Studimet mjedisore – Dielli

Dr. Pashko Camaj, ligjërues në Kolegjet “Lehman College” e “William Paterson”, dhe Universitetin “Columbia University”, rrëfen ekskluzivisht për “DIELLI”-n e VATRËS, studimin më të fundit mbi efektet afatgjata të ekspozimit ndaj plumbit mjedisor në “Minierat dhe shkrirësit Trepça” Mitrovicë, e udhëhequr nga Dr. Pashko R. Camaj si kryesues i ekipit shkencor në bashkëpunim të ngushtë me kolegë në Universitetin Columbia dhe Universitetin e Prishtinës: Joseph H. Graziano, Emine Preteni, Dusan Popovac, Nancy Loiacono dhe Olgica Balac. Me nënkryetarin e VATRËS Dr. Pashko Camaj bisedoi gazetari i Diellit, Sokol PAJA.

STUDIMI PËR EFEKTET AFATGJATA TË EKSPOZIMIT NDAJ PLUMBIT

Një studim hulumtues i botuar së fundmi për efektet afatgjata të ekspozimit ndaj plumbit mjedisor në Mitrovicë, Kosovë është botuar në një nje zhurnal shkencor ne “Journal of Environmental and Public Health” dhe është vepër e Dr. Pashko R. Camaj dhe kolegëve në Universitetin Columbia dhe Universitetin e Prishtinës. Ky është studimi i dytë i botuar nga i njëjti ekip që ndoqi një punë që Universiteti Columbia kishte bërë në Kosovë gjatë dekadës së fundit në shek 20-të. Kjo punë kërkimore 12-vjeçare prodhoi një numër të konsiderueshëm të botimeve që kontribuan në shkencën e mjedisit dhe shëndetit publik. Hulumtimi është një përfundim i një studimi afatgjatë që filloi në vitin 1985 kur një grup prej 1500 gra shtatzëna u vendosën në një grup për t’u ndjekur mbi efektet e plumbit, së pari tek ato dhe pastaj tek i porsalinduri i tyre. Grupet u ndanë nga një numër i barabartë i grave në dy qytete, një në Prishtinë që përfaqësonte një qytet jo të ekspozuar dhe gratë shtatzëna në Mitrovicë, i cili ishte një qytet shumë i ekspozuar nga shkrirësit e minierave të plumbit. Qyteti i Mitrovicës ishte shumë i ndotur gjatë kësaj kohe nga aktivitetet në lidhje me minierat e Trepçës, ku ata shkrijnë ndër të tjera dhe plumbin. Ishte e njohur për shumicën e komunitetit shkencor që ekspozimi ndaj plumbit sidomos në fëmijërinë e hershme ishte shumë i dëmshëm dhe ky studim u krijua për të hulumtuar saktësisht ato efekte dhe për të prodhuar rezultate që do të ndryshonin dhe siguronin prova që ekspozimi ndaj plumbit ishte vërtet shumë i dëmshëm. Si rezultat, Columbia në bashkëpunim me studiuesit në Universitetin e Prishtinës krijuan një grup studiuesish të cilët shumë shpejt kuptuan se sasia e ekspozimit dhe plumbi në gjakun e këtyre grave ishte jashtëzakonisht e lartë krahasuar me ekspozimin e qyteteve te ndotura në të gjithë botën.

PLUMBI SHKAKTON DËMTIME NË VESHKA DHE PENGON AFTËSINË PËR TË PRODHUAR ERITROPOETINË

Studimi më i fundit i botuar më 30 dhjetor 2020 nga Dr. Camaj dhe kolegët e tij raportojnë mbi efektet e hershme të ekspozimit në plumb dhe prodhimin e eritrociteve (rruazat e kuqe të gjakut), përmes efektit të plumbit në veshka dhe prodhimin e veshkave të një hormoni të quajtur erythropiotinë. Studimi “Efektet afatgjata të plumbit mjedisor në aktivitetin erythropiotines të rritjes së rinjtë” dhe udhëhequr nga Dr. Pashko R. Camaj dhe në punën e ngushtë me Joseph H. Graziano, Emine Preteni, Dusan Popovac, Nancy Loiacono, Olgica Balac, nga Universiteti i Kolumbias, realizon një studim në “Minierat dhe shkrirësit Trepça” në Mitrovicë ku ata kanë ekzaminuar ndërmarrjen midis ekspozimit të mjedisit me plumb dhe erythropiotinës në serum në një grup të rinjsh rritën në nivelin e duhur, kjo e ndjekur gjatësisht me kalimin e kohës. https://www.hindawi.com/journals/jeph/2020/3646252/ ( “Long-Term Effects of Environmental Lead on Erythropoietin Production in Young Adults: A Follow-Up Study of a Prospective Cohort in Kosovo”. Kërkuesit shkencorë testuan hipoteza mbi nivelet më të larta të ekspozimit ndaj plumbit para lindjes dhe gjatë fëmijërisë së hershme. Ky hormon (erythropiotina) prodhohet në veshka dhe është thelbësor në një rrugë sinjalizimi për prodhimin e rruazave të kuqe të gjakut. E rëndësishmja, tubulat e veshkave ku prodhohet ky hormon është vendi i akumulimit të plumbit pas një ekspozimi kronik ndaj tij. Koha shtesë, plumbi shkakton dëmtime në veshka dhe pengon aftësinë për të prodhuar eritropoetinë që mund të çojë në anemi, një numër i ulët i qelizave të kuqe të gjakut. Megjithëse mbyllja e aktiviteteve të shkrirjes së minierës Trepça ka lejuar që këto nivele plumbi në plumb të bien ndjeshëm dhe ndoshta të rikuperojnë disa nga dëmtimet e hershme në veshkë, studiuesit raportojnë anomali të zgjatura. Në raportin e tyre, shkencëtarët hulumtues tregojnë në këtë grup të rinjsh të rritur (25-26 vjecare) të cilët ishin të ekspozuar kronikisht ndaj plumbit në fëmijërinë e hershme, përqendrimet e erythropoetinës në serum përgjigjën në mënyrë të përshtatshme si një funksion i përqendrimit të hemoglobinës; por gjithashtu u rritën në mënyrë të papërshtatshme me ngritjen e plumbit n

STUDIMI PËR EFEKTET AFATGJATA TË EKSPOZIMIT NDAJ PLUMBIT

PLUMBI SHKAKTON DËMTIME NË VESHKA DHE PENGON AFTËSINË PËR TË PRODHUAR ERITROPOETINË

EFEKTET AFATGJATA TË PLUMBIT TE TË RINJTË

Për t’u theksuar është se lidhur me këtë temë kaq delikate ka edhe një studim të mëparshëm të botuar në vitin 2018 nga i njëjti grup hulumtues i udhëhequr nga Dr. Pashko Camaj. https://www.hindawi.com/journals/jeph/2018/3180487/ (Long-Term Effects of Environmental Lead Exposure on Blood Pressure and Plasma Soluble Cell Adhesion Molecules in Young Adults: A Follow-Up Study of a Prospective Cohort in Kosovo). Ky studim raportoi se efektet afatgjata të plumbit ende qëndrojnë te këta të rinj të rritur. Fëmijët që kishin ekspozim më të lartë herët në fëmijërinë e tyre kishin presion arterial (presioni i gjakut) dukshëm më të lartë dhe atë efekt e shohim dhe kur këta janë të rritur në moshë të re (25-26 vjeçare). Si rezultat i ekspozimit ndaj plumbit përveç kësaj, studjuesit panë dhe një ndikim të ngjashëm të plumbit në vaskulaturën (venat dhe arteriet) ku ato që kishin ekspozim më të lartë ndaj plumbit në fëmijërinë e hershme treguan shenja të ndikimit të qëndrueshëm ndaj vaskulaturës së tyre dhe shënjuesit e dëmtimit të vaskulaturës, siç maten nga proteinat qarkulluese që zbulohen në gjak (sICAM-1 dhe sVCAM-1) që tregojnë faza të ndryshme të inflamacionit të venave.

MISIONI I STUDIMEVE MBI KOSOVËN

Misioni i këtyre punimeve shkencore ndërkombëtare në fushën e shëndetit publik janë: Së pari, për të treguar se ndikimi i ekspozimit mjedisor ndaj proceseve të ndryshme rreth shoqërive tona janë potencialisht shumë të dëmshëm për shëndetin tonë publik dhe se duhet të mësojmë nga hulumtime të tilla si ky rast studimor. E dyta për të sjellë ndërgjegjësimin që i duhet shoqërisë sonë në lidhje me hapat e përgjithshëm që duhen të ndiqen dhe masat paraprake të nevojshme, qoftë gjatë prodhimit apo përdorimit të aktiviteteve të ndryshme industriale, veçanërisht në afërsi të qytetarëve tanë, në mënyrë që të zvogëlohet potenciali për ekspozimin dhe zvogëlimi i dëmtimit të atyre që ne po përpiqemi të rrisim dhe të mos dëmtojmë të ardhmen tonë, që janë fëmijët tanë. Ne kemi mësuar gjatë muajve të pandemisë botërore COVID-19 rëndësinë e shëndetit publik dhe ndikimin e tij në një shoqëri masive. Ne kemi parë që ndikimi në shëndetin publik ka ndikim të mënjëhershëm në shoqëri, na ndikon në shumë mënyra jetën dhe veprimtarinë tonë. Ne kemi nevojë për të mbrojtur shëndetin tonë publik, të bëjmë më shumë në mënyrë që të sigurohemi që ndërsa shoqëria jonë përparon, gjithashtu të vendosen masa mbrojtëse efikase për të na mbrojtur nga aktivitetet industriale që përveç zhvillimit mund të rrezikojnë jetën tonë.