Novruz Xh. Shehu – Dielli

NAIM FRASHERI PA SHTATORE

May 18, 2016 by dgreca

NGA NOVRUZ SHEHU/

Mos u habisni, aspak mos u habisni nga ky fakt i turpshëm: Poeti i madh kombëtar i Shqipërisë, Naim Frashëri nuk ka shtatore as në Tiranë as gjetkë në trojet shqipfolëse! Nuk është fjala se Shqipëria është një vend pa histori shtatoresh. Kemi traditë mijëra vjeçare që e vërtetojnë arkeologët e që i kemi vëzhguar në muze në anë të ndryshme të hartës mbarëshqiptare. Mbas krijimit të shtetit shqiptar nis sërish, mbas një pauze të gjatë, ngritja e shtatoreve në nderim të personaliteteve emblematike e që vepra të rëndësishme të Odise Paskalit i dhanë një imazh sa klasik aq modern kujtesës historike të vendosur në memorjen e bronxit apo të gurit. Në vitet 30-të të shekullit XX, shtatoren e $erçiz Topullitnë Gjirokastër e investuan patriotët, shtatore të luftëtarit në Korçë e të Luftarit të Lirisë në Vlorë patën rrezatim të ndjeshëm sa patriotik, edukativ, aq dhe estetik…

Por çuditërisht askush nuk u kujtua për Naim Frashërin, megjithse u këndua e u shkrua për të nga qindar autorë gjer tek elegjia- britmë e Andon Zako $ajupit “Vdiq Naimi, po kush mbeti, O moj Shqipëri e njërë!..”

Por mos u habisni, mos u habisni nga ky fakt i turpshëm!

Mbas luftës së dytë Botërore, u ngrit shtatorja e partizanit të panjohur, natyrisht duhej të ngrihej emblema e fitimtarëve në qëndër të Tiranës.

Ju mëshua vargjeve të Naim Frashërit, u bën për të studime, u vendos në të tëra programet shkollore, u vunë emra rrugësh, lagjesh, u ngritën mijëra buste por asnjë shtatore.

Por mos u habisni, mos u habisni nga ky fakt i turpshëm!

U pru nga Rusia shtatorja e Stalinit dhe u vendos atje ku është sot Skënderbeu, u vendos dhe shtatorja e Stalinit dhe e Leninit të realizuara nga Kristina Koljak ( ecila u gjend çastet e fundit e mbështetur në nja kazan plehërash): Lenini duke folur tërë ekspresivitet e Stalini me tërë potencën që të duhej ti impnonte çdo kalimtari diktatin e urdhravë të gjeneralit suprem. Stalini u vendos në disa vende të Shqipërsë me dorën lart si shpata e Demokleut mbi kokat e atyre që donin një botë ndryshe…

Dakord ish zbatimi i një propagande e agjitacioni të përmasave të jashtzakonta, por Naim Frashëri si u harrua pa ju bërë shtatorja?!

Këto vite Behxhet Pacolli ka vendosur shtatoret e tërë mbretërve të Shqipërisë në Pallatin e tij duke pasur emrin Pallat i Mbretërve…(Mandej mbretërit e tij në 100 vjetorin e pavarësisë u morën hua nga MUZEU KOMBËTAR dhe qëndruan aty për një muaj pa u kërkuar qiraja, por shtatorja e Naim Frashërit u harrua çuditërisht!).N ë Kosov ë jan ë ngritur shtatoret e Rugov ës e Klintonit…por jo e Nim Frash ërit!!!

U ngrit shtatorja e Avni Rustemit, kompleksi i Pavarësisë në Vlorë, shtatorja e Skënderbeut në qëndër të Tiranës duke na i zbythur pak Stalinin më tutje, shtatorja e Skënderbeut në Krujë. (Aktualisht Lenini e Stalini janë qafëpërqafë në Galerinë e Arteve, ndërsa piedestali është endje në ringritje të Stalinit në Kombinat!…)

U ngrit shtatorja e Enver Hoxhës në Tiranë e Gjirokastër, Korçë, me tërë investimet maksimale të mundëshme dhe me tërë pasionin e potencialin artistik, por për Naim Frashërin su kujtua askush!…

Në Shkodër u lidhën dorëpërdorë në shpinë Heronjtë e Vigut, në mëshim të luftës së dytë botërore, (megjihse u vranë shqiptarë me shqiptarë) por Naimi u harrua!

