Mbreti Zog dhe tentativa për një triumf të dytë të Legalitetit

January 12, 2015 by dgreca

Erald Capri, MA i Westminster Uriversity London/*
Triumfi i Legalitetit i 24 dhjetorit të vitit 24, shënon një pikë kthese në politikën shqiptare, por padyshim ajo mbetet pika kulminante e Ahmet Zogut si politikan. Ai ishte politikani dominues në vend gjatë viteve 20-24, pushtetmbajtësi më jetëgjatë dhe pas largimit në ekzil, ia doli sërish të triumfojë duke marrë kontrollin e vendit dhe duke vendosur legjitimitetin në vend.
Pushtimi i Shqipërisë nga Italia më 7 prill 1939, do të niste një tjetër ekzil politik për mbretin Zog, i cili krejt ndryshe nga i pari, do të ishte në shumë avantazhe të tij.
Fillimisht, Mbreti Zog i rezistoi çdo tundimi Italian për ta kthyer Shqipërinë në një protektorat Italian, edhe pse i premtonte atij sërish kurorën e vendit. Në ato ditë të vështira të prillit, Mbreti ia doli që të fitojë betejen morale me opinionin botëror dhe sidomos me median ndërkombëtare.
Dokumentacioni i zbuluar së fundmi në Arkivin Britanik sygjeron pa asnjë ekuivok se Mbreti Zog, dhe për më tej Shqipëria, u kthye në një viktimë e situatës së rënduar ndërkombëtare. Në datën 10 prill, pra ditën e hënë dhe 3 ditë pasi kishte nisur pushtimi i Shqipërisë, qeveria britanike nisi mbledhjen e saj në lidhje me situatën në Shqipëri.
Zyrtarët britanikët nuk e pranuan në heshje këtë pushtim, krejt ndryshe nga sa besohet sot, por e përdorën këtë pushtim në disa favore të britanikëve në pellgun e Mezdheut.
Në kujtimet e veta, kryeministri Chamberlain thotë që Musolini u soll si një gjarpër. Churchilli ende pa një poste do thoshte se tashmë lufta e dytë botërore ishte në prag.
Me pushtimin e Shqipërisë britanikët duket se vijuan me frymën e Traktatit të Mynihut, me dëshirën se duke kënaqur Italianët do të shmangin një luftë botërore. Në bisedat e treguar në mbledhjen e kabinetit me Kontin Çiano, Italia garantonte se nuk do të prekte Greqinë apo Jugosllavinë, do tërhiqte trupat nga Spanja e Frankos si dhe do të largonte disa forca ushtarake në disa ishuj të vegjël në Mesdhe. Krejt në mënyrë keqdashëse dhe duke vepruar në dritshkurësi, qeveritë fqinjë të jugosllavisë dhe Greqisë nuk reaguan, ndonëse një armik potencial e kishin tashmë në kufi. Ky realitet tregon pasqyrën dhe realpolitikën në marrëdhëniet ndërkombëtare në prill të vitit 1939.
Pas një udhëtimi mbi një vjeçar në Europë dhe me nisjen e luftës së dytë botërore, Mbreti Zog u vendos në Britaninë e Madhe, me idenë e ngritjes së qeverisë së tij të mërgimit dhe organizimit të rezistencës në Shqipëri.
Dokumentacioni britanik i kohës për aktivitetin e mbretit Zog gjatë këtyre viteve është mbi 3 mijë faqe, ku evidentohet një aktivitet mjaft i dendur i Mbretit Shqiptar. Krejt ndryshe nga mbrerit e tjerë që u njohën zyrtrisht në Britaninë e madhe si qeveri në mërgim, Mbreti Zog ishte i vetmi që arriti të realizojë një tentativë reale për kryengritje të armatosur në Shqipëri.
Plani britanik për lëvizje të armatosur

