dhe ajo e pijeve, ku një burrë plak në banak nuk e kishte problem të hapte njërën nga shishet e rafteve dhe të mbushte atë tënden për aq lekë sa ti kishe. E thënë ndryshe, kishe për tre dopio, tre të jepte. Nuk ishte nga ata shitsa që të thoshte, jo, jo nuk i prek shishet unë. Plaku quhej Lipe dhe kishte ca sy të butë që reflektonin paqe. Madje mund të them se qe një nga arsyet që unë vrapoja sapo më urdhëronte ime më që të shkoja. Pra paqja e syve dhe komunikimi i butë. ”Të mungon ndonjë metelik more bir? Nuk ka gjë, më jep sa ke se e rregullojmë atë punë”, thoshte ai. Se afërmendsh, ndonjëherë nga nxitimi, binte edhe ndonjë qindarkë rrugës.
Tje tër gjë që më vjen ndërmend…, janë ato tavolinat e sime mëje. Sidomos kur i vinte i ati. Më ka mbetur në mëndje si gjëja më e bukur e mbrëmjeve fëminore. Ajo sillej në atë kthinë të vogël duke bërë më të pamundurën. Për ne që kishim pak oborr, ndonjë kotec etj…, ishte karakteristike pula e fushës. Mezetë me të përbrendshmet ishin të parat. Të tjerat çfarë të ndodhej sipas stinës. Dimrit përshembull, sallata e ullinjëve me presh dhe lëfore portokalli, rigon e vaj ulliri. Buka e thekur, djathi… Kurse verës, pa diskutim sallata e domates, shalqini etj. Ato meze të vogla midis tim eti dhe gjyshit. Dy burra me nga një shishe në dorë. Shishe të vogla që mbanin rreth nga njëqind gram, ose njëmijë mililitër. Dhe ime më që dukej sikur edhe duart i ndrinin për shkak se në tavolinë kishte të atin dhe të shoqin. Dy burrat më të rëndësishëm në jetën e saj. Sapo ata i mbaronin ajo i kishte gati dy të tjerat, ato zbardhëdhonin sikur të ishin mbushur me qumësht. Ishte uji që e bentë uzon e bardhë. Gjithmonë ato shishka të vogla rrinin të pastra dhe seç kishin një lezet në duart e tyre. Sot burrat pinë me gota, por nuk e di…, ose nuk e shoh më atë, po e quaj lezetin e duarve të kohës.
Më vonë kur dola botës vura re se ashtu e pinin edhe në Greqi, edhe në Turqi. Diçka që mbeti në fëmijëri.
Tashmë kur e provojë edhe vetë, vërej se më shumë më shijon me ujë dhe ashtu e bardhë, se sa e qartë dhe e kthjellët. Ndofta edhe për hatër të memories? Ndaj dhe thelbi i kësaj sprove të rastësishme, është tek memoria. Kuadrati i kujtesës brenda njeriut. Ndërkohë janë edhe shumë probleme të tjera nga dita që mund të trajtohen. Raporti midis pronorit i imi, imja, jona, etj. Dhe faktit të jetuar. Tërësia ballkanike apo pellgu i Mesdheut në përgjithësi. T’i marrim me radhë.
Afrimitetet.1)Kur e pyeta një ditë një fqinjin tim turk se, a kishte gjëkundi ndonjë dyqan ushqimor, shkurt me ushqime të Turqisë. Ai ma ktheu gjithë qejf: ”Të ka vajtur mëndja për byrek? Kadaif.? Fol çfarë do.? Më ka ardhur mamaja, mërzitet vetëm. Po ashtu po e vë të bëj byrekë se vdes për këto. Të paktën shtyn edhe ditën”. Dhe ashtu u bë… 2)Diku afër kam një restorant grek. Shkojë ndonjë të shtune. Sapo futem në derë i zoti, një djalë nga Kreta ma bën menjëherë me dorë. Më vjen në tavolinë dhe gjëja e parë më ofron një gotë hollake me pak uzo, një pjatë nga ato të filxhanave të çajit me gjiro dhe fillojmë avazin me lajmet e fundit nga Ballkani ynë. Por dhe Mesdheu i madh…, qartazi sikur të jetojmë akoma atje. Dhe jo këtu në këtë vend kaba, të zhveshur nga pronori imi, i joti, i yni etj. Mua ndërkohë më kujtohet mezetë e sime mëje. Mbrëmjet me dy burrat e mëdhenj të memories sime. Lëngëzohem dhe them se me patjetër edhe ky burrë grek duhet të ketë patur kësisoj kujtimesh. E pyes dhe çfarë nuk më tregon. Copëza të arta. Biles në varësi të atyre ka ngritur dhe mban biznesin e tij. Madje ka sipër derës një parrullë të tillë…, ushqime safi prej Greqie. 