Vazhduan këngët, sudimet, filadelfia për Naimin, por për shtatoren su kujtua askush! Harresë e qëllimtë apo një shkallim i kujtesës nga politikanët dhe krijuesit tanë gjenialë?!

Por mos u habisni, mos u habisni nga ky fakt…!

Mbas viteve 90-të, u ngritën në Tiranë dhe rrethe jo pak shtatore Ali Pasha e Sali Nivica në Tepelenë, Gjergj Fishta në Lezhë, Baba Reshat Bardhi në kryegjyshatë, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli ne Pogradec, Violeta Manushi në Korçë, Fan Noli para Akademisë etj.

Mandej u ngrit shtatorja e Nënë Terëzës që e vendosën në një rrëzë të universitetit për disa vjet duke të ngjarë më shumë më një lypse sesa me gruan më të famshme të rruzullit…Nejse një odise e tërë me Nënë Terezën duke e shpurë sa në një vend në tjetrin, herë më shumë me mesazhin e besimtares se sa me mesazhin e misionit të paqes e mirëkuptimit njerëzor universal…

Askujt si shkoi në mend se Naim Frashëri nuk kish asnjë shtatore në Shqipëri!

Por mos u habisni, mos u habisni, ju paça me jetë!…

Mbas viteve 2000 u ngritën me aksion me goditje të përqëndruar një sërë shtatoresh në Tiranë: Uillsonin sa më shpejt ti bënin qejfin Amerikës (megjithse vendosën në një rrëzë), Azem Hajdarin ( mbasi i bën nja 35 pyetje kur ish gjallë) e që u duhej të bindnin rruzullin se historia niste në vitin 1990, Adem Jasharin, De Gjon Lulin, Hasan Prishtinën, të kishim bindjen se po bënin gjithçka për kosovarët dhe se ishin aksidente arresitimet e tyre si “agjente” gjatë gjysëm shekulli, Ahmet Zogun që ta mbanin mirë me mbretëritë evropiane e të të tjera e të tjera!…Natyrisht su bë gabim.

Mandej s’besoj se e teproj se në qytetet e të vdekurve ka dhjetra Shtatore të Heronjëve të rënë këtë çerek shekulli…Parallinjtë nuk nguruan t’ju grinin shtatore dhe mirë bënë, por si nuk pati një nga parallinjtë të kujtohej për shtatoren e Naim Frashërit?!

Dhe këto kohë po këmbngulet t’i ngrihet Enver Hoxhës një shtatore në Kosovë dhe Ismail Kadaresë një shtatore në Gjirokastër e Dritëro Agollit shtatore në Devoll…

Por si është e mundur që s’kujtohet askush se Naim Frashëri ska shtatore askund?

Nuk di se kush mund ti jap përgjigje kësaj pyetjeje , as unë nuk mund ti jap një përgjigje të saktë.

Do të thoni Ju se NaIm Frashëri është dhe në dymijë lekëshe, ku është dhe firma e gjenialit Ardian Fullani…Natyrisht ësht ë nder I madh…

Nuk ka vend në botë pa shtatoren e Poetit Kombëtar, vetëm poeti Kombëtar i Shqipërisë është pa shtatore…Ministrave të Kulturës, nuk di nëse u ka shkuar ndonjëherë në mëndje ky fakt tronditës që e mbulon me turp kokë e këmbë Shqipërinë?!

