Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Aleksander Moisiu – Ylli i teatrit boteror – Nderi i Kombit

by

Nga Sadik Elshani/
Yjet – trupat qiellore kur shuhen e humbin driten, shkelqimin e tyre. Yjet ne toke edhe kur shuhen, shkelqejne edhe me teper se ne te gjalle te tyre, shkelqejne ne perjetesi me vepren, trashegimine e tyre. I tille eshte Aleksander Moisiu – Ylli i teatrit boteror – Nderi i Kombit tone. Aleksander Moisiu hyn ne radhen e atyre figurave te ndritura te kombit tone si: Leonik Tomeu, Marin Bicikemi, Elena Gjika, Karl Gega, Viktor Eftimiu, Nene Tereza, Ibrahim Kodra, Ferid Murati si dhe shumica e Rilindesve tane qe tere veprimtarine e tyre atdhetare, shkencore, artistike, kulturore, humanitare e zhvilluan jashte hapesires shqiptare, por me vepren e tyre, me punen e tyre e ngrene lart emrin e Shqiperise, i ben nder kombit tone, u ben burim frymezimi e krenarie per te gjithe shqiptaret.

Aleksander Moisiu u lind ne Triesht me 2 prill, 1879 (diku shkruhet 1880) nga prinder shqiptare. I ati, Konstantin Moisiu ishte nje tregtar nga Kavaja, ndersa mamaja, Amali de Rada, arbereshe, e bija e nje mjeku fiorentin. Kur Aleksandri ishte kater vjec, familja u kthye ne Shqiper – Durres e Kavaje dhe aty qendroi per pese vite, per t’u kthyer pastaj prape ne Itali. Me siguri ky qendrim ne Shqiperi do t’i kete lene mbresa te pashlyera Aleksandrit te vogel. Ne moshen 19-20 vjecare Aleksander Moisiu dhe familja e tij vendosen ne Vjene. Me ndihmen dhe perkrahjen e aktorit te madhe austriak, Jozef Kainz (1858 – 1910), iu perkushtua aktrimit. Me 1898 e nis karrieren e vet si kompars (aktore qe luajne ne role te vogla), madje edhe ne role qe nuk fliste fare, per shkak te theksit te tij te forte italian. Ne Vjene i fillon edhe studimet vokale – kanto.
Nganjehere rastesite jane faktore percaktues ne jeten dhe karrieren e shume njerezve te medhenj dhe jane bere kthese vendimtare ne jeten e tyre, kane vulosur fatin e jetes se tyre profesionale. Nje rastesi e tille fatlume i ka ndodhur edhe Moisiut. Nje nate kur duhej te shfaqej “Tartufi” i Molierit, njeri nga aktoret kryesor semuret dhe ate e zevendeson Moisiu. Ishte aktrimi i tij ne kete shfaqje ne Burgteater ne sezonin 1899/1900 qe e mahniti, e magjepsi aktorin e famshem austriak, Jozef Kainz. Keshtu, me perkrahjen dhe inkurajimin e Kainzit fillon karriera e shkelqyeshme e Moisiut ne skenat teatrore europiane, duke u ngritur si n jeri nder aktoret me te medhenj europiane te fillimit dhe gjysmes se pare te shekullit XX. Pastaj ai karrieren e vazhdon ne Prage (1901), ndersa me 1903 i bashkohet trupes se Teatrit Gjerman ne Berlin ku gezon perkrahjen dhe patronazhin e regjisorit te njohur Max Reinhardt (1873 – 1943). Me trupen e Reinhardit, Moisiu e ben nje turne ne Rusi me 1911, ku ai korr nje sukses te madhe me rolin e Edipit te Sofokliut. Roli i Hamletit i interpretuar nga Moisiu, eshte i paarritshem nga ndonje aktor tjeter. Per kete Max Brod (1884 – 1968) eshte shprehur: “Hamleti eshte shkruar per Moisiun, ndersa Moisiu eshte i vetmi qe ka lindur per ta interpretuar Princin e Danimarkes”. Nje tjeter rol i tij i famshem ka qene Fedja ne dramen e Tolstoit, “Kufoma e gjalle” – rol te cilin e ka interpretuar me shume se 1400 here gjate turneve te tij ne Europe dhe Amerike. Repertori i Moisiut pershkon tere literaturen dramaturgjike europiane, duke filluar nga dramat e tragjedite e vjetra greke e deri te dramat moderne te kohes se tij.

Me 1933 Moisiu largohet nga Gjermania – nuk ka qene ne sy te mire te nazisteve per shkak te mbeimrit te tij Moissi, sepse lidhej me emrin e Profetit te hebrenjve, por edhe per faktin se ai i ka mbrojtur koleget e vet aktore me kombesi hebreje. Pak kohe para vdekjes ai ka kerkuar shtetesine shqiptare, kerkese te cilen qeveria e atehershme shqiptare e ka miratuar duke ia leshuar dokumentin nga zyra e Gjendjes Civile ne Durres me 17 mars, 1934. “Une nuk dua te vdes si aktor gjerman” – ka deklaruar Moisiu. Gjithashtu ai e ka marre edhe shtetesine italiane. Aleksander Moisiu i mbylli syte pergjithmone me 22 mars te vitit 1935 ne Vjene, ndersa eshte i varrosur ne varrezat Morcote ne Lugano te Zvicres. Gruaja e pare e Moisiut ka qene aktorja Maria Urfus, ndersa gruaja e dyte, aktorja Johanna Terwin (1884 – 1962). Moisiu i ka patur dy vajza: Beate Moissi (1908 – 1998) – aktore dhe shkrimtare dhe Bettina Moissi (1923 – jeton) – aktore. Bettina ka qene e martuar me mbledhesin e famshem te artit, Heinz Berggruen, ndersa djali i saj eshte financieri dhe filantropisti (bemiresi), Nicolas Berggruen (1961), i cili jeton ne Gjermani dhe ShBA. Aktori gjerman Gedeon Burkhard (1969) eshte sternipi i Aleksander Moisiut.