3)Tek vendi i punës ku jam vet, gjithmonë u shërbej dy motrave të moshuara italiane. Për shkak se kanë një biznes të tyre, piceri e të tjera. Nga që kanë një jetë që vetëm aty punojnë, nuk flasin thuajse fare anglisht. Kështu sapo vinë, pyesin për mua. Dhe fjala e parë që më thonë është, Çiao paesano? Come va la vita? Pastaj më shpjegojnë se për çfarë gjënden aty dhe si gjithmonë më duhet t’i ndihmojë e tu shërbejë. Pastaj kur shtrohemi, më pyesin se çfarë ndodhi me mbretin e tyre dikur në Shqipëri. (Unë qesh se këtë pyetje ma blnte dikur edhe një napoletan i moshuar, ai që unë e quaj heroi im.) Atë që solli Duçja kur ato ishin fare të vogla. Unë u them se asgjë, veç e vumë të na gatuante makarona. Dhe ato kënaqen së qeshuri. Por nuk harroj t’u kujtojë se na ndërtoi edhe rrugë, ura, etj. 4)Dentinstin e kam nga Bejruti, madje i vjen mirë që unë shqiptari i jam një klient besnik. Jemi mesdhetarë më thotë, edhe pse krruhemi, prapë pak a shumë kemi të njëjtat rite. Deri diku të njëjtën soj guzhine etj. Ju i thoni kështu e ne ashtu, po në fund të fundit gjethe rrushi me oriz janë, apo jo?. Dhe i referohet memories se si në kohën e Turqisë, ata kishin guvernator një shqiptar. Unë i them se quhet Pasho Vasa, nga Shkodra kultura e vendit dhe se është poet i madh. ”Se edhe ju keni qënë kështu me Turqinë” më thotë ai duke vendosur dy duart përbri njëra-tjetrës dhe fërkuar gishtat tregues. I them kalimthi se jo Turqia, por Perandoria Osmane dhe në të’ nuk ishin vetëm shqiptarë. Por gjithfarësoj popujsh etj…, ndaj quhej Perandori. Por nuk ia vlen. Për ‘të ne kemi bashkëpunuar me Turqinë. Pastaj nxiton të tregojë për traditat, tu më thotë ai. Për ato grimca memorie, me qejf me kënaqësi. Dhe si pa dashur edhe origjinën e distilimeve dhe fermentive. Pastaj nxiton të plotësojë që këtu jemi ëngjuj për njëri-tjetrin. Kurse atje, fashistë, xhihadistë, kriminelë. 5) E njëjta gjë edhe me serbët, boshnjakët, kroatët, maqedonasit. E deri tek bullgarët. Kemi kaq shumë gjëra të bukur nga memoria, aq sa tërësia i duket një tryeze të shtruar nga një nënë. Përshembull aq sa edhe çorba si gjellë, më befasoi që për e rumunët ishte diçka e mëngjesit si paçja në mëngjesoret tona. Megjithatë në e kemi referim të problemit, këtë gjellë plot lëng, kur themi se na i bëri punët çorbë etj.
Jo vetëm vendet ballkanike apo ato rreth pellgut të Mesdheut, janë prirur historikisht në histori luftrash, dhune dhe pushtime. Dhe mbi të gjitha në një urrejtje tipike mes fqinjit me fqinjin. Por shumë syresh rreth e rreth botës. Njerëzimi kështu qënka ngatërruar. Problemet më të mëdha t’i ketë me fqinjët. E kam theksuar sipas rasteve, por në distancë…, ata vërejnë përmes memories, zakone, tradita, ushqime etj…, që kanë plot përbashkësi. Madje krenohen me to. Përdorin pronorin imi, jona, joni, yni. Madje me këmbungulje, i gëzohen edhe shijes. Por edhe asaj ndjesie përpjekjeje për të bërë më të bukur jetën tonë. Dhe vërejnë gjithashtu se, memoria jonë ka brenda saj një botë sa një qiell. Megjithatë ajo vërtitet si një kuvli në një qiell tjetër. Akoma më të madh se qielli i memories tonë. Ai i regresit të urrejtjes dhe Unit dominant. Dhe kjo të trishton për faktin se tek forcat revashnshiste, politikat ultranacionaliste, kuvlia e memories sot, ka zëvendësuar ushtarin e gjallë me Zotin vet. Kjo është akoma më e vështirë se edhe koha në luftrat e mëdha. Le të flasim për të përbashkëtat. Jo për tu lodhur, për tu shplodhur. Jo për tu grindur, për tu argëtuar. Jo për atë pjesë, gjetkë…, ku përkundet e hidhta Por thjesht për atë dashuri njerëzore që vjen edhe nga gjërat më të thjeshta. Pasi aty fillon në fakt e vërteta, koha reale. Ajo, që është më e madhe se vet njeriu. Në fund të fundit ne jemi tashmë, qytetarë të globalizmit.