Tirane 8maj 2016

VETFLIJIMI I ENTELA KASËS

November 26, 2015 by dgreca

Nga Novruz Xh Shehu/

Në Gazetën Shqiptare, shkrimtarja, poetja, publicistja e njohur, presidentja e Pen Klub Albania, proferoi te jap dorëheqjen nga arsimi duke vetflijuar buken e gojës, për dhënien e një akti madhërisht të rëndësishëm intelektual në shoqërinë dhe politikën shqiptare.
Ajo është autore e disa veprave të rëndësishme letrare dhe drejtuese e një organizmi letar të përmasave kontinentale e mëtej. Penda e saj është e nje krijueseje të mirëfilltë, të talentuar dhe poezia dhe proza e saj janë të një niveli të lart artistic dhe të një stili bashkëkohor që të imponon nderim dhe besim për një autore të shquar.
Dorëheqja e saj nga buka e gojës, duke ju drejtuar kryeministrit te Shqipërisë Edi Rama, është akt i rëndësishëm deri në madhështi i një intelektualeje antikonformiste.
Më kujtohet, dhe më kanë ngelur në mend fjalët e një djali të intervistuar nga një TV kur u pyet se pse do të emigronte në Gjermani. Ai ish rreth 17 vjec mjaft i trishtuar, i bindur se do gjente lumturinë në një vend tjetër. Tha pikërisht: Do iki, …Le ta gëzojnë Shqipërinë Sali Berisha, Edi Rama, Lulëzim Basha…!” Këtë britmë të tij besoj se nuk e kam dëgjuar vetëm unë, por askush, as unë, nuk shkruam për këtë britmë. E lamë tëzhdukej në shkretëtirën e heshtjes që përfshin tërë Shqipërinë, ku edhe vdekja është bërë e zakonshme, sado tragjike qoftë ajo.
Ndoshta ish e domosdoshme të shtohej britma e Entela Kasës:
“ E keqardhur , por e bindur në parimet në të cilat besoj , po ju them publikisht se unë nuk i kthehem ushtrimit të detyrës sime si mësuese e gjimnazit Qemal Safa, deri ditën kur prej atij institucioni të jenë larguar mercenarë të terrorrit politik…”
Në essenë për romanin e saj dinjitoz “Të korrat e krishtlindjeve,” kam proferuar titullin “ Britma universale e Entela Kasës” …Po, përvec romanit të saj ne kemi aktin dhe britmën e saj universale për “cminimin” e Shqipërisë nga mediokrriteti, dhuna psikologjike, mosvlerësimi i njerzëve ta aftë, të ndershëm, idealist.
Vlerësimi deri në parlament i përfaqësuesve të ligjvënies nga mediokërr e injorantë klasikë, vlerësimi më shumë i një zuzari se sa injë shkrimtari,i një krimineli shumë më tepër sesa i njeriut të ndershëm eshte britma reale e Enteles. Mbarsja e atmosferës shqiptare me dhunë, krime, hemoragji intelektuale, shkatërrim ekonomik, mos ndëshkim të kriminelëve, gjykatësësve që vetëm gjykatës s,mund të jenë, me mjekë që të vrasin pa pikën e pendesës,me shkencëtarë pa një vepër shkencore,me akdemikë pa një vepër intelëktuale krijuese, me universitete që prodhojnë diploma si tullat e fabrikave, me analistë që marrin leje nga Padronët, me media që jetojne nën ankthin se ja sot ja nesër mund ti priten tërë arteriet në emër të ligjit etj etj , ja kojo eshte britma e Entela Kases.

Britma e Entela Kasës është një britmë sa kombëtare aq universale…Vetfljimi i saj është nje akt nga ku duhet kthyer vëmëndja me tërë seriozitetin e duhur…Mos të shndërrohen njerzit në kamikaz duke sakrifikuar bukën e gojës!….E kupton apo se kupton këtë politika shqiptare?!

Është në nderin e tërë intelektualëve shqiptarë, por dhe të jashtkufijve, të mbështetim Entela Kasën, tw mbeshtetim Britmen e saj, dukë pasur parasysh se duke mbështetur atë , mbështetim një Shqipëri tjetër, se mbështetim rilindjen e një shoqërie tjetër të pa përfshirë nga viruset e Murtajës që po na merr Lirinë, qetësinë, bukën, të ardhmen e fëmijëve tanë.

E ardhmja shumë më e frikëshme duhet të na shqetësojë. Dëgjojeni mirë britmën e Entela Kasës, vlerësojeni të dashur bashkëkombas vetflijimin e saj. Jemi gurë që rrukullisemi vazhdimisht dhe s’dihet se kur do na japin mundësinë të ndalemi kjo farsë e tërë politike që s’duhet lënë më të livadhis ne jetën tonë, që ka te drejte të na i marrë vetëm Zoti!

