CARL SANDBURG (6.01.1878 – 22.07.1967)/

E shqipëroi: ELIDA BUÇPAPAJ/
Në mbrëmje ka një sonatë perëndimi që bie mbi qytetet./
Ka një marsh të ushtrive të vogla me daulle dhe tam-tame të rralluara./
Rrokaqiellet e hedhin shtatlartësinë e tyre sipër, pingul mbi fortifikatat e zeza që bien mbi/
perëndimin e kuq./
Rrokaqiellet e mbërthejnë alfabetin e tyre perpendikular larg përtej duke ndryshuar trekëndëshat e argjendtë të yjeve dhe rrugëve./
Dhe kush i bëri ato ? Kush i bëri rrokaqiellet ?/
Njeriu i bëri ato, ai gaztori dy-këmbësh, Njeriu.
Prej mendjes së tij, prej ëndërrimeve të tij, duke projektuar copaqielli,
Duke skicuar skema të vogla dhe krenare që hidhnin valle lehtas në kokën e tij – Njeriu i bëri rrokaqiellat.
Me të dy duart e tij, me lopata, çekanë, karroca dore, makina, konvojerë, sinjale bilbilash; me me projekte, duke kalëruar skelat dhe bërë akrobaci ajrore dhe duke thirrur, Jepini, djem
Njeriu i bëri rrokaqiellet.

Faktet qëndrojnë të mbërthyera; faktet janë hije, fantazma.
Një kalë i vjetër që lëron tokën është një fakt.

Një traktor i ri ferme është një fakt.

Faktet qëndrojnë të mbërthyera; faktet fluturojnë me krahë zogjsh.

Gjaku dhe djersa janë fakte, dhe

Zotërimi i imagjinatës, përfytyrimit, të parët prapa dhe përpara,

Spiralet, boshti i rrutullimit, pistat e zbritjes që shuhen, treten

Sinjalet e dritave dhe yjet e errësuar të qytetërimeve.

Tani koka e një njeriu, sytë e tij janë fakte.

Njeriu sheh në kokën e tij, si në një pasqyrë,

Një katedrale, anije, urë, rrugë hekurudhore – një rrokaqielle-

Planet janë skicuar, projektet janë fiksuar,

Vizatimi dhe linjat, kanë marrë shtjellë të kjartë

Kështu fakti lëviz nga fakti tek fakti, duke u ndëthurur dhe ndërprerë.

Pastaj vjen më e shumta, pastaj vjen djersa dhe gjaku …

…..

5

Unë kam parë figura heronjsh të ngritur nëpër memoriale, si dëshmitarë të faktit-

Leif Ericson 1) prej bronxi të fortë të flaktë, qëndron si një hije e ngrirë, e përkulur, me sy kërkimtarë, mbi një kodër në Uiskonsin, duke soditur Liqenin Miçigan-

Kolombi prej bronxi është në qendër aty ku trafiku që vjen prej fundit të botës është më i rrëmujshëm duke u grumbulluar në Ishullin e Manhatenit-

Washingtoni qëndron në mermer duke pasur një shtjellë jete, mbi një tempull Romak në Kapitol Hill, në Riçmond, Virxhinia, me një të qeshur të ashpër dhe të zemruar, i rrethuar si në unazë prej rrokaqiellave-

Andrew Jackson 2) i bronxtë mbi një kalë bronxi, një kalë i vertetë shkëmbor me këmbët dhe putrat e parme në ajër, me bishtin përpjetë, sikur Gjenerali që heq nga koka e tij kokardën për të përshëndetur qytetarët dhe ushtarët e Republikës-

Ulysses S.Grant 3), serioz dhe i zymtë qëndron mbi një kalë të vogël bronxi duke dëgjuar pafundësisht hingëllitjet e kuajve të bardhë të Liqenit Miçigan që dëgjohen deri në

Ilinois-

Robert E.Lee 4), i shtrirë prej guri të bardhë, fle një gjumë fushimi në paqe midis njerëzve si ai të nderuar në Luginën Shenandoah 5)-

Memoriali i Linkolnit qëndron në një pikë nevralgjike, shumë të gjallë, ku kryqëzohen rrugët që të çojnë nga njëri breg tek tjetri, duke murmëritur, Bëhuni të mira me njëra-tjetrën motra; mos luftoni me njëri-tjetrin, vëllezër.

————-

1) Leif Ericson, lundërtar i shekullit të 10-të, pas Krishtit.

2) Andrew Jackson, presidenti i 7-të i SHBA (1767-1845)

3) Ulysses S.Grant, presidenti i 18 i SHBA (1822-1885)

4) Robert EdwardLee, Gjeneral i Konfederatës (1807-1870)

5) Luginë dhe Parku Nacional Shenandoah ndodhet në Shtetin Virxhinia.

