Archives for July 2015

Piktori shqiptar që krenohet Greqia, Qenan Mesarea

July 20, 2015 by dgreca

Nga Arben LLALLA/
Qenan Mesarea, djali i Hasan Tahsin Pashë Mesaresë u martua në Janinë me Rafetën,vajza e shqiptarit Mustafa Pashës, që ishte pasanik i madh i Çamërisë. Pas mbarimit të shkollës në Janinë studioj në shkollën Gallatasarait në Stamboll, Qenani punoj adjutant i babait të tij, gjeneral Hasan Tahsinit. Ai ishte piktor i vetë mësuar dhe pas martesës më 1934, u vendos në qytetin e lindjes, Janinë. U mor me pikturë dhe shumë vepra të tij gjenden tek koleksionistët privat dhe në Shtabin e Armatës së tretë të ushtrisë greke, në Janinë, në klubin e oficerëve në Selanik. Një nga pikturat e rëndësishme është çasti kur babai i tij gjenerali Hasan Tahsin Pasha firmosi dokumentin e dhurimit të qytetit të Selanikut grekëve në 26, Tetor, 1912.
Nëpër penelin e tij kaluan peizazhet e liqenit të Janinën, shpendët e ndryshme, çaste të çlirimit të Selanikut dhe Janinës. Është njëri nga hartuesit e kufirit të Greqisë së Re. Vdiq në vitin 1965, dhe u varros sipas dëshirës së tij në varrin familjar në varrezat shqiptare të Selanikut. Pas prishjes brutale nga shteti grek të këtyre varrezave eshtrat e tij u rivarrosën në një varr me babanë e tij më 2006. Për nder të figurës artiste të Qenan Mesarea, qyteti i Janinës ka një rrugë me emrin e tij, Kenan Mesare. Prefektura e Janinës ka botuar edhe një album me pikturat e Qenan Mesaresë si pjesë e propagandës turistike të këtij qyteti.
Djali i Qenan Mesare, Shahini i njohur me emrin Serxhio ose Ini Mesarea ka lindur në Janinë më 1936, u martua me Margarita Arvanitidhu, dhe bashkëshortja e tij ishte me origjinë shqiptare. Nga kjo martesë patën vetëm një fëmijë, Aleksandrën. Shahin-Ini Mesarea ndoqi gjimnazin Zosimea të Janinës dhe më tej u diplomua në Romë më 1962, dega Arkitekturë. Vajza e Shahin Mesares, Aleksandra ka punuar deri pak vitesh në zyrën e Greenpeace.