KUR VRITEN FEMIJET DHE ËNGJËJT QAJNE NË KANTANTËN E 36 SHKRONJAVE

October 22, 2015 by dgreca

Me rastin promovimit të krijimtarisë poetike të poetit Xhevdet Bajraj, nga Kosova, pedagog në Meksikë/
Nga Novruz Xh Shehu/
(Mbi “Kur qajnë engjëjt” të Xhevdet Bajraj)…/
a/
Engjëjt, atje në qiell, janë mbledhur galuç, kapin për cepin e fustanit Shën Marinë dhe qajnë. E keni ndjerë se si nuk ndërpriten shirat për muaj të tërë?Janë pikërisht lotët e ëngjëjve. Engjëjt nuk mundin t’i tregojnë Zotit se çfarë ndodhi në një kënd të planetit, që quhet KOSOVË. Edhe po të mundnin, nuk do të dëshmonin saktësisht se çfarë ndodhi.
Pra, nuk mundën dhe u ulën galuç.
b
Atë, që se bëjnë ëngjëjt, e bëjnë poetët. Edhe kur poetët futen në burg, si Flora Brovina, del një poet tjetër.
Zot, dëgjoje britmën në poezinë e Xhevdet Bajraj:
“Me dërrasa gjoksi duhet mbuluar/këtë varr të gjallë masovik / Kali i Kostandinit u merr erë / dehet / tek shkelmon realitetin e ri të ditës shqyen qiellin / Sorra e përpiu qiellin/ Me këpucë nga lëkura jonë trishtimi ecën rrugëve të qytetit / … kush na mallkoi Lirinë? / Zogu i dhimbjes matet me hijen e vet / U dogjën kufomat … / Majmunët i kanë shkundur frutat/ nga druri i ëndrrës / Absurdi majmet me gurin e varrit/ Kapakët e gjunjëve na i hapën / me çelësat e konseravave /. Autofrigoriferët mbartën/ më të dashurit tonë/ të ngrirë nga vdekja / Muri i gjallë prej klithmave / mbiu mes Kosovës dhe Serbisë … /”
Po e kuptoj pse qajnë ëngjëjt. Mos i fyej o Zot.
Vetëm metafora e Xhevdet Bajrajt do të mund të jepte sadopak atë çfarë ndodhi. Vetëm metafora dhe vargu i lirë, i përdorur me kujdes e sukses. Trinia e nëntave u nis drejt qiellit me pendën e poetit, Në Kosovë ndodhi diçka e rëndësishme, pikërisht në vitin 999 të mijëvjeçarit të dytë.
“Pa e ditur ç’është vdekja / ç’është Zoti ç’është plumbi / një fëmijë trembëdhjetë muajsh/ me gisht ja mbyll plagët nënës së vrarë /. Një nënë me foshnjë në duar klith / dhe vrapon pas klithjes së vet ./ Fëmijët me nga një grusht plumba në gjoks ikën në Parajsë / mbeten vetëm varret e vockëla të tyre / si farë e ndërgjegjes njerëzore /. Atdheu fle nën ombrellën e vetmisë / mbi varr bie një gjeth i njomë /. Nuk dinte të numëronte gjer në dhjetë / Ndërsa mësoi numrin pesëdhjetë e shtatë / ishte vetëm katër vjeçar / kur i vranë pesëdhjetë e shtatë anëtarë të familjes /. Një fëmijë në mes të rrugës / gjuan vetminë me gurë /… Fëmija i bie fyellit prej dërrase të varrit / Vrasësi fsheh thikën në zorrë fëmije/….”
Duhet që fëmijët të bëheshin shumë shpejt burra. Duhet të rriteshin, të numëronin të vrarët. Duhet të rriteshin të mos humbnin varret. Duhet të rriteshin …
Satanai e dinte këtë akt sublim dhe nxitonte të vriste. Krahasimi dhe metafora e Bajrajt, paralelizmi figurativ dhe dueti i shkrirjes së realitetit vendas me atë universal, japin atë portret qiellor, që bëjnë dhe gurët të lëvizin nga vëndi, që bëjnë fëmijët të rriten bujshëm.
c
Shqiponja dhe E Bukura e Dheut janë dy simbole shqiptare, që bëjnë të quhet flamur paqeje një qiell i tërë. Shqiponja dhe E Bukura e Dheut shndërrojnë Kosovën në Sfinks.
“Në majë të shkëmbit / shqiponja ngre kokën / bekon tokën / Në lum E Bukura e Dheut fërkon gjinjët me rërë./ Shqiponja normale nuk shuan etjen me gjak mize./ E Bukura e Dheut u zhduk…/ Shqiponja mbi kaktus me gjarpër në gojë tek valëvitet / na përgjon nga flamuri gjië mitike i hap udhë…/ Dashurinë e derdh në shuplakë dhe ia afroj Të Bukurës së Dheut nga Dukagjini./”
Bajraj operon me sukses me simbolet e vëndit të tij. E, pa pasur me vete fuqinë e atdheut, vështirë se do të arrinte një poezi aq vitale, e denjë për t’u paraqitur në Gjyqin e Madh.
