Letërsia – Dielli

Letërsia fantastiko-shkencore në botën arabe Takim me shkrimtarin sirian Taleb Omran

May 7, 2016 by dgreca

“Njeriu modern duhet të lexojë më shumë libra, që ta zhvillojë fantazinë dhe të mos bëhet rob i teknologjisë, sepse kështu ruan ndjeshmërinë dhe natyrën e tij njerëzore”. Ky ishte një nga mesazhet e shumta që përcolli shkrimtari dhe shkencëtari sirian dr. Taleb Omran në takimin e radhës të ciklit “Bisedë me autorin” organizuar me 6 Maj ne Tirane.

Ndryshe nga herët e tjera, Libroteka e AIITC u dhuroi lexuesve të saj mundësinë për të bashkëbiseduar me një shkrimtar të huaj, i njohur si një nga pionierët e letërsisë fantastiko-shkencore në botën arabe.

Takimi me të u zhvillua në Amfiteatrin e AIITC. Aty morën pjesë studentë dhe intelektualë të ndryshëm.

Dr. Omran Talib e filloi bisedën, duke bërë një historik të shkurtër të zhanrit fantastiko-shkencor. Ai përmendi se ky zhanër i ka fillesat me veprën letrare “Histori e vërtetë” të shkrimtarit të lashtë Lucian nga Siria. Pastaj përmendi një seri veprash të autorëve mesjetarë muslimanë, të cilat mund të konsiderohen të këtij zhanri, siç janë:“Qyteti i virtytshëm” i Farabiut, “Letra e faljes” e poetit Ebu-l Aëla el-Ma’arri etj. Ndërsa theksoi se ky zhanër mori hov në mesin e shek. XIX dhe shkëlqeu me shkrimtarë të tillë si Zhyl Verni, H. G. Uells etj.

Më pas dr. Omran përshkroi shkurt lidhjen e tij me këtë lloj letrar. “Që i vogël lexoja shumë, aq shumë saqë fëmijëria ime qe shumë e shkurtër. Kjo bëri që tek unë të krijohej një bagazh i madh njohurish, të cilat më pas më ndihmuan të shkruaj. Fillimisht e nisa me poezi, pastaj shkrova një tregim të shkurtër fantastiko-shkencor” – tha mes të tjerash. Ai rrëfeu se si mes përkushtimit dhe vështirësive arriti të bindte botues të ndryshëm, derisa nxori në qarkullim mbi njëzet romane dhe dhjetëra tregime fantastiko-shkencore përgjatë 40 viteve.

Ndërsa më 2007-ën themeloi Lidhjen e Shkrimtarëve Arabë të Fantashkencës, të cilën vazhdon ta kryesojë. Duke shpjeguar shtysat që e nxitën të merrej me letërsinë fantashkencore, ai tha se bagazhi i njohurive që merr njeriu në jetë e frymëzon atë të shprehet për të ardhmen. “Këto parashikime nuk janë profeci, por përfundime që nxirren nga analizimi i kushteve dhe rrethanave të ndryshme, nën dritën e njohurive shkencore” – shtoi ai.

Në vështrimin e tij, letërsia fantastiko – shkencore ndahet në dy llojesh: në letërsi serioze dhe në fantazi. Karakteristika e së parës është se ajo ka në qendër njeriun dhe shqetësimet e tij për të ardhmen. Ndërsa karakteristika e së dytës është se ajo përmban hiperbolizime, fantazi dhe teprime për qëllime argëtimi. “Me keqardhje them se në botë mbizotëron letërsia e llojit të dytë. E njëjta situatë vlen edhe për botën arabe” – tha autori.

Në shkëmbimet e shumta që pati me të pranishmit, shkrimtari theksoi rëndësinë e vënies së një ekuilibri midis kënaqësisë dhe arsyes, me qëllim që njeriu ta jetojë jetën natyrshëm. “Në qoftë se kënaqësia e mbizotëron arsyen, produkt i saj është njeriu mendjengushtë, i cili synon që mendimin e tij t’ua imponojë të tjerëve me çdo mjet.

Është pikërisht ky një nga rreziqet më të mëdha që i kanoset njerëzimit. Ilaçi i kësaj situate është vetëm lidhja me librin, me leximin, me diturinë.” Ishte ky një nga mesazhet mbyllëse të takimit.

Më pas të pranishmit i falënderoi Kryetari i Bordit Drejtues të AIITC dr. Faruk Borova, i cili i ftoi ata t’i vazhdonin bisedat në koktejin e shtruar me këtë rast.

