Archives for July 2015

Nje enciklopedi xhepi per tre kontinete/
Nga Illo Foto-New York/
Vitin e kaluar shkrova nje persiatje, per librin me titullin kuptimplote “Beautiful America “, te Profesor Agron Ficos. Aty shpreha konsideratat e mia per librin , si nje vlere e rralle e prozes dhe e mendimit te pjekur te autorit per Ameriken, miken e pa tjetersuar te kombit shqiptar.Ne vleresimin tim pata mundesine te flas per rinine e Agronit, sic e kam njohur une , ne vitet 50 te shekullit te kaluar . Aty kam permendur se me Agronin nuk u pame gjat monizmit , sepse kishim orientime te ndryshme profesionale dhe shoqerore. Nuk kam per te shtuar, as per te pakesuar gje per librin e tij te bukur “Bjutifull Amerika “ .
Me von , une pata fatin ose saktesisht mundesine , per t’u njohur me librat e tjere te Agronit. Ato ishin te nje niveli, ose me lart se “ Bjutifulli “. Ne kete situate te re, ne raport me krijimtarine e Agronit, nuk mund te heshtja, prandaj do t’i paraqes lexusit vleresimet, per te gjithe krijimtarine publicitare te albanologut , folklorogut dhe gjuhtarit te shquar , Agron Fico , bashkegjimnazistit, te harruar nga koha. Agroni ka shkruar nje sirtar biblioteke me libra profesionale, shkencore dhe shkollore, madje dhe ne gjuhe te huaj, por une di qe keto 4 libra, t’i quash vetem publicitare eshte pak Pervec “ Beautiful”, kam ne tryeze dy libra te tjere publicistike si dhe librin “ Profesor ne tre kontinte “, qe une e vleresoj si kryeveper te A. Ficos dhe si nje model te publicistikes se sotme dhe qe do ta argumentoj , pa pretenduar se kam mendimin me te plote , per kete vleresim selektiv.
4 librat e shkruara nga bashkegjimnazisti im,Agron Fico, me kane lene nje mbrese te vecante, per arsyet , qe do t’i parashtroj ne ket ese modeste dhe te pa mjaftushme nga ana sasiore.
Agroni eshte i afirmuar si shkencetar gjuhesor, florklorist dhe albanolog. Ne te tera keto fusha te shekences ka gjurrme te pa shlyera, me vlere kmbetare dhe me gjere . Shkencat ku ka debutuar Agroni , nuk jane zanate dore . Ne sejcilen , prej tyre, Agroni ka shpenzuar shume “vaj” per kandilin e drites dhe shume forca mendore , per t’u bere ai qe eshte , ne keto fusha , qe gjithnje zgjerohen.Jetojme ne kohen kur te gjitha zhanret e fjales se shkruar kane nje zhvillim te vrullshem. Vetem komedia dhe tragjedia klasike nuk kane asnje zhvillim . Ato jane zevendesuar nga lajmet reale te kronikes se zeze.Nuk eshte e thene , qe shkencetari i cdo fushe te jete njekohesisht publicist i plote. Te qenit publicist dhe gazetar eshte pasion tjeter , qe buron nga brenda vetes; eshte dhunti jasht profesionale.