Kohë të Mëdha nxjerrin kryevarre e kryekëngë. Dhe kryekënga nuk mund të arrihet pa simbolet, që janë ngjizja e historisë dhe e personalitetit të një kombi.
E, ndërsa autori harmonizon Ëngjëllin me fëmijët ,që bëhen burra, Shqiponjën me Pëllumbin, Të Bukurën e Dheut me Mjelmën, Kosovën me atë grua, që pret djemtë t’i kthehen nga lufta, nga ikja apo nga varret masive, arrin artin e vërtetë ashtu si Anteu fuqinë tek membrana e tokës. Vetëm një shkrirje e simboleve kombëtare dhe botërore, arrijnë të shmangin Këngën Primitive të Nacionalizmit Primitiv. E si mund të ndodhë ndryshe në një vënd, që ka lindur Nënë Terezën dhe Ferid Muratin?.
ç
Cili është Xhevdet Bajraj?
Preferon vargun e lirë, dinamik e ritmik, të shkathët e në gjuhën e pastër letrare shqipe. Por edhe eksperimenton poezi me elemente të poezisë me varg të rregullt, ku nuk ka sukses të plotë. Por kjo s’ia ul vlerën një vëllimi me 11 cikle e 204 faqe të mbushura me vargje të përzgjedhura me kujdes për Këngën Vigane të Lirisë ku, megjithëse preferon poezinë pa shenja pikësimi, s’mungon asgjë për dëgjimin e tingujve të kësaj SINFONIE.
Lindi në 6 Mars 1960 në fshatin Panorc të Malishevës. Ka botuar “Nënë prej guri” (Prishtinë 1988), “Emblemë e vdekjes” (Prishtinë 1993), “Copë e humbur e Parajsës” (Prishtinë1966), “Lutje shqiptare” (spanjisht Meksikë, 2000), “Liria e tmerrit” (serbisht, Beograd, 2000.) “Emblema e vdekjes” dhe “Liria e tmerrit”, janë vlerësuar nga Shoqata e Shkrimtarëve të Kosovës si “Vëllimi më i mirë i vitit”. Aktualisht, punon në Meksikë si profesor në Universitetin e Meksiko City.
Revolta dhe dashuria e kanë banesën pikërisht tek poezia e Xhevdet Bajrajt.
Revoltë:
d
“Duke i parë vrasësit e Lirisë / e kuptoj se në këtë orë të lige / Djalli banon në Parajsë”
Dashuri:
“Çmendja u fshehka në dashuri / dhe qënka sëmundje fisnike/”
Revoltë:
“Bebzat e syve na i zbardhën shirat e qiejve të huaj / dhe dhëmbët na ranë / nga malli për bukën e nënës./”
Dashuri:
“Eja të perëndojmë së bashku / mbi pupla zogjësh…/”
Revoltë:
“Ujku plak / theu dhëmbin në lëkurën e lehonës/”
Dashuri:
“Vullkan dhe i dashuruar jam dhe vet / në Shqipërinë time, që vuan nga harresa…/”
Shqiptari, ky njeri fisnik i kontinentit, di të mbjellë madhërisht dashurinë mbi revoltën, e po kaq madhërisht di të ngrejë revoltën mbi Dashurinë.
Dhe poeti Bajraj është një shqiptar i bukur. Shqiptari Bajraj është një poet i bukur: lirik dhe epik, filozofik dhe meditativ.
Ç’kanë thënë për poezinë e Bajrajt?
dh
David Huerta (Njëri nga shkrimtarët më të njohur në Amerikën Latine):
“Thirrje e përthirrje e fuqive të tribusë, përqëndruar tek prifti i fjalës, imazh i luftës e i dashurisë, që kryqëzohen me një furi marramëndëse me gjakun dhe shenjtërimin, apologji në mbrojtje të jetës.”
(Meksiko, Mars 2000).
e
Arben Idrizi:
“…është poezi e rrallë, poezi e fuqishme, në të cilën ndihet fryma qoftë e një krenarie të caktuar, e një dëshpërimi të caktuar, e një shprese dhe zhgënjimi, e një dashurie për njerëzoren”
ë
Anton Berisha
“…në kontekstin e lirikës shqipe të viteve ‘90, është një lirikë poetikisht ndër më koherentet dhe më validet.”
f
Fatmir Sulejmani
“Përmbledhja “Kur ëngjëjt qajnë” është kryevepër letrare, ku është portretuar me nivel të lartë artistik, imazhi i ethshëm i golgotës shqiptare…”
g
Poetët po e zgjerojnë aq shumë hartën e kombit. Poetët po e lartësojnë aq shumë këngën e kombit. Atë që s’bëjnë ambasadorët e bëjnë veprat e nivelit të lartë artistik. Kur sulmojnë për pushtet, dogana, polici e tatime, njerëzit e pendës sulmojnë lartësitë e artit, të përkryejnë Kantatën e MADHËRISHME TE TRIDHJETË E GJASHTEË SHKRONJAVE…
FOTO; Arkiv

