Shkruan:Muarrem Sharka/
102 vjet nga masakra e ushtrisë serbe në Darsi!/
Krahina e Darsisë shtrihet në kodrat në jug të lumit Shkumbin,kufizon me Dumrenë në lindje dhe në jug e jugperëndim zbret deri në kufinjtë e fushës së Myzeqesë.Një vendbanim i hershëm,i konstatuar dhe nga dëshmitë arkeologjike,shumë pranë rrugës “Egnatia”,me një terren kodrinor të butë ku banorët sigurojnë jetesën e tyre me pak mundime.
Nuk është ky qëllimi i këtij shkrimi,por besojmë se është i nevojshëm informacioni për të gjithë ata që nuk janë njohur me ekzistencën e kësaj krahine.E identifikuar gjatë viteve të diktaturës si “Zona e Hamit Matjanit”,ka zbehur në një fare mënyre kontributin e shume burrave të kësaj zone,të cilët luftuan dhe drejtuan per liri si dhe në radhët e Ushtrisë Antifashiste,si Rahman Uruçi,Zyber Sharka dhe një vargu të gjatë partizanësh trima të cilët nuk mund t’i përmendim të gjithë.
Po të vëresh me kujdes toponiminë e kësaj krahine,ndryshe nga vise të tjera përreth,janë të pakta vendemërtimet me origjinë sllave.Nuk është vendi këtu për të rënditur arsyet pse ka ndodhur kjo,por në të vërtetë një “vepër” e ushtrisë serbe në 25 Mars 1913,ka pëjetesuar një vendemërtim që thirrej “Boka e Bardhë”,por sot nga banorët vendas njihet si “Ke të thermit”.
Një thermit”.
Një ngjarje që numëron 102 vjet në datën 25 Mars,e përjetësuar si toponim që përdoret nga pak banorë të cilët i referohen rrallëherë për arsyet e tyre,e fshirë nga kujtesa historike.
Po sjell disa fraza të shkëputura nga libri “DARSIA” i studiuesit Harun Greca për të hedhur pak dritë mbi ngjarjen:Në marsin e vitit 1913 serbët kapërcejnë Shkumbinin,zënë kodrat e Darsisë…Në lartësinë 272 metra të Mollagjeçit u vendos shtabi i divizionit…Serbët synonin kalimin nëpër Darsi e Myzeqe të dilnin në Adriatik…Në paraditen e 24 marsit,formacioni ushtarak osman,i komanduar nga gjenerali Xhavit Pasha,që vinte nga Fushë-Kruja,në tërheqje për t’u kthyer në atdhe,ua preu hovin serbëve…Mënjanë,larg e veç ushtrisë osmane,dy banorë të fshatit Gjuzaj;Dervish Zyber Çela e Mersin Selman Çela,të ndodhur atë ditë në shtëpitë e tyre,pranë frontit ku zhvilloheshin luftimet,rrëmbyen armët,hapën “frontin e dytë” te varrezat e lagjes.
Pas largimit të ushtrisë turke,forcat serbe zunë përsëri pozicionet e mëparshme.Ata që e pësuan ishin banorët e fshatit Gjuzaj.
1- Ushtria serbe rrethoi fshatin dhe arrestoi të gjithë burrat duke terrorizuar gra e fëmijë.Të gjithë burrat që morën nga vatrat e tyre,të paarmatosur,civilë,serbët i therën ashtu siç theret bagëtia në kasaphanë.
Ja si e përshkruan këtë ngjarje Harun Greca,në të vetmen kujtesë të shkruar për zonën,pra në librin “DARSIA”:Thikat ndriten ne errësirë prej reflekseve te dritës…I therren në dy therrtore,i hodhen kapicë mbi njeri-tjetrin…Era e rëndë e gjakut dhe rënkimet e të therurve trazuan qetësinë e shtirur të natës…
Nga kjo masakër doli i gjallë vetëm Mustafa Xhyra,të cilin jo se e kursyen,por thikat e ngulura në qafë nuk ia morën dot jetën,ndoshta për të refyer për të tjerët ato caste të fundit për 27 burra të fshatit që u masakruan barbarisht nga serbët,dhe për t’i treguar botës mbarë se cilët ishin barbarët, cilët ishin ata që dhunonin e thernin pabesisht shqiptarët.
Më poshtë po rëndisim emrat e banorëve të masakruar:
1.Adem Vallja 10.Islam Alleshi 19.Seit Greca
2.Beqir Greca 11.Islam Vallja 20.Sulejman Xhyra
3.Caush Greca 12.Murat Greca 21.Sefer Xhyra
4.Dervish Çela 13.Mersin Çela 22.Sako Xhyra
5.Elmaz Çela 14.Mustafë Xhyra(I mbijetuari) 23.Selman Çela
6.Hasan Greca 15.Mustafa Greca 24.Tahir Greca
7.Islam Xhyra 16.Nuredin Greca 25.Xhaferr Greca
8.Islam Greca 17.Qazim Xhyra 26.Jaçe Greca
9.Idiz Çela 18.Sulejman Greca 27.Veli Xhyra
Serbët pas masakrës u futën në Lushnje,ku qëndruan mbi dy javë.Nën presionin e Fuqive të Mëdha ata u larguan nga territoret e pushtuara.
Në respekt të këtyre martirëve,por dhe për të gjithë ata shqiptarë që kanë larë me gjakun e tyre të pastër këtë truall të shtrenjtë,besoj se nuk është e udhës të kalohet në heshtje masakra e 25 Marsit,kryer nga kriminelë të pamëshirshëm serbë në zonën e Darsisë.
2- Shpresojmë që në të ardhmen e afërt,në vendin e quajtur “Boka e Bardhë”,e cila u skuq me gjakun e paster të 27 martirëve,duke i dhënë emrin “Ke të Thermit”,të vendoset të paktën një pllakë përkujtimore,si një symbol ku pasardhësit të kenë mundësi të vizitojnë nga afër,çdo 25 mars,truallin e mbrujtur me gjak të pafajshëm,derdhur nga papërgjegjshmëria,nga ndjenjat harbute,çnjerëzore,nga pabesia e formatuar që në gen e një tufe kaçakësh që u kishte marrë koka erë,dhe fantazia e tyre e sëmurë shihte ëndrra me brigje deti.
Eshtë për të ardhur keq që sot dhe varret e tyre nuk janë më.Ato u prishën dhe u zhdukën gjatë kohës së diktaturës.Një masakër tjetër po në këtë zonë,30 vjet më pas,më 24 tetor 1943,tronditi Darsinë dhe gjindjen përreth.Rreth shtatëdhjetë vetë u pushkatuan,me urdherin e Mehmet Shehut,vrarë nga dora e një nëntëmbëdhjetë vjeçarjeje(siç thonë),port ë habit fakti që përsëri ishte i pranishëm një dëshmitar serb,famëkeqi Dushan Mugosha.
Këto tmerre të mbjella nga dora njerëzore,por me mendje dhe shpirt çnjerëzor,duhet të fshihen njëherë e përgjithmonë nga kjo botë,,dhe për këtë është e nevojshme dhe kujtesa historike!
Lushnje më 23.03. 2015