Interpretimet e Aleksander Moisiut ishin unike, te pakrahasueshme me ndonje aktor te kohes se tij dhe kane ngelur te perjetshme ne historine e teatrit boteror. Ajo qe e dallonte aktrimin e Moisiut, ishin levizjet, gjestet, mimika dhe sidomos zeri i tij i bukur. Per kete Franc Kafka (1883 – 1924) eshte shprehur: “Zeri dhe gjestet e Moisiut na shfaqen si dicka e papare gjer me tani ne skenen europiane”. Kam patur rastin te takoj ne France nje zonje te vjeter nga Zagrebi, Vera Warnier, e cila ishte e martuar me nje profesor francez qe e drejtonte kursin veror te gjuhes frenge ne qytetin Menton, dhe kur njehere ra biseda per Moisiun, ajo me tregoi kete ngjarje: ” Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo dhjete dite nuk doja te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kur degjon nje vleresim te tille, mbetesh pa fjale dhe nuk ka nevoje per ndonje koment tjeter. Gazeta “Daily mail” e vleresonte Moisiun: “Njeriu me zerin e arte” (Londer, 24, maj, 1930), ndersa gazeta “New York Evening Post e quante ate: “Moisiu i zerit te famshem” (14, nentor, 1927). Me vone pata rastin ta degjoj edhe vete zerin e Moisiut, nje ze i paster, kumbues, melodik, i ngrohet, i artikuluar mire, i rrjedhshem – kishte nje shqiptim (diksion) te perkryer. Por shprehja e zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e pandare e jetes se tyre. Ky ishte arti magjik, i perjetshem, i paperseritshem i Aleksander Moisiut. Ky ishte ai Moisiu i famshem qe me lojen dhe zerin e tij magjepes i bente per vete artdashesit, ngjallte ndjenjat e tyre dhe linte mbresa te pashlyeshme ne zemrat dhe mendjet e tyre. Gjithe gjeniun e tij, gjithe talentin e tij e shkriu ne sherbim te artit boteror me nje temperament e force shprehese artistike te papare gjer atehere ne skenen teatrore boterore. Kjo sigurisht ka te bej dicka edhe me gjenet e tij shqiptare. Ne epiqender te artit te tij, Moisiu e vuri njeriun. “Njeriu eshte fenomeni me i larte dhe me i rendesishem i botes dhe duke qene i tille, shpejt ose vone, teatri do ta veje ne epiqender te krijimtarise, pikerisht njeriun” – eshte shprehur ai. Moisiu jo vetem qe i interpretonte rolet e tij me nje mjeshteri te rralle artistike, por ai karakereve te tij u jepte jete – i sillte te gjalle perpara syve te shikuesve. Aktrimi i Moisiut eshte nje dukuri (fenomen) artistike qe rralle paraqitet ne skenat teatrore boterore. Dramaturgu i njohur italian, Luigji Pirandello (1867 – 1936) eshte shprehur: “I bej homazhe Moisiut, te cilit perjete i jam mirenjohes si njerit nga interpretuesit me brilant te karaktereve te mia”. Pas ketij arti madheshtor qendron personaliteti fisnik, human i Aleksander Moisiut, i cili me artin e tij dhe angazhimet shoqerore te tija u mundua per te drejtat, lirine e njeriut dhe mireqenjen e njerezimit. Keto jane tiparet dalluese te artistit, intelektualit, njeriut te vertete. “Nje artist dhe njeri kaq i madhe sa Moisiu, i perket gjithe botes” – eshte shprehur regjisori i njohur rus, Konstantin Stanisllavski (1863 – 1938). Edhepse Moisiu kryesisht njihet si aktor i skenes, ai nga viti 1910 e gjer ne vitin 1935, ka luajtur edhe ne dhjete filma, shtate prej te cileve kane qene pa ze. Moisiu ka shkruar edhe nje drame, “I burgosuri”, qe ben fjale per vitet e fundit te jetes se Napoleonit ne ishullin Shen Helena.

Kur qielli i skenes se teatrit shqiptar ishte i erret, teatri i mirefillte nuk ekzistonte – ne qiellin e skenes teatrore boterore shkelqente nje yll shqiptar, Aleksander Moisiu. Populli yne ka nje shpirt artistik, nje pasuri te madhe shpirterore dhe talentet kurre nuk na kane munguar, por per fat te keq, historia nuk ka qene ne anen tone. Shqiptaret nuk paten mundesi te krijonin me heret skenat teatrore, sepse pushtuesit e shumte e kishin shnderruar Shqiperine ne skene betejash e intrigash ku luheshin dramat e njemendta (reale) te fatit te popullit tone, dramat e ekzistences sone, shpesh me pasoja tragjike per ne. Por nuk do te kalojne as njezet vite pas shuarjes se Moisiut dhe ne hapesirat shqiptare do te paraqitet nje tjeter aktor i kalibrit boteror, nje tjeter yll – Bekim Fefmiu.
Moisiu gjithmone e ka shprehur me krenari prejardhjen e tij kombetare shqiptare. Sa here qe ka patur mundesi, eshte takuar me bashkatdhetaret – jane te njohura takimet e tij te ngrohta me shqiptaret e Bukureshtit. “Shqiperia eshte vendi qe aq shume e dashuroi Moisiu” – keshtu ka thene zonja e tij Johanna Terwin – Moissi. Edhe ne krenohemi qe i kemi dhene botes nje artist, nje njeri te madhe si Aleksander Moisiu. Ai gezon dashurine dhe respektin e cdo shqiptari. Me 1960 i eshte akorduar titulli: “Artist i Popullit”. Emrin e tij e mbajne shume rruge ne gjithe hapesiren shqiptare. Teatri dhe Universiteti i Durresit e mbajne emrin e tij, shkolla e artit dramatik ne Tirane dhe shume shkolla te mesme e fillore e mbajne emrin e aktorit tone te madhe. Ne Vjene, Berlin, Salzburg dhe ne disa qytete tjera te Europes ka rruge qe e mbajne emrin e Aleksander Moisiut. Ndersa arti i tij i paperseritshem do te kujtohet dhe do te vleresohet brez pas brezi. Sa here qe do te flitet per teatrin, do te flitet edhe per Aleksander Moisiun – aktorin gjenial dhe njeriun me shpirt fisnik.
I paharrueshem qofte kujtimi i tij!
, Philadelphia, 18 mars, 2015

Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Zeri i Aleksander Moisiut – Nje deshmi origjinale