DORIAN KOCI DEL NE SKENE ME LIBRIN E TIJ TE PERKRYER PER ALI PASHE TEPELENEN….

December 12, 2014 by dgreca

Nga Novruz Xh Shehu/
Këto ditë ështeë vendosur në qarkullim libri “Gjenealogjia e Ali Pashë Tepelenes”, prej studjuesit Dorian Koci ..
Besoj se jo më shumë se thirrja e genit tepelenas, për të dhënë emblemën e asaj treve në një ndricim të ri, sesa një provim jo i vogël në fushën e përballjes së mendimeve intelektuale të studjuesve te ketij shekulli, kanë përqëndruar tërë fuqinë intelektuale, vëzhguese e deri ne krijuese e shkencore të këtij autori, që arriti tëë paraqitet me nje vepëër të beftë.
Them vepër e beftë, jo se kjo ështeë vepra e parë për Ali Pashën, e pa dyshim jo e fundit, por gjer më sot ende nuk kemi arritur të kemi afrimitetin me objektiven, me realitetin më të saktësuar, me ballafaqimin sado të dhimbshëm me historinë ashtu sic ka ndodhur.
Një qëndrim herë nën presionin e emocionit, herë të klaneve politike, herë të diplomacisë, herë të dritëshkurtësisë apo të largpamësisë, herë të pargmatizmit banal, ka lënë ende për të deëhiruar veprat e historiografisë shqiptare, për prejardhjen e Aliut të famshëm, për vendlindjen e tij,për arsyen e masakrës se Kardhiqit, ngjitjen në karjerën e tij duke ndricuar ndjeshëm kohën, kontradiktat, por edhe psikologgjinë e bashkëkohësve…
Për të ndricuar më sakt, në tërë poret e poemës “Gjenealogjia e Ali Pashë Tepelenës”. studjuesi ka vendosur në rrethin e dytë të krahasimit, këngët e popullit, grumbullimet e Thimi MItkos por edhe të tjera të rezistuara gjer me sot….
Jo vetëm kaq. Mbas Metodës krahasuese në vlerat, të përbashkëtat, të vecantat, kontradiktat, të tre poemave, ai ndricon me studime, që mund të vlerësohen dhe si me vete vlerat letrare, vlerat stilistikore,vlerat kulturore e gjuhësore, etnografike të poemës “Gjenealogjia e Ali Pashe Tepelenes”..
.C’do studim, brenda veprës, ka zbatuar tërë parametrat shkencore, me një bibliografi të pasur, citime të duhura në vendin e duhur…etj
Kjo vepër mund të hyj me dinjitet në veprat elitare të historiografisë shqiptare, jo vetëm për fokusimin tek poema që po jepet e përkthyer mjeshtërisht në auditin shqiptar prej autorit , por edhe për mënyrën dhe objektivitetin shkencor..
.Natyrisht ai s’mund ti shkeputet ploterisht admirimit per figuren e burrit që bëri epope e që ktheu vëmendjen e mijëra diplomatëve, shkrimtarëve e studjuesve në tërë kontinentin e më tejë, por kjo është mjaft e vogël para asaj që i ka dhënë auditorit.
Vlen të përmendet se stili i tij është mjaft poetik, i shkathet, elegant, tërë kopetence e potencë të një studjuesi të bindur për atë që shkruan