Letërsia është bashkëshoqëruese e dhimbjeve dhe gëzimeve

March 28, 2015 by dgreca

-Intervistë e Raimonda Moisiut me publicistin dhe poetin shqiptaro-amerikan-Kostaq Duka/
Gjatë “udhëtimit” të jetës ndodhin ndryshime të rëndësishme dhe nisur nga atmosfera e këtyre ndryshimeve progresi i letërsisë bashkëkohore na ka dhënë temat kryesore në literaturë, mënyrën dhe format e reja të njeriut modern me botën e tij të brendëshme, ndjenjat, motivet sociale , gjuhën letrare, letërsinë e reformuar, humanizmin, miqësinë e respektimin, hapjen e tyre ndaj të gjitha gjinive, krijime të cilat identifikojnë vlerat e vërteta të një krijuesi që jeton brenda detajit artistik. Duke ndjekur nga afër angazhimin letraro-artistik, në gjini të ndryshme të e autorit Kostaq Duka, vërejmë se ai ka merita të vecanta duke luajtur një rol të rëndësishëm si poet, prozator dhe publicist. Kjo është një nga arësyet që më bëri mua të hyj në dialogun intervistues me krijimtarinë e tij, për të kërkuar dhe gjetur ndërrthurrjen e rrymave në gjendjen kulturore, psikollogjike, formimin e tij letrar, fenomene këto të botës shpirtërore të binomit njeri-krijues! Pikërisht gjatë këtyre viteve në emigracion poeti dhe publicisti Kostaq Duka ka manifestuar krijimtari artistike të larmishme, të vlerësuar, vetdijen estetike , i vet-ndërgjegjshëm në mesazhin e figurave e personazheve të përshkruara e realizuara prej tij , të domosdoshme ndaj njohjes më të thellë të sekreteve të jetës e artit letrar, zbërthimin me mjeshtëri të botës së brendëshme njerëzore, mundësinë për të komunikuar me të nëpërmjet poezisë, prozës dhe skicës, duke na dhënë kështu vepra të spikatura dhe interesante të fjalës së bukur dhe mendimit filozofik. Andaj detyrë parësore për të gjithë krijuesit e mërguar është se; ” janë ata që me fjalën e shkruar, mendimin filozofik, intelektual e qytetar të lartësojnë ndërgjegjen dhe kulturën e kombit, të integrojnë trashëgiminë kulturore në forma e përmbajtje të ndryshme. Publicisti dhe poeti i njohur Kostaq Duka ka lindur në vitin 1952 në qytetin e Korçës. Diplomuar në filozofi, në Fakultetin e Shkencave Politike-Juridike në Universitetin e Tiranës. Ka ushtruar për një kohë të gjatë profesionin e gazetarit.Pasion i perhershëm në krijimtarinë letrare kanë qënë poezia dhe drama, vënë në skenë nga teatri “A.Z.Çajupi” dhe trupa të tjera teatrore të qytetit të Korçës.Prej vitit 2000 jeton me familjen në Chicago, Illinois. Ne vitin 2008 fitoi çmimin e parë në prozë në konkursin e zhvilluar në Ditët e Letërsisë Shqipe në Michigan dhe në vitin 2009 çmimin “Gjergj Fishta” në poezi. Ne vitin 2012 u nderua me çmimin “Dritëro Agolli” për vëllimin me poezi “Ne dy hapësira” nga Elita-Letra-Art Korçë.
Veprat letrare:
Vëllime poetike:/
“Thjeshtësi”- 1976, Shtëpia Botuese “Naim Frasheri”, Tiranë
“Flas me barin”- 1998, Libraria “Dhori Koti” Korçë
“Trëndafili që çelte në janar”-2008, Shtëpia Botuese “Toena” Tiranë
“Në dy hapësira”-2012, Shtëpia Botuese “D.I. J. A Poradec”
Drama:/
“Përtej vetes”
“Fqinjët”
“Provim i vështirë”
Prozë: “Hoteli i fantazmave”- Tregime, botuar nga Shtepia Botuese “Globus” R Tiranë/
Bisedoi:Raimonda MOISIU/
-Një karrierë mbresëlënëse e juaja si poet, dramaturg,prozator e publicist. Ç’mund të na thoni si filloi karriera tuaj ? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?
Le të kthehemi gati 50-të vite më parë në moshën e adoleshencës, kur gëlojnë papushim ëndrra të bukura e fantazi gati të marra për të ardhmen. E doja matematikën e fizikën. Merrja pjesë në konkurset në Korçë e fitoja. Më inkurajonte në dashurinë për matematikën e fizikën mësuesi kujdestar i paharruari Gavril Kolaci e më tej në vitet e gjimnazit mesuesi i shquar i lëndës së fizikës Ilia Tili. Por si “vjedhurazi” shpirtin tim rinor po e rrëmbente bota e artit.
Gjimnazi “Raqi Qirinxhi” vazhdues i ish Liceut të Korçës që për një kohë në vitet 60-të përfshinte edhe klasat e tetëvjeçares zjente nga veprimtaritë artistike. Promotor ishte profesori i letërsisë Vangjush Ziko që kishte përfunduar studimet e larta për letërsi në Institutin “Gorki” në Moskë. Vënia në skenë në ato vite në teatrin”A.Z.Çajupi , kur isha ende fëmijë, e pjesës teatrale-muzikore kushtuar liceistëve të Korçës me libret të Vangjush Zikos dhe regji të mjeshtrit Sokrat Mio, dilpomuar në Francë, ishte hapi i parë në kontakt me botën magjepse të artit. Në shfaqje merrja pjesë si recitues i poezisë së njohur të Naim Frashërit kushtuar Korçës, vatër e arsimit,dijes e kulturës. Këtu fillon dhe dashuria për poezinë, letërsinë e artin që u kthye në motivi kryesor në jetën time.
-Vazhduat të ngjiteni në skenë si recitues?
Po.Veprimtaria recitative ne vitet 60-70-të ishte shumë e gjallë. Pranë pallatit të kulturës ishte një rreth i recituesve që drejtohej nga Artisti i Popullit Dhimitër Orgocka. Me Edmond Budinën, aktorin, regjisorin dhe producentin e njohur në kinematografi, në ato vite shokë gjimnazi , Dhimitrin e kishim idhullin tonë dhe e ndiqnim në gjithë veprimtaritë e tij teatrore dhe recitative. Ato vite në Korçë u zhvillua një konkurs i të rinjve në artin recitativ. Edmond Budina meritoi vendin e parë ndërsa unë të dytin.
-Po pse s’e vazhduat rrugën së bashku me Edmondin për t’u bërë aktor por mbaruat studimet per Shkencat Politike-Juridike në degën e Filozofisë?
Është histori e gjatë. Kur e kujtoj ve buzën në gaz, e them: si është jeta?! Shkurt. Të dy me Mondin u përgatitëm nën kujdesin e Dhimitër Orgockës. Do të shkonim në Intitutin e Lartë të Arteve pas klasës së njëmbëdhjetë. Diplomën e maturës do e merrnim duke qënë studentë të vitit të parë. Por kur po afrohej dita, mësuesi im i shtrënjtë i gjimnazit Gavril Kolaci, më kërkoi e më vuri me takt para dilemës së madhe: “Nuk kam asgjë për zgjedhjen që ke bërë por e ke peshuar mirë?” Foli pak. Por sa shumë më tronditi. Vërtet a i kisha të dhënat e plota për një aktor me të ardhme?! S’vura gjumë në sy një natë të tërë. Të nesërmen e takova Dhimitrin dhe i bëra pyetjen: Dua të di realisht a mund të bëhem aktor i vërtetë.?Ai buzëqeshi. Pastaj u mendua pak. Dallova mëdyshjen. “ Si të them. Por kam frikë se je pak i shkurtër” U skuqa deri në përvëlim. E ndjeva se kjo ishte përgjigja që mund të më lëndonte më pak. Ja kështu Monda.