by

Disa tema shqiptare ne nje kurs veror te gjuhes frenge.
Nga Sadik ELSHANI*/
Me 22 mars mbushen plot 80 vite qekur Aleksander Moisiu (1879 – 1935) i ka mbyllur syte pergjithmone, por ky yll nuk shuhet kurre – do te shkelqeje per jete te jeteve. Per Aleksander Moisiun, yllin e teatrit dhe te filmit te gjysmes se pare te shekullit XX eshte shkruar mjaft. Prandaj, ne kete shkrim nuk do te bej fjale per jeten dhe vepren e tij, por do te sjell dicka origjinale, nje deshmi nga nje artdashese qe e kishte pare disa here Aleksander Moisiun ne skene. Kete rrefim ka kohe qe e mbaj ne kujtesen time dhe ja tani me rastin e 80 vjetorit te vdekjes se Moisiut po e sjell per lexuesit e Diellit. Qe ky rrefim te jete sa me i plote dhe me i kuptueshem per lexuesin, duhet nisur nga fillimi.
Kur isha duke vazhduar studimet ne Universitetin e Zagrebit, kisha vendosur qe gjate pushimeve te veres te shkoja ne nje vend perendimor per te mesuar nje gjuhe boterore, anglisht, ose frengjisht. Meqenese kurset verore ishin me te lira ne France, atehere u percaktova per frengjishten. Shkova ne Institutin Francez ne Zagreb dhe mora nje broshure per kurset verore qe zhvilloheshin ne France. Ata me rekomanduan nje kurs qe organizohej ne qytetin Menton ne Bregdetin Azur, sepse drejtues i atij kursi ishte profesori Raymond Warnier, lektori i pare i gjuhes frenge ne Universitetin e Zagrebit (1921) dhe themeluesi i Instituti Francez ne Zagreb (1922). Po ashtu, me thane se ai kujdesej dhe i ndihmonte shume studentet qe vinin nga ish Jugosllavia. Regjistrimet per keto kurse beheshin me heret, por meqenese kisha vendosur ne momentin e fundit, nuk kishte me kohe per regjistrime. Vendosa te shkoja, nese kishte vend do te rrija , nese jo, do te kaloja ca dite pushimi dhe do te kthehesha prape. Duhet theksuar se une nuk dija fare frengjisht, ne shkolle kisha mesuar rusisht. Pas nje udhetimi te gjate me tren, mberrita ne Menton dhe shkova ne bashki, se ajo ishte adresa qe e kisha ne broshure dhe vetem e thoja emrin e profesorit. Ata me cuan ne nje lice ku do te mbahej kursi dhe aty takova profesorin Warnier, nje burre i gjate me floke te thinjura dhe me moshe diku rreth te tetedhjetave. U pershendetem – ai fliste nje kroatishte shume te paster, kishte nje kujtese te jashtezakonshme. Kembyem fjalet qe kembehen ne raste te tilla dhe me tha se nuk kishte problem per vendosjen time. Une shkova nja dy – tri dite perpara se te fillonte kursi dhe isha studenti i vetem. Profesoret ishin aty dhe po pergatiteshin per fillimin e kursit. Nje profesoreshe me tha se zonja e profesorit ishte polake. Mire thashe, permes rusishtes dhe kroatishtes mund te komunikoja me te gjtha gjuhet sllave. Nipi i profesorit kishte ardhur nga Parisi per t’i kaluar pushimet dhe shoqerohej me mua. Nje dite me tha se gjyshja e tij donte te me takone (une ende nuk e kisha takuar ate). Ajo me te birin dhe nusen e tij ishin ne plazh dhe ne shkuam t’i vizitonim. Edhe zonja e profesorit ishte ne moshe ralativisht te shtyre dhe po me fliste kroatisht. Une u habita, sepse e dija qe ishte polake. E pyeta se prej nga ishte dhe ajo me tha se ishte nga Zagrebi dhe quhej Vera. I tregova se c’me kishte thene profesoresha franceze, ndersa ajo me tha se, francezet i ngaterrojne vendet e Lindjes. Per mua kjo ishte nje befasi e kendshme. Meqenese une studioja ne Zagreb, atehere biseduam per Zagrebin, gjendjen ne Jugosllavi, Kosove, etj. Me kalimin e diteve une isha bere shume i afert me ta, gati si anetar i familjes se tyre. Gjate bisedave me ta mesova shume per jeten e tyre dinamike, mjaft te angazhuar e interesante. Ata kishin qendruar ne Zagreb gjer ne vitin 1935, pastaj Profesori kishte shkuar ne Portugali si atashe kulturor prane ambasades franceze atje e me vone kishin shkuar ne Brazil me te njejten detyre. Ne Zagreb ishin shoqeruar e miqesuar me eliten kulturore e intelektuale te Kroacise se atehershme, sidomos kishin patur shume miqesi me skulptorin kroat me fame boterore, Ivan Meshtroviq (1883 – 1962), piktoret e bashkuar rreth grupit “Zemlja” (shqip, Toka) te udhehequr nga piktori i njohur kroat, Kersto Hegedushiq (1901 – 1975). Shume piktoreve kroate, profesori Warnier u kishte siguruar bursa per te studiuar ne France. Ata kishin qene ne shume vende te botes, por Zagrebin e mbanin ne zemren e tyre. Gjithashtu, profesori Warnier ishte nje njohes shume i mire i Ballkanit.
Dreken dhe darken e hanin me ne ne kuzhinen shume te mire te liceut. Kete kohe e shfrytezonim per te biseduar, per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin. Nje profesoreshe nga Sarajeva qe njihej me ta me heret e sillte nje grup te madhe studentesh. Une isha shqiptari i vetem. Nje dite ne nje nga keto biseda po bisedonim per udhetimet e tyre ne vende te ndryshme. Zonja Warnier u kthye nga une dhe me tha se kishin qene edhe ne Shqiperi. Po si, e pyeta une, kur udhetimi per ne Shqiperi ne ate kohe ishte shume i veshtire, edhepse Shqiperia kishte marredhenje relativisht te mira me Francen, krahasuar me vendet tjera perendimore. Ajo me tha se kishin qene para Luftes se Dyte Boterore, sepse nje miku i tyre ne ate kohe po benta germime arkeologjike ne Shqiperi. Leon Rei (1877 – 1956), i thashe une. Ajo me pyeti me habi se ku ia kisha degjuar emrin atij. I tregova se emri i tij permendej ne librin “Historia e popullit shqiptar” dhe se ai ishte arkeologu i pare qe kishte bere germime arkeologjike ilire ne Shqiperi. Pastaj ajo tregoi sesi kishin udhetuar me makine neper rruge te paasfaltuara, kishin pare gra te mbuluara me ferexhe, etj. Per shkak te moshes, profesori Warnier fliste shume pak, por pasi perfundoi zonja e tij, ai shtoi se gjate qendrimit te tyre ne Shqiperi ishin takuar edhe me Lumo Skendon. Une nga habia u shtanga kur degjove emrin e Lumo Skendos, sepse e dija qe ai ishte siemri (pseudonimi) i Mit’hat Frasherit (1880 – 1949), intelektualit, shkrimtarit, diplomatit, publicistit, atdhetarit te pashoq, kryetarit te Kongresit te Manastirit, birit te Abdyl Frasherit. Ne ne shkolle, ne oret e gjuhes shqipe e kishim permendur per ato qe shkrova me lart dhe per prozat e tij te bukura poetike. I tregova profesorit per figuren e Lumo Skendos dhe vendin qe ai zinte ne letersine dhe kulturen tone kombetare, edhepse ne ate kohe kur ne po bisedonim, emri i tij nuk permendej fare ne Shqiperi. U habita edhe per faktin sesi profesori ende e mbante ne mend emrin e tij, edhepse nga takimi i tyre kishin kaluar gati 55 vite. Me siguri, biseda e tyre do te kete qene ne nje nivel te larte intelektual. Dhe ja une tani po bisedoja me njeriun qe i kishte shtrenguar doren Mit’hat Frasherit. Pastaj profesori tregoi se ne librarine e Lumo Skendos kishin blere ca libra te vjeter. Dihet mire se ne ate kohe Mit’hat Frasheri kishte patur nje librari – biblioteke shume te pasur.
Meqenese po bisedonim per Shqiperine, une nga kurreshtja i pyeta nese kishin degjuar per Aleksander Moisiun. Me teper u nxita edhe nga fakti se ata kishin qene ne moshe te pjekur kur Moisiu kishte qene ne kulmin e karrieres se tij, dhe se ata ishin intelektuale te nje kalibri te tille. Profesori beri nje levizje te ngadalshme me koke ne drejtim te zonjes se tij, sikur donte te thoshte se ajo ka per te thene dicka. Ajo kishte marre nje shikim, nje pamje te fytyres sikur ishte tretur diku ne kujtime dhe shume e habitur me pyeti: “Po ti ku ke degjuar per te?!” Sigurisht i eshte dukur e cuditshme qe nje djalosh nga Kosova kishte degjuar per nje aktor qe kishte gati 45 vite qe ishte ndare nga kjo bote. Une i thashe se kisha degjuar e kisha lexuar shume per te, pasi ai ishte aktor i lindur nga prinder shqiptare dhe ai ishte i vetedijshem per prejardhjen e tij shqiptare. Ajo u shpreh me shume habi: “Shqiptar?!” Une pastaj nder te tjera i tregova per kerkesen e Moisiut qe i kishte bere Zyres se Gjendjes Civile ne Durres per te marre shtetesine shqiptare dhe deklaraten e tij se ai nuk donte te vdiste si aktor gjerman. Pasi u bind, ajo ma ktheu: “Ja, jam para vdekjes dhe nuk e paskam ditur kombesine e Moisiut!”. Ajo pastaj tha se per per shkak te mbiemrit te tij Moissi, atehere ishte perhapur fjala se ai ishte hebre, prandaj edhe ishte perndjekur nga nazistet. Me tutje ajo vazhdoi: “Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo djhete dite nuk doja ta hapja gojen e te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kjo shprehje e Zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e jetes se tyre. Duhet te kesh nje imagjinate shume te zhvilluar per te parafytyruar sesi e ka ndier veten ne ato caste ajo vajze e re dhe shume artdashes te tjere. Vertet mbetesh pa fjale kur degjon nje rrefim te tille, nje vleresim te tille, por edhe ndihesh shume krenar, se personi per te cilin flitet eshte bashkekombasi yt. Ky ishte ai Moisiu i famshem qe me lojen dhe zerin e tij i bente per vete artdashesit, ngjallte ndjenjat e tyre dhe linte mbresa te pashlyeshme ne zemrat dhe mendjet e tyre. Ky ishte arti magjik, i perjetshem e i paperseritshem i Aleksander Moisiut. Une atehere ende nuk kisha patur rastin ta degjoja zerin e Moisiut, por kisha lexuar per zerin e tij te bukur. Madje eshte edhe nje thenje e Franc Kafkes: “Zeri dhe gjestet e Moisiut na shfaqen si dicka e papare gjer me tani ne skenen europiane”.
Ne vitin 1980 kur ende isha student ne Universitetin e Zagrebit, klubi i studenteve shqiptare, “Shkendia”, festoi ne menyre madheshtore 100 Vjetorin e Lindjes se Moisiut. U organizua nje ekspozite dinjitoze me fotografi te Moisiut, u shfaq edhe nje recital per jeten dhe vepren e tij, ndersa te pranishem ishin shume personalitete te njohura te jetes kulturore e publike te Zagrebit. Nje bashkatdhetar nga Maqedonia kishte degjuar per kete manifestim dhe kishte sjellur disa incizime me zerin origjinal te Moisiut. (Duhet cekur se autoritetet shoviniste maqedonase nuk e kishin lejuar ate qe te zhvillonte nje veprimtari te tille ne Shkup). Zeri i Moisiut ishte nje ze i paster, kumbues, melodik, i artikuluar mire, i rrjedhshem – kishte nje shqiptim (diksion ) te perkryer. E kam te veshtire ta pershkruaj ate ze, prandaj po e cuaj “ze moisian”, qe eshte karakteristik vetem per te. Ne ate cast m’u kujtua Zonja Warnier dhe vleresimi i saj per zerin e Moisiut. Vleresim me te mire nuk mund t’i bej asnje kritik teatri dhe askush tjeter – vleresimin me te mire e ben publiku. Kush mund te bej pershkrim, karakterizim me te mire se “ze qe te mos dale nga koka”?!

Permbyllje (epilog)

Nga viti 1978 kur kam qene per here te pare e gjer ne vitin 1988 kur kam ardhur ne Amerike, pese here kam qene pjesemarres i atij kursi. Profesoreve dhe miqve te mi si dhurate u sillja prodhime artizanale shqiptare dhe ne librarite e Nices u bleja veprat e Kadarese, per te cilin disa kishin degjuar, por nuk i kishin lexuar veprat e tij. Me vone Kadareja u be i adhuruari i tyre. Mesova me vone se profesori Warnier kishte lindur me 1899 dhe ishte studiues shume autoritativ i jetes dhe vepres se Apollinerit (Guillaume Apollinaire) dhe kishte bere shume studime per Ballkanin. Ne vitin 1981, bashkeshortet Warnier kane qene per vizite ne Dubrovnik dhe une i kam vizituar. Profesori Warnier ka nderruar jete me 1987, ndersa korrespondencen e fundit me Zonjen Warnier e kam patur me 1990. Nga djali i saj, disa vite me vone, kam marre nje leter dhe me njoftonte se mamaja e tij ishte ne nje azil pleqesh. Ka vite qe nuk kam kontakte me djalin e profesorit, por e marre me mend se Zonja Warnier nuk eshte me ne kete bote. Ata ishin njerezit me te mire qe une kam takuar ndonjehere ne jeten time, ishin misherim i intelektualit, qenjes njerezore – ishin engjellore. E ndiej veten shume te lumtur, shpirterisht shume te pasur qe kam njohur dhe kam patur miqesi me njerez te kalibrit te tille. Per nje djale nga Suhareka/Theranda, nga Kosova, kjo do te thote shume. Sidomos per keto tema shqiptare qe pershkrova me lart. Atehere as qe me ka shkuar nder mend se do te degjoja rrefime te tilla ne ate kurs veror te gjuhes frenge. Nganjehere jeta ruan shume te papriturat te kendshme!
Philadelphia, 12 mars, 2015
Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Oda – Universiteti yne

by

Nga Sadik Elshani, Philadelphia/
Ky titull dikujt, ose shumekujt mund t’i duket i cuditshem, anakronik, i papranueshem ne shekullin XXI, por le te vazhdojme rrefimin. Ne shqiptaret per shkak te rrethanave jo te favorshme ne te cilat u ndodhem gjate historise sone, nuk patem mundesi, ose thene me mire, na u mohua mundesia qe t’i formojme institucionet e mirefillta si shumica e vendeve tjera te perparuara. Deri vone nuk patem shkolla – as fillore, as te mesme, universitete, akademi te shkencave, teatro, salla koncerti, e keshtu me radhe. Por populli, shoqeria shqiptare kishte krijuar dicka karakteristike, dicka te improvizuar, dicka te thjeshte e sublime, si besa, oda, etj. Dhe vertete keto ishin institucionet tona, vlerat tona, qe u ben pjese e identitetit dhe trashegimise sone shpirterore. Nje nga keto institucionet ( me qellim nuk po e shkruaj ne thonjeza) eshte oda, dikush e quan edhe oda e burrave, por nuk dua te bej ndarje gjinore.
Oda zakonisht eshte e ndare nga shtepia, por mund te jete edhe brenda shtepise si dhoma me e rregulluar ku jane pritur miqte. Ne ode jane mbledhur burrat dhe kane biseduar, kane debatuar per ceshtje te rendesishme: aty jane ndare pleqni, jane treguar histori, jane pajtuar gjaqe, burrat kane lidhur besen per te luftuar pushtuesit, por edhe eshte kenduar, njerezit jane argetuar. Aty jane hapur shkollat tona te para, aty rapsodet do t’i kendonin krijimet e tyre qe pastaj brez pas brezi do te vinin gjer ne ditet tona. Per rolin e odave ne jeten e shqiptarit jane dhene edhe mendime, perkufizime te ndryshme. Eshte perdorur edhe thenja: Oda ka qene Universiteti yne. Kete mund ta kene thene shume veta, por une vete e kam degjuar nga profesor Anton Cetta (1920 – 1995), mbledhes i pasionuar dhe studius i folklorit dhe krijimtarise sone popullore, padyshim njohesi me i mire i traditave, dokeve dhe zakoneve tona. Kete thesar te popullit tone ai e kishte mbledhur neper oda nga njerez te mencur. Gjate viteve te 90-ta, profesor Antoni ka qene mjaft i angazhuar ne Kosove edhe ne pajtimin e gjaqeve. Me profesor Anton Cetten kam patur rastin te rri se bashku kur me 1974 ne Brezovice u organizua nje seminar per teatrot amatore te Kosoves dhe ai ishte njeri nga ligheruesit.
Nuk kam ndermend ketu te bej nje shkrim etnografik, apo studim per odat, sepse nuk jam i kualifikuar per kete pune dhe ky nuk eshte qellimi i ketij shkrimi. Por ne keto nete te gjata e te ftohta dimri, mendja po me shkon te ato nete te gjata e te ftohta dimri te femijerise dhe rinise sime ne vendlindje – mendja me shkon te odat tona te dikurshme. Qe nga fundi i vjeshtes kur kryheshin punet kryesore te fushes e gjer ne fillim te pranveres kur punet perseri fillonin, njerezit neper fshatra e qyteza, si Suhareka/Theranda ime, mblidheshin, rrinin e bisedonin me njeri – tjetrin ne odat e tyre, here te njeri e here te tjetri. Ne ate kohe kur pak njerez kishin radio e gati askush televizor, ky ishte argetimi i vetem ne ato nete te gjata e te ftohta dimri. Edhe ne rrinim ne oden tone dhe ne odat e dajve te mi. Beheshin biseda serioze, sidomos kur vinte ndonje mik i rende, burre i respektuar e me autoritet. Aty une i kam marre mesimet e para te historise sone kombetare. Flitej hapur e pa kurrefare censure, pa u druajtur nga njeri – tjetri dhe nga askush. Shume ngjarje te rendesishme te historise sone, ata i kishin perjetuar vete. Kishte njerez qe i kishin perjetuar Lufterat Ballkanike, mbanin ne mend Shpalljen e Pavaresise se Shqiperise. Mua si femije e me vone si i ri kurreshtar keto rrefime me benin pershtypje. Flitej per iliret, Pirron, Skenderbeun, Lidhjen Shqiptare te Prizrenit, Ismail Qemalin, Isa Boletinin, Azem Galicen, kolonizimin e Kosoves me kolone serbe ne mes te dy lufterave boterore, shpernguljen e shqiptareve me dhune per ne Turqi. Ngjarjet e Luftes se Dyte Boterore, apo sic njihet ajo periudhe ne Kosove, “Koha e Shqipnise” shpesh ishin tema te bisedave – kujtohej hapja e shkollave shqipe, administrata ne gjuhen shqipe. Pastaj bisedohej edhe per masakren e Tivarit – nje pjese e atyre burrave vete kishin qene deshmitare, i kishin perjetuar ato tmerre dhe ende habiteshin se si kishin mundur te shpetonin gjalle. Teme e shpeshte e bisedave ishte edhe qendresa heroike e Shaban Palluzhes ne Drenice, kembengulja e tij per te mbrojtur trojet shqiptare per te mos rene nen sundimin sllavo – komunist. Kishte mjaft kritika per naivitetin e komunisteve shqiptare dhe udheheqesve te Brigades se Peste e Brigades se Shtate Shqiptare qe u besuan komunisteve jugosllave dhe ne vend se te qendronin ne Kosove e te mbronin popullsine shqiptare, ata u larguan nga Kosova per te luftuar ne Bosnje e vise tjera joshqiptare. Ne Kosove erdhen brigadat serbo – malazeze te cilat filluan terrorin dhe masakrat ndaj popullsise se pambrojtur shqiptare. Disa nga te pranishmit ne ato biseda kishin qene te rekrutuar ne ato brigada, prandaj i dinin gjerat shume mire. Nganjehere vinte ndonje mysafir qe kishte qene i pranishem ne te ashtuquajturen mbledheje te Keshillit Popullor Rajonal ne Prizrenit me 1945, kur me force ishte vendosur qe Kosova te mbetej nen Jugosllavi e jo te bashkohej me Shqiperine, ashtu sic kishin votuar tri here shumica e delegateve shqiptare. Shume bisedohej edhe per te ashtuquajturin “Akcion per Mbledhjen e Armeve” me 1956, kur UDB-ja ushtronte dhune ndaj shqiptareve, u kerkonte armen edhe kur ata nuk e kishin. Babain tim, Avdyl Elshani (ndjese paste), pasi e kane rrahur rende e kane lene per te vdekur, e kane hedhur ne rruge ne akull, ne acar, vetem ne kemishe e telina (done), sic thone ne Kosove. Si ka shpetuar, ajo eshte nje mrekulli ne vete. Ndersa ate nate, bashkevendesi yne Jetullah Kuqi, nuk ka mundur t’i perballoje torturat, ka mbetur i vdekur ne duart e UDB-se. Po, bisedohej shume dhe shprehnin urrejtje per “Kohen e Rankoviqit”, xhelatit te shqiptareve. Kishte nga ata qe i kishin perjetuar burgjet me te renda te regjimit jugosllav, si burgun e Goli Otokut (shqip, Ishulli i Zhveshur), Nishit, Idrizoves, Mitrovices se Sremit, Zenices, etj. – secili me i zi se tjetri. Tregonin per torturat, trajtimin cnjerezor te tyre. Disa ishin akuzuar pa faj, disa per veprimtarine e tyre atdhetare per t’i mbrojtur te drejtat e shqiptareve, gjuhen tone, traditat tona – vete ekzistencen tone. Per keto ngjarje atehere nuk mesohej neper shkolla, nuk shkruhej neper libra. Nese dicka ishte shkruar, faktet, e verteta ishte shtremberuar, falsifikuar. Erdhe pastaj viti 1968, viti kthese ne historine e Kosoves. Ate vit shperthyen demonstratat e studenteve, filluan kerkesat per Kosoven Republike, filloi nje ringjallje ne jeten e shqiptareve te Kosoves. Filluan te botoheshin libra nga historia, letersia, ndersa dy vite me vone u hap edhe Universiteti i Prishtines. Kuptohet, keto ishin edhe temat qendrore te bisedave edhe neper oda, beheshin organizime, planifikime per veprime te metutjeshme.
Mund te shkruaj faqe te tera per ato vite te shkuara, per ato ngjarje qe kam mesuar nga ata burra te thjeshte, por qe jeta i kishte kalitur me pervojen e saj. Para se gjithash mbizoteronte atdhedashuria, perpjekjet dhe deshirat per ta pare vendin tone te cliruar e te perparuar. Keto biseda na burreronin, na ngjallnin atdhedasurine, respektin dhe krenarine per te kaluaren tone te lavdishme. Na mesonin sesi duhej respektuar njeri – tjetrin, ata flisnin me shume miresjellje e respekt, pa fyer asnjeri. Edhe kur nuk pajtoheshin me dicka, ata nuk e thonin drejtperdrejt, por si thone andej, me mesele dhe ne menyre teper te qete – dhe tjetri e kuptonte menjehere se ku qendronte ceshtja. Nuk nderhyhej kur tjetri fliste dhe askujt nuk i nderpritej fjala. Pra, ishte ky ai arti, ajo mjeshteria e komunikimit burreror. Me vone kur u rritem pak edhe ata deshironin te degjonin dicka nga ne. Mbaj mend qe nganjehere ulesha ne mes te odes dhe u lexoja poemat e Naim Frasherit, vjershat e Cajupit, Vaso Pashes, Dom Ndre Mjedes, At Gjergj Fishtes, etj. Pervec bisadave qe pershkrova me larte, shpesh tregoheshin edhe anegdota, mahi dhe kur ishte vetem grupi me i ngushte, benin shume hajgare, si thone ne Kosove – dhe vertet krijohej nje atmosfere shume e ngrohte dhe gazmore, tamam si ato shfaqjet e estrades. Ne ate grup te ngushte mund te permend: Veli Brahim Gashin, Haki Osman Kuqin, Rrahman Dane Kryeziun, Miftar Bajraktarin, Jetullah Fazli Gashin, Shefki Regjep Gashin, Eqerem Brahim Gashin, etj.
Kur me vone shkova per studime, fillimisht ne Universitetin e Beogradit e me vone ne Universitetin e Zagrebit, edhe atje mblidheshim here pas here dhe diskutonim per problemet tona studentore, gjendjen ne Kosove dhe viset tjera shqiptare, ceshtjen tone kombetare. Tani odat tona ishin dhomat tona studentore. Mbarova universitetin, me vone fitova edhe gradat e magjistrit e te doktorit te shkencave, punova ne kater universitete amerikane. Keto universitete me ben ate qe sot jam ne profesionin tim, por ai universiteti tjeter (oda), si dhe edukata familjare me ben ate qe sot jam si njeri, formuan dhe forcuan karakterin tim, formuan dhe ngriten ndergjegjen dhe vetedijen time kombetare. Vete ky shkrim eshte deshmi se ato vite kane lene mbresa te thella, te pashlyera ne jeten time. Philadelphia, qyteti ku une jetoj tani, ka muzeume te pasura, galeri artistike, teatro, ka nje orkester simfonik te klasit boteror e shume gjera te tjera interesante, por ja qe edhe ne kete qytet, malli me ka marre per ato odat tona te thjesha, per ate atmosfere qe krijohej aty. Disa gjera jane te perjetshme.
Gjate viteve te 90-ta te shekullit te kaluar kur regjimi serb mbylli institucionet, shkollat tona, shume veprimtari, shume tubime u zhvilluan neper oda. Aty priteshin edhe delegacionet e huaja – te kujtojme takimin e diplomatit amerikan Richard Holbrook qe u zhvillua ne nje ode te Junikut.
Tani kemi edhe dy oda te medha moderne kombetare, Kuvendin e Shqiperise dhe Kuvendin e Kosoves, por aty nuk bisedohet me njerezi, nuk veprohet me atdhedashuri si dikur ne ato oda te thjeshta fshatare. Ne te dy kuvendet, atmosfera shpesh eshte e neveritshme, aty nuk mbrohet ceshtja kombetare, por interesat e ngushta partiake. Deputetet e te dy kuvendeve nuk mblidhen per t’i kryer punet e popullit, per t’i sherbyer atdheut, por per te fyer e akuzuar njeri – tjetrin. Nganjehere keto skena as qe mund t’i shohesh me sy, niveli i tyre intelektual, niveli i miresjelljes se tyre eshte ne nje nivel te mjerueshem. Prandaj eshte mire qe te studiohen e te ruhen traditat tona te mira, vlerat tona kombetare – ato gjithmone do te jene te nevojshme ne jeten tone. Kuptohet, gjithmone duke iu pershtatur kushteve te reja te krijuara.
Sadik Elshani, Philadelphia, 5 mars, 2015
Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

E verteta e titullit “akademik” te Kapllan Resulit

by

Nga Sadik ELSHANI/
Emrin e Kapllan Resulit e kam degjuar per here te pare qysh ne rinine time te hershme. Kisha degjuar per romanin e tij me titull “Tradhetia”. E dinim qe ishte arratisur nga Jugosllavia ne Shqiperi dhe asgje tjeter. Gjate viteve te studimeve ne Universitetin e Zagrebit, diku nga viti 1980 kam patur rastin qe ta lexoje fshehtas romanin “Tradhetia”. Kuptohet, ky roman ishte i ndaluar ne Jugosllavi dhe leximi i tij ishte nje veprim i denueshem. Por kush e qante koken. Per shkak te permbajtjes antijugosllave te romanit, atehere per autorin kishim simpati dhe emri i tij permendej me respekt. Me vone morem vesh se ai ishte burgosur edhe ne Shqiperi, por askush nuk e dinte arsyen se pse. Dihet se Shqiperia e asaj kohe ishte shume e mbyllur dhe kontaktet e shqiptareve ne te dy anet e kufirit ishin shume te rralla, prandaj edhe lajmet qarkullonin shume rralle. Megjithate, emri i tij ende permendej me respekt. Nga viti 1988 gjindem ne ShBA, pastaj ne Shqiperi ndodhen ato qe ndodhen. Keshtu qe emrin e Kapllan Resulit nuk e kisha degjuar per nje kohe te gjate. Por para disa vitesh, aty – ketu neper shtypin shqiptar dhe ne biseda me njerez degjova se Kapllan Resuli tani ndodhet ne Gjeneve te Zvicres dhe jep deklarata, boton shkrime e libra me tone antishqiptare dhe se e kishte nderruar mbiemrin ne dicka qe perfundon me “viq”. Dicka te tille kisha lexuar edhe ne nje interviste te Ismail Kadarese. Ne fillim m’u duk gati e pabesueshme qe autori i romanit “Tradhetia” te kishte rene ne nivele te tilla, por me vone mora vesh se vertet ashtu ishte. Per kete nuk kam kerkuar asgje ne internet, sepse nuk me ineresonte edhe aq teper.
Para disa muajsh po kerkoja dicka ne internet per disa ceshtje shqiptare, kur ne “Forumin shqiptar” po has ne nje emer, akademik Kaplan Buroviq. Ishte kjo nje interviste e vitit 2003 ne gazeten “Vest” te Maqedonise. Aty ne fillim shkruante se ky akademik i ka botuar mbi 100 libra, etj. U habita, kush eshte ky akademik qe gjer atehere nuk ia kisha degjuar emrin. Si ishte e mundur, kur une i percjell ngjarjet dhe i njoh gati te gjithe studiusit qe merren me ceshtjet shqiptar?! Atehere e kuptova se ky akadmik na qenka vete Kapllan Resuli. Pastaj lexova edhe disa punime tjera, e vizitova faqen e tij te internetit ne serbokroatisht, “Kaplan Burovic – Sajt posvecen licnosti i delu Kaplana Burovica” (shqip: “Kapllan Buroviq – sajti kushtuar personalitetit dhe vepres se Kapllan Buroviqit”). Dhe c’te lexoj aty: zi e me zi per shqiptaret, mohon cdo gje shqiptare, shtremberon, falsifikon historine, kulturen tone kombetare. Shkurt, shqiptaret jane askushi dhe nuk kane asgje. Aty nder te tjera lexoj:
– Shqiptaret nuk kane te bejne as me iliret, as me pellazget.
– Shqiptaret nuk jane vendes (autokton) ne trojet ku jetojne sot. Ata kane ardhur ne shekullin e X-te, ata jane emigrante dhe nuk kane te drejte ta kene shtetin e tyre.
– Serbet, malazezet dhe maqedonet kane ardhur para shqiptareve ne Ballkan.
– Buzuku eshte kroat, Pal Engjelli – malazez, Budi e Kukuzeli – maqedon, Pjeter Bogdani – serb, Noli – grek, e te tjera perralla te tilla.
Kuptohet, per te gjitha pohimet, “tezat” e tij, ai nuk jep referenca, dokumente, ashtu sic e kerkojne kriteret shkencore. As qe ia vlen te diskutohet per keto qe ai shkruan, por thjesht ta ngrene temperaturen. Une u mbusha, si i thone fjales.
Per te vertetuar marrezite e tij, po ndalem vetem te Buzuku. Ne pasthenien e “Mesharit”, Gjon Buzuku shkruan me doren e vete: “U doni Gjoni, biri i Bdek Buzukut, tue u kujtuom shume here se gluha jone nuke kish gja te endigluom en se shkruomit shenjte…” Pra, Buzuku thote ne gjuhen tone dhe e shkruan librin ne gjuhen shqipe – gjuhen tone, gjuhen e tij. Te kuptosh kete nuk ka nevoje te jesh akademik, por vetem te dish te lexosh dhe te kesh mendjen e shendoshe.
Z. Kapllan Resuli ka deshire te theksoje se ka qene student i Profesor Cabejt, por nuk eshte vazhdues i vepres, punes se Cabejt. Perkundrazi, ai i shtremberon tezat dhe rezultatet e punes se Cabejt per t’i perforcuar “tezat” e veta. Me shkrimet dhe qendrimet e tij, Kapllan Resuli po deshmon se eshte nxenes i zellshem dhe vazhdues besnik i vepres se akademikut famekeq, Vaso Cubriloviq. Ne punetorite, ne kuzhinat e tyre te pista antishqiptare, serbomedhenjte kane patur “mjeshter” shume me te zote se “akademik” Buroviqi, por gjithmone kane deshtuar. Shkrimet e “akademik” Buroviqit nuk jane asgje tjeter, vecse perralla antishqiptare per t’i permbushur kenaqesite e qarqeve shoviniste serbe.
Para ca ditesh te panorama.com. al, pata mundesine te komunikoja nepermes komenteve me Z. Kapllan Resulin. Ia permenda ato qe shkrova me lart dhe i thashe se nuk eshte akademik, dhe nese eshte, atehere te na tregoje se anetar i ciles akademi eshte. Ai perseri ngul kembe ne shtremberimet dhe falsifikimet e tij, ben sulme e akuza personale ndaj meje, edhepse nuk me njeh fare dhe thote se eshte anetar i Akademise se Intelektualeve Shqiptare te Shkencave dhe te Arteve me kryetar profesor Skender Rizajn. Thene te drejten u habita, sepse Prof. Skender Rizaj eshte nje historian atdhetar dhe per qendrimet e tija ai ka patur probleme me autoritetet e atehershme jugosllave. Pra, si eshte e mundur qe ne akademine qe ai eshte kryetar, te kete nje akademik si Kaplan Buroviqi. Shkova ne internet (Google) dhe nen ate emertim nuk gjeta asgje te shkruar. Dicka m’u duk e dyshimte, sepse edhe shoqatat me te thjeshta e kane nje faqe interneti (website) e lere me nje akademi. Po sic theksova me lart, per kete akademi nuk e gjeta te shkruar asnje shkronje. Ne internet e gjeta adresen elektronike te djalit te prof. Rizajt, icili vete eshte profesor i historise ne Universitetin e Prishtines. Meqenese nuk njihemi, i tregova se kush jam dhe arsyen se pse po i shkruaj. I bera edhe dy pyetje:
1. “A ekziston kjo akademi dhe a eshte anetar Kapllan Resuli, apo sic njihet tani, Kaplan Buroviq?”
2. “A jeni Ju, ose Profesor Skender Rizaj te njohur me shkrimet plot falsifikime e urrejtje te akademik Kaplan Buroviqit, tematiken e te cilave e ceka me larrt?”
Ai pasi kishte biseduar me babain e tij, prof. Skender Rizajn, me kthen kete pergjigje:
“Sa i perket pyetjes suaj te pare, pergjigja e profesor Skenderit ishte se kjo Akademi asnjehere nuk eshte themeluar zyrtarisht, as ne Prishtine, as ne Tirane e as ne Stamboll. Arsyeja ishte e thjeshte – insinuatat dhe angazhimi i qarqeve antishqiptare, me doren e zgjatur edhe te disa intelektualeve shqiptare (te Kosoves e Shqiperise), e pamundesuan qe ne nisme kete inisiative. E tera cka u arrit te behej ishte nxjerrja ne Stamboll te nje numri te vetem te revistes ne emer te kesaj akademie, te titulluar:Shkencat dhe Artet Shqiptare (shiko ne attachment). Kjo u arrit me vullnetin e disa intelektualeve turq, te cilet moren pjese edhe ne propozimin e anetareve te Keshillit Redaktues te kesaj reviste (shiko ne attachment). Pra ne mesin e tyre figuron edhe emri i Kapllan Resulit, i propozuar, me gjase nga dikush prej kolegeve turq, sepse prof. Skenderi asnjehere nuk e kishte njoftuar personalisht – kisha degjuar per te vetem si emer nga fusha e albanologjise e asgje me shume. Pra, i ashtuquajturi akademik Kapllan Resuli – Buroviqi asnjehere nuk ka mundur ta fitonte titullin akademik nga ajo akademi, sepse Akademia e Intelektualeve Shqiptare asnjehere nuk u themelua e as nuk u regjistrua zyrtarisht. Po te ishte ndryshe, edhe vet Skenderi do te duhej te thirrej akademik, dhe jam i bindur se nje emertim te tille nuk do te arrini ta gjeni askund, as ne libra dhe artikuj shkencor, as ne internet. Me fjale te tjera, ajo qe Resuli – Buroviqi pretendon s’ eshte tjeter pos nje genjeshter dhe falsifikim. Cdokush e din se te qenit anetar i nje keshilli redaktues, qofte edhe te nje akademie te regjistruar dhe me fame boterore nuk te ben akademik.
Sa i perket pyetjes suaj te dyte, prof. Skenderi ma beri te ditur se nuk ka qene dhe nuk eshte fare ne dijeni te asaj cka ka shkruar dhe shkruan i apostrofuari Resuli – Buroviqi.”
Duhet sqaruar per lexuesit, se ne vitet e 90-ta te shekullit te kaluar, prof. Skender Rizaj, si njeri nga njohesit e rralle te osmanishtes, ka punuar ne Arkivat e Turqise ne Stamboll. Prandaj ketu permendet Stambolli.
Per te vertetuar saktesine e pohimeve te mia, kembimin tim elektronik me djalin e prof. Skender Rizajt, ia kam percjellur redaktorit te Diellit.
Z. Kapllan Resuli thote se i ka edhe titujt profesor e doktor, por kur e pyesin se ku dhe kur i ka marre keta tituj, ai thote se i ka marre nga veprat e tij. Por ka nje ecuri se se mirren keta tituj. Kete e di vete, sepse e kam edhe titullin e magjistrit dhe te doktorit te shkencave. Nuk mund t’i japesh vetes tende grada shkenore, sic ben z. Kapllan Resuli. Ne internet ai e ka vene nje vertetim qe e ka kryer fakultetin dhe e ka vene kopjen e nje letre te shkruar me dore ku e njoftojne se eshte zgjedhur anetar nderi i akademise, qe sic dihet tani, nuk eshte themeluar kurre dhe nuk ka ekzistuar kurre. Po t’i kishte edhe keto diploma, ai do t’i kishte ekspozuar ne internet. mund te them edhe shume gjera te tjera, por nuk ka nevoje te zgjatem me teper.
Po them me sinqeritetin me te madhe, se kur jam duke i shkruar keta rreshta, po ndiej dhimbje njerezore per autorin e romanit “Tradhetia”. Por kur lexon shkrimet e “akademik” Kaplan Buroviqit, nuk mund te rrish pa reaguar ne kete menyre. Akademiket duhet te jene ndricues, te rrezatojne vlera njerezore dhe jo te perdhosin historine, kulturen, vlerat e nje kombi, sic ben “akademiku” Buroviq me kombin tone. Jeta private e Kapllan Resulit nuk me inereson fare, por me inereson saktesia, ne kete rast, pasaktesia e shkrimeve te tij pa kurrefare kriteri shkencor e faktik. Prapa shpines po e ndiej pranine e atij Sadik Elshanit te para 35 – 40 viteve, atij lexuesit te atij romani, i cili po shikon i habitur dhe nga levizjet e fytyres sikur po thote: “C’u be, c’eshte kjo?! Vertet, c’u be, c’eshte kjo?! Ku eshte dinjiteti, integriteti moral, intelektual, shkencor e njerezor?! Kam respekt per moshen e Z. Kapllan Resulit, por kam respskte edhe per te verteten – e dua kombin tim, e dua vendin tim. Nuk do te lejojme askend qe te na shtremberoje e falsifikoje historine, kulturen tone dhe te na perdhose vlerat tona kombetare e njerezore!
Sadik Elshani, Philadelphia, 28 shkurt, 2015
Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Si erdha dhe si mbeta ne Amerike…

by

Nga Sadik ELSHANI-Philadelphia*/
Ndoshta askujt nuk i intereson dhe ndoshta askujt nuk duhet t’i interesoje sesi Sadik Elshani erdhi dhe mbeti (gjer me tani) ne Amerike. Ndoshta as une nuk kam nevoje t’i shkruaj keta rreshta. Ndoshta nuk kam nevoje te “rrefehem” para askujt dhe as te shfajesohem para askujt. Por keto dite ne kete gazete (gazetadielli.com) dhe te illyriapress.com kam botuar disa shkrime per ngjarjet dhe zhvillimet e koheve te fundit ne Kosove, kryesisht per shpernguljen, emigrimin e qytetareve te Kosoves ne drejtim te vendeve perendimore dhe per punen jo te mire te qeverise per te siguruar nje mireqenje me te mire per qytetaret e Kosoves. Nuk kam bere ndonje analize te thelle per keto probleme, sepse nuk jam i kualifikuar per te bere vleresime te tilla. Thjesht, si shqiptar i lindur dhe i rritur ne Kosove, i kam shprehur shqetesimet e mia per fatin e Kosoves dhe qytetareve te saj. Ne shkrimin e fundit, “Kur Rame Bllaca ndertonte shtepi te re”, kam shkruar per qendresen e shqiptareve per te mos u larguar nga trojet e tyre, edhepse ishin nen nje trysni qe nuk mund te durohej. Ne ate artikull kisha planifikuar nje paragraf ku do te flisja edhe per veten time, sepse une po e shkruaja ate shkrim nga Philadelphia, dhe jo nga Kosova. Pra, edhe vete jam larguar nga Kosova. Per te mos qene ai shkrim i gjate, dhe per t’i sqaruar gjerat pak me mire, vendosa ta bej nje shkrim tjeter, kete shkrim, per rrethanat sesi erdha dhe mbeta (gjer me tani) ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Kete po e ndiej si nje nevoje morale, shpirterore dhe per te mos u dukur dyftyresh, sepse te gjithe ata qe me njohin, e dine fare mire se une nuk jam nje njeri i tille.