Ne prodhimtarine publicitare te Ficos nuk mund ta ndash publicistiken nga shencat . Ato jane shume te nderthura, duke perbere te teren , qe quhet publicistike e nje shkencetari. Nuk eshte e thene qe shkencetarei te jete publicist dhe aq me pak, shkrimtar . Shumica e shkencetareve jane te prirur drejt formulave steriotipe , qe s’kane asegje te ngjashme me fjalen artistike. Behet fjale, per literaturen teknike , qe eshte pjese integrale e teknollogjise.Te 4 librat , kane te vecantat e tyre , madje kane pak ngjashmeri nga stili sa dhe nga permbajtja. Ne sejcilen prej tyre gjejme nje univers shqiptar , me te tere problematiken , qe kerkojne zgjidhje rrast pas rrasti . E perbashketa e tyre eshte atdhedashuria e pa kufishme e autorit dhe zgjidhjet qe ai mendon , per te bere te miren e mundeshm e , per Atdheun . Kjo ndjenje eshte shkrire ne librat me firmen e tij , por dhe ne shume shkrime gazetareske , qe Agroni ka shkruar ne Amerike dhe jane botuar ne shtypin e Diapores . E theksoj te Diaspores, sepse pervec shkrimeve , Agroni ne Amerike , ka qene nje person shume aktiv i shqiptarizmes . Nuk kishte veprimtari , ku te mos ishte pjesmarres , me energjite e nje djali te ri , si foles orator, protestus per te drejtat e njeriut dhe te shqiptarve , perballe institucioneve nderkombetere , si mesus i perkushtuar i gjuhes shqipe dhe si publicist, per c’ka po shkruaj.
Libri “ Profesor ne te tre kontinete “ , kur nuk e ke lexuar , ke pershtypjen se eshte nje liber autobiografik , qe rregullisht duhet te te lodhi me data dhe ngjarje personale te nje 8o vjecare,qe ka shetitur neper bote , kur do ta deshironte sejcili shqiptar ; por nuk ka mundur . Faktikisht nuk eshte keshtu dhe do ta argumentoj.
Libri eshte me te vertete autobiografik , por biografia e autorit eshte vendosur subjekt per jeten shqiptare , dhe perpjkjet titanike, per te bere me te miren e mundshme , per Atdheun dhe popullin tend , kudo qe te ndodhesh dhe pa pushim . Autori vetem me oret e gjumit eshte ndare nga ceshtja shqiptare . Po permend tagent dy ngjarje: Ne udhtimin per Kine , Vaporri beri ndalesen ne Aleksandri. Pasagjeret pushuan , Agroni takoi nipin e A.Z.Cajupit , nje emigrant , qe e digjte malli , per shqiperine . Ne kohen e pushimit te vaporrit, rindezi nje zjarr te mbetur nen hirin e harreses se kohes.Nje epizod tjeter eshte miqesia me shkencetarein angles Albert Lord . U miqesua rrastesisht dhe lidhi miqesi e perjeteshm familjare , mbi nje baze shume solide : Pasionin ndaj folklorit . Profesor Cabej e pat parashikuar , kur tha: “ Agroni i duhet Institutit te folklorit “. Aqgron Fico, nuk u be motor i Institutit te folklorit . Ka qene nje zgjatim organik i kesaj ceshtje te madhe . Folklori shqiptar, eshte reference per nje nga kulturat me te lashta te europes, qe eshte plake.
Keto dite ish kryeministri maqedons, Geogrevski ka dekllaruar se ne shtetin maqedons ne censusin e vitit 2021, maqedonsit do te jene pakice.Te tjerat kuptohen lehte nga kushdo, qe di te lexoi dekllarata te tilla shekencerisht demografike . Fqinjet greke ne fushen historiko-demografike kane shume prapambetje . Kane nevoje te njohin dhe librin e shkencetarit te urte shqiptar , Agron Fico . Perkthimi greqisht i publicistikes se A. Ficos , une mendoj se po vonohet pa arsye .
Heroizmi njerezor , nuk kufizohet vetem ne se do t’i dhurosh Atdheut forcen ose jeten fizike . Kjo po se po , por atdhetaret me te shquar i kane falur Atdheut , mendjen , diturine , shpirtin , pa u larguar dhe nga privacionet fizike . Ka qarkulluar nje liber i perkthyer ne shqip , me titullin “Mjeku i tre kontinteve “ . Ky mjek profesionin e tij ushtroi , por vepra e tij u be force dhe drite ne qenien e gjithe njerzve , qe u shtoi jeten , ne sherbim te nje kauze te madhe . U nis si mjek dhe perfundoi si hero ne te tre kontintet.