Ndonëse britanikët pranuan që Mbreti Zog të zhvendosej në Britani, ata nuk i dhanë vëmëndjen e duhur atij që në fillim herët. Madje lëvizjet e Zogut u bëhehsin të ditur Italianëve. Britania kishte ende shpresa se Italia nuk do të futej në luftë por pas pushtimit të Francës nga Gjermania, në verën e vitit 1940, Italianët i shpallën luftë Britanisë. Pikërisht në këtë moment, një zyrë e veçantë për luftën guerile tepër secrete ngrihet në Britani se njohur si SOE (Special Operacional Executive) ose Ekzekutimi i Operacioneve Speciale.
Ngrihet një zyrë për rezistencën në Shqipëri e drejtuar nga Malkolm Marr.
Në këtë pikë, Mbreti Zog shfaqet si pika më e rëndësishme Britanikëve për të krijuar rezistencën në Shqipëri dhe realizohet një plan tepër konkret. Në këtë zyrë pjesë oficerët britanikë që kishin punuar në Shqipëri gjatë mbretërisë për organizimin e xhandamërisë si Gjenerali Persi, Bill Barkook që kishte punuar me Persin dhe një njohës i mirë i Shqipërisë, ish nëpunësi i Anglo Persian Oil Robert Crips. Erdhen edhe dy oficerë të tjerë me emër si Sterling dhe Martin, të cilët po ashtu kishin punuar në Shqipëri.
Një akademik britanik i quajtur Nikolas Hamond, i cili kishte jetuar një vit në Shqipërinë e viteve 30 me qëllim për të shkruar një libër për mbretin ZOG, u bashkua me zyrën dhe ra dakord që drejtonte atë në Athinë. Ai humbi jetën në udhëtimin me anije në mesdhe pas një sulmi armik.
Në raportin e tyre për krerët, ata udhëzonin se Mbreti Zog ishte potenciali i vetëm në vitin 1940 dhe 1941 që mund të krijonte një levizte të armatosur.
Në fund të vitit 1940, kur Italia sapo i kishte shpallur luftë Greqisë, Mbreti Zog shpallet prioritet nga britanikët.
Puna nisi menjëherë për krimin e dy fronteve, një në veri dhe një në jug. Në veri do të sulmonte Gani Kryeziu dhe në Jug Mbreti Zog.
Gani Kryeziu ra në kontakt në Beograd me Julian Amerin dhe i mbështetur nga oficeri Oklai Hill vendosën që të kryejnë kryengritje në veri. Ai mblodhi afërisht 500 forca, u vendos një fond prej 40 mijë sterlinash në ar. Sulmi nisi në veri, dhe Gani Kryesiu ra dakord që të pushtojë Kukësin dhe ta shpallë si zonë e administruar nga qeveria e Mbretit Zog. Por sulmi i tij nisi në prill 1941, kur gjermanët sapo kishin nisur pushtimin e Jugosllavisë. i ndodhur mes dy frontesh, ai dështoi. Gani Kryeziu me të vëllain Saidin u internuan në Itali ndërsa oficeri britanik Oklai Hill u arrestua nga Gjermanët.
Ndërsa në Jug, puna nisi me ambicje edhe më të madhe. Mjaft shqiptarë në Stamboll u bënë gati me në krye Abaz Kupin. Inteligjenca ushtarake e Britanikëve besonte se Mbreti Zog do të kishte 80 % shanse të dilte me sukses. Por në momentin e fundit, Kryeministri grek Metaksa ndërhyri duke kërkuar anulimin e këtij plani. Në pranverën e vitit 1941, trupat greke kishin nisur ofensivën dhe kishin hyrë në Shqipëri dhe nuk kërkonin që ta lëshonin më këtë territor. Në këtë situatë, dhe nën këmbënguljen e grekëve, britanikët njoftojnë mbretin Zog në momentin e fundit që të mos udhëtojë me avion drejt Kajros. Në një farë mënyre ishte fat sepse ai avion u rrëzua në Mesdhe dhe gjithë ekuipazhi ndërroi jetë.
Pse nuk u njoh qeveria e tij
Mbreti Zog ishte udhëheqësi i vetëm i para luftës që ishte strehuar në Londër që arriti të ketë një plan konkret për krijimin e një fronti në Shqipëri. Por kjo nuk shërbeu që ai të njihej zyrtarisht nga britanikët dhe aleatët. Ndonëse ai kishte këtë avantazh, madje edhe dëshirën e të gjithë emigracionit politik shqiptar që Zogu të ishte kreu i tyre, britanikët nuk e njohën. Kjo ndodhi për shkak të presionit të dy aleatëve të tjerë të britanikëve, si Jugosllavët dhe Grekët. Më pas, me hyrjen në luftë të Bashkimit Sovjetik, Zogu mori edhe një tjetër goditje. Mund të duket habi, por Britania dhe BS, ndër pak mirëkuptime që kishin, një ndër to kishte të bënte me mbretin Zog. Ministri i Jashtëm Eden, në janar të 1942, takoi ambasadorin sovjetik ku u fol për Shqipërinë. U ra dakord që të kishte një shtet shqiptar pas lufte, por sovjetikët kërkuan me ngulm pa mbretin Zog. Në Dhjetor 1942 britanikën vendosën për Shqipërinë që asaj do ti rishikoheshin kufinjtë pas lufte. Në këtë kushte, Mbreti Zog u godit politikisht sa fati i vendit të tij.
Një tentativë e fundit për mbështetjen e Zogut u kërkua edhe nga Churchill, por në tetor 1944 kur ai e kërkoi këtë ishte tepër vonë. Ai harroi të përmendë Shqipërinë në Konferencën e Moskës, dhe iu kujtua një ditë më pas vetëm për shkak të mbretit Zog. Dokumentet sygjerojnë se falë rolit të Mbretëreshës Geraldinë, bashkëshortja e Churchill kishte bërë një lobing të madh pranë të shoqit të saj që Mbreti Zog të përkrahej.
Përfundime
Analistët britanikë të kohës të Ministrisë së luftës dhe asaj të Jashtme e pranojnë edhe vetë se: nëse Mbreti Zog do të ishte përkrahur me kohë në vitin 1941, atëhere ai do të ishte forca më e rëndësishme ushtarake dhe politike në Shqipërinë e paslufte.
Është e pamundur që në këtë periudhë të ndash fatin politik të Mbretit Zog me atë të vendit të tij, Shqipërisë. Goditja politike ndaj Zogut, duke mos e njohur atë, rrezikoi pozicionin e Shqipërisë në raport me fqinjët.
Së dyti, mosrealizimi i planit ushtarak i hapi rrugë një vit më pas që në skenë të dalin komunistët, ç’ka nëpërmjet lëvizjes ushtarake dhe një lufte civile, morën pushtetin. Nisja e një sulmi në Greqinë e veriut në pranverën e vitit 1941, do të ishte një hap vendimtar për mbretin Zog dhe për vetë vendin. Edhe sikur mbreti të kishte dështuar ushtarakisht në tentativën e vitit 1941, në vitet më pas,
mbështetësit e tij me siguri do të ishin më të shumtë. Kjo hipotezë mbështetet edhe nga fakti që Abaz Kupi kishte mijëra forca në dispozicion në vitin 1943-44.
Këto fakte të nxjerra nga dokumentacioni voluminoz britanik tregojnë se sa afër ka qenë Mbreti Zog në një triumf të dytë Legaliteti. I penguar vetëm nga realiteti gjeopolitik, Mbreti Zog nuk mund dot që të shmangte fatkeqësinë kombëtare që mbërtheu vendin për gjysëm shekulli, që vendi ende e vuan sot, diktaturën komuniste.
* Në 90 vjetorin e Triumfit te Legalitetit, legalistët shqiptarë organizuan një akademi solemne për të përkujtuar këtë ngjarje me rendësi në historinë e Shqipërisë. Mu dha mundësia të mbaj një kumtesë mbi një tentativë të Mbretit Zog për të organizuar një levizje të armatosur në Shqipërinë e Luftës së Dytë Botërore. Të dhënat dhe faktet e kësaj periudhe që dalin nga Arkivi Britanik janë tepër me vlerë dhe mjaft interesante për aktivitetin e Mbretit Zog në mërgim. Falenderoj legalistët shqiptarë për ftesën. Kumtesa u lexua nga Tomor Selmani ne tubimin e 10 Janarit 2015 ne kujtim te 39 vjetorit te vdekjes te Abaz Kupit