-Le të kthehemi përsëri në letërsia, hapat e parë, botimet e para.
Nuk e harroi atë moment kur profesor Vangjush Ziko më këshilloi t’i mblidhja poezitë e shkruara në një fletore dhe t’ia çoja. Inkurajimi i tij më bëri me krahë. Profesori, i njohur për përkujdesjen, këtë fletore ma ktheu pas gati dhjetë vitesh kur unë 24 vjeçar promovova në Korçë librin e parë me vjersha e poema “Thjeshtësi” botuar nga Shtëpia Botuese “Naim Frashëri” në vitin 1976.
-M’u kujtua shprehja e një shkrimtari të madh, Stefan King, kur e pyetën: “ Se si mund të bëhesh shkrimtar. Ai u përgjigj –“merrni ndër duart tuaja libra të shkrimtarëve të tjerë dhe lexoni cdo gjë të tyre, –mos mendoni jo vetëm si të shkruani libra.” A ndani të njëjtën filozofi me të?
Pa dyshim. Por në lexim ka shumë rëndësi përzgjedhja. Mjeshtrit edukojnë lexuesit e kthehen në shkollë për krijuesit e rinj, shkrimtarët e këqij prishin shijet e çorientojnë krijuesit, për më teper indirekt lenë të kuptohet se të shkruarit qënka “gjëja më e lehtë” Ne të rinjtë e viteve 70-të kemi pasur fatin e madh të ishim lexuesit e parë të veprave të porsabotuara të mjeshtrave të fjalës poetike Ismail Kadare,Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Xhevahir Spahiu,Moikom Zeqo, Ndoc Gjetja,Musa Vyshka, Koçi Petriti. Lanë mbresa me botimet e para dhe bashkëmoshatarët Roland Gjoza, Rudolf Marku, Agim Isaku, Petraq Risto dhe Bashkim Hoxha, studentë në Tiranë dhe Skënder Rusi e Visar Zhiti në Shkodër.Por përveç leximeve ndikim ka edhe klima letrare që në një qytet si Korça nuk ka munguar në ato vite. Dëgjimi nga afër i shkrimtarëve të afirmuar si Sotir Andoni, Vangjush Ziko, Teodor Laço,Petraq Zoto, Arsinoi Bino, Nella Sinaeri, Andon Mara, Petraq Samsuri, Guri Miçinoti e të tjerë linin gjurmë tek ne të rinjtë. Kjo klimë nuk na mungoi edhe si studentë. Dhe guxuam të shkruajmë e të botojmë. Mos harrojmë të botoje qoftë edhe një poezi pa le një cikël në “ Zëri i Rinisë” e sidomos në “Drita” ishte ngjarje e vërtetë. Sot interneti ka hapur dyert kat e kat, ose më thjesht është pa dyer dhe krijon mundësi e lehtësi publikimi. Kjo lehtësi teknologjike është gjë e mirë por jo çdo gjë që shfaqet mban erë art.Dua të theksoj se në vitet e gjimnazit endrrën për letërsinë e ndaja me veçanti me shokun tim të klasës aq shume pasionant dhe energjik pas letërsisë, shkrimtarin, humoristin dhe publicistin Vangjush Saro. Ai ishte lexuesi e kritiku i parë i krijimeve të mija.
-Si e kujtoni botimin e poezise së parë?
Isha 16-të vjeç kur botova së pari në “Zëri i Rinisë”. Ishte një poezi e shkurtër kushtuar Shqipërisë. Në po atë faqe botoi dhe treshja e famshme nga Durrësi, Bashkim Hoxha, Petraq Risto dhe Ilija Dede, me të cilët u lidha aq shumë kur ata studionin për gazetari dhe unë për filozofi.
-Me sa kuptoj ata ndoshta u inkurajuan të përfshiheshit në rrugën e gazetarisë që për ju u bë profesioni kryesor në jetë?
Jo. Me këta miq më shumë bisedonim për letërsinë. E vërteta është se ai që më ka nxitur e inkurajuar për të “tradhëruar” filozofinë e për të ushtruar profesionin e gazetarit per me shume se njezet vite, ishte shoku i dhomës, i talentuari e njeriu me zëmër të madhe gazetari e shkrimtari Ndue lazri. Një e dy më jepte tema e më tërhiqte pas vetes në “Zëri i Rinisë” apo gazeta “Bashkimi”.Veçanërisht në fushën e publicistikës pranë kam ndjerë e vazhdoj të ndjej këshillën e mikut tim ekonomistit e pedagogut Koço Broka.
-Diku përmëndet që në moshën 24 vjeçare botuat librin e parë me vjersha e poema po drama e parë a la gjurmë tek ju për t’u bërë shtysë për të tjera krijime?
Padyshim. Drama titullohej “ Provimi i vështirë”. U vu në skenë nga studioja për aktorë që ishte pak a shumë pjesë përbërëse e teatrit “A.Z. Çajupi” me regji të Petraq Marjanit. Kjo dramë u hapi udhë dramave të tjera me të cilat jam nderuar edhe me çmime në festivalet teatrore të Korçës.Por sukses të veçantë arriti drama “ Përtej vetes” fryt i një bashkëpunimi të ngushtë krijues me regjisorin Dhimitër Orgocka. E veçanta është se kjo dramë u dha në mbyllje të punimeve të Konferencës Kombëtare të Talenteve të Reja me pjesëmarrje të gjërë të krijuesve, në tetor të vitit 1990. Interpretuan të paharruarit aktorët e shquar, Artistë të Popullit, Dhorkë Orgocka dhe Stavri Shkurti si dhe Mirjana Deti, Guri Koço, Sotiraq Bratko,Petrika Riza dhe Fotaq Xheka.
-Po më tej e vazhduat rrugën e dramës?