 

Por a mund të pyesim ne – është lulja një fakt ?

Bima e brishtë që vyshket shpejt a do të

Mbijë në tokën e atdheut

Duke i dhënë frymën e saj gjetheve

Për një kronikë të fiksuar në pak ditë,

Për një simbol të mbajtur prej bletëve dhe erës ?

A do të mbjellë secili shtet lulet e tij më të dashura, që i do më shumë

Duke thënë Kjo lule jam Unë, Ne, kjo vjen nga toka e shkrifët, pjellore, kjo

do të thotë mikpritje e ngrohtë shtëpie për sytë tanë, këto gjethe prekin

rrënjët tona, fëmijët tanë dhe fëmijët e fëmijëve tanë.

Lulja e kaltër e misrit përgjatë hekurudhës i ka gjurmët në Ilinois –

Nepërka e kuqërreme fshihet në pyjet e dëndur të Minesotës –

Preritë e trëndafilëve të egër kacavaren përgjatë udhëve të Ajovës –

Lulëkuqet e arta të Kalifornisë, kaktuset gjigande të Arizonës –

Lule-mollët e Miçiganit, pjergullat e Kentakit –

Shqopat e Uashingtonit dhe Virxhinias Perëndimore në çdo stinë të gjelbra –

Luletrumëzat Indiane të Vajoming-ut, rrënjët e panxharit të kuq të Montanës –

Luledelet e pafundme nëpër të gjithë Nebraskën –

Zambaku dhe tulipani i Utah-ut, lulet e pashkëve të Dakotës së Jugut –

Luleshqerrat sy-demi të Karolinës së Veriut, lulet e portokallit të Floridës –

Manjola e Luizanës, Lulepjeshka e Delauerit –

Përshëndetjet e heshtura dhe gazmore të lulediellit të Kansasit –

Bizoni i vjetër, tërfili dhe papagalli fytyrërremtë i Teksasit –

Pishat konike dhe xhufkat e kallinjve të misrit të Shtetit të vetmuar Main –

A do të jenë të gjitha këto, midis fakteve tona fantazma, hije ?

7

…….

Kombet lindin të vegjël si foshnjet.

Kombet pijnë gji dhe stërmundohen shumë; deri sa ata rriten;

Kombet sfiliten, luftojnë, qeshin, vuajnë, vdesin.

Kombet iu binden gjurmëve që lë trajektorja e hënës.

Ata ndjekin rendin kohor të natës, mëngjezit, mesditës, mrëmjes

dhe natës përsëri.

Kombet qëndrojnë në këmbë dhe e kanë ditën e tyre në pavionin e Katër Erërave.

Yjet e qiellit të natës i vëzhgojnë ata në fillimin e tyre, kur kapiten, kur shuhen,

veniten përpara atyre që posa kanë mbërritur, përpara heshtjes, përpara boshësisë së pavioneve.

Kombet lënë flamurët, sloganët, alfabetët, numrat, veglat e punës, rrëfenjat gjithë zjarr që flasin për ekzistencën e tyre; Kombet lënë kujtesën e grirë nga mola, dorëshkrimet, ditaret.

Dhe kështu, në pavionin e katër erërave

Erdhi në dritë edhe foshnja e vogël të cilën ata e thërritën Amerikë,

Amerika pinte gji, sfilitej, mundohej, qeshte dhe rritej.

Amerika e filloi jetën e saj njëlloj si foshnja.

Republika e re e vogël në fillim ishte në pelena,

Pastaj veshi një këmishë fëmije, me përpjekjet e saj për të bashkuar eshtrat.

Dhe kush mund të lexojë qarkun e hënës të saj tani?

Dhe kush do t’i tregojë së pari sekretet e

kripës dhe gjakut të saj?

…..

Po, ka pasur një ndërkohë,

Diçka ndodhi, gjithmonë diçka ndodh.

Historia është një kalë i gjallë që qesh me një kalë prej druri.

Historia është era që fryn atje ku dëgjohet.

Historia nuk të lejon që të vësh baste.

Historia është një kuti mashtrimesh që i ka humbur çelësi.

Historia është një labirint dyersh me pasqyra rrëshqitëse, një libër shifrash me

kodin e fshehur në një shpellë në detin e Saragozës,

Historia thotë, duke u lutur, Falmëni mua, Unë ju kërkojë ndjesë, unë kurrë më

nuk do të përsëris veten nëse unë do ta ndihmoj atë.

Po, ka pasur një ndërkohë,

Kur fantazmat lanin këmishët e tyre të bardha

Përsëri e përsëri në kovat e gjakut-

Dhe fantazma më e pikëlluar prej të gjithave qëndronte në këmbë në Gettysburg 6)

Duke u përpjekur që të ndante atë që duhej bërë nga ajo që s’duhej duke e lënë

të shumtën të pathënë, nëpër ajër.