Dilemat e mbretit Zog në arkivat amerikane

August 29, 2013 by dgreca

NGA AGRON ALIBALI/

“Në ora 6 të mëngjesit të datës 5 prill 1939 në Tiranë u dëgjuan të shtëna topash, 101 për të qenë të saktë, që shpallnin lindjen e Princit të parë të Shqipërisë, emri i të cilit ishte Skënder pas Skënderbeut të madh, heroit kombëtar të Shqipërisë i shekullit të 15-të i cili i qëndroi me sukses pushtimit otoman të Shqipërisë për 20 vjet me rradhë”. Kështu do t’i shkruante ndër të tjera Departamentit amerikan të Shtetit Ministri amerikan në Tiranë, Hju [Hugh] Grant në një Raport të zgjeruar dhe të hollësishëm lidhur me pushtimin italian të Shqipërisë.Leka Zogu, i cili u nda nga jeta me 30 nëntor 2011, erdhi në këtë botë pikërisht në kohën ndër më tragjiket jo vetëm për Shqipërinë, por madje edhe për botën mbarë, sepse 7 prilli në fakt shënonte pragun e Luftës së Dytë Botërore. Prirjet pro-amerikane të Ahmet ZogutI jati i tij, Ahmet Zogu ishte përpjekur objektivisht qysh në hapat e para të shtetit modern shqiptar, dhe më tej me ardhjen në pushtet si Ministër i Brendshëm, President dhe Mbret, që të fuqizonte pavarësinë e vendit, ta modernizonte atë sa më shumë dhe ta orientonte kah Perëndimi. Mirëpo Ahmet Zogu vërente me shqetësim të madh në vitet 1937-1939 politikën agresive të Musolinit, prirjet gllabëruese të Gjermanisë në Evropën Qendrore si dhe politikën e zbutjes që zbatonin Anglia dhe Franca.Duke mos përjashtuar mundësinë e një ndërhyrjeje ushtarake apo pushtimi italian të vendit, Zogu ndofta llogariste se Shqipëria, edhe pse do të kishte në krah vendet fqinje, nuk do të mund t’i bënte dot ballë invazionit pa patur mbështetjen energjike të Anglisë dhe Francës. Mirëpo duke vërejtur indiferencën e këtyre të fundit, qysh herët Zogu hodhi sytë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vendi që në mendjen e shqiptarëve mbahej si shpëtimtari i pavarësisë dhe i integritetit përballë pabesisë së Fuqive Evropiane. Pikërisht në kryeqytetin amerikan Zogu mbante prej vitesh si të dërguarin e tij fuqiplotë Faik Bej Konicën, kultura, erudicioni, mprehtësia dhe cilësitë e tjera të rralla të të cilit, e kishin rradhitur atë ndër diplomatët më të respektuar në Ëashington.Mirëpo Zogu nuk dukej se ishte plotësisht i kënaqur prej Faikut. Zërat për zëvendësimin e tij qarkullonin ja rrallë në kryeqytetin shqiptar në vitet 1937-1938, dhe këtu ndofta ndikonte edhe largësia gjeografike, si dhe mungesa e takimeve të drejtpërdrejta midis tyre.Nga ana tjetër, dokumente nga arkiva e Departamentit të Shtetit sjellin në vëmendje komunikimin shumë të sinqertë midis Mbretit dhe Ministrit amerikan në Tiranë Grant. Aty del se Mbreti kishte gjetur tek Ministri Grant një kanal të sigurt komunikimi e përçues të besueshëm dhe të saktë të mendimeve dhe mesazheve të tij për Presidentin Ruzevelt [Roosevelt]. Mbreti i shpaloste Ministrit Grant, për shembull, programin e tij ekonomik e shoqëror, që ishte mjaft i afërt me atë të Presidentit Ruzevelt, si edhe shqetësimet e tij për gjendjen e trazuar në Evropë e për rrezikun e Luftës Botërore. Mbreti Zog madje planifikonte të bënte një vizitë zyrtare në Ëashington, që do të përkonte me Panairin Tregtar Botëror të Nju Jorkut, të parashikuar në qershor 1939. Për më tepër ai kishte nisur për vizitê në Amerikë në mars të vitit 1938 edhe motrat e tij. Mirëpo Grant kishte lidhje të rregullta pune edhe me Mehmet Konicën, diplomatin e shquar shqiptar, të besuarin e Mbretit dhe vëlla të Faikut. Me të vërtetë, Mehmet Konica ishte në kontakt të vazhdueshëm me Ministrin amerikan dhe shpesh i përcillte atij mendimet dhe opinionet e Mbretit për çështje të ndryshme.Martesa MbretëroreNatyrisht, hapi më i rëndësishëm pro-perëndimor i Mbretit Zog ishte martesa e tij me 27 prill 1938 Mbreti Zog me konteshën hungareze Geraldina Apponyin, e cila kishte prejardhje amerikane nga e ëma, Gladys Virginia Stjuart [Steëart], e bija e diplomatit amerikan Xhon Henri Stjuart [John Henry Steëart] dhe ishte e besimit katolik. Lidhjet dhe prejardhja amerikane të Konteshës Geraldinë e rrisnin rëndësinë e hapit të Ahmet Zogut, si dhe natyrisht, simpatinë e saj në popull. Njëkohësisht, Mbreti po përpiqej të kishte në anën e vet edhe Vatikanin. Në një raport konfidencial të 30 janarit 1938 për një bisedë midis një punonjësi të Legatës Amerikane në Tiranë dhe At Bonfil Polit, përfaqësues i Kishës Katolike në Tiranë, ky i fundit do të deklaronte se “Selia e Shenjtë ka përfunduar një marrëveshje me Mbretin Zog sipas të cilës fëmijët e lindur nga kjo martesë do të jenë të besimit katolik, pavarësisht nga gjinia e tyre, dhe se gruaja do të mbetet e besimit katolik.” Kontesha e hijshme hungarezo-amerikane ishte takuar vetëm disa muaj më parë me Mbretin e Shqiptarëve dhe dashuria midis tyre kishte qenë e rrufeshme. Dasma u bë në kryeqytetin shqiptar në një datë që përkonte me atë të Gjergj Kastriotit disa shekuj më parë. Madje edhe vetë prejardhja hungareze e Mbretëreshës së ardhshme sillte në kujtesë lidhjet e hershme midis Gjergj Kastriotit të Arbërisë dhe Hunyadit të Hungarisë. Veç, kësaj here rreziku ndaj aleancës arbëroro-magjare nuk do të vinte prej otomanëve në lindje, por prej një Duçeje të çmendur në Perëndim. Të gjitha përgatitjet si dhe ceremonia e martesës mbretërore përbënin një rast të rrallë për Shqipërinë e Ahmet Zogut për t’u paraqitur me dinjitet të plotë para Evropës dhe botës. Mbreti shqiptar, i cili kishte arritur të vendoste rregullin e rendin e brendshëm, kishte siguruar një mirëqënie relative për popullin e vet, si dhe njëfarë vlerësimi të respektueshëm në rrafshin ndërkombëtar, tashmë po hidhte vështrimin drejt së ardhmes së dinastisë së Zogollëve në fronin shqiptar. Për arsye vendi, dasma e Mbretit me Konteshën Gjeraldinë nuk do të trajtohet këtu, por veç po botojmë, për here të parë, shpalljen me Programin e Bashkisë së Tiranës me rastin e martesës mbretërore. Mbretëresha Geraldinë kërkon strehim në Legatën AmerikaneNë kushtet e gjendjes shumë të rënduar ndërkombëtare, në fillim të prillit 1939, Mbretëresha Geraldinë priste të lindte fëmijën e parë, Lekën e ardhshëm, të cilit madje i kishte kaluar data e pritshme. Në atë kohë kishte ardhur në Tiranë thuajse tërë rrethi familjar i saj, përfshirë gjyshen dhe nënën e vet. Ndofta vetëm një penë kadarejane mund të përshkruajë se çfarë vlonte në mendjen e Mbretëreshës shqiptare në ato ditë të papërsëritshme. E shqetësuar për gjendjen e vendit dhe të sajën, në mbrëmjen e së Dielës, 2 prill 1939, Mbretëresha Geraldinë vendosi të kërkojë ndihmën dhe mbrojtjen e vetë Ministrit Amerikan në Tiranë. Kërkesa për strehim në Legatën Amerikane u bë prej kushërirës së saj, Konteshës Seherr-Thoss, vajza e diplomatit të shquar amerikan Henri Uajt [Henry White], ish-Ambasador dhe anëtar i Komisionit Amerikan të Paqes në Paris. E ndodhur në Tiranë, Kontesha i telefonoi gruas së Ministrit Grant atë mbrëmje dhe pasi i shpjegoi se Geraldina, “që priste të lindte në çdo kohë” ishte tejet e shqetësuar si pasojë e pushtimit të pritshëm të Shqipërisë, “pyeti nëse ne mund ta pranonim Mbretëreshën në Legatën Amerikane”. I ndodhur para një kërkese për strehim të bujshme dhe konfidenciale, por gjithsesi të qartë, edhe pse të tërthortë, Ministri Grant menjëherë ftoi Konteshën të vinte në Legatë për ta biseduar çështjen drejtpërsëdrejti. Përgjigja e Ministrit Grant ndaj këtij demarshi të pashembullt ishte po aq e pashembullt, por gjithnjë brenda kuadrit diplomatik, respektimit të zakoneve të vendit dhe normave të së drejtës ndërkombëtare. Pa e zgjatur, ai e siguroi Konteshën, që ndërkohë “kishte mbërritur tejet e trazuar” në ndërtesën në Rrugën e Elbasanit, se “do të ishte i lumtur ta pranonte Mbretëreshën në Legatë nëse vetë Mbreti do ta dëshironte këtë gjë”. Ai mandej këshilloi që ky mesazh t’i përcillej menjëherë Mbretit prej vetë Konteshës Seherr-Thoss si dhe prej Kolonelit Zhiró [Girault], i cili ishte burri frëng i Nënës së Mbretëreshës.” Përgjigja erdhi pak para mesnate nëpërmjet telefonit. Kontesha Seherr-Thoss dhe vetë nëna e Mbretëreshës i shpjeguan Ministrit Grant se mesazhi i ishte përcjellë Mbretit dhe se, në emër të tij, Ministri i Jashtëm Z. Libohova, i kishte siguruar ato se nuk kishte kurrfarë rreziku të afërt.”Pa dyshim Ministri Hju Grant kishte demonstruar