Kur nisa te lexoj librin e Agronit , ky mjek dhe vepra e tij me erdhi ne mendje , megjithse flasim , per nje lexim te bere ne fund te viteve 50 te shekullit , qe kaloi . Gjat leximit dhe tani , qe po shkruaj , kam bindjen e plote se vepra e Agronit , nuk ngjan vetem nga titulli , por dhe nga permbajtja me autorin e vepres “Mjeku i tre kontinenteve“. Perpara se te shtjellojme disa ide te kesaj vepre te rendesishme , te themi pak fjale , per dy vepra te tjera te ketij autori , qe jane botuar ne nje hark kohor te shkurter .
Libri “Diaspora e rilindur “ , eshte botuar ne vitin 2006 . Ne permbajtje ka studime dhe kumtesa . Ne kete vellim perfshihet edhe kumtesa “ Kultura shqiptare eshte e larmishme “. Kjo kumtese eshte gjithsej 8 faqe . Me gjuhe te paster dhe te thjeshte , lexusi meson se kombi shqiptar eshte komb me kulture te larmishmedhe shume te lashte . Me te lashte se vete Greqia . Kete e kemi lexuar ne mijra shkrime , artikuj , studime , por per 8 faqet e shkruara nga Fico , u referohet 13 referanceve , ku dokumentohet e tere ajo , qe kumtohet . Nje kumtese tjeter eshte “ Feja dhe shoqeria civile , ne shoqerine postkomuniste” . Nuk ka lexus , qe te mos jete i interesuar intelektualisht , per kete problem madhor te shoqerise moderne . Eshte e rrahur nga shume autore dhe ne shume kenveshtrime . Fico kete problem e ka trajtuar ne vetem 20 faqe dhe ireferohet 3 burimeve te rendesishme arkivore . Vijohet me shkrimin “Arberoret e Greqise “ . Eshte permbledhur ne 15 faqe dhe u drejtohet 15 burimeve referandare .
Libri , qe sapo kumtuan , mbeshtetet nga libri tjeter , i po kesaj natyre, me titull “ Rilindja etnike “ . Etniciteti , feja dhe diaspora , jane problemet nga me te medhate , qe ka pasur dhe do te kete shoqeria shqiptare . Ne librin , me natyre etnike , autori ka rrahur problemin etnik shqiptar , qe ne opinion quhet Shqiperia e madhe dhe ka sjelle kaq andralla ne Ballkan , Europe dhe, shume pak ne bote . T’i nemerosh keto andralla , duhen shume volume , argumente , balafaqime , kontrapergjigje. Fqinjet tane , per te kenaqur idete e tyre shoviniste , te gjeneruar ne fe dhe te mbrojtura ne politike , kane krijuar shume struktura propagande , per ta paraqitur faktorin shqiptar agresiv dhe destabilizus te rajonit .
Ne librin e Ficos , me shume finese intelektuale dhe shkencore , jepen dimensionet e Shqiperise natyrore , aq qarte sa nuk ka enciklopedi maqedonase as Serbe t’i kundershtoi . Fico i referohet te dhenave gjografike te Prof . Gashit dhe gjografia nuk mund te tjetersohet nga c’do i arsimuar minimalisht . Meriadiane dhe paralelet, jane kuotat trigonometrike statike , qe i ka vendosur shkenca e hartografise dhe mbi kete baze jane ndertuar te tera shkencart e tjera, perfshire kufijte shteterore , kontinentale dhe veprimtarite ushtarake.
Ne kufijte gjografike , 39 grade dhe 32 minuta gjatesi lindore dhe ne 42 grade e 42 minuta gjeresi veriore , autori Fico ka studjuar se popullsia ka te njejten prejardhje , kulture dhe histori te lashte .
