Archives for December 2012

DELEGACIONI I UNIVERSITETIT TE BIRMINGHANIT VIZITOI BALLKANIN

December 9, 2012 by dgreca

Një delegacion nga Universiteti i Birminghamit vizitoi Ballkanin nga data 4-8 dhjetor 2012. Delegacioni kryesohej nga Profesor Mark Webber, Drejtor i Studimeve të Qeverisë dhe Shoqërisë, dhe përbëhej nga Profesor Stefan Wolff, Drejtor i Kërkimeve Shkencore, Dr Graham Timmins, Drejtor i Programit Arsimor, dhe Dr Gëzim Alpion, Drejtor i Programeve të Kombinuara. Krahas roleve të tyre administrative, anëtarët e delegacionit janë studiues me reputacion ndërkombëtar, interesimi shkencor i të cilëve përfshin politikën, shoqërinë, fenë dhe mediat në Europën Jug-Lindore.

Në simpoziumin e datës 5 dhjetor në Tiranë, që u ndoq nga drejtues universitetesh, përfaqësues të mediave dhe studentë, akademikët nga Birminghami folën për rezultatet e larta të universitetit të tyre në fushën kërkimore-shkencore, programin e tyre të shkëlqyer universitar dhe pasuniversitar, mardhëniet e këtij institucioni me qytetin e Birmingamit si dhe lidhjet ndërkombëtare të universitetit të tyre, që shihen, ndër të tjera, në numrin e madh të akademikëve dhe studentëve të huaj. Pas kumtesave të tyre, anëtarët e delegacionit iu përgjigjen pyetjeve të të pranishëmve.

Gjatë qëndrimit në Shqipëri delegacioni u prit nga Ministri i Arsimit dhe Shkencës Myqerem Tafaj.

Një edicionin special i emisionit të mirënjohur ‘Tonight Ilva Tare’, i inçizuar në studio me 5 dhjetor me akademikët e Universitetit të Birminghamit, do të transmetohet së shpejti. Ndër të tjera, në këtë program anëtarët e delegacionit folën për arritjet dhe sfidat e universiteteve britanike, ringjalljen e nacionalizmit veçanërisht në Ballkan, si dhe perspektivën që vende nga rajoni kanë për t’u anëtarësuar në NATO dhe Bashkimin Europian.

Programi i turneut të delegacionit të Universitetit të Birminghamit në Kosovë përfshiu një takim me drejtues të Universitetit të Prishtinës, ndërsa në Maqedoni me përfaqësues të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës si dhe të Universitetit të Europës Jug-Lindore në Tetovë. Vizita e delegacionit të Universitetit të Birmingamit në Ballkan reflekton interesat shkencore që një numër akademikësh në këtë institucion me famë botërore kanë për Evropën Jug-Lindore si dhe interesimin që akademikë dhe studentë nga ky rajon tregojnë për programet e tij të shkëlqyera universitare dhe pasuniversitare. Vizitat në rajonin e Ballkanit kontribuan në forcimin e lidhjeve ndërmjet Universitetit të Birminghamit dhe universiteteve dhe institucioneve shkencore në Ballkan.

SHOQATA CAMERIA PROTESTOI PARA SELISE SE KOMBEVE TE BASHKUARA NE NEW YORK

December 9, 2012 by dgreca

Të dielën e 9 dhjetorit në orën 4 pasdite, para Selisë së Kombeve të Bashkuara në 47 Street, Avenuja e parë, në sheshin e njohur per protesta, Dag Hammarskjold Plaza, Shoqata Camëria, me kryetar Endri Merxhushi, organizoi një miting- protestë në Ditën Ndërkombëtare kundër Genocidit. Moderatore e veprimtarisë ishte vatrania Nazo Veliu, me origjinë nga Camëria. Në ndihmë të shoqatës Camëria ishte dhe Shoqata e të rinjëve dhe te rejave ”Rrënjët Shqiptare”-Albanian Roots- dhe “Forumi për Demokraci”. Në mesin pjesmarrësve kishte dhe vatranë.

Drejtuesja e aktivitetit u kërkoi pjesmarrësve që të mbanin një minut heshtje në kujtim të martirëve camë, mbi të cilët veproi pa mëshirë genocidi i përgjakshëm i Zervës. Folësit kërkuan që edhe Qeveria Greke të ndërgjegjësohet dhe ta njohë cështjen Came. Edhe pse duket se Qeveria Greke nuk ka ndërmend që tash për tash ta njohë genocidin e pashembullt të ushtruar ndaj një popullsie të mbrojtur, kerkesa shqiptare duhet te behet me e forte. Edhe pse shtypi grek këto ditë ka aluduar se do të vihet në axhendë cështja came, qeveria e Athines ka përgënjeshtruar shtypin. Ka qenë zëdhënësi i Ministrisë se Jashtme Greke, i cili në fundjavë tha një “JO” të prerë per njohje te ceshtjes came. Gregori Delavekuras, zëdhënësi i Minsitrisë së Jashtme Greke, eshte shprehur se: “Ministri i Jashtëm, Dimitris Avramopulos e bëri të qartë se në Greqi nuk ka asnjë çështje të tillë dhe kushdo që konsideron se ka një problem, mund të drejtohet në gjykatat greke”. Qeveria shqiptare nuk duhet të kërkojë thjesht kthimin e pronave, por parasëgjithash, të njihet Genocidi, të tjerat zgjidhen zinxhir më pas.