një akt të madh kurajoje dhe humanizmi, duke patur parasysh edhe faktin se urgjenca e momentit nuk i kishte lënë as kohë për të komunikuar me qendrën. Po ashtu, strehimi i Mbretëreshës Gjeraldinë në Legatën Amerikan do të kishte sjellë pa dyshim ndërlikime jo të parëndësishme në të drejtën ndërkombëtare, që lidheshin me parimin e paprekshmërisë së selisë diplomatike, me strehimin atje të familjarëve të kryetarit të shtetit, por do të ndikonte së tepërmi edhe në opinionin botëror. Prandaj, para këtij hapi, nëse Granti do të kishte ngurrimin më të vogël, vetë “komunikimi me qendrën”apo “marrja e autorizimit” prej saj do të kishin mjaftuar si sebep për të shmangur ndërhyrjen amerikane në këtë krizë të pashembullt personale dhe ndërkombëtare. Gjithsesi, sot pas 72 vjetësh kemi të drejtë të pyesim se vallë çfarë rrjedhe do të kishte marrë historia e Shqipërisë, dhe pa dyshim edhe e Luftës së Dytë Botërore, nëse vërtetë Mbretëresha Gjeraldinë do të ishte strehuar dhe do të kishte lindur Princin Leka e gjendur nën mbrojtjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës ndërkohë që vendi kërcënohej apo ishte në gjendje pushtimi.A do të ishte stepur Musolini para mureve të Legatës Amerikane në Tiranë? A do të mund t’i jepte Mbretit Zog kjo mbrojtje e pacënueshme e ofruar nga Shtetet e Bashkuara për gruan dhe djalin e tij – mundësinë për të organizuar rezistencën e armatosur kundër pushtuesit?Apo mos valllë Mbreti Zog – i gjendur në gjendjen kritike midis lindjes së djalit dhe pushtimit të pritshëm të vendit – llogariste ftohtë se qëndresa ishte e kotë, se Shqipëria dhe populli shqiptar ishin braktisur prej Fuqive Evropiane dhe lënë nën vullnetin e Musolinit, dhe pra, çdo qëndresë, përveç “protestës”, do të sillte veç viktima të panumërta?Takimi i fundit me Mehmet KonicënTë Hënën, me datë 3 prill 1938, pak para mesditës, Ministri Grant do të takonte për herë të fundit në jetën e tij mikun e vet Mehmet Konica. Sipas Grantit, Konica ishte në gjendje të jashtëzakonshme tensioni mendor. Granti do të raportonte më vonë se, sipas Konicës, italianët kërkonin ri-interpretimin e Traktatit të Aleancës, se Mbreti kishte refuzuar të diskutonte traktatin, dhe të Premten e kaluar i kishte nisur Musolinit përgjigjen përfundimtare me anë të adjuntatit personal, Gjeneral Serreqit.“Jemi përballë një ultimatum të vërtetë”, i deklaroi Mehmet Konica Ministrit Grant, “edhe pse kërcënimi për invadim nuk është bërë haptas. Praktikisht ata kanë urdhëruar Mbretin që të abdikojë. Kjo është sjellje prej brigandësh. Nuk mund ta mendoj se si mund të merret një veprim i tillë ndaj një vendi aleat. Mirëpo ne kemi marrë masa paraprake. Mbreti do të rezistojë. Do të ketë luftë, dhe Madhëria e Tij do të tërhiqet në malet. Besoj se fqinjët tanë ballkanikë do të na furnizojnë me armë, municione dhe ndihma me qëllim që ta ndihmojnë Shqipërinë”.Lindja e Princit dhe biseda e fundit me MbretinNdërkohë, në mesditën e 5 prillit 1939, disa orë pas lindjes së Princit Leka, Ministri Grant me bashkëshorten do të shkonin në Pallatin Mbretëror për të nënshkruar Regjistrin Mbretëror në nderim të lindjes së Princit Trashëgimtar. Lajmi i lindjes u shpall në Radio Tirana, madje edhe në gjuhën angleze. Sipas Raportit të Ministrit Grant, njoftimin në gjuhën angleze e lexoi Frederik Nosi, përkthyes zyrtar i Legatës Amerikane në Tiranë, i cili kishte zëvendësuar pak kohë më parë Kolë Kuqalin.Të Enjten me 6 prill 1939, në ora 12.30, Ministri Grant u prit për herë të fundit në audiencë nga Mbreti Zog. Takimi zgjati 45 minuta. Granti e raporton atë hollësisht në lëndën dërguar Departamentit të Shtetit. Sipas Grantit, Zogu i shpjegoi diplomatit amerikan ultimatumin italian, refuzimin që ai u kishte bërë kërkesave të Musolinit. Ai më tej deklaroi se, ndryshe nga Çekosllovakia, shqiptarët do të rezistonin, por kjo do të ishte njëfarë rezistence për protestë, sepse “nuk mund të qëndronin gjatë kundrejt një force të madhe dhe të fuqishme ushtarake”. Në një moment të caktuar, duke përmendur faktin se italianët kishin zgjedhur “kohën më delikate kur Mbretëresha priste fëmijën” Mbreti hodhi vështrimin nga dritarja dhe mezi po mbante lotët. “Për një çast – shkruan Grant – mendova se do të ngashërehej, por menjëherë ai e mblodhi veten dhe e ruajti qetësinë që kishte shfaqur gjatë gjithë takimit”.Mbreti Zog më tej la të kuptojë se ndjente veten krejt të braktisur nga Evropa dhe se nuk kishte marrë premtim ndihme as nga fqinjët, dhe as nga Anglia dhe Franca. Në fund të takimit, Ministri Grant e pyeti Mbretin nëse kishte ndonjë mesazh për Presidenti Ruzevelt. Përgjigja ishte tejet domethënëse, madje profetike:“Mund t’i thoni Presidentit tuaj të madh Ruzevelt se unë i përcjell përshëndetjet më të përzemërta dhe miqësore dhe dëshiroj t’i sugjeroj se demokracitë e mëdha duhet ose të vendosin të fuqizojnë veten deri në piken kur mund t’i përballojnë me sukses agresorët e fuqive totalitare, ose përndryshe, të përgatiten që t’i shohin vendet e vogla të kapërdihen një nga një”.Fati i Gjeraldinës, Mehmet e Faik Konicës dhe Lef NositVeç tridhjet orë më pas Italia do të pushtonte Shqipërinë dhe “rezistenca për protestë” e Mbretit Zog do të shuhej shpejt. Rrokullisja e papritur e ngjarjeve dhe humbja e pavarësisë së vendit përbënte një tronditje të pashembullt për këdo. Mirëpo pikërisht në çaste të tilla, njerëzit tregojnë karakterin, virtytet morale, atdhetarinë dhe qëndresën e tyreSipas Ministrit Grant, Mbreti i kishte kërkuar Mbretëreshës që ta pranonte ofertën amerikane për të qëndruar në Legatë, porse ajo kishte ngulur këmbë që të mos ndahej nga i shoqi. Sot, pas 72 vjetësh, veç mund të përfytyrojmë dilemën e madhe shekspiriane të Mbretëreshës shqiptare: të qëndroj apo të mos? Gjeraldina u kthye në atdheun e saj të ri 63 vjet më vonë, më 2002, për t’u prehur në dheun e tij për gjithnjë.As Mehmet Konica nuk mundi të qëndrojë në atdheun e pushtuar. I quajtur gjithnjë si kundërshtar i prirjeve aneksioniste të italianëve, Mehmet Konica e kishte të qartë se jeta e tij do të ishte në rrezik po të qëndronte në Shqipëri. Ka rëndësi të theksohet, gjithsesi, që Mehmeti ndofta për protestë, nuk iu bashkua karvanit të Zogut, por sipas Ministrit Grant, u largua nëpërmjet Jugosllavisë. Mehmet Konica do të ndërronte jetë pas Luftës së Dytë Botërore jashtë atdheut dhe në gjendje të vështirë ekonomike.Ndërkohë, me 11 prill 1939 Faik Konica njoftonte me theks të qartë ironie Departamentin e Shtetit se kishte marrë një telegram nga një “i ashtuquajtur Komitet Administrativ i Përkohshëm”, ku njoftohej se “Mbreti dhe qeveria ishin larguar” nga vendi, dhe se ishte formuar Komiteti Administrativ Provizor i kryesuar nga Xhafer Ypi dhe anëtarë Zef Kadaria, Kosta Marku, Izedin Beshiri, Pertef Pogoni, Llambi Aleksi dhe Mihal Sherko. Faik Konica instruktohej që të mbante lidhje të mira me Ambasadën Italiane, të dëgjonte Radio Tiranën dhe “të qetësonte bashkësinë shqiptaro-amerikane dhe student shqiptarë” atje. Pushtimi italian i Shqipërisë e tronditi në mënyrë të pandreqshme jetën personale, shoqërore dhe profesionale të Faikut, i cili do të vdiste i vetmuar në kryeqytetin amerikan në 15 dhjetor 1942.Së fundit, me 30 qershor 1939, Ministri Grant do t’i niste një tjetër Raport Sekretarit të Shtetit. “Kam nderin të bashkëpërcjell për informim, por edhe për arkivën e Departamentit të Shtetit, një kopje facsimile të dokumentit të pavarësisë së Shqipërisë, të shpallur në Vlorë me 28 nëntor 1912. Dokumenti, vazhdon më tej z. Grant “ka sot një kuptim të veçantë” dhe m’u dhurua me bujari nëpërmjet përkhtyesit zyrtar të Legatës, Z. Frederik Nosi, prej xhaxhait të tij z. Lef Nosi, një shqiptar i shquar dhe atdhetar…”. Lef Nosi, i cili në vitin 1944 do të angazhohej fare shkurt në krye administratës shqiptare duke përcjellë një akt që më shumë përçonte vazhdimësinë e shtetit shqiptar në rrethana tejet të koklavitura, pas Çlirimit të vendit do të arrestohej, gjykohej dhe pushkatohej nga regjimi komunist si bashkëpunëtor me nazizmin.Ndërkohë që statusi i Mbretërisë Shqiptare në ato ditë të zeza të prillit 1939 dukej sikur kishte ngrirë fill pas lindjes së Princit Leka, për njëfarë kohe pavarësia e Shqipërisë kishte mbetur veç në kurorën e saj, në kujtimin e popullit si dhe në arkivat e patriotëve.