Pas saj erdhën ngjarjet e vrullshme. Teatri u zhvendos në rrugë e sheshe. Më përfshinë zhvillimet politike. Për vitet 1991-1993 isha kryetar i PS për Korçën dhe njëkohësisht gazetar i “Zërit të Popullit”
-Pra ju e latë pas letërsinë?
Asnjëherë nuk ka ndarje të vërtetë.Letërsia është bashkëshoqëruese e dhimbjeve dhe gëzimeve, tallazeve shpirtërore. Duket sikur të braktis e rikthehet si nevojë për t’u shprehur. Të tillë e konsideroj të gjithë krijimtarinë pas viteve 90-të në poezi, prozë, letërsi dokumetare.
-Përmendët prozën. Ju në faqet e internetit vecanerisht në “Fjala e lirë”, gazeta “Kritika”, “Zemra shqiptare” dhe shtypit të shkruar keni hedhur mjaft skica dhe tregime të shkurta. Gjininë e skicës e detyruat të vinte tek ju apo është preference e juaja?
Është kjo e dyta. Skica, krahas përshkrimit dhe reportazhit ka qënë nga gjinitë më të dashura si gazetar. Them se skica është një e shkrepur blici në një moment tepër të veçantë që shpesh flet sa një roman.Aty nga fundi i viteve 80-të në Konkursin Kombëtar për publicitikë u nderova me çmimin e tretë pikërisht në gjininë e skicës. Pas vitit 2000 kur mbrita në Amerikë nevoja e të shprehurit më nxiti t’i rikthehem skicës dhe të lëvroj tregimin e shkurtër.
-E vlerësoni të frytëshme krijimtarinë në emigracion?
Mendoj se po. Të jetuarit me shqetësimet e emigrantit, fillimisht në Greqi, pas vitit 1993 i dha udhë botimit të librit me poezi “Flas me barin” në vitin 1998 botuar në Libraria Kotti, ndërsa këtu në Amerikë ku jetoj në rrethinat e Çikagos për gati 15 vite së bashku me familjen kam botuar vëllimet me poezi “ Trëndafili që çelte në Janar” botuar nga Shtëpia Botuese “Toena” në vitin 2008, “ Në dy hapësira” botuar nga Enti Botues “Dija Poradec” në vitin 2012, i cili u nderua me çmimin “Dritëro Agolli” nga Elita-Letra- Art në Korçë si dhe vëllimin në prozë të shkurtër “Hoteli i fantazmave” botuar nga “Globus. R” në vitin 2010. Në këto vite në Amerikë dhashë ndihmesë si bashkëautor dhe redaktor për librin “Qyteza dhe njerëzit e saj” përgatitur nën kujdesin e shoqatës qytezare “Përparimi” në Çikago, shoqatë që ka mbi 90 vjet jetë. Ky libër u përkthye dhe u botua edhe në gjuhën angleze .Të dy botimet shqip dhe anglisht u realizuan nga Shtëpia Botuese “Albin”. Me një grup miqsh, intelektualë të vërtetë Minella Aleksi, Anastas Shkurti, Dritan Papazisi dhe bashkëpunëtorë të tjerë nxorëm për disa vite revistën me ilustrime “Rreth Nesh” me mbështetjen e pakursyer financiare të shqiparo-amerikanit me origjinë nga Qyteza e Korçës Nick Vangel.Kam marrë pjesë me krijime në poezi dhe në prozë edhe në disa botime me mjaft autorë të tjerë emigrantë, si “Zemra prindërore”, “Pena të gazetarisë shqiptare në diasporë” etj. Aktualisht jam në prag të botimit të dy vëllimeve, një me poezi dhe një tjetër në prozë.
-Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo ato janë thjesht pjellë e fantazisë?
Prirem nga dukuritë që ka afruar jeta në të shkuarën dhe në të tashmen, në lëvizjen e saj. Subjektet, detajet artistike, atmosfera e gjithçka tjetër aty marrin jetë, nëpërmjet analizës e mendimit. Gjithçka e mendoj dhe e përpunoj në dialog me veten para se të ulem të shkruaj. Më duket i vështirë çasti i zbardhjes, i hedhjes në kompjutër apo letër, i krijimit që më tundon. Më duket se pas kësaj mund të formësohet diçka jo ashtu si e dëshiroja.
-Shquheni në prozë për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Çfarë iu tërheq më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht?
Mendoj se si poezia edhe proza duhet të kenë një mesazh a nëntekst të natyrës filozofike ose më thjesht që të ve në mendime. Jetën e jetojmë të gjithë po këndvështrimi artistik i jep asaj ngjyra e përthyerje gati tjetërsuese me forcë joshëse e tronditëse. Pikërisht mprehja e shikimit dhe mendimi i avancuar filozofik, në kushtet e lirisë mendoj se është dallimi kryesor me letësinë e realizmit socialist që të detyronte partishmëri dhe aty ku flitej thjesht për bukurinë e ndjenjës së dashurisë.
-Si mendoni për statusin aktual të kritikës? A ka kritikë të mirëfilltë sot për sot?
Mendoj se ka njerëz të mënçur dhe intelektualë shumë të përgatitur në universitet e Shqipërisë dhe ato të perëndimit por zëri i tyre është sporadik, i pastrukturuar në një rrymë autoritare që u ve vulën krijimeve që sot janë të shumta.
Ju faleminderit!
Bisedoi: Raimonda MOISIU