Grabitqarja tronditëse Mira Meksi

October 29, 2014 by dgreca

Esse nga Novruz Xh. Shehu/
Ndërsa thyhej me rropamë gjysmë shekulli komunist, emri i Mira Meksit u lakua në publicistikën e Amerikës Latine e të Spanjës si “Lulja pirate e Gabosë”, kolumbianit të famshëm Gabriel Garsia Markez.
Markezi i letrave nuk shqeu sytë, siç bënë menaxherët e tij të kujdesshëm, vendosi duart në mes dhe qeshi aq fort sa që i ra mbi tavolinën e punës një portret origjinal i Francesko Gojes.
Diku Garsia Markez kishte lexuar se në vitet 1936-1939, një grup shqiptarësh ishin radhitur krah luftëtarëve të Spanjës në përballje të diktatit e terrorit. Një prej tyre ishte poet dhe kishte emrin Pietro, i cili kishte shqyer betonin në këmbët e urës së lumit Ebro dhe kishte strehuar aty një përmbledhje vargjesh me titullin “Kënga në kohërat e kolerës”.
Ndoshta ky akt meriton piraterinë e “Dashuria në kohën e kolerës” prej bashkë-atdhetares së tij, mendoi Markezi.
Këngë, dashuri, kohë, kolerë…
Markezi fshiu lotët që i detyroi e qeshura ndërsa ftoi të ulej shqiptaren rebele në sallonin e rezervuar enkas për pritjen e personaliteteve të shquar të planetit.
“Si një bletë që përndjek polenin nga mijëra kilometra larg e që sa afrohet të jep tronditjen e bukur…” mendoi rishtas duke shënuar “vërtet tronditje e bukur që dinë të ta falin engjëjt shpërndarës të mesazheve universale”.
E KUQJA
Nuk u shëndrrua në emblemë vetëm se është ngjyra e gjakut të Krishtit. Mijëra Jezus në komunitetin njerëzor investuan para tij atë që quhet Gjak.
E kuqja është gjaku në buzët e toreadorit në puthjen kafshim prej mbretëreshës së seksit.
Është gjaku në shpatullat e demit që vërsulet me energjinë thuajse kozmike të vjelë duartrokitjet e arenës dhe turmës, të komunikojë me vështrimin e gjaktë në vështrimin aq të gjaktë të toreadorit.
Është prishja e virgjërisë te piklat e rënë në ankthin e rinimit të adoleshencës me tërë ankthin e rrënimit të Murit të Berlinit.
Është në petalet e trëndafilit që thërret bletët me alfabetin e saj, e në Papaver Rhoeas që ndez grunjërat e fantazinë me opiumin që mbart nëpër enët e venave.
Është balta e Beratit mbas vrasjes së mijëra ushtarëve në betejën e Skënderbeut mbi turqit 500 vite më parë.
Është ajo ngjyrë e blatuar në mijëra ikona të Spanjës e të Botës e në ikonat e kryemjeshtër Onufrit, ngjyrë që e kapi në ajrin universal shkrimtarja e talentuar Mira Meksi duke e blatuar në arkitekturën e romanit “E kuqja e demave”.
ARENA
Mira, është nusja e çuditshme e fisit të çuditshëm të Meksajve të Labovës së Tepelenës, që për pesë shekuj i ka dhënë qindra personalitete kulturës dhe historisë kombëtare e evropiane. Ndoshta në arenën e toreadorit Antoniu Manuelit me mbretëreshën e seksit Maria Vitoria e me mbretëreshën Teuta ajo ka patur parasysh gjeneralin me bukuri të jashtëzakonshme Petro Meksi. Gjeneral Petro në mesin e shekullit hyri të teorodojë në arenën e Erosit me dy mbretëresha: të Greqisë e të Francës. Të dyja e dashuruan marrëzisht e Athina përjetoj mijëra kopje te letrave të tij, të ngjitura sokakëve si armë beteje prej mbretëreshave të përfshira nga tmerri xhelozisë.