MBRETI AHMET ZOGUDHE PAVARËSIA E BESIMEVE FETARE

August 23, 2013 by dgreca

Foto 1938-Nga e majta në të djathtë ;Kryeminstri Koço Kotta,imz.Anlonutti-delegat Apostolik në Shqipëri.Mbreti Ahmet Zogu I, Myftiu i Madh Bexhat Shapati,Kryegjyshi botëror i Bekatishinjëve Sali Nijazi Dede,dhe imz.Kristofor Kissi,Mitropolit i Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare/

Shkruan Eugen SHEHU/

Në dritën e pakët të hedhur në këto vite,për rolin historik të Mbretit të shqiptarëve Ahmet Zogu, në krijimin e të parit shtet modern shqiptar,ende nuk është konturuar i plotë porteti i tij.Politizimet vazhdojnë ende në këtë mijëvjeçar të ri,duke dashur të shmangin daljen në dritë të të vërtetave e për më tej,duke dashur të godasin drejtëpërsëdrejti në zemër të shkencës së historisë.Por sidoqoftë,tentativat e pseudohistorianëve mjeranë,janë kurdoherë të pafuqishme ndaj fakteve dhe dokumentave që ende vuajnë burgun e errësirës gjysëm shekullore komuniste.

Ashtu si në të gjithë rrafshet e tjera të ngritjes dhe fuqizimit të shtetit të parë modern shqiptar,roli i Ahmet Zogut do të mbetet i pakontestueshëm edhe në kuadër të besimeve fetare në Shqipërinë Mbretërore.I bindur në idetë e tij se besimi në Zot,ruan dhe forcon parreshtur ndjenjën kombëtare,biri i Matit,që në ditët e para kur duhej të merrte në duar e veta qetësinë dhe rendin në shetin amë ( në Shqipëri,në ditët e Kongresit të Lushnjës) u përpoq të hyje në lidhje të drejtëpërsëdrejta dhe të sinqerta me besimet fetare,duke dashur t’u sigurojë atyre një dimension jo vetëm institucional por edhe kombëtar.Dhe në këtë mision,idetë e Mbretit Zog kanë ngadhnjyer kurdoherë në kahje të nacionalizmit shqiptar.

Siç dihet në Shqipëri,në vitin 1921,një grup intelektualësh të besimit Islam,ndërmuarën nismën për t’u shkëputur nga Sheh-ul-Islam i Konstandinopojës dhe për të krijuar institucione të pavarura në këtë drejtim.Ndonëse puna e këtij grupi intelektualësh,nisi në fillim të vitit 1921,pati mjaft debate dhe zvarritje,ndofta edhe për shkak të vështirësive objektive që paraqiteshin përballë qeverisë shqiptare.Fjala ime që kjo qeveri të ndihmonte sa më shumë në pavarsinë e institucioneve myslimane,duke ruajtur edhe raporte harmonike me konfesionet e tjera fetare.Ka qenë pikërisht vizita që këta intelektualë,i bënë në vitin 1922 kryeministrit shqiptar Ahmet Zogu (asaj kohe 27 vjeçar) për ta uruar ate, e cila ka shërbyer si shtytje në realizimin e idesë së pavarsisë së komunitetit mysliman.Kryeministri i Shqipërisë Ahmet Zogu,i ka siguruar këta intelektualë se do të kenë kurdoherë vëmendjen e qeverisë që ai drejtonte.Për më tej,duke u njohur me procedurat e arritjes së kësaj autonomie,kryeministri shqiptar ndërmori edhe një varg takimesh me ministrin e jashtëm me ç’rast u lehtësuan disa procedura burokratike.Duke qenë i njoftuar edhe për parapregaditjet e mbajtjes së Kongersit Mysliman Shqiptar,Kryeministri i Shqipërisë,27 vjeçari Ahmet Zogu,për befasinë e intelektualëve të besimit mysliman , ai u shpreh ; “,mosha, intelegjenca,dhe besimi tek i Madhi Zot,ma përforcon dhe më tepër bindjen,se me ndihmën e të Madhit Zot,me pastërtinë tuaj morale dhe shpirërore si besimtarë dhe intelektualë,Shqipëria dhe Shqiptarët kanë një ardhmëri të ndritun.Aty ku besohet në Zotin,Atdheu është i siguruar dhe Kombi lulëzon,meqë këto janë nga duart e Zotit”.

Kongresi Mysliman Shqiptar,i zhvilloi punimet në Tiranë,në sallën e shoqërisë “Djelmëria Dibrane” nga data 24 shkurt deri më 12 mars 1923.Çdo prefekturë dhe nënprefekturë kishte dërguar aty përfaqsuesin e vet legjitim,i cili gëzonte të drejtën për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur.Ndër organizatorët dhe drejtuesit kryesorë të këtij Kongresi,ishte atdhetari i njohur Imam Vehbi Dibra.Ai duke përshëndetur të pranishmit dhe duke falenderuar qeverinë shqiptare për ndihmën e dhënë,që në fillim u shpreh për ndryshime e përsosje në besimin mysliman,veçmas në pikëpamje organizzative. Deviza e shpallur nga Imam Vehbi Dibra në këtë kongres , ishte : me ndrrimin e kohës ndrrojnë edhe gjykimet “.Se çfar vlersimi tregoi qeveria e atëhershme shqiptare,për këtë kongres,ndofta mund të shihet edhe në faktin se veç masave dhe mbështetjes së plotë organizzative, aty muarën pjesë edhe disa deputetë si : “Mehmet Polingu,,i deleguar i popullit të Krumës,Qamil Bala i deleguar i Kosovës,Sali Vuçitërna,i deleguar i Zerqanit,Halim Gostivari,i popullit të Kolonjës,Halit Roji i deleguar i Shkodrës,Ibrahim Xhindi i Vlorës,Banush Hamdiu i Pogradecit dhe Vehbi Dibra i deleguar i Dibrës “.(Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë – fondi 882 , dosjet 16-17 fleta e parë).

Për më tej,kryeministri shqiptar Ahmet Zogu e përshëndeti kongresin mysliman me anë të përfaquesit të tij Qerim Çela,i cili ndonëse i ndoqi të gjitha punimet dhe dha mendime tejet të vyera,nuk kishte të drejtë vote.Përshëndetja e kryeministrit shqiptar,i siguronte kongresit mysliman se qeveria shqiptare i përgëzonte ata për nismën e marrë,duke qenë e sigurtë se akti i shpalljes së pavarsisë së xhamisë shqiptare,ishte vazhdim i natyrshëm i ideve dhe veprimeve pas shpalljes së pavarsisë së Shqipërisë në vitin 1912.Fjala e të dërguarit të qeverisë,ka qenë ndërperë disa herë nga duartrokitjet falenderuese për qeverinë shqiptare.

E shoh të udhës të sjell në këto radhë,një prej vendimeve të Statutit Mysliman,të hartuar dhe miratuar unanimisht në ditët e këtij Kongresi( Pika të cilat më vonë hynë edhe në Statutin e Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare).Sipas këtij Statuti,Organi më i lartë mysliman në Shqipëri,ishte kryesia e Këshillit të Naltë të Sheriatit e cila drejtohej nga Myftiu i Përgjithshëm.Personi që do të vendosej në këtë detyre,përpara se të votohej nga delegatët e kongresit,duhej doemos të plotësonte këto kushte ( të propozuara nga Kryeministri Shqiptar Ahmet Zogu):

”1- Të ishte nënshtetas shqiptar dhe të dinte gjuhën shqipe. 2- Të gëzonte të gjitha të drejtat civile dhe politike. 3- Të ishte prej races shqiptare ose me origjinë shqiptare tre brezash. Këtë detyrë,nuk mund ta zënë persona që duke filluar nga 28 nëndori i vitit 1912,kanë luftuar kundër çështjes sonë kombëtare”.(Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë.Fondi 882,dosja 1 fleta 3 ).

Pa u zgjatur në rëndësinë e madhe historike të këtij Kongresi,i cili shpallte njëherë e përgjithmonë pavarsinë e xhamisë shqiptare prej Stambollit,mendoj se është me vend të ndalem në faktin që kryetari i Kongresit Mysliman Shqiptar i drejtohej kryeministrit shqiptar me një falenderim ku pos të tjerave e vinte në dijeni : “Me anën e kësaj shkrese kam nderin me ju lajmërue se Kongresi Mysliman Shqiptar sot mori fund me sukses të plotë tue ba zgjedhjet e antarëve të këshillit të naltë të Sherijatit,si mbas neneve 6-7 të statutit.Anëtarë të këshillit u zgjodhën : Vehbi Dibra,Hafiz Ali Korça,Vejsel Nailiu,Haxhi Adem Vata,Sheh Ibrahim Karabunara,Qamil Bala,Reshat Kokalari”.

( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë – Fondi 882 , dosja 4 , fleta 7-8 ).

Natyrisht,vënia në dijeni e kryeministrit shqiptar mbi këto zhvillime të Kongresit Mysliman,nuk mund të ketë qenë e rastësishme.Ngjarjet që u zhvilluan më pas,rrëfyen se kryeministri shqiptar e më pas Mbreti Ahmet Zogu,i mbështeti fuqimisht reformat e shpallura në këtë kongres,që nga nxjerja e ligjit të posaçëm për vakëfet,në sobvencionimin e ndërtesave,shkollave fetare,xhamive etj. e deri tek krijimi i kushteve për të ndërtuar një besim Islam të kohës,të çliruar prej dogmave shekullore të mentaliteteve jocivilizuese.Duke qenë se në fëmijërinë e vet Ahmet Zogu,pat marrë mësime prej atdhetarit të shquar Dervish Hima,ai do të ndiqte me vëmendje gjatë gjithë kohës,ecurinë e proceseve të pavarsisë së besimit mysliman,në raportet e këtij të fundit me vetë shoqërinë shqiptare dhe qytetërimin evropian të kohës.

Nga ana tjetër,Ahmet Zogu, e konsideroi deri në fund,një mik të vyer,Imam Vehbi Dibrën.Jo rallë ata janë takuar së bashku dhe në çdo bisedë,fjala ka qenë në ate plazmin e besimit mysliman,tek ideja e madhe e unitetit dhe detyrimit të gjithësecilit ndaj atdheut,Imam Vehbi Dibra,në thirrjet e hartuara prej tij,me ç’rast këndoheshin në çdo Xhami të Shqipërisë, e vinte theksin pikërisht në kërkesën që sejcili të përpiqej të vinte në jetë detyrat që kishte ndaj atdheut.Këto lutje nuk duhen parë kurdoherë si dogma moralizuese por edhe si vlera jetësore dhe patriotike që lidhen ngushtë me fatet e kombit.Më saktësisht,diku Vehbi Dibra ka pas thënë ; “I Madhi Zot,ka me na e matë edhe temperaturën e dashurisë që kemi për atdhe.Të kemi kujdez vllazën,të mos gabohemi me ba ndonji tradheti kundra atdheut.Vini re vllazën,se tradhëtia kundra atdheut bahet shumë lehtë,Zot,na ruej ! Tue pa se Atdheut i drejtohet nji rrezik e me heshtë,edhe kjo asht nji tradhëti “.( Vehbi Dibra , ” Ç’urdhëron Kurani” faqe 44 ).

Por jo vetëm kaq meqë nuk duhet të harojmë se në vitet 1920-1921,kur Shqipëria nuk ka pasur më shumë se një milion e 100 banorë ( fjala është për banorët e shtetit amë,të Shqipërisë londinese),gati 250 mijë i përkisnin besimit bektashian.Në vitin 1920,në shtetin amë,janë numëruar më shumë nga 50 teqe,më të përhapurat në Krujë,Dibër,Përmet,Elbasan,Kolonjë e Gjirokastër.Në favor të përhapjes dhe zhvillimit të besimit bektashian erdhi një prej neneve të statutit të miratuar në Kongresin e Lushnjës ku thuhej shprehimishtë se ; “Shqipëria,njeh dhe mbron baraz,synizmën,bektashizmën, ortodoksizmën dhe katolicizmën”.

Më 17 janar 1921,në teqenë e Prishtinës, u mbajt Kongresi i parë Bektashian.Aty muarën pjesë baballarë nga 37 teqe kryesore të Shqipërisë,të cilët përfaqsonin numërin e konsiderueshëm të bektashinjëve të asaj kohe.Në fillim,një komision i posaçëm hartoi statutin lidhur me drejtimet e mëvonshme,ky statut u diskutua dhe gjykua nen për neni.Ky statut i cili u quajt “Lidhja Bektashiane” në thelb,pasi shprehte organizimin dhe veprimtarinë e ardhshme,sanksiononte krijimin e Kongresit Bektashian Shqiptar.Përsa u përket lidhjeve të këtij komuniteti,me teqenë e madhe të Haxhi Bektash Veliut në Turqi,ata u sanksionuan më tepër në rrafsh moral,ndërsa në thelb qoftë në Statut,qoftë në verpimet e tjera parashihej pavarësia e plotë e besimit bektashian.

Gjashtë muajt më pas,më 18 qershor 1921, në teqenë e Baba Xhemalit në Përmet,u mblodh kongresi i dytë i klerit bektashian.E vërteta është se midis problemeve të tjera,aty u diskutuan edhe mënyra për t’u miratuar prej qeverisë shqiptare statuti “Lidhja Bekatashiane” i cili shprehtë pavarsinë e besimit bektashian.”Kongresin e drejtoi Baba Ahmeti.Në të mori pjesë edhe përfaqsuesi i qevreisë shqiptare… U vendos që nëpërmjet nënprefektit të Përmetit t’i kërkohej qeverisë të miratone statutin e përgaditur nga mbledhja e Prishtinës,për të vënë në veprim vendimet e këshillit të mësipërm që do të jepeshin mbi organizimin e teqeve”. ( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë, fondi 252 , dosja 89 , fleta 8 ).

Në vitet e më pastajme,kur Ahmet Zogu u zgjodh kryeministër i Shqipërisë,teqet shqiptare patën një lulëzim të dukshëm.Nën kujdesin e drejtëpërsëdrejti të tij,u ngrit mësonjëtorja bektashiane e cila përgadiste kuadro të besimit bektashian,me ç’rast ata shpërndaheshin në krejt teqetë e Shqipërisë. Veçanërisht në momentet kur besimi bektashian u godit rëndë në Turqi , në Tiranë, u vendos Selia e Shenjtë e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane,roli dhe ndihmesa e Ahmet Zogut janë të dorës së parë.Përfaqsuesi i qeverisë për besimin fetar,do të informonte rregullisht Ahmet Zogun si kryeministër, e më vonë Mbret i Shqiptarëve,për gjithshka që lidhej me organizimin e punëve në Kryegjyshatë,hallet dhe vështirësitë që kishin baballarët dhe dërvishët e teqeve të largëta. Me propozim dirket të Ahmet Zogut,më 1930 Kryegjyshatës Botërore Bektashiane në Tiranë i akordohet nga fondi i qeverisë 1000 franga ari,me të cilat u hodhën themelet e ndërtesës që ende sot shërbenë si Seli e Shenjtë e Kryegjyshatë.Ahmet Zogu kurdoherë do të gjente kohë për të biseduar me Kryegjyshin Botërorë,duke
kërkuar pos të tjerave që Dërvishë apo Baballarë të shkolluar në Shqipëri,të mund të shkonin të ushtronin ritet fetare,sidomos në trojet tona,të mbetura jashtë shtetit tonë amë si në Kosovë,Maqedoninë shqiptare e çamëri.Ai burrë i madh i shtetit,ishte i bindur se bektashizmi i zhvilluar në trojet shqiptare,do të jepte ndihmesë të madh drejt bashkimit të kombi dhe atdheut shqiptar ,ashtu sikundër e patën provuar ngjarjet kulmore të Lidhjes Shqiptare të Prizërenit dhe shpallja e pavarsisë në Vlorë.

Dihet tanimë se në qershorin e vitit 1928,pas krijimit të qeverisë së re,Mbreti i Shqiptarëve,Ahmet Zogu,dekretoi datën 5 gusht 1928,për mbledhjen e Kuvendit Kushtetues,me ç’rast do të rishikoheshin ndryshimet e mundshme në Kushtetutë. Më 1 shtatorë 1928,në mënyrë unanime,Kuvendi Kushtetues,aprovoi ndryshimet në Kushtetutë,me ç’rast Shqipëria quhej shtet i pavarur me tërësi tokësore të pandarë,të pacënueshme dhe të patjetërsueshme.Ajo shpallej Mbretëri Demokratike Parlamentare dhe të trashëgueshme,me Mbret të Shqiptarëve Naltëmadhërinë e tij, Zogu i Parë. Gjithashtu kjo kushtetutë sanksiononte se “Shteti shqiptar do të kishte karakter laik, por fetë dhe besimet e ndryshme fetare gëzonin lirinë e ushtrimit të tyre që gëzoheshin me ligj,por s’do ndërhynin në punët e brendshme të tij”( “Shqipnija më 1937 “ faqe 7 ).Me këtë nen të Kushtetutës,Mbretëria shqiptare e atyre viteve,është radhitur ndër popujt e përparuar të Evropës ku besimet fetare janë vënë plotëisht në harmoni me lirinë personale të njeriut.Por nëse me besimet myslimane,katolike dhe bektashiane vështirësitë kryesore ishin kapërcyer,një gjë e tillë nuk kish ndodhur me kishën ortodokse shqiptare.

Historia e marëdhënieve të kësaj Kishe me ate të Fanarit,ka qenë mbushur me ngjarje të pakëndshme për të mos thënë me luftë të hapur ndaj njëra tjetrës.Është kjo arsyeja që Mbreti Zog,vetëm disa muaj pas marrjes së këtij funksioni,ndërmori hapa konkrete edhe për pavarsinë e kishës ortodokse shqiptare.Kështu,në fillim të vitit 1929,në bashkëpunim edhe me krerët e lartë të hierarkisë kishtare,qeveria shqiptare shprehu mendimin për shkëputjen e kishës shqiptare si prej Stambollit,ashtu edhe prej Athinës.Madje për këtë,u dërgua në Stamboll edhe një përfaqsues i qeverisë shqiptare,anipse ky vendim nuk u pëlqeu as Athinës as Stambollit.Klerikët e lartë të Fanarit,dërguan disa kushte në Tiranë,të cilat jo vetëm nuk lejonin pavarsinë e kishës shqiptare,por e ndërvarnin akoma më shumë ate ndaj qëndrimeve të Fanarit.Në këto kushte Mbreti Zog nuk mund të rrinte duarkryq.Ai duke marrë edhe mendimet e atdhetarëve të tjerë shqiptarë,të të gjitha besimeve fetare,në një prej mbledhjeve të Këshillit të Ministrave,thirri të pranishëm imzot Visarionin duke e propozuar në funksionin e Mitropolitit të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare,njëkohësisht edhe me detyrën e Peshkopit për Durrës dhe Tiranë.Nisur nga idetë,që udhëhiqnin Mbretin Zog për këtë propozim,Këshilli i Ministrave e miratoi poltësisht fjalën e tij,madje imzot Visarioni i pranishëm në këtë takim falenderoi nxehtësisht Mbretin lidhur me kujdesin e madh të tij ndaj besimtarëve ortodoks shqiptarë.

Kështu,më 18 shkurt të vitit 1929,mes një gëzimi të madh në qytetin e Korçës,u zhvillua ceremonia e krijimit të Sinodit të kishës shqiptare.Për herë të parë në histori,u mbajt një meshë në gjuhën shqipe,në mënyrë legale me pjesmarrjen e mijëra qytetarëve korçarë.Imzot Visarioni,nuk harroi të shprehte në fjalën e vet,në emër të besimtarëve ortodoks shqiptarë,mirënjohjen për Mbretin Zog i cili po vendoste themelet e pavarsisë së kishës shqiptare.Po ate ditë është vendosur që edhe Korça,të ket pasur në gjirin e vet Selinë e shenjtë të kësaj kishe.Pas kësaj ka qenë vetë Mbreti Zog, i cili së bashku me diplomat e emërimit si peshkop,u dërgoi klerikëve të lartë shqiptarë,letër falenderimi nga ana e tij,ku vinte në dukje guximin e tyre për t’i shërbyer besimit fetar dhe atdheut. Ai shprehte bindjen se vepra e tyre në rrafsh të pavarsisë së kishës ortodokse shqiptare,do të çmohej kurdoherë jo vetëm prej besimtarëve ortodoks por prej krejt shqiptarëve.Ky qëndrim dhe veprim i guximshëm i qeverisë shqiptare të asaj kohe,do të shkaktonte fortuna të vërteta në strukturat e Fanarit.Ky jovetëm që nuk e njohu pavarsinë e kishës shqiptare,por mori një sërë masash që synonin në pengimin e ushtrimit të riteve fetare nga peshkopët shqiptarë.Për më tej,me dekret të posaçëm,Fanari ç’kishtëroi peshkopët shqiptarë që kishin pranuar detyrën duke ua komunikuar këtë vendim të gjithë kishave ortodokse jashtë Shqipërie.Me tërë këto presione u njoh menjëherë qeveria shqiptare e cila,bënte atë ç’të mundëte që mekanizmi i pavarsisë së kishës ortodokse të funksiononte normalisht : “Mbreti Zog u kundërpërgjigjej duke dëbuar nga Korça mitropolitin Hierotheun, i emëruar nga Stambolli.Shtypi i Athinës e cilësoi veprën e qeverisë shqiptare si një padrejtësi ndaj pakicës greke,që gjoja po shkëputej me forcë nga Patriarkana e Stambollit,duke iu imponuar liturgji në gjuhën shqipe.Ndërsa zyra e shtypit e ministrisë së jashtme në Tiranë,i’u përgjegj se shteti shqiptar s’kish bërë tjetër,veç kish zbatuar parimin e njohur dhe aplikuar në tërë ballkanin,sipas të cilit çdo shtet i pavarur kish të drejtë të kishte kishën e vet kombëtare”.