Ilire Zajmi: Gazetarinë e kam profesion, Letërsia është dashuria ime

October 14, 2014 by dgreca

Ilire Zajmi është nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Dhe jo vetëm kaq! Ajo ështëgazetare, shkrimtare, përkthyese e studiuese.
Ka studiuar drejtësinë.Magjistre e shkencave të gazetarisë e komunikimit masiv.Jeton në Prishtinë dhe aktualisht punon në Radio Televizionin Publik të Kosovës ( RTK), gjithashtu edhe korrespondente e Agjencisë italiane të lajmeve, ANSA .
Profesoresha e gazetarisë ështëautore e përmbledhjeve me poezi: “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, shtëpia botuese Corpos Editora, Portugali (2011), ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014).
Autore e romanit “Fashitja e ëndrrave rebele” Prishtinë (1996), librit publicistik bashkë me gazetarin italian Filippo Landi “Un treno per Blace” botuar në gjuhën italiane nga shtëpia botuese la Meridiana në Itali (1999); “Një tren për Bllacë”, shtëpia botuese Saga Prishtinë (2011), librit studimor në fushën e gazetarisë “Pamjet televizive dhe realiteti” shtëpia botuese Rozafa , Prishtinë (2011). Autore e romanit “Era” botuar nga shtëpia botuese ” Bota Shqiptare” Tiranë 2014.
Ka sjellë në shqip nga gjuha italiane, së bashku me Anton Nikë Berishën, poetin italian Giuseppe Napolitano.
Shkrimtarja dhe Studiesja e njohur Ilire Zajmi ështëprezantuar edhesi autore në revista letrare e antologji ndërkombëtare.
Poezitë e saj janë përkthyer në disa gjuhë të botës si anglisht, frëngjisht, italisht, portugalisht, rumanisht, në gjuhët malazeze, kroate, boshnjake, etj.
Pjesëmarrëse në festivale ndërkombëtare të poezisë.Fituese e çmimit “Ventennale” në konkursin ndërkombëtar për poezi në Milano të Italisë, 2011. Fituese e çmimit të parë për poezi në manifestimin “Mitingu i Poezisë” edicioni i 49 në Gjakovë, maj 2013.
Anëtare e PEN qendës së Kosovës dhe asociacionit Poetas del Mondo (Shkrimtarët e botës).
Koordinatore e festivalit ndërkombëtar “Britma e gruas” etj.

Bisedoi:Raimonda MOISIU/

-Jeni nga shkrimtaret pioniere të fillim -viteve të demokracisë në Kosovë. Kalimi juaj i sukseshëm nga juriste në gazetare e më pas në poete e romanciere. C’mund të na thoni si filloi karriera tuaj letrare? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

ILIRJA: Të bëhesha shkrimtare kam ëndërruar si fëmijë. Kam botuar vjershat e para në moshë fare të njomë. Studimet në fushën e jurisprudencës vetëm se pasuruan njohuritë e mia dhe më ndihmuan shumë në udhëtimin që kisha nisur drejt botës së madhe të librit. Me gazetari fillova të merrem kur isha studente, mirëpo shpirtin e kisha gjithmonë te poezia.
Prandaj studimet, profesioni i gazetares dhe pasioni për të shkruar , të gjitha kanë një emër: dashurinë për letërsinë, artin, të bukurën. Është një udhëtim i projektuar gjatë, i cili më sfidon , më jep kënaqësi, më merrë shumë energji, por edhe më përmbush shpirtërisht si asgjë tjetër.
E kam thënë gjithnjë gazetarinë e kam profesion, letërsinë dashuri.

-Ju jeni poete. Qindra vargje poetike dhe disa vëllime me poezi. Po citoj disa tituj të vëllimeve me poezi ; “Këmbanat e mëngjesit”-Prishtinë (1991), “Baladë e bardhë “ – Prishtinë (2000), “Amnesia” në gjuhën angleze, ‘Ëndërr e huaj” në formatin e-book Filozofia urbane (2013), përmbledhjen me poezi në gjuhën frënge “C’est la fin” botuar nga shtëpia botuese l’Harmattan, Francë (2014), dhe bashkëautore në antologji kombëtare e ndërkombëtare. C’mund të na thoni për këtë përvojë interesante e përkushtim profesional?

ILIRJA: Librat e botuara flasin me gjuhën e tyre. Secili libër i botuar në Kosovë apo jashtë është një aventurë e re letrare, përvojë në vete.Për secilin varg e secilën fjalë, duhet shumë punë, sakrificë e kohë.Letërsia është kërkuese, ashtu si fryma e ajri që thithim. Më pëlqen të mos ndalem, të jem vazhdimisht në kërkim të motiveve të reja, të hapësirave të reja letrare..
E bindur se librin më të mirë akoma se kam shkruar, vazhdoj të punoj me përkushtim e ambicie në rrugën që kam nisur.Sukseset vijnë më pas, e nuk mungojnë.

-Cili është elementi më i rëndësishëm dhe interesant për të shkruar një libër të suksesshëm me poezi?

ILIRJA: Temat që trajton, gjuha që përdor, vargëzimi , stili origjinal por mbi të gjitha talenti. Pa pasur talentin, të tjerat janë kot.

-Cfarë shërben si frymëzim për të shkruar poezi? A keni ndonjë ndjesi të vecantë kur ju shkruani poezi të bukur, të ndjeshme e të mirë?

ILIRJA: Më inspirojnë gjërat e thjeshta të jetës, gjërat për të cilat shpesh harrojmë se ekzistojnë. Më inspiron vazhdimisht jeta, dashuria por edhe vdekja. Kur shkruaj diçka që më ngjason e mirë, ndjehem pezull, si të jem në ajër.

-Kur shkruani poezi, cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

ILIRJA: Nuk kam vend të preferuar. Mbaj gjithmonë me vete laps e letër. Vendi është irrelevant.

-Cfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

ILIRJA: Muza është hyjni, është trill i perëndive. Mister.

-Ju keni një aftësi të pabesueshme të stilit tuaj poetik, që dëshmon gjithnjë e më shumë se jeni ndër poetet e shquara të letërsisë shqipe. Kur ju shkruani një poezi, cila është pjesa më e vështirë; shtjellimin e elementeve me modelet e fjalës që e përbëjnë, muzikaliteti i vargjeve, strofës, kadenca, ruajtja e rimës, metaforat, figurat artistike, vargjet e lira… Ku qëndron forca e inteligjencës tuaj;është ambicje sfidë apo të dyja bashkë?

ILIRJA: Të shkruarit është magji. Kur hedh vargjet në letër, e analizoj a i kam thënë ashtu si i kam menduar. Shpesh shkruaj në disa variante, derisa poezia merrë formën me të gjitha finesat artistike.Ndodh që edhe atëherë të kërkoj më tepër nga vetja.

-Ju shkruani poezi lirika dashurie “të pastra dhe të drejtpërdrejta në të shprehur” –dhe vërtet jeni nga poetet e rralla që me vargjet tuaja shpërthyese ilustroni dashurinë njerëzore. Si ja arrini ta bëni këë?

ILIRJA: Dashuria është esenca e ekzistencës njerëzore. Ajo që na fisnikëron shpirtin e plotëson jetën. Nëse nuk do shkruaja për dashurinë, se besoj se do të shkruaja fare.

-Cfarë ju shtyn të shkruani një poezi protestë me ton qytetar, intelektual e social?

ILIRJA: Realiteti që jetojmë, koha dhe rrethanat, padrejtësitë. E mira dhe e keqja që përjetojmë në botën tonë. Të mos ngresh zërin kundër këtyre dukurive, dmth. të pajtohesh me to.

-Ju përvecse poete jeni romanciere dhe publiciste. A i shihni këto zhanëre si sfidë?

ILIRJA: Poezia është religjioni im. Prozën e shoh si një zhanër ku jam sprovuar më pak dhe synoj të vazhdoj. Ndërsa sa i përket publicistikës, me librin e botuar në Itali “Një tren për Bllacë” kujtoj se ia kam dalur ta sfidoj veten me sukses.

-Cila është sfida për të shkruar një roman? Zhanërin e romanit e “bëtë ju të vinte të ju”, apo është preferenca tuaj?

ILIRJA:Proza është zhanër që pak e kam lëruar deri më tani. Është preferencë imja që t’i rrekem këtij zhanri me seriozitet.

Kur ju shkruajtët romanin “Fashitja e ëndrrave rebele”(1996) dhe këtë vit romanin “Era” (2014), të vlerësuara ndjeshëm nga kritika e kohës, dhe këto vepra nuk janë fantazi, por është bota e brendëshme njerëzore.Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë;burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

ILIRJA: Romanet që ju përmendi shtellojnë ngjarje reale, romane për “kohën e thyer” siç u vlerësua në një shkrim të botuar. Janë ngjarje e personazhe nga jeta reale.Një histori dashurie, e vendosur në një periudhë historike, në Kosovën e viteve 90’.
Historia e dashurisë mes Erës e Butrintit, personazheve kryesore është vendosur në sfondin historik të kohës që i përket. Nëpërmjet tyre dhe fatit të personazheve të tjerë, jipet një tablo e qartë e jetës politike dhe sociale në Kosovën e asaj periudhe: instalimin gjithnjë e më shumë të terrorit serb, papunësinë, pasigurinë për të ardhmen, shpërnguljet masive drejt perëndimit, dilemat e shumta mbi të ardhmen, arrestimet dhe pushimet masive nga puna, etj. Pra, çdo element i asaj periudhe, është dhënë me vërtetësi në faqet e romanit.
Natyrisht se historia e dashurisë dhe emrat e personazheve janë të trilluara, por ngjarjet janë frymëzuar nga realiteti të cilin vetë e kam jetuar në ato vite të vështira për të gjithë.
Në librat e mi, realiteti dominon.

-Ju shkruani mrekullisht e mjeshtërisht në lidhje me personazhet komplekse dhe dilemat morale të cilat përballen me të metat dhe të mirat e tyre në shkallë të ndryshme. A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel mbi përvojën jetësore?

ILIRJA: Po sigurisht. Libri publicistik “Një tren për Bllacë” i botuar në Itali në vitin 2009, ndërsa në Kosovë në vitin 2011, është libër ku rrëfej përvojën time si gazetare gjatë luftës në Kosovë. Aty e kam përshkruar Iliren si personazh, që rrëfen përvojën e saj jetësore bashkë me shumë karaktere të tjera që e përjetuan luftën në Kosovë.Të njëjtën gjë bën edhe bashkëautori i librit Filippo Landi.

-A keni menduar ndonjëherë për t’i shkruar skenar filmi? A do të jeni në gjendje ta bëni atë?Dhe po qe se provoni ta bëni atë, c’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Pra shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?

ILIRJA: Shumë vepra të sukseshme janë xhiruar edhe si filma. Ka edhe shkrimtarë që bëjnë skenare filmash. Jam autore e disa dokumentarëve televizivë. Të jesh shkrimtare e të bësh skenarë filmash, duke njohur edhe teknikat e punës është një mrekulli.

-Znj.Ilire, jeni edhe përkthyese, dhe së bashku me përkthyesin Anton Nikë Berisha, keni përkthyer poetë më famë botërore, si poetin italiani, Giuseppe Napolitano, nga italishtja në shqip . Cfarë ju ka shtyrë t’i përktheni poezitë e tij?Cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në përkthimin e tyre?

ILIRJA: Përkthimi është art, rikrijim. Të përkthesh poezitë e Napolitanos ishte e vështirë por njëkohësisht edhe kënaqësi , të sjellësh një mik të madh të shqiptarëve në gjuhën shqipe. “Përshpëritje e hënës” është një poemë shumë e veçantë, e shkruar me pasion dhe vargëzim specific.

-Teoritë e përkthimit janë trajtuar më të konsiderueshme për kohën tonë. Në arkivin tuaj krijues poetik kini disa vëllime me poezi të përkthyera në disa gjuhë të huaja.A e ka nxitur përkthimi i tyre ndjenjën tuaj të krijimtarisë, intensitetin dhe kërkesat në artin e të shkruarit?

ILIRJA: Më pëlqen të përkthej autorë sidomos nga letërsia italiane. Njohja e gjuhëve të huaja dhe përkthimi të hapin dritare të reja komunikimi me botën e letërsisë së atyre gjuhëve.Lexoj e përkthej në disa gjuhë dhe kjo më inspiron dhe më jep mundësi të pakufishme të përcjell kah shkojnë tendencat në letërsinë moderne, e të bëhem pjesë e pashmangshme e tyre.

-Ju keni gjithashtu edhe karrierë të admirueshme- në gazetarinë e komunikimit masiv. Aktualisht punoni në Radio Televizionin publik të Kosovës ( RTK). Si mendoni a është domosdoshmëri ngritja e një bordi letrar apo miratimi nga kritika e kohës për botimin e një libri?

ILIRJA: Fakti se më shumë ka shkrimtarë se lexues, tregon se libri duhet të kalojë nëpër disa filtra para se të botohet. Mirëpo edhe bordet letrare dhe kritika e kohës janë mekanizma të diskutueshëm, pasi dominohen nga grupe klanore, të interesit etj.
S ‘kam dyshim se gjithçfarë librash pa asnjë vlerë botohen çdo ditë, por jam e bindur se ata me vlerë gjejnë rrugën e tyre të suksesit.

-Në cdo lloj karriere –nënkuptoj karrierën tuaj në letrat shqipe dhe në botën e artit, keni pasur zhgënjime? Cilat kanë qenë uljet dhe ngritjet gjatë ushtrimit të saj?
–
ILIRJA: Jam e vetëdijshme se rruga që kam zgjedhur është e gjatë, e mundishme, me plot të papritura. Nuk është rrugë e shtruar me lule.Më e rëndësishmja është të zgjedhësh rrugën në të cilën rrallë shkohet. Ato që e përcjellin këtë rrugë kanë fare pak rëndësi.

-Jeni vlerësuar pozitivisht dhe admirueshëm nga kritika e kohës në Europë, Ballkan por edhe më tej në SHBA-s? Cili është miratimi kritik për ju në Shqipëri?

ILIRJA: Jam prezantuar në disa antologji në Europë, SHBA e gjetiu në botë. Përgjithësisht veprat e mia janë pritur mirë, dhe janë vlerësuar me nota pozitive.E vlerësuar si poete moderne e guximshme e herë herë rebele.

Pse shkruani?A keni disiplinë në të shkruar?E përfytyroni veten pa shkruar ndonjëherë?

ILIRJA: Shkruaj sepse ekzistoj. Nuk mund ta projektoj ekzistencën time ndryshe, veçse si dikush që ka pasion shkrimin.Kur filloj të shkruaj, di të jem e përkushtuar. Por di të jem edhe shumë rebele dhe e padisiplinuar.Kur nuk shkruaj ndihem bosh.Më bëhet vetja e huaj dhe e largët.

-Si shkrimtare, poete, esseiste, publiciste dhe juriste- cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë` në Kosovë?

ILIRJA: Kombi dhe vendi im po përjeton një kohë të vështirë 15 vite pas përfundimit të luftës. Varfëria, korrupsioni, mungesa e lirisë së shtypit , moszhvillimi ekonomik , degradimi shoqëror ka pllakosur Kosovën, vendin më të izoluar në Europë, të katandisur në mjerim politik e ekonomik. Ky vend duhet të ndryshojë kursin e politikës, të zgjedhë njerëz të moralshëm e të dinjitetshëm për ta udhëhqur. Të ringjallet kulturalisht.Të dal nga hiri ku është zhytur nga keqqeverisja e një klase politike që ka zaptuar shtetin. T’i kthehet respektimit të vlerave identitare , trashëgimisë e kulturës kombëtare. Të mbrojë interesat e vendit e të popullit të saj.
Kosova duhet të gjejë forcë e të shpërthejë këtë gjendje tmerri, sa nuk është bërë tepër vonë.

-Projektet tuaja në të ardhmen?Cfarë iu ka mbetur peng?

ILIRJA: Të shkruaj një libër që do të lakmonte secili lexues t’a ketë në bibliotekën e tij. Të përkthehem në disa gjuhë në të cilat akoma s ‘jam përkthyer.

-Cili është ndryshimi ndaj të cilit kemi nevojë qoftë si individë ashtu edhe si shoqëri njerëzore?

ILIRJA: Të ndryshojmë veten, të bëhemi më human ndaj tjetrit. Të falim më shumë dashuri. Si shoqëri njerëzore të këndellemi nga letargjia që na kapluar tash e sa kohë. Të mos bëhemi pjesë e së keqes, injorancës e pre e mashtrimeve.

-A ka kritikë të mirëfilltë letrare sot? Ç’ mund t’u thoni kritikëve të sotëm?

ILIRJA: Jo. Kritika e mirëfilltë pak kultivohet. Kritikët duhet të jenë të besueshëm, profesionist në atë që thonë, të mos shkruajnë me porosi. Kritika thjesht duhet të kryejë punën e saj , pa u ndikuar.

-Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme letrare dhe botuese?

ILIRJA: Familja ime dhe miqtë e mi më mbështesin e më japin forcë për gjithçka.

-Mesazhi për shkrimtarët e poetët e rinj….

ILIRJA: Shkrimtarët e rinj të guxojnë, të thyejnë stereoptipet, të sfidojnë kreativitetin për të dalur para lexuesve. Të besojnë në artin e shenjtë të fjalës dhe të punojnë shumë për të ndërtuar emrin.

Faleminderit!