Kush mund ta kundershtoi kete fakt te mbeshtetur ne histori , kulture dhe gjeografi ? Behet fjale per entitetin shqiptar , per Shqiperine natyrore e thene ndryshe Shqiperine gjeografike . Ne dasht ta quash te madhe ose te vogel , nuk i intereson autorit , qe eshte gjuhetar , albanolog dhe folklorist ; nuk ka lidhje me politiken dhe ideollogjine .Shkencetari yne ben lidhjen e etnicitetit me gjografine, nuk i i duhen analiza te me tutjeshme . Analizat i ben lexusi. Shkencetari flet me fakte dhe argumente te lidhua ne menyre kauzale .
Shkencearet , studjusit , ideolloget dhe politikanet , kur i referohen librit te Ficos , nuk bejne as nje gabim , vec pohojne nje realitet te pa tjetersushem .Une nuk di ndonje liber tjer , qe ta kete trajtuar kaq paster , qarte dhe pa kontravajtje , nje proble qe gjithnje ka qene objekt sulmi i pa skrupullt nga politikat e fqinjve dhe me shume nga disa zgjatime ekstremiste fetare , ne sherbim te polikave shoviniste .
Te tera librat e Agron Ficos karakterizohen nga fyma e ngrohte atdhetare , nga tematika e larmishme dhe nga kthjelltesia e analizes se problemeve . Problemet, qe trajtohen , jane te gjetura , brenda jetes se perditshme ; sociale , politike antropollogjike . Nuk ka probleme te stisura dhe aq me pak te mbingarkuara . Jane probleme , qe i dikton jeta , perpara te gjithe njerzve , por pak njerez dine t’i vecojne dhe t’i veshen me ngjyren e dukshme , per t’u qelluar me armet paqesore te kohes . Nga ana stilistike , vepra Fico , konsiderohet nje buke me brume te ardhur mire , qe ka tharm prozen e rrjedhshme antalogjike .
Vepra publicitare , me e rendesishme dhe me kompekse , mbetet libri “ Profesor ne tre kontinente “ . Ne kete liber autori ka derdhur te tera aftesite e tij shkencore , pedagogjike , prirjet politike , intelektuale dhe mbi te gjitha , gjuhesore dhe atdhetare . Jane gjithsej 234 faqe , por analizohen shume universe te dijes , politikes , mardhenieve sociale dhe momente te rendesishme te historise te vendit , qe i sherbejne rritjes se dinjitetit te kombit . Jane shume te dukshme vlerat letrare dhe gjuhesore te ketij libri publicistik .
Sado , qe libri konsiderohet jetshkrimor , ne te cpalosen ide dhe analiza me vlera te spikatura shoqerore –kombetare . Autori pershkruan se ka mbetur femije jetim , kur ishte bebe. Sa e veshtire eshte jeta ne nje familje , pa kryefamiljarin burre , ka pershkruar te tere librin , por nga ky fakt lexusi krijon bindjen ,se nje vejushe dhe nje jetim , me vullnet te hekurt , mund te arrijne shumcka ne jete , sic ndodhi ne familjen e Agron Ficos , ku nje bonjak i varfer dhe i pa shprese arriti te behet shkencetar i degjuar dhe te shkruaj libra publicitare , qe mahnit brezat pasardhes , me bemat e tij jo vetem ne vendlindje , por ne tre kontinte .
Kemi te bejme me jo thjesht nje lajm , por me krijimtari letraro-poblicistike . Ne katedren e gjuhes shqipe te Agronit , mesuan shqip diplomate te shume shteteve te botes , bizesmene , politikane dhe studente te mirfillte ne Pekin , Michigan . E tere kjo armate shqipfolesish , eshte nje kapital i madh politik , ne vlerssimin dhe perhapjen e gjuhe , qe eshte indikkatori me i rendesishem i cdo kombi.