Më pas folës të ndryshëm kanë kërkuar njohjen e genocidit cam dhe i kanë bërë thirrje Qeverisë Shqiptare, Parlamentit, politikanëve, që të luftojnë realisht për ta zgjidhur cështjen came. Po ashtu u kërkua që deputetët e Parlamentit Shqiptar të votojnë Rezolutën për Camërinë, e iniciuar nga dy deputetët camë, Shëptim Idrizi dhe Dashamir Tahiri. Folësit në radhë ishin: Endri Merxhushi,Ilir Hysa, Galip Taho(I ardhur posacërisht nga Shqipëria), Sali Bollati, Zef Balaj, Marko Kepi, Emin Egriu, Valbona Karanxha, Grid Rroji, Uk Lushi, Esat Rizaj dhe Fatos Daci. Rapsodi Tom Gjergji, i veshur me kostum cam, recitoi vargje per camerine, nderkohe qe nga altoporlanti shperndahej pervajshem kenga came” Vaj e mall per Camerine”.

Ne sens kritik mund te vleresohet pjesmarrja, e cila ishte simbolike për protesta të tilla (vetë, organizatorët përdorën në fjalimet e tyre një shifër pjesmarrjeje 50 deri në 60 vete), në fakt edhe koha ishte e papërshtatshme; ora e lajmeruar 4 pasdite, fillimi i protestes 4 e 20,(ndërkohë që dielli perëndoi në 4 e 29 minuta), po t’i shtosh kësaj edhe qenien mbyllur të zyrave ne Seline e Kombet e Bashkuara, si ditë pushimi,- përfitimi për senisibilizim mbetet i diskutushëm. Koha parapergatitore e njoftimeve ishte e pamjaftushme. Me shume iu dha rendesi faktit se kush e organizonte aktivitetin se sa te percillej njoftime tek komuniteti. Nuk është hera e parë kur ne shqiptarët flasim vetë dhe dëgjojmë po vetë. Ndoshta protokollimi në Selinë e Kombeve të Bashkuara i një Rezolutë të inicuar nga organizatat e Bashkuara Shqiptare me mbështeteje nga personalitete shqiptaro-amerikane të njohura për publikun dhe politikën amerikane, do të kishte më shumë vlerë se sa një miting proteste pa efekte prapaveprues dhe nga personalitete amerikanë.

Korresp i Diellit. (Më gjërësisht do të lexoni në Diellin e printuar)

GATI REZOLUTA PER CESHTJEN CAME

December 9, 2012 by dgreca

Dy deputetet e PDIU-së, Shpëtim Idrizi dhe Dashamir Tahiri do të dorëzojnë zyrtarisht të hënën në Kuvendin e Shqipërisë, Rezolutën për Zgjidhjen e Çështjes Çame.
Rezoluta përmban 13 pika, të cilat, siç nënvizon PDIU, mbështeten dhe marrin në konsideratë qëllimet dhe parimet e larta të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut dhe legjislacionin shqiptar.
Në realcionin shpjegues, PDIU thekson se rezoluta kërkon që në përputhje me nenin 15 të Traktatit të miqësisë, bashkëpunimit, fqinjësisë së mirë dhe sigurisë mes dy vendeve tona, dhe nenit 1 të Protokollit shtesë të KEDNJ-së, të hiqen pengesat që nuk lejojnë gëzimin e lirë të së drejtës së pronës dhe të drejtave të tjera për qytetarët shqiptarë çamë, dikur shtetas grekë. Për këtë duhet bërë abrogimi shprehimisht i Ligjit të Luftës dhe jo Gjendjes së Luftës e cila nuk ekziston normalisht që me vendosjen e Marrëdhënieve diplomatike në 1971, e sanksionuar dhe më vonë me vendimin e Qeverisë Papandreu në 1987.
Rezoluta i kërkon qeverisë që nëpërmjet kontakteve diplomatike ta parashtrojë këtë kërkesë duke aktivizuar dhe instrumentet që dikur funksiononin, siç kanë qenë komisionet dypalëshe. Këto Komisione duhet të identifikojnë ato akte ligjore, apo administrative që bien në kundërshtim me Traktatin e miqësisë dhe Konventën Europiane.

13 pikat e Rezolutës
1. Rezoluta njeh, mbështet, dhe angazhohet për nevojën e restaurimit të të gjithë të drejtave të shqiptarëve çamë, dikur nënshtetas grekë, në përputhje me rrethanat e reja, sipas parimeve të legjislacionit ndërkombëtar mbi genocidin, spastrimin etnik, procesin e rregullt ligjor, mosdiskriminimin mbi bazë të kombësisë, e parimet e tjera të ndërlidhura me to si dhe frymën e Traktatit të miqësisë midis dy vendeve.

2. Kërkon rivendosjen e të drejtave themelore të shtetasve shqiptarë, ish shtetas grekë, që përfshin rikthimin e pronave, njohjen e të drejtës së riatdhesimit, njohjen e të drejtës së rimarrjes së shtetësisë, dhe të të drejtave të tjera të pakicave kombëtare.