Kjo arenë është ajo e luftës së brigadave internacionale në Spanjë (1936-1939) ku dhanë emblemën e gjakut jo pak djem nga Shqipëria.
Kjo arenë është ajo e Skënderbeut kundër turqve dhe e mijëra betejave të tjera që siguruan ngjitjen e popujve në shkallët e historisë.
Kjo arenë e luftës së jetës me vdekjen, së dashurisë me urrejtjen, së marrëzisë me urtësinë, së injorancës me diturinë, së paqes me mirësinë, së humanizmit me krimin, është ajo arenë e përjetshme ku arti kryen misionin e tij të përjetshëm.
STILI
Ajo nuk e ka shkruar, ajo e ka qëndisur me filigramë këtë vepër, që çuditërisht nuk i ra në sy dopio Markut, kryetarit të komisionit emblemë në Ministrinë e Kulturës së nënës sonë të shtrenjtë Shqipëri.
Mira Meksi ka një stil të vetin brenda konstruktit klasik të romanit. Ajo di të rrëfejë si një aristokrate:
Me kujdes me fjalë të zgjedhura të madhërishme ku në idilin e dashurisë spanjolle shpërfaq në sallonet evropiane kulturën dhe personalitetin e artit shqiptar.
Aty këtu ajo preferon realizmin magjik duke kapërcyer kështu kohërat dhe kombet, të gjallët e të vdekurit, mistikën e realen, duke kaluar nga manastiri Vernelas në Spanjë te Kastro e Beratit në Shqipëri, nga shek.XXI në shek.XV e anasjelltas nga arena e Onufrit në botën e ngjyrave tek Antonio Manueli në arenën e demave.
GJUHA
E përzgjedhur çdo fjalë e fjali, me elegancën dhe kujdesin e një femreje elegante. E ndërsa fshihen jo pak herë fjalë arkaike, ajo i preferon ato në emër të qëndisjes së prozës së saj me relike duke ja rritur kështu ndjeshëm vlerat.
Ka disa fjalë të reja që ajo i ka realizuar duke zbatuar me korrektësi ligjësinë e fjalë formimit të gjuhës Shqipe e duke pasuruar fondin e saj: vetmevete, gatizëshme, ditë e vapët, qiellin të tejlartë, të shumësigurt, rrëzëkofshën, zëzërima, makthi i flurthët, të pavakishme, shtizime, kursyerazi, të njëmijfaqëta, fillbiseda etj.
Përngjitja e fjalëve shqipe në mënyrën e duhur i jep asaj vlera të reja dhe është shqipja kjo gjuhë magjike që ta jep këtë mundësi.
…
A mund të shtohet diçka në ribotimin e mundshëm të “E kuqja e demave”?
Në rast se do të kemi parasysh zbulimin e fundit të një ditari të shkruar në pllaka balte prej Onufrit, besoj se arena e Erosit të tij me ngjyrat dhe ikonat do të theksojë dhe shtojë arkitekturën dhe përmasat e romanit në ribotim.
…
Mira Meksi e njohur më shumë si përkthyese e shquar, që ka sjell në Shqipëri, Markezin, Sabaton, Cortazar-in, Dumas-in, Borges-in, Nerudan etj. Tani më është konsoliduar si shkrimtare e mirëfilltë. Mendoj se nuk gaboj se kjo vepër është ndër tre romanet e saj më të arrirë e pse jo e mundshme për tu paraqitur me dinjitet në fondin e letërsisë evropiane.
Të shkruash është e thjeshtë të bësh art është thuajse e pamundur e po qe se u bë e mundur kjo realizohet vetëm nga engjëjt e artit e të fjalës së mesazheve universale.