Kur lexojme keto persiatje gjuhesor , duhet te kemi parasysh , qe gjuha shqipe eshte perndjekur nga sistemet pushtuse dhe fqinje , sic jane perbdjekur te denuarit e ndergjegjes . Per gjuhen shqipe jane therorizuar shqiptare si Papa kristo Negovani , Koto Hoxhi, familja Qirjazi e qindra te tjere . Agron Fico , pas 80 vitesh persekutimi te gjuhes, arriti ta beje ate lende te rendesishme te katdrateve universitare , ne dy universitete me fame boterore .
Perpara se te analizoj perciptas disa pjese nga libri publicatar , “Profesor ne tre kontinente “ , do te ndaj me ju pak perkufizime per krijusit e sotem dhe krijimet e tyre . Krijusit e sotem te fjales artistike jane te shumte sa nuk kane qene ndonjehere ne ndonje stad historik . E kam fjalen jo thjesht si sasi , por dhe si perqindje ne njemije banore te gjalle . Njerzit kete fenomen e shofin me kenveshtrimin e tyre . Per mua , zanafilla e fjales se shkruar eshte gazetaria . Per kete problem nuk zgjatem , sepse kam shkruar esene “ Jeta nuk kuptohet pa gazeta“. Publicistika nuk eshte thjesht gazetari , por gazetari , qe nderhyn ne lajm dhe e fut lexusin ne labirintet e saj . Letersia krijon personazhe , qe i duhen lajmit , per te krijuar imazhin e jetes qe eshte dhe asaj , qe duhet te jete .
Zhanri publicistik , gjithnje sipas kenveshtrimit tim , si c’do zhaner tjeter , eshte i pa kufishem ne metoda , pergjithesime dhe zgjidhje . Mendoj se publicistika e Ficos , ka zgjedhur tema , qe i duhen shoqerise, per te plotesuar dijet , pervojat dhe per te krijuar pervoja te reja specifike . Te njejtat tema dhe nderlidhje kauzale , mund t’i zgjithte dhe nje publicist , ne vend dhe kohe paralel , por te na i paraqeste ndryshe . Do sjell nje shembull , pa arritur tek shembejt e tjere , qe do t’i zberthej po nga libri .
Shume shqiptare kane takuar udheheqesin kinez , Cu En Lai . Na i kane pershkruar ne menyren e tyre te perceptimit , duke na paraqitur nje figure me dimensine dhe veprimtari te ndryshme . Na i pershkruan dhe Agroni , Cune-ne , ne librin “profesor ne tre kontete “ . Sa thjesht dhe bukur e ka pershkruar takimin dhe vete Cu -ne !
Na ka dhene nga Cu -ja ate , qe nuk dinim dhe qe na duhet , pa tjeter, per te plotesuar kuadrinn e ketij politikani me dimensione boterore . Kjo ndodh se Fico publicisti nuk vizaton , por fotografon . Na ka fotogrofuar Cu -ne ne gjysem faqe dhe na i ka perplasur perpara syve.
Eshte i njejti politikan , edhe kur e kishim mik edhe kur e beme armik shteteror . Eshte Cuja politikan profesionist , i rritur ne stepat aziatike dhe me rezonance boterore . Ne si lexus bejme zgjedhen tone . Ne kete veshtrim , publicistika Fico eshte per t’u marre shembell: E avashme , pa ngutje , e thjeshte dhe pa befasira arificiale . Per te kuptuar me gjere kete problem , po analizoj disa nen tituj te librit , qe jane te nje nivel fotografimi si dhe rrasti Cu- se.
Ne faqen 26 te librit , ne analize , eshte shkruar nentitulli “ Nje ndodhi absurde “, vetem 3 faqe libri . Ketu pershkruhet mardhenia rinore midis gjimnazistesh dhe indokrinimi politik i disa te rinjve komuniste , qe u ndezen ne diten e vdekjes se Stalinit .