3. Kërkon shfuqizimin shprehimisht të Ligjit grek të Luftës nr. 2636 dhe 2637/1940i shpallur me dekret mbretëror në vitin 1940 akoma në fuqi, në veçanti pjesën e ligjit që mban sekuestron konservative të pasurive shqiptare,

4.Kërkon shtrirjen e efekteve të ligjit grek 1540/1985 “për rregullimin e refugjatëve”, tek të gjithë shtetasit grekë të larguar si pasojë e konfliktit civil, pa diskriminim kombësinë e tyre, ligj që bie në kundërshtim me shumë akte ndërkombëtare, për mosdiskrimimin mbi bazë kombësie, race, feje, etj;

5.Kërkon nga qeveria e Republikës së Shqipërisë, që së bashku me Qeverinë e Republikës së Greqisë, të riaktivizojë Komisionet e Posaçme Dypalëshe, të sanksionuara në Traktatin e Miqësisë, të shqyrtojnë çështjen, të njohin përmasat e saj, të përpunojnë zgjidhjet e duhura në këtë drejtim;

6. Ngarkon Ministrinë e Punëve të Jashtme që të mbrojë të drejtat e shqiptarëve, të padëbuar nga trojet e tyre amtare dhe të kërkojë njohjen e statusit të minoritetit etnik për ata;

7. Kërkon ngritjen në Paramithi dhe Filat, të dy lapidarëve, që do të përkujtojnë gratë, pleqtë, e fëmijët, viktima të pafajshme të krimeve kryera nga njësitë paramilitare greke.

8. Kërkon mundësinë e ngritjes apo përkujdesjes për varrezat e çamëve, ish qytetarëve grekë, të vrarë gjatë gjenocidit grek;

9. Ngarkon Ministrinë e Arsimit dhe të Shkencës që të pasqyrojë, në mënyrë të përshtatshme dhe në proporcionalitet, historinë e kësaj pjese të popullsisë shqiptare në tekstet shkollore;

10. Ngarkon Ministrinë e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe sporteve që, në kuadër të marrëveshjeve dypalëshe me ministrinë homologe të Republikës së Greqisë, të promovojë vlerat kulturore të tyre dhe objektet kulturore që gjenden jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë si dhe Ministrisë së Arsimit dhe të shkencës t’i kërkojë Ministrisë homologetë nxisë heqjen në tekstet greke të referimeve fyese dhe diskriminuese ndaj popullsisë çame;

11. Ngarkon Qeverinë shqiptare, që në përputhje me këtë Rezolutë, t’i shprehë palës greke në kontaktet diplomatike qëndrimin e Republikës së Shqipërisë në lidhje me këtë problem;

12. Ngarkon Ministrinë e Punëve të Jashtme që këtë Rezolutë t’ua bëjë të njohur qeverive dhe parlamenteve të shteteve anëtare të Bashkimit Evropian dhe NATO-s, dhe institucioneve ndërkombëtare ku Shqipëria është anëtare.

13. I rezervon vetes të drejtën që në rast reagimi refuzues të palës greke, për ta konsideruar problemin në dritën e akteve ndërkombëtare mbi diskriminimin, lëvizjen e lirë, të drejtat themelore të njeriut në përgjithësi, ta paraqesë çështjen në instancat ndërkombëtare adeguate.(Kortezi:Balkan Web-News 24)

DISKRIMINIMI ETNIK NË LIBRAT SHKOLLOR

December 9, 2012 by dgreca

Teuta Kamberi- Llalla*/

Sot, në shek.21 në R.M ende vazhdojnë të botohen libra nga qeveritë që nxisin urrejtjen etnike midis popujve në këtë republikë multietnike. Diskriminimi dhe ofendime më i lartë i bëhet shqiptarëve dhe etnive josllavo-maqedonase nga Akademia e Shkencave, ku famëkeqja Enciklopedi e financuar nga taksapaguesit ofendon vend e pa vend etnitë josllave. Edhe pse ka patur kritika të forta qeveria dhe Akademia vazhdojnë me krenari ta qarkullojnë zyrtarisht këtë libër edhe jashtë vendin.

Por çfarë thotë Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë për liritë dhe të drejtat e qytetarëve në lidhje me arsimin dhe kulturat e popujve?

Kushtetuta e Republikës së Maqedoni në nenin 9 thotë: Qytetarët e Republikës së Maqedonisë janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe sociale, bindja politike dhe fetare, pozita pronësore dhe shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve. Ndërsa AMENDAMENTIN VIII thotë: Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë lirisht ta shprehin, kultivojnë dhe zhvillojnë identitetin dhe veçoritë e bashkësive të tyre dhe t’i përdorin simbolet e bashkësisë së tyre. Republika ua garanton të gjitha bashkësive mbrojtjen e identitetit etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar. Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë të themelojnë institucione kulturore, artistike, arsimore, si dhe shoqata shkencore dhe shoqata të tjera me qëllim të shprehjes, kultivimit dhe zhvillimit të identitetit të tyre. Pjesëtarët e bashkësive kanë të drejtë të ndjekin mësimin në gjuhën e tyre në arsimin fillor dhe të mesëm, në mënyrë të përcaktuar me ligj.

Në të vërtetë sa e respektojnë Kushtetutën Qeveria dhe Ministria e Arsimit në drejtim të së drejtës së arsimit të etnive në gjuhët e tyre kombëtare, në këtë rast të etnisë shqiptare?

Për diskriminimin në arsim ne do të sjellim fakte të teksteve shkollore të botuara nga Ministria e Arsimit.

Në vitin 2010-2011 në ciklin e ulët mungonin tekstet në gjuhën shqipe për lëndët gjuhë angleze, gjuhë maqedonase, gjuhë shqipe, njohja e mjedisit, arsim muzikor, arsim figurativë, arsim fizik dhe shëndetësor, shkencat natyrore. Diskriminimi në Komunën e Tetovës atë gjeneratë shkollore nuk ishte vetëm për nxënësit shqiptar, por edhe ata që e ndiqnin mësimin në gjuhën turke si p.sh në shkollën Istikball dhe Migjeni, mungonin tekstet shkollore në gjuhën turke. Po atë gjeneratë kishte mungesa të librave në gjuhën shqipe për ciklin e lartë në lëndët matematikë, gjuhë maqedonase, gjuhë angleze, gjeografi, kimi, biologji. Në shkollën e mesme Ekonomike janë shpërndarë libra vetëm në gjuhën sllavo-maqedonase për paralelet ku mësonin nxënësit të etnisë shqiptare.

Në shkollën e Gjimnazit libri i gjeografisë, historisë dhe gjuhës shqipe për vitin e II kishte probleme përmbajtësore dhe përkthimi ishte shumë i dobët. Libri i Gjeografisë na paraqiteshin harta dhe toponime në gjuhën sllavo-maqedonase dhe kishte të meta në terminologjinë për vendbanimet shqiptare. Libri i Historisë nuk kishte asnjë rresht ku të përmendej historia e popullit shqiptar, territoret, kultura, tradita, doket, etj. Në shkollën e Mjekësisë libri i kimisë analitike, biokimia, baza e përkujdesjes, janë në gjuhën sllavo-maqedonase në paralelet ku mësojnë fëmijët e etnisë shqiptare dhe turke. Në shkollën e mesme Teknike kishte mungesë të teksteve profesionale në gjuhën shqipe.

Për këto shkelje të rënda nga ana e Ministrisë së Arsimit edhe pse pati denoncime publike nga sektori i arsimit pranë Komunës së Tetovës, ministria në fjalë vazhdoj me avazin e vjetër edhe për gjeneratën e vitit shkollor 2012-2013. Në gjeneratën e këtij viti që jemi librat “Natyra” për klasën e katërt, “Historia” për klasën e gjashtë dhe të tetë , “Gjeografia” për klasën e gjashtë, “Arsimi muzikor” për klasën e pestë etj., vazhdojnë të jenë nga autor sllavo-maqedonas dhe me përmbajtje fyese për shqiptarët.[1]

Libri Natyra për kl.IV në gjuhën shqipe ka shumë faqe që janë në gjuhën turke, ky është një atentat i hapët që i bëhet mësimit në gjuhën amtare për nxënësit shqiptar.[2]

Libri i Historisë për kl.VIII shtrembëron mbiemrin e gjuhëtarit Aleksandër Xhuvani në Aleksandër Huvanji, ky është një ofendim i rëndë që i bëhet këtij personaliteti shqiptar.[3]

Në tekstet shkollorë vërehet një fenomen i çuditshëm ku tekstet në gjuhën shqipe që mësojnë nxënësit shqiptar janë përkthyer nga sllavo-maqedonasit, pra jo nga profesor shqiptar, këto përkthime janë shumë të dobëta, jo cilësore. Libri i Muzikës, Njohja e mjedisit, Arsimi figurativ, Gjeografia, Matematika, Historia etj., janë libra që për autor kanë kryesisht sllavo-maqedonasit si dhe me përmbajtje të kulturës sllave, pra nxënësve shqiptar nuk u lejohet në këtë mënyrë të mësojnë kulturën e tyre kombëtare të cilën e garanton Kushtetuta e Maqedonisë.

Diskriminimi më racistë që po njeh historia e shek.21 në lidhje me tekstet shkollorë u është bërë nxënësve shqiptar të cilëve u është hequr e drejta për të mësuar me Abetaren e gjuhës shqipe, pra prej disa vitesh Ministria e Arsimit ka zhdukur termin ABETARE për shqiptarët në Maqedoni. Ky është një rast flagrant ku janë shkelur rëndë të drejtat e njeriut.

Abetarja është tekst mësimor i lidhur kaq gjatë dhe ngushtë me historinë e arsimit dhe të kulturës shqiptare. Kjo, padyshim, është si rrjedhojë e funksionit dhe rolit që luajti në Rilindjen Kombëtare në luftën për çlirimin kombëtar nga errësira e pushtimit të gjatë osman.

Sot ky libër ashtu si në shek.XIX është i ndaluar në Maqedoni për nxënësit shqiptar, pra me një taktikë diskriminuese e qeverive sllavo-maqedonase e kanë hequr nga qarkullimi librin e Abetares pa të drejtë. Kjo vetëm për nxënësit shqiptar në Maqedoni të cilët me Kushtetutë të Republikës së Maqedonisë janë pjesë e kombit shqiptar.

Diskriminimi gjuhësor vazhdon të bëhet edhe nga kompanive të ndryshme private të cilat nuk i botojnë broshurat e tyre edhe në gjuhët që njihet dhe mbrohen zyrtarisht me Kushtetutë në Maqedoni. Ne sot do sjellim vetëm faktin të kompanisë së madhe energjetike EVN e cila faturat për pagesë i sjellë nëpër shtëpitë dhe objektet e biznesit vetëm në gjuhën sllavo-maqedonase, ndërsa broshurat e propagandës, tabelat se ku bëhen pagesat i shkruan edhe në gjuhët e etnive të tjera. Kjo lloj praktike është ironike, tallje me gjuhët që flasin dhe shkruajnë qytetarët e Republikës së Maqedonisë.

Në fund lind pyetja nëse mundet të bëhen korrigjimet, të respektohen të drejtat e njeriut, në rastin tonë për respektimin e gjuhëve që flasin shtetasit e Maqedonisë. Patjetër se mund të fitohet e drejta që mbrohet me ligje kombëtare dhe ndërkombëtare, por duhet në fillim vullnet dhe bashkëpunim midis qeverisë, institucioneve shtetërore me qytetarët, organizatat joqeveritare. Por siç shihet ky shtet ngre struktura raciste dhe vepron me dhunë ndaj etnive josllave duke i shtypur me mënyra të ndryshme, duke ndalur zhvillimin kulturor dhe arsimor, duke përdorur shpeshherë edhe dhunën policore kur grupe të ndryshme të qytetarëve protestojnë paqësisht për të drejtat e tyre.

Me rastin e 10 Dhjetorit, Ditës së të Drejtave të Njeriut

[1] KOHA, Shkup, 14.11.2012, fq.4

[2] Natyra për kl.IV, Shkup, 2009, fq.25, 28, 29, 32, 49, 52,53, 56, 65, 68, 69, 72

[3] Historia për klasat e VII, fq.41

DEDE GJO LULI, PRIJESI I KRYENGRITJES SE MALESISE

December 9, 2012 by dgreca

Ded Gjon Luli, udhëheqës i Kryengritjes se Malesise dhe gur themeli i Pavarësi së Shqiperise/

NGA AGE IVEZAJ/

….Kontributi i Malësisë së Madhe ne shtetformimin e shtetit shqiptare dhe shpadhjes se pamvarsise me 28 Nentor te vitit 1912, u drejtua me largpamësi e guxim të pa shoq nga krye-trimi i këtyre zonave malore, Dedë Gjon Luli, i cili u mbështet fuqimisht nga luftëtarët e tijë trima. Kjo ishte përpjekja mbinjerëzore e burrave kryengritës që luftuan si luanë ditë e natë, duke u hedhur nga njëri shkëmb në tjetrin për të dëbuar pushtuesit e hordhive osmane. Ata ishin të vendosur dhe luftuan me trimëri duke dhene edhe jeten e tyre, të frymëzuar prej idesë së madhe të Plakut të urtë të Vlorës për pavarësi të trojeve tona Etnike; duke vënë të gjithë së bashku, gurë-themelet në shtetin e parë dhe të lirë demokratik Shqiptar. Kjo datë e shënuar historike i bën edhe më krenarë malësorët e Malësisë së Madhe, nga që e kaluara e tyre është e mbushur me shumë trimërira të pa shoqe, por edhe disi ndryshe, me një dhimbje të thellë; sepse ndihen të ndarë nga vëllezërit e tyre, të cilët janë shqiptarë dhe jetojne ne trojet e tyre etnike , por jane nen peshtet te huaj, të shkëputur nga shteti amë. Ne shqiptarët kemi historinë të lavdishme. Cdo pellembe toke eshte mbrojtur me gjak, kemi bere lufte te pabarabarte , por te drejt per te mbrojte me cdo kusht, trodhin dhe gjakun tone shqiptare. Pushtuesit, armiqte tonë shekullorë osmane ishin te pa mëshirshëm ndaj nesh, edhe me te tmerrshem ishin fqinjet tone sllavë, te cilet uzurpuan trojet tona dhe lane te parealizuar te amanetin e të parëve tonë, që ranë dëshmorë për bashkimin e trojeve tona duke u flijuar për këtë tokë e flamur të kuq me shqiponjën dy krenare në mes. Sepse Malësia e Madhe e Dede Gjon Lulit dhe gjysma e të gjitha trojeve shqiptare, mbetën të shkëputura, apo sikurse thuhet: « Pjesët më të mëdha të trupit që rrethojnë zemrën shqiptare, janë të shpërndara nëpër shtete fqinjë të ballkanit.”

“Dedë Gjon Luli, asht pushkë e ngrehun për shqiptari”; kështu e pati quajtur Ismail Qemali në ditën e shpalljes së pavarësisë në Vlorë. Ndërsa Bamir Topi (Presidenti i Shqipërisë) në kremtim te jubileu te 100, vitin e kaluar në Shkodër, i dha epitet te ri udhëheqësit te shquar të Malësisë së Madhe: “Shtizë e Flamurtë”. Kryengritja e Malësisë së Madhe nuk ishte një kryengritje lokale, e 5 ose 7 maleve të malësisë, por e të gjitha maleve të mbi Shkodrës e nën Shkodër, e cila u krye sipas idesë së madhe, rreth clirimit dhe bashkimit të trojeve tona shqiptare, duke koordinuar bashkëluftimet me forcat kryengritëse të Kosovës, të udhëhequra nga Isa Buletini, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Idriz Seferi, Shota e Azem Galica etj; të prirë edhe nga intelegjeca patriotike shkodrane me në krye: Hilë Mosi, Luigj Gurakuqi, Risto Siliqi, At Gjergj Fishta, Ndre Mjeda etj.

Dedë Gjon Luli ishte organizatori i parë i kryengritjes. Që në fillim të sajë, njëzetë djemtë e përzgjedhur për luftime nga zonat hotjane, sulmuan me shpejtësi të rrufeshme postet kufitare në Traboin e Rapsh dhe i muarën ato brenda një kohe të shkurtër. Këta trima ishin të prirë nga vendosmëria e luftës për Liri e pamvarsi, ushëtima e krismave të pushkëve të tyre, çoi menjëherë grumbullimin e mbi 3.000 burrave të maleve tona, të cilët u reshtuan që në fillim në rradhët e trimave të Malësisë së Madhe. Lufta në Bratilë , Shipshanik, Qafë të Ugles, Rapsh e Qepur, ishte vetëm një pjesë e fronteve të përgjithëshme që kishin përfshirë të gjitha malet e malësisë veriore të Shqipërisë. Bëhet rezistencë e vazhdueshme edhe kundër sulmeve të Durgut Pashës, i cili kishte sulmuar në prapa-shpinë Këlmendin e Shalën. Nëpër shkëmbijtë me thepa të këtyre maleve të larta të Shqipërisë bënin luftime të rrepta edhe kryengritës të tjerë, sikurse ajo e udhëhequr nga “Gjenerali” Shqiptari i vendosur për të fituar Lirinë; Trimi i pamposhtur i Dukagjinit, Mehmet Shpendi.

“Kenkan nisë e n’Shkodër ra, / Kenkan nisë po n’ Plan me shkue. / I paskan gri edhe coptue, / Me dorë t’vet i ka tradhtue! / T’enjten mbrama u ba kërdija; / Mbet Mehmet Shpendi e Marash Delia.”

Në kuadër të kryengritjeve të mëdha që populli ynë i zhvilloi për çlirimin dhe bashkimin kombëtarë, u udhëhoqën nga idetë e çmuara te Ismail Qemalit dhe Dedë Gjon Lulit. Kryengritja e Malësisë së Madhe, kishte kurdoherë para syve të vet, boshtin e sajë kryesor për rishpalosjen e flamurit të Gjergj Kastriot – Skëndërbeut, i cili u valëvit përsëri i lirë e krenar dhe ribashkoi të gjithë shqiptarët pas robërisë së gjatë 467 vjeçare; me qëllim e mirë që jo vetëm të mbahej lart morali i udhëheqësve dhe malësorëve trima të Shqipërisë veriore, por edhe t’iu tregojë pushtuesve barbarë turq dhe armiqve të shteteve fqinjë që ishin bërë si bisha të tërbuara, për të na vrarë e për të na shkëputur pjesët më të mëdha nga trojet tona etnike; të cilat janë të vërteta të pa mohueshme të popullit shqiptar; troje tona të lashta Pellazgo-Iliriane. Dedë Gjon Luli e udhëhiqte vegjelinë e vet dhe arriti fitore pas fitoresh në sajë të ideve dhe bashkëpunimit me lidhje e kordinime të forta e të sakta në të gjitha revoltat e krahinave të Shqipërisë; gjë që më së miri e dëshmon edhe Kuvendi historik i Greçës, i mbajtur me 23 qershor të vitit 1911; në të cilën u dëshmua zhvillimi i lëvizjeve në kordinim me formimin e ndërgjegjes nacionale, e cila u shpreh qartë, nga përgjigja që i dha prijësi i tyre përfaqsuesit diplomatik të turqisë në Cetinë, Sefedin beut, në kohën kur diplomatët turk dhe ato serb kërkonin t’i largonin malësorët nga synimet e çlirimit të kësaj krahine. Kryengritësit ishin për me ruejt te pa prekuna trojet e Malësisë; sikurse për të gjitha zonat e Shqipërisë. Rritheksojmë se triumfi fitoreve u udhëhoq me zgjuarsi e trimërira të pa shoqe nga Ded Gjon Luli, dhe se kryengritja ishte e zjarrtë dhe e pa ndërprerë nga përpjekjet e vazhdueshme të luftëtarëve malësorë dhe u përkrah pa mëdyshje nga i gjithë populli Shqiptar për të jetue të lirë në trojet tona të trashëguara nëpër shekuj. Për këto arsye, morën pjesë edhe paria përparimtare e Shkodrës, si: Luigj Gurakuqi dhe Im Zot Bumçi etj, por kishte edhe përfaqsues nga lidhjet dhe kuvendet e Kosovës. Erdhi vetë Ismail Qemal bej Vlora, i cili një vit më vonë, e shpalli botërisht Pavarësinë e Shqipërisë në Vlorë. Kuvendi i Greçës doli me një plan mbarë kombëtarë, i hartuar nga Ismail Qemali, Hasan Prishtina e Luigj Gurakuqi, dhe i’u paraqit qeverisë xhonturke, (turqëve të rrinj) pushtuesve sllave dhe fuqive të mëdha. Madje shtypën një broshurë më vehte, të cilën më vonë e quajtën: ”Libri i Kuq”. Memorandumi i Greçës, pati jehonë të madhe, sepse doli dhe u vulos nga vetë populli për tu dalë zot trojeve shqiptare. Kryengritjes së Malësisë së Madhe, i’u caktuan t’i prijnë në krah të Dedë Gjon Lulit edhe Mehmet Shpendi, Nikë Gjelosh Luli, Marash Gjeloshi, Dedë Luli, etj. dhe kishte në gjirin e vet, gati 10,000 luftëtarë, të cilët çliruan Tuzin, Koplikun dhe më pas u afruan drejt qytetit të Shkodrës. Ngritja e Flamurit Shqiptar në Deciq të Malësisë, ishte kulminacioni i kryengritjes në Malësi të Madhe. Ajo kishte për qëllim kryesor, ti jipte fund robërisë shekullore, për të gëzuar lirinë dhe pavarësinë territoriale shqiptare si Komb e si Shtet i pavarun Shqiptar.

Dedë Gjon Luli luftonte për Liri bashkë me trimat e vet të pa thyeshëm, së bashku me trimëreshat e Hotit e Grudes, të cilat luftuan krah për krahë me burrat, si: Tringa e Smajit e Nore Kolja. Me trimeri te pashoqe luftonin Baca Nika, Tome Nika e Gjel Caku nga Trieshi, dy te fundit bien deshmore ne fushe te betejes bashk me shume luftare malsore te tjeren qe

Qe u perjetsuan ne altsrin e atdheut. Betes se pergjakshme ju bashkangiten djemte e rinj të Grudës; Dedë Nika e Zef Prela me shokë bashk me trimat hotjan, por edhe malësorë të tjerë që u flijuan afër Koplikut e te Prroni i Thatë dhe Qafa e Ugles.

Trimat e Kojës, shtatë prej të cilëve ranë në përleshjen e betejës së Deçiqin legjendar. Trima të Kelmendit, Kastratit, të Shkrelit e Shalës me prijësat kryengritës të pa mposhtur; Mar Lulen, Dasho Shkreli, Vocerr Bala e të tjerë. Për të mbrojtë këto troje shqiptare, ishin betuar prijësit e bajraqeve të Malësisë, Hot e Grudë, në Kastrat e Këlmend, Shkrel, Triesh e Kojë; ne kryengritje popullore ishin perfshi edhe viset te tjera si: Shala, Shoshi, Krasniqe dhe Nikaj e Merturi. Shpalosja e flamurit kombëtar të kuq me shkabën dy krenare mbi shkrepat e Deçiqit me 6 prill të vitit 1911, ishte një arritje e përbashkët, ishte kulminacionin vetdijes dhe rilindjes sonë kombëtare. Më vonë me kryengritësat malësorë u bashkuan edhe shumë shkodranë, dukagjinas, mirditorë e kosovarë; dikush me pushke e dikush me pendë, dhe disa me të dyja, sikurse; Risto Siliqi, Hil Mosi , Luigj Gurakuqi, Nikolle Kacorri dhe shumë e shumë të tjerë, që e lartësuan epopenë e kryengritjes së Malësisë së Madhe qe coi ne pamvarsine e Shqiperise nje vit me vone, me 28 Nentor 1912. Atë Gjergj Fishta në kryeveprën e tijë letrare, “Lahuta e Malësisë” i kushtoi njërën nga poezitë më të bukura, Kryetrimit të Malësisë së madhe, Dedë Gjon Lulit dhe bashkë-luftëtarëve të tijë.

Karakteri çlirimtar i kryengritjes ishte kryesisht i drejtuar kundër regjimit Otoman,po e edhe shteve fqinje. Me këtë kryengritje popullata shqiptare e këtyre viseve, tronditi përfundimisht themelet e Perandorisë Otomane, e cila ishte në çastet e fundit të jetës, dhe kur po jepte shpirt; i’u shtuan edhe goditjet e pa ndërprera të këtyre kryengritësve trima të viseve shqiptare. Vetë Shefqet Pasha ishte i detyruar të pohonte me anë të një shkrese para padronëve të tijë se: “Edhe përkundër represales sonë të vazhdueshme, dhe në mënyrën më të vrazhdët për të mbytur zërin e kryengritësve shqiptare; ata i kanë dalë zot çdo shtëpie e çdo shkëmbi. Shqiptarët e bashkuar po na habisin për ditë e më shumë me gatishmërinë e tyre për të rënë kurban për lirinë dhe vatanit të tyre!”.

Të mos harojmë për as një çast se kryengritësit malësorë ndodheshin në mes dy zjarreve. Në njerën anë bënin luftë të pabarabartë me taboret e ushtrisë së madhe turke, e cila kishte armatimin më të përsosur për kohën, dhe në anën tjetër, Mali i Zi me në krye mbretin dhelpnak të quajtur Nikollë, bënte ç’mos për te sabotuar këtë kryengritje; duke përdor premtime e dredhina, duke futur përçarje në mes shqiptarëve. Pasi nuk ia arriti me lajka këtij qëllimi, mbreti Nikollë gjoja “u urtësua” i bëri thirrje Dedë Gjo Lulit, që të hynin bashkë në luftë, por me flamurin e tyre serbo-malazes dhe së bashku ta sulmonin Turqinë. Dedë Gjon Luli e njihte mirë politikën dredhuese të shteteve fqinjë, dhe kësaj thirrje, Burri i Malësisë i dha përgjigjen e merituar: “Jo besa, pa ju e kemi fillua luftën dhe pa ju do ta mbarojmë, se nuk duam që lirinë t’ia kemi borxh kërkujt; duam me e fitua me gjak dhe me e gëzuar vetë !”… Qeveria e Sërbisë mbajti qëndrim edhe më të ashpër e armiqësor. Ajo ushqente lakmitë dhe aspirtat e kahershme trritoriale për trojet tona etnike. Kishte qëllime më të zeza, që ti zbrazë ato; ti përzente shqiptarët nga trojet e tyre mijvjecare; ti pushtonte, e ti zhdukte udhëheqësit shqiptarë, dhe pastaj… t’i uzurponte lirshëm të gjitha ato troje që i’a kishte lakmi dhe me cdo kusht done ti marrte, me vone, fatkeqsisht ,ketij qellimi do t’ja arrij me diplomaci.Për këto intriga e plane gllabëruese, ata i bënin llogarite mirë me sulmime befasira të t’merrshme; makabre! Dhimbje e sakrifica të pa numërta që populli ynë i perjetoi me shume vuajtje. Armiqtë dëshironin të na ngulnin thikën në palcë pas shpine, dhe së fundi, shpresonin se do të vinte ajo ditë ku gjoja në emër të paqes, do të vendoseshin edhe kufijtë “e rinjë” të një marrëveshje që mizorisht; na coptuan pjesën me të mëdha te trojeve tona shqiptare, ndane gjysmen e territoret shqiptare ne mes te shteteve fqinje.

Kryengritësit e Malësisë arritën të valvitin të lirë Flamurin Kombëtar kuq e zi me shqiponjën dy krenare në mes, në një pjesë të territorit të tyre që u çlirua me sakrifica të mëdha. Edhe pse për një kohë të shkurtër, lufta mori hov në të gjitha trojet shqiptare, dhe nuk u ndal derisa një vit më vonë, plaku i urtë, Imail Qemal beu i Vlorës, nga ballkoni i godinës pranë sheshit të skelës detare në Vlorë, ngriti Flamurin Shqiptar të Gjergj Kastriotit- Skënderbeut dhe e shpalli Pavarësinë e Shqipërisë.

Amaneti i të parëve tonë; Naum Veqirharxhit, Kristoforidhit, i Petro Nini Luarasit, i tre vëllezërve Frashëri, Fan Nolit e Konicës, Ismail Qemalit e Dedë Gjon Lulit, Isa Buletinit e Luigj Gurakuqit, Nikolle Kacorrit, Hasan Prishtinës e Bajram Currit, Smail Martinit e Baca Kurtit, Ndre Mjedës e At Gjergj Fishtës, Çun Mulës, Ali Pashë Gucisë e Haxhi Zekës, Idriz Seferit, Shote e Azem Galica, Prenk Calit e Jakup Ferrit, Bajo e Çerçiz Topullit, Isa Boletinit dhe i shumë e shumë burrave të tjerë që u flijuan në altarin e atdheut; fatkeqsisht as sot pas 100 vjetëve, nuk u është përmbushur qëllimi i idealit të tyre, për deri sa trojet shqiptare janë ende të shkëputura nga trungu i Shqipërisë.

Në këtë vit jubilar të 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, shqiptarët me gjithe hallet e shumta qe ballafaqohen, kanë përparuar dhe jane krenare per te arriturat e tyre si më kurrë me parë, po shkojne perpara me hapa te sigurte kah Evropa e perparua pjese e se ciles jane, me Shqiperin ne Nato si dhe krijimin e shtetit te ri Kosoves se lire, e te pamvarun.Le te shpresojme qe se shpejti ndergjegja dhe politika shqiptare, ne te dy shtetet shqiptare Shqiperine dhe Kosoven, te bashkpunojne, bashke me diasopra shqiptare neper bote, dhe te realizojne bashimin e kombit shqiptare, njehere e pergjithe te korrigjohen gabimet historike qe eshte bere ne kurriz te popullit tone.Ne shej nderimi perulemi para herojtë te te gjitha kohrave,që u flijuan dhe me gjakun e tyre vune gur themelet e atdheut tone, Shqiperise, lavdi u qofte dhe i perjetshem qofte kujtimi i tyre. Gezuar 100 vjetori i Pamvarsise se Shqiperise. Gezuar dita e flamurit . Uroje qe ne nje te ardhme shpejt te festojme bashkimin e kombit tone.

Age Ivezaj (Univeriteti i Prishtines. Fakulteti: Gjuhë – Letërsi) New,York,2012

FUQIZUAR NGA LITERATURA:

Libra nga “Historia e Shqipërisë”.

Libra nga “Historia e Kosovës”.

Nga koleksioni: Revista “Jeta Katolike”. NY.

Nga faqet e gazetave: Gazeta; “ILLYRIA”. NY.

Nga faqet e gazetave: Gazeta ; “Dielli” NY.

Nga faqet e gazetavet: Gazeta; “Bota Sot”. NY.

Libri: “Kombi”. NY.

“Visaret e Kombit”. Tiranë, vëllimi parë, 1937.

*Kumtese e paraqitur ne Konferencen e organizuar nga Akademia e Shkencave shqipetare-amerikane ne NY, me rastin e 100 vjetorit te Pavaresise