Qe ne moshe te re, nga viti 1978 kam udhetuar ne vende te ndryshme te Eurpes. Per disa vite me radhe kam ndjekur ne France nje kurs veror te gjuhes frenge. Edhepse kam mundur dhe kam patur mundesi te jetoja ne ato shtete, une gjithmone jam kthyer ne shtepi, i kam vazhduar dhe perfunduar studimet e mia ne Univrsitetin e Zagrebit, ndersa gjate pushimeve te veres edhe i kam ndihmuar familjes sime ne Kosove per t’i kryer punet e fushes dhe vellezerve ne shitoren tone familjare. Temen e magjistratures, po ashtu e kam perfunduar ne Zagreb me nje profesoreshe, e cila vite me pare kishte punuar ne laboratorin e nje profesori amerikan dhe ata e kishin vazhduar bashkepunimin e tyre shkencor edhe pas kthimit te profesoreshes ne Zagreb. Per lemine ne te cilen une punoja, per bashkedyzimet qe une i sintetizoja, profesori ishte mjaft i interesuar. Kur e perfundova magjistraturen, profesoresha e njoftoi profesorin amerikan per sukseset e mia dhe ai i kishte thene asaj, se ai me gjithe deshire do te me pranonte ne laboratorin e tij per nje qendrim dyvjecar. U morem vesh me profesoreshen qe une ato rezultate qe do t’i arrija ne laboratorin e profesorit, mund t’i perdorja per disertacionin tim. Ne fund te qershorit te vitit 1988 erdha ne Kansas City, MO, sepse profesori punonte ne Universitetin e Missourit. Punet ne laboratorin e tij shkonin shume mire. Pas nje viti erdhi edhe e fejuara ime nga vendi i saj per te studiuar ne Konservatorin e Muzikes, ne te njejtin universitet dhe pas ca kohesh edhe u martuam. Pas nje viti lindi vajza jone. Qendrimi im po mbaronte ne Kansas City, ndersa bashkeshortja ime ende ishte duke i vazhduar studimet. Para lindjes se vajzes, erdhi nena e saj dhe pastaj ajo kujdesej per vajzen. Ndoshta kam mundur te vazhdoja edhe per ca kohe ne laboratorin e profesorit, por mua nuk me konvenonte, sepse ai ishte biokimist, ndersa une jam kimist organik dhe deshiroja te merresha me lemine time ku ndihem me i forte dhe me i sigurte. Ate kohe gjendja ne Kosove ishte perkeqesuar shume, shqiptaret ishin debuar nga puna, Universiteti ishte mbyllur, etj. Nuk po flas me teper per gjendjen ne Kosove gjate viteve te 90-ta, sepse ato dihen mire dhe nuk jane objekti kryesor i ketij shkrimi. Pra ne ato rrethana te krijuara ne Kosove dhe rrethanat e krijuara familjare nuk me mundesonin kthimin tim ne Kosove, ashtu sic e kisha planifikuar une pas qendrimit tim dyvjecar ne laboratorin e profesorit. Kah fundi i qendrimit tim ne Kansas City ne departamenti e kimise, per te mbajtur nje ligjerate kishte ardhur nje profesor nga Universiteti i Idahos dhe ligjerata e tij kishte te bente me nje lemi ne te cilen une kisha punuar per temen e diplomes dhe dicka edhe per magjistraturen. Pas ligjerates u takova dhe bisedova me profesorin dhe ai me tha se kishte nevoje per nje kimist organik qe te sintetizonte bashkedyzimet per studimet e tija. Une i tregova per pervojen time ne ate lemi dhe pas disa mujsh shkova ne Moscow, Idaho ku ishte Universiteti i Idahos. Aty qendrova per 5 – 6 vite dhe kam patur nje pune mjaft prodhimtare shkencore. Nje pjese te punes e kam shfrytezuar edhe per disertacionin tim. Ne nderkohe aty lindi edhe djali yne, ndersa bashkeshortja vazhdonte fakultetin e mesuesise. Me pare ajo e kishte kryer magjistraturen ne Kansas City. Tani vajza ishte e moshes shkollore, djali shkonte ne kopsht. Ne vitin 1996, pas tete vitesh, e vizitova Kosoven ne ato rrethana te veshtira te okupimit serb, babai kishte tri vite qe nuk ishte me ne kete bote. Edhe ne ato kushte te veshtira qe ishin ne Kosove, ne kemi menduar te ktheheshim, por ndodhen ngjarjet e 97-tes ne Shqiperi e me vone ato ne Kosove. Ku te ktheheshe? Tani sic duket ishte bere teper vone. Pastaj nga Idaho kam shkuar ne Texas Tech University ne Lubbock, Texas dhe me vone ne Philadelphia ku gjindem edhe tani. Gjer ne vitin 1995 kam qene me vize dhe pastaj jam bere banor i perhershem (permanent resident) krejt rastesisht. Ne vitin 1994 isha ne Zyren per Marredhenje Nderkombetare ne Universitetin e Idahos per te vazhduar vizen dhe me treguan disa formular per nje llotari per te fituar statutin e banorit te perhershem. Une i shikova, por nuk u dhashe kurrefare rendesie. Plotesoji keto formulare, me sugjeruan, edhepse me thane se nuk njihnin asnje person qe kishte fituar gjer atehere. Une i plotesova dhe i dergova aty ku duheshin derguar. Une kisha harruar per kete, kur pas ca muajsh me vjen nje zarfe i madh me formularet qe duheshin plotesuar. Te tjerat jane histori. Deri ate vit kurre nuk i kam kontaktuar zyrat e emigracionit, sepse kurre nuk e kisha menduar e planifikuar te qendroja pergjithmone ne SHBA. Nganjehere fatet e jetes sone nuk qenkan vetem ne duart tona. Mund te shkruaj edhe shume gjera tjera, por me duken te teperta e te panevojshme dhe nuk dua ta lodhe lexuesin.

Kurrkujt nuk mund t’i them se si te veproje ne jeten e tij, sepse as vete nuk deshiroj qe dikush te me thote mua se si te veproj ne jeten time. Por do t’u sugjeroja bashkevendesve te mi qe te veprojne me pjekuri, te mos veprojne ne kete menyre, te mos e rrezikojne jeten e tyre dhe te familjeve te tyre ne keto dite te ftohta dimri. Disa nga bashkatdhetaret tane, ne vend se te perfundojne ne ndonje vend te Europes Perendimore, fatkeqesisht, kane perfunduar ne nje bote tjeter, nen dhe. Secili njeri i ka hallet, problemet, planet, deshirat, endrrat, fantazite e veta. Kuptohet, ketu ne Philadelphia, ndoshta mundesite jane me te medha, por edhe ketu nuk jetohet aq lehte, sic mund te endrrojne, fantazojne disa. Sidoqofte, kudo qe te ndodhemi, ne cdo rrethane qe te ndodhemi, ne cfaredo kushte qe te ndodhemi, te punojme per vendin tone, te mos e harrojme vendin tone. Dhe pse jo, nje dite te kthehemi ne vendin tone. Rruga e kthimit per ne vendlindje, gjithmone na qofte nje rruge e shkurter, rruge e mbare!
Gezuar Shtatevjetorin e Pavaresise, Kosova jone e dashur!
Sadik Elshani, Philadelphia, 17 shkurt, 2015
* T dashur Lexues, nese edhe ju keni nje histori per te treguar, ndajeni me lexuesit e Diellit dhe dergoja redaksise se Diellit ne meailin: gazetadielli@gmail.com
*Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.