Dy teza të gënjeshtrës nga ana e historianëve dhe studiuesve grek
Historianët grek rreth ngjarjeve që kanë lidhje më familjen Mesarea hedhin dy teza gënjeshtër, duke shtrembëruar të vërtetën dhe ushqyer lexuesin me histori të shtrembëruar, ata na paraqesin personazhet në versione në të cilat nuk kanë qenë asnjëherë:
1.) Historianët dhe studiuesit grek shkruajnë se gruaja e gjeneral Hasan Tahsin Mesarea ishte greke e fesë myslimane. Këtë tezë e paraqesin vetëm e vetëm për të përfituar vlerat e larta të piktorit Qenan Mesaresë për të cilin thonë se ka gjak grek nga nëna. Por deri më sot asnjë historian dhe studiues grek s’na ka ofruar fakte se si quhej gruaja e Hasan Tahsi Mesaresë, pra nëna e Qenanit, nga cili vend ishte, etj. Për fat të keq edhe ne s’mundëm të gjenim emrin apo origjinën e saj. Kështu, çdo tezë se gruaja e gjeneral Mesaresë është greke bie poshtë. Asnjë historian dhe studiues nuk e ka të drejtën për të përcaktuar origjinën e gruas së Hasan Mesaresë pa fakte, pa të dhëna shkencore. Gruaja e Hasan Tahsi Mesaresë kishte shoqëri të ngushtë me gruan e Mustafa Pashës, pasaniku i madh i Çamërisë. Kjo shoqëri e ngushtë u bë shkak që Qenan Mesarea të martohej më 1934 me Rafetën, vajzën e shqiptarit Mustafa Pashës.
Botërisht dihet se grekë mysliman nuk ka, edhe pak mysliman të etnive të tjera që kanë mundur të rezistojnë në qytetet e Selanikut, Janinës, Konicë, Kozanit apo gjetkë tashmë janë asimiluar ose kanë emigruar për mos u kthyer më në vatrat e tyre. Në Greqi jetojnë myslimanë në Thraki dhe ishullin e Rodosit të cilët mbahen me kulturë e kombësi turke. Siç dihet Kushtetuta e shek.19 dhe fillim të shek.20 përcaktonte qartë se kush quhej grek. Grek quhej ai njeri që i përkiste besimit ortodoks. E si paska qenë greke gruaja e Hasan Tahsin Mesaresë dhe nëna e Qenanit, kur ajo i përkiste besimit mysliman!?
2.) Historikisht grekët festojnë çlirimin e Selanikut, por e vërteta është se Selaniku nuk u çlirua, por u dhurua nga gjenerali Hasan Tahsi Mesarea. Ky akt i madh ka të bëj me botën humane dhe njerëzore të këtij ushtaraku që preferojë të shpëtoj jetët e mijëra qytetarëve që i përkisnin kombësive dhe besimeve të ndryshme se sa të masakroheshin. Nuk besoj se në Ballkan ka ndodhur ndonjëherë një akt i tillë të dhurimit me paqe dhe pa kushte të ndonjë qyteti apo kështjelle. Pra, qyteti i Selanikut nuk është çliruar e as dorëzuar, por është dhuruar, kjo gjë del qartë nga dokumentat historike sepse gjeneral Mesarea ka patur mundësi t’ia dhuronte bullgarëve. Nëse do bëhej një akt i tillë nuk e dimë se si do ishin kufijtë dhe politika ballkanike sot.
Dhurimi i Selanikut u bë pa luftë, pa asnjë kusht dhe për këtë Porta e Lartë e dënojë me vdekje gjeneral Hasan Tahsin Mesaresë dhe djalin e tij, Qenanin. Familja Mesarea u largua për në Francë me ndihmën personale të Venizelosit i cili më tej do tu jepte edhe shtetësinë greke.
Nuk është dëgjuar asnjëherë që të ndihmohet një kundërshtar lufte i dorëzuar pa kushte dhe të pajiset me shtetësinë e shtetit që pak kohë më parë kishte luftuar me armë!? Historia botërore nuk njeh ndonjë figurë ushtarake që të dorëzohet e ti ngrihet kult respekti nga kundërshtari siç i është ngritur Hasan Tahsi Mesaresë. Pra, qartë del se Hasan Tahs Pash Mesarea ua dhurojë grekëve Selanikun dhe nuk e dorëzojë. Ka dallim të madh midis dhurimit dhe dorëzimit: a) Dhurim do të thotë se bënë veprim human, me dëshirë, me zemërgjerësi. b) Dorëzim ka kuptimin e humbjes së luftës, dorëzon armët pasi pranon humbjen. E vërteta është se ushtria turke e gjeneral Hasan Tahsi Mesaresë nuk i dorëzojë armët.
Grekët festojnë si datë të çlirimit të Selanikut, 28 Tetorin, 1912, por ajo ditë në të vërtetë s’ka qenë ditë e çlirimit. Më 28 Tetor, 1912, ora 11 paradite komandanti i trupave greke, Konstandini hyri zyrtarisht me flamurin grek në Selanik dhe në mesditë në kishën e Shën Minas u mbajt mesha fetare. Më 29 Tetor, në Selanik mbërriti dhe mbreti Gjeorgjio.
Historia e familjes Mesare është njëra nga ato historitë e shumta të familjeve shqiptare që kanë dhënë një kontribut të madh Greqisë moderne. Piktori Qenani Mesarea dhe karikaturisti Ali Dino, janë dy figura të shquara të artit shqiptar që krenohet Greqia. Edhe pse këta dy figura vijnë nga familje myslimane shqiptare me punën e tyre artistike i kanë imponuar Greqisë që ti respektojë dhe ti nderojë ata. Këto janë raste të rralla që Greqia krenohet me figura jo greke, që nuk i përkasin besimit ortodoks.
Që e vërteta të quhet e vërtetë dhe historia të quhet histori e vërtetë duhet thënë ashtu siç është, pa i shtuar dhe i hequr ndonjë shkronjë. E pash të arsyeshme ti rikthehesha edhe njëherë historisë të gjeneral Hasan Tahsin Pasha Mesaresë, dhe besoj se ka vend për plotësime edhe në të ardhmen për të zbardhur figurën dhe kontributin e familjes Mesarea në të mirën e Greqisë Moderne.