( I . Ushtelenca “ Diplomacia e Mbretit Zog i Parë “- Tiranë 1996 , faqe 225 ).

Edhe Fan Noli më 1933,përshëndet guaimi e padiskutueshëm përmes një letra Mbretin Ahmet Zogun.Është i njohur fakti se pas këtij fakti,Patriarkana e Stambollit dhe kisha greke nuk njohën pavarsinë e kishës shqiptare,madje edhe për vite të tëra nuk pushuan luftën e hapur të tyre.Ndërsa kishat e vendeve të tjera e njohën pavarsinë e asaj shqiptare dhe ndërtuan marëdhënie të mirëkuptimit të ndërsjelltë me të,mandej këto marëdhënie u shtrinë deri në dërgimin e priftërinjëve në ato dioqeza ku këta,në ato vite patën munguar.

Për vetë kushtet historike,në Shqipëri ç’prej shekujsh ishte zhvilluar edhe besimi Katolik.Ndonëse në dy tri enklave të përcaktuara qartë etnikisht si Mirdita,Kurbini e Shkodra,sigurisht që edhe ky besim u muar menjëherë në mbrojtje nga statuti i Mbretërisë Shqiptare.Gjithsesi,për shkak se krerët e lartë fetare katolike,nuk kërkuan asnjëherë shkëputjen e tyre nga Vatikani,qeveria shqiptare e asaj kohe,nuk mund të ndërmerrte veprime konkrete duke mos dashur të cënojë lirinë e besimtarëve katolikë.Për më tej ishte po kjo qeveri, e cila mundësoi deri në pagesë,ngritjen e famullive të largëta,apo pasurimin e bibliotekave të qytetit të Shkodrës me literaturë katolike.E vërteta është se pas shpalljes së pavarsisë së kishës shqiptare,(ku i jepej një goditje e rëndë helenizmit që donte të depërtonte në jugun e shetit amë) nisi të lëvize në mënyrë diplomatike edhe Italia,kishte marrëveshje të detajuar me greqinë,lidhur me zonat e influencës së kishave,ndaj ajo nuk priti mirë pavarsinë e kishës shqiptare.Është kjo arsyeja që nëpërmjet burimeve diplomatike,Italia ndërhyri pranë Mbretit të shqiptarëve Ahmet Zogu,për të riparë marëdhëniet me kishën greke,por përgjigjja e burrit të Matit,ishte tejet diplomatike,ai u përgjigj se ato ishin objekt i mekanizmave fetare të qeverisë,por aspak shqetsime personale të tija.

Hapi tjetër i vendosur i Mbretit Zog,lidhur me besimet fetare,në Shqipëri,ishte institucionalizimi i Kodit Civil,ku këto besime jo vetëm mbroheshin por më së shumti zhvilloheshin nga shteti,duke ndaluar çdo dasi ndërmjet tyre dhe duke konfirmuar dhe inkurajuar vetëm tolerancën midis besimeve dhe besimtarëve shqiptarë.Posaçërisht për këtë problem,ku nënvizohej ideja që besimet fetare të konvergonin në dashurinë ndaj atdheut,shtypi shqiptar ka shkruar ; “Hyrja e kodit civil në fuqi,në vitin 1929, inaguroj hyrjen zyrtare në fuqi të Biblës sënjëshmërisë sonë kombëtare civile,të trashëguara nga stërgjyshërit tanë,Pellazgët ose Thrako-Ilirët.Autoqefalia e kishës ortodokse ,krijimi i Komitetit Mysliman,themelimi i Kryegjyshatës Bektashiane,atdhedashuria e klerit katolik në Mbretërinë Shqiptare kanë qenë … lëndët më të para,nga të cilat kombi po pret,me mbretin e madh,Zogun e vet në krye,ta shenjtërojë edhe fetarisht këtë “Njëshmëri” të bekuar nga Perendija vetë që e ka krijuar “ .(Gazeta “ Drita “ Tiranë më 21 mars 1937 ).

Duke inkurajuar tolerancën fetare ndër shqiptarët,në fakt,Mbreti Zog,risillte në kujtesën e popullit të vet,ate tolerancë të trashëguar tradicionalisht midis besimeve fetare në Shqipëri.Gjatë gjithë qeverisjes së tij,ai u kujdes që këto besime dhe religjionet përkatëse të gjenin repsektimin e plotë në qeveri,npërmjet ministrave të kabinetit,ai çoi më tej traditën e bashkëpunimit të religjioneve fetare,të nisur qysh me Lidhjen Shqiptare të Prizërenit.Duke marrë personalisht pjesë,në ditët e shënuara të besimeve fetare,në ritet por edhe shqetsimet e tyre,Mbreti Zog,respektonte Zotin, së pari si njeri e mandej si adhurues shpirtëror i besimit mysliman që ishte, por dhe të besimeve të tjera të kombit të vet shqiptar.

Në vitet 30 të shekullit të kaluar,atëhrë kur vende ballkanike e përtej tyre,ishin përleshur dhe përlesheshin etnikisht për shkak të besimeve të tyre fetare,në Shqipëri mbizotëronte ideja e madhe e shqiptarizmës.Dhe kjo smund të ishte diçka kafshërore,ky unitet fetar nuk kish rënë nga qielli.Ai ishte edukuar dhe edukohej deri në shkollat e mbretërisë shqiptare.Udhëtarë të huaj që patën ardhur ato vite në Shqipëri shkruajnë tekstualisht : “Duke i dhënë fund udhëtimit në Shqipëri,theksojmë një Dekret Mbretëror të ri,i cili detyron mësimin fetar në shkolla të shtetit.Të gjithë edukatorët e kanë pritur me gëzim dekretin sepse ata nuk mund të mohojnë se detyra e parë e edukatorit është formimi i karakterit të fëmijës që u është besuar.Pra asnjë formim nuk është i mundur pa moral,ashtu siç nuk ka moral pa besim” .( Paul Goujon “ La Tribune de Genere” më 9 prill 1937 ).

Mbreti i shqiptarëve Ahmet Zogu dhe mbretëria shqiptare u bënë shembull për shumë shtete evropiane.Kushtetuta Mbretërore ishte ndër më të përmendurat dhe ajo mbetet edhe sot e kësaj dite,aty jo vetëm që rregullohet e drejta e besimeve fetare,por përmes tyre përcillen edhe mesazhet e dashurisë për Atdheun dhe Kombin shqiptar.

Bern-Zvicër