———-

6) Beteja e Gettysburg-ut, një nga më të shënuarat gjatë Luftës Civile,

e cila u zhvillua më 1-3 Korrikun e vitit 1863. Më 19 Nëntorin e 1863,

kjo fushë-beteje u nderua prej Presidentit Linkoln si varrezë nacionale.

Atë ditë Linkolni në Gettysburg mbajti një fjalim të shkurtër disa minuta,

që mbeti i përjetësuar.

……..

14

Tani është Xhaxha Sami 7) duke u ulur në kulmin e rruzullit.

Jo shumë kohë më parë në kulmin e botës ishte Xhon Bull 8) dhe, pak më herët, ishte

Napoleoni dhe shqiponjat e Francës që i tregonin botës nga të nisej.

Spanja, Roma, Greqia, Persia, me topat e tyre, heshtat,

katapultat, anijet, e kanë pasur rradhën e tyre për të

udhëhequr qytetërimet e kësaj toke –

Një nga një ata e kanë hequr qafe njëri-tjetrin, ia kanë zënë vendin njëri-tjetrit, e kanë

mashtruar dhe lënë prapa njëri-tjetrin; ata vdiqën, humbën ose mbetën si relike, kjo s’është fort mirë, s’është fort mirë.

Njëri pas tjetrit, ata nuk janë më në kulmin e rruzullit – tani i Ardhuri

i Ri është Xhaxha Sami, është Amerika, andaj kënga thotë, “Yjet dhe

vijat përgjithmonë!”, edhe sikur kjo “përgjithmonë” do të jetë një

kohë e gjatë…

———

7) Uncle Sam, Xhaxha Sami, simbolizon SHBA

8) John Bull, simbolizon Britaninë e Madhe, sepse është krijuesi i Hymnit Kombëtar

15

Tek Zoti ne besojmë; kështu është shkruar.

“Tek Zoti ne besojmë” është shkruar edhe në çdo dollar të argjendtë.

Fakt: është se Zoti i Gjithfuqishëm na ka krijuar që të gjithëve.

Ne është ju dhe unë dhe të gjithë ne jemi Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Dhe të besosh Zotin do të thotë se ne i flijohemi,

të gjithë ne, Shtetet e Bashkuara të Amerikës,

Zotit, të Madhit Zot.

Po…ndoshta… a është kështu ?

…….

18

Dhe ne, ne populli,

Ne të cilët, natyrisht, nuk jemi somnambul, jerm

Ndoshta ne mund të murmurisim –

Ndoshta ndërsa pilotët shkasin në palltot e tyre të lëkurta,

Duke rrezikuar, me kohën që skadon përpara, dhe që i ngjan kafkës

të kryqëzuar me kocka, që do të thotë rrezik-vdekje,

Duke kalëruar me thasët e postës mbi shpinë përmes portokalleve gjatë lulëzimit,

shkretëtirave të kaktusit, Maleve Shkëmbore, Rrafshinave të Mëdhaja, Lumit Misisipi, atje ku mbillet dhe korret misri, Maleve Apalashe,

Kalëruar me thasët e postës mbi shpinë, duke mbërthyer me mish e shpirt timonin

nëpër sulmet me luftëthirrjen kalimtare, “Fat të Bardhë dhe Zoti ju bekoftë,”

Ndoshta, ndërsa ata kalërojnë dhe rrezikojnë nëpër rrugëtimin drejt qiellit përtejkontinental,

ndoshta ne mund të përshëndesim duke murmuritur –

Mirëmëngjez, Amerikë,

Mirëmëngjez, Zotëria Kush, Cili, Çfarë,

Mirëmëngjez, le të themi që të gjithë ne,

emrat tanë të vërtetë.

Mirëmëngjez Zotëri Dikushi, Askushi,

Kurrëkushi-që është Kurrëkushi krejt.

Mirëmëngjez, ju Larvat në Pluhur, Shqiponjat

në fluturim, dhe ju Pushtuesit e Kulmit të

Qiellit.

19

Ju i keni dhënë puthjen e lamtumirës një shekulli, një albumi të vogël të paçmueshëm.

Ju keni për t’i dhënë puthjen e lamtumirës dhjetë, njëzetë shekujve që do të vijnë. Ah ! ju

keni për të pasur kaq shumë albume !

Nëna juaj, Amerika ka punuar dhe ka mbledhur të korrat, frytet e gjeneratave –

Përtej kaskadës, vijnë të korrat e reja, gjenerata të reja të zhurmëshme,

të ardhur të rinj, që thërrasin, “Ja ku na keni ! Ne i përkasim Amerikës !

Shikona ne !”

MIRËMËNGJES, AMERIKË!

  Monroe dhe poeti duke pirë një koktejl…

E shqipëroi: ELIDA BUÇPAPAJ