Dy vellezer , miq te autorit me ekstremizem te pa shoq u versulen kunder autorit dhe krijuan nje alibi shpifjesh , qe i kushtoi shume shtrenjte Agronit dhe qe ishte shkaku themelor , qe nuk u lejua te studjonte me burse te shtetit , jashte vendit . Autori per keto mostruzitete shoqerore , nuk ben fajtore shoket e dashur gjimnaziste . Po te mos ishin keta , do te ishin dy te tjere . Fajtore ishte regjimi , qe indokrioninote femijte . Me pak fjale pershkruhet nje nga dramat e jetes rinore te asaj kohe . Mijra volume jane shkruar per gjyqet , deshmite e rrrema , demaskimet politike , per politiken shqiptare te luftes klasore . Kete drame e gjejme te zberthyer , ne shembullin personal , qe ka pesuar autori i librit , qe diskutojme .
Ne kete nen tituul , une kam gjetur te zberthyera 5 probleme politko-sociale te pershkruara dhe ku mba qendrimin e vet autori . Pershkruhen : Drejtimi politik i shkolles nga drejtori komunist , lufta e klasave ne mardheniet e te rinjve , jeta konviktore e kohes, zhvillimi i jetes jashtshkollore , jeta rinore e cveshur nga veprimtarite argetuse te moshes. Shkolla ishte e shternguar te rriste edhe spiune te regjimit dhe ja kishte arritur . Gjimnaziste jane burgosur dhe denuar si armiq qe do te “permbysnin pushtetin “ .
Ne nen titullin tjeter “kapitulli i fundit ne sagen e prishjeve “ , ne faqen 120 te librit , ze gjithsej 4 faqe shtjellim . Ne kete nen titull jane trajtuar 7 probleme te rendesishme social- politike . Po permend vetem disa : Kritike e plote dhe bindese per librin voluinoz te Enverit “Shenime per Kinen “ . Askush nuk eshte ulur ta beje kete kritike , qe duhet pa tjeter ta njohin shqiptaret . Ambasadoret e regjimit te Enverit ne Kine ishin njerez medioker , pa fantazi dhe pa kulture solide ekonomike . Prishja me Kinen ishte e pa argamuntuar edhe vete me politiken shqiptare . De Goli dhe Nikson dy politikane misjonere ne politiken boterore te luftes se ftohte etj .
Jane gjithsejt 7 probleme madhore te shtjelluara , ne kaq pak faqe . Simbas perllogaritjes aritmetike , i mbetet te jene shtjelluar mbi 300 probleme te prehta shoqerore , ne 232 faqe , te libri “Profesor i tre kontinenteve” .
Duke komentaur keto shifra te thjeshta , me duhet te hesht dhe t’i le radhe lexusit te gjykoi , por dhe organeve shkencore dhe atyre arsimore, per te gjetur menyra te larmishme , qe te rinjte te marrin edukate dhe mesim te mjaftushem ne kete dege te komunikimit masiv, sic eshte publicistika . Publicistika eshte zhaner midis letersise dhe gazetarise . Ka rendesi te madhe , se ajo , krahas edukimit dhe zgjidhjeve , godet fort dhe imediatisht . Ne kohen qe jetojme ajo merr rol te shtuar , ne ballancimin e morise se botimeve , qe jo gjithnje ruajne baraspeshat e zhvillimit shoqeror . Kete realitet , na i ka dhene shume te paster dhe te seleksionuar , publicistika e Agron Ficos , shkrime te thjeshta , te verteta, te jetuara , me rrugezgjidhje praktike .
Publicistika e Ficos eshte shkolle . Kete shkolle e kane formuar rilindasit , intelektualet e viteve 30 te shekullit te kaluar dhe nje kontigjent jo i vogel i publicistikeve , qe u tubuan ne periudhen moniste . Nje rrol te rendesishem ne kete fushe ka luajtur dhe po luan gjithnje me shume , shtypi i Diaspores , kudo ne bote, kryesisht ne Londer , Athine dhe Amerike .
Illo Foto / Studjus . NY 20 Korrik 2015