NJË VEPRIM SHQIPTARIE NGA IDEALISTET

July 20, 2015 by dgreca

Përgatiti:Kadri Tarelli/
Në kushtet e ditëve të sotme, kur të gjithë i kanë sytë tek paraja dhe sa të mundin po rendin ku është fitimi, gjithkush mund të mendojë se fisnikëve idealistë u erdhi fundi, për të mos thënë se edhe kur çfaqen shikohen si të dalë mode, apo të ardhur nga nonjë planet tjetër.
Pavarësisht se nuk ka dobi të merresh me analizën e shkaqeve dhe rrjedhojën e kësaj dukurie shoqërore, duhet thënë se kjo racë e idealistëve nuk shuhet kurrë. Analiza nuk i shërben askujt, sepse askush pa e patur në shpirt, ndërgjegje, botkuptim, kulturë e prejardhje fisnike, nuk mund të bëhet idealist me urdhër, vendim apo dekret institucionesh. Le që po e hape këtë temë muhabeti, të shikojnë me mospërfillje, (kjo më e ëmbla e më e buta), pasi ka edhe kundërshti me zë të lartë, për të mos thënë deri në cinizëm. Të turren e të japin një dynja me shembuj e argument se shpirti nuk mbahet me idealizma, ose kjo frymë e përvojë nuk sjell para e fitim për jetë bollëku, qejfi e lluksi.
Edhe kur përpiqesh të kapesh te shumë figura atdhetarësh të vjetër e të rinj, apo të mbështetesh te bëmat e rilindasve tanë të ndritur, që shkrinë mençuri, energji dhe pasuri për ta bërë këtë copë Shqipëri, bëjnë sikur nuk dëgjojnë nga ai vesh, e të përgjigjen me përçmim: ishte kohë tjetër atëherë. Kësaj llogjike të çoroditur i shkon përshtat pragmatizmi i çastit, që shkon deri në harrimin, për të mos thënë mohimin dhe shkatërimin e vlerave të kombit, për të cilat aty-këtu, edhe ngrihet zëri, pa shtruar pyetjen pelin të hidhur: Kush i dëgjon, e kush i pyet? Ndëras mbledhim buzët e fjala meket për veprimtarët që, heshturazi, pa bujë e klithma për lavdi, mundohen me çka mundin të thonë fjalën e tyre, të mbledhin e të ruajnë me fanatizëm, ato sende e objekte që i shërbejnë historisë, traditës dhe kulturës shqiptare dhe t`i shfaqin në publik, jo thjesht për njohje, por për edukim me ndjenja krenarie kombëtare e atdhetarie.
Nuk mund të rrinja pa i thënë këto fjalë, tani që u njoha me një veprimtari të çmuar shqiptarie, të ndërmarrë kohët e fundit nga Qëndra Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë në Tiranë, me presidentin e saj, historianin e koleksionistin e njohur Shpëtim Sala. Është një njoftim në faqet e internetit me shumë pak fjalë, ku i kërkohet krijuesve shqiptar të dhurojnë libra të shkruar në gjuhën shqipe, për fëmijët, shkollat dhe bibliotekat shqiptare të Plavës dhe Gucisë. S`besoj se ka nevojë të komentohet më gjatë ky njoftim dhe veprim, bile kam frikë se fjalët e shumta e zbehin vlerën dhe rëndësinë e kësaj ndërmarrje të guximëshme, që ka brenda shqiptari, fisnikëri e idealizëm pa kufi. Edhe krahasimet, sado të bukura e të qëlluara qofshin, janë të padobishme, pasi secili le gjurmë duke bërë jetën dhe historinë në kohën që jeton, në kushtet, rrethanat dhe mjetet që ka.
Edhe unë, së bashku me z. Bajram Gashi, si shumë krijues të tjerë i`u përgjigjëm thirrjes, duke çuar secili nga pesë kopje të librave tanë, përkatësisht “Misionarë në udhën e dijes” dhe “Një shekull në udhën e dijes”, ku në faqe të parë shkruam shënimin: “Dhuratë për Plavë e Guci”.
Një kafe me z. Shpëtim dhe vizita në shtëpinë e tij, na mundësoi të njihemi më mirë me veprimtarinë e Qendrës Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptar, me ekspozitat e hapura në Tiranë, Prishtinë, Prizren, Ulqin, Strugë, Durrës, Korçë, Pogradec, Vlorë e deri në Budapest të Hungarisë. Në të gjitha rreh pulsi i atdhetarëve pasionant për kulturën materiale të gjetur e grumbulluar dhe të ruajtur me aq kujdes e dashuri, pa u kursyer edhe për shpenzimet që dalin vetvetiu. Ky është vështrimi i parë dhe i përmasave mbarkombëtare, por mrekullohesh kur njihesh nga afër me objektet që ka secili, në këtë rast vetë z. Shpëtim. Pa i përmendur të gjitha, po mjaftohem vetëm me koleksionin e plotë të flamurëve shqiptar, mijëra dokumenta e fotografi të arsimit e shkollës shqipe, e deri tek kopjet origjinale të fjalorëve të Kristoforidhit e Thimi Mitkos. Një “thesar” i tërë për historinë dhe kulturën tonë, me të cilin do krenohej secili nga ne. Një thesar njohjesh e dijesh për publikun shqiptar, e në veçnti për shkollarët dhe të rinjtë.
Përshëndetje falënderimi dhe urimi për suksese në përmbushjen e pasionit të tyre, është më e pakta gjë që mund të themi për këta misionarë të heshtur të historisë dhe kulturës materiale.

Përgatiti
Kadri Tarelli
Durrës më: 20. 07. 2015

E GJETA”RIVALIN” E MAJAKOVSKIT….

July 20, 2015 by dgreca

Nga Perparim Hysi*/
Më së fundi, e gjeta “rivalin” e Majakovskit. Metafora nuk është imja. Kjo “metaforë” është, pothuaj, mbi dyqind vjeçare dhe është aq e qëlluar, sa qëndron aty në memorien e lexuesëve dhe krijuesëve, si një risi që mbetet jo vetëm aktuale, por dhe e patjetërsueshme me vlerën e një aksiome. Ati shpirtëror i kësaj aksiome, është Zhukovski, ky “mësues” i Pushkinit dhe, veç tjerash, njeriu që i ka dhënë Rusisë,”Iliadën” e Odisenë” të Homerit; Firdusin e plot poetë të tjerë të huaj. Ky, Vasili Andrejeviç Zhukovski, paska thënë: ” Përkthyesi i prozës është skllav dhe i poezisë është rival!”. E tha dhe jo vetëm nuk e ka luajtur topi deri tani, por, siç mendoj, ka thënë fjalë që kanë një vlerë të paluajtshme. Pra, kam të drejtë në nominimin tim, për poetin Faslli Haliti.
Megjithatë, për të qenë më i saktë në nominimin tim, duhet të them që Faslli Haliti nuk është se ka përkthyer vetëm poetin Majakovski, por një antologji të tërë me poetë që kanë vënë domenin në poezinë botërore. Në po ndalem tek Majakovski, e bëj enkas: jam ndalur në përkthimin e poemës “Re në pantollona” e cila, sivjet, ka plot njëqind vjet që është shkruar. Por unë kam shumë për të thënë për Majakovskin, por dhe për “rivalin” e tij.

* * *
Nga gjithë poetët rusë, Majakovski, me biiografinë e tij letrare është jo vetëm më kontraversi, por dhe më i çuditshmi. Më koleriku e më tronditësi, në të njëjtën kohë. Me vargjet, shpesh, kthehej në një britmë të vërtetë lufte. Ishte nga ata që i hanin brirët për sherr. Këtë e thonë bashkëkohësit që e shihnin si një bubullimë në qiell të kaltër, sa, si vëren në shkrimet e tij, Ivan Bunin, nobelisti i vitit 1933 “… dilte në shesh (i pëlqenin turmat), recitonte me vargje bërtitëse dhe, tek përfundonte recitimin, lëshonte kushtrimin:” Hë, më del dikush ballas, se po nuk ia theva turinjtë”. Bunini e gjykon keq Majakovskin. Dhe nuk qe i vetëm. Se Majakovski – këtë nuk e mohon dot askush,- kish maninë e vetpëlqesës. E quante veten gjeni dhe u lëshohej autorëve të tjerë me anatema të frikshme. Debatet mes tij dhe Eseninit janë të njohura, se, ndërsa Esenini e quante Majakovskin – amerikan, tjetri i kish vënë nofkën “zejtar pijanec i njohur”. Por, për çudi, kur vdiq Esenini, Majakovski shkroi një elegji nga më tronditëset.
* * *
Në gjykimin tim, poetët (sidomos poetët, ngul këmbë për këtë!), janë herë si fëmijë që duan t’i “përkëdhelësh” dhe herë si pleq, që, po u prishe sadopak “ajkën”, ke fituar mërinë e tyre. Në këtë gjykim kam arritur jo vetëm se si ndodh me poetë që njoh, por dhe me ata që i kam njohur përmjet shkrimeve.
Parë në këtë këndgjykimin tim, edhe këu Majakovski është i veçantë. Ndërsa Esenini thoshte:- Jam poeti më i madh i Rusisë, ky, Majakovski, është i një mizure tjetër. Tregon filofrancezi rus, Ilia Eherenburg:
“… do bëhej një takim letrar. Po pritej të vinte, Lunaçarski (komisari për kuturën) dhe, tek do hynte në sallë, pashë Majakovskin që t’i thoshte pa pikë modestie:”… po ja thuaj aty që unë jam më i madhi”. Dhe, ndërsa Lunaçarski u mundua ta kalonte këtë “ndërhyrje” pak si me politesë, ai buçiti:- Nuk do jetë e largët koha, kur mu këtu ku jemi, për mua do ngrihet një monument!!! Ehrenburgu e vazhdon tregimin e tij: Majakovski “gaboi” veç disa metro. Se njëqind metro më tutje, u ngrit monumenti i tij.
U ngrit monument, se ai jo vetëm e përqafoi Tetorin, por shkroi atë poemën që u bë si promemorie edhe në shkollat tona që, nga e mesmja deri në të lartën.
* * *
Bunini në kujtimet për Majakovskin, thotë:”… u bë shërbetori më i përulur në vitet e bolshevizmit dhe më i dëmshmi duke kënduar për ta(për bolshevikët),duke dikuar mbi masën e gjërë të popullit,duke përjashttuar veç Gorkin. Pse u shërbeu atyre, pa dhe u shpërblye: emra shkollash, rrugësh, vaporash, avionësh,tankesh mbanin emrin e tij.Më tej, në njëzetvjetorin e vrasjes së tij, sheshi qëndron në Moskë,, një nëndetëse në Balltik, një stacion metroje, biblioteka, muze, një rajon në Gjeorgji, një fshat në Armeni, një majëmali në Pamir,klubi letrar në Lenigrad dhe vazhdojnë e vazhdojnë atributet për të, “… kish fituar një farë lavdie midis gjithë atyre rrugaçëve që quheshin futuristë” Dhe më tej Bunini thotë: “… ai botoi librin ” Re në brekë” që Faslli Haliti e ka quajtur “Re në pantollona!” Bunini vazhdon dhe më duke folur tërë mllef për Majakovskin.
* * *
Po unë ç’kam që merrem me Majakovskin? Ç’është e drejta, unë e dua Majakovskin. Dhe,pse e dua,qysh në vitin 2003 kam shkruar poezinë ” Po të ngjallej Majakovski?!”.Për të shuar kuriozitetin e lexuesëve, meqë e gjeta në një nga fletoret mia, po jua paraqes:
Po të ngjallej Majakovski?!
Sikur të ngjallej Majakovski?!!!
Të ndodhë,siç thonë, për Krishtin
Zhgënjim do ndjente Majakovski
Nga gjithçka që shkroi për Iliçin.

Do klithte, natyrisht, me britma
Për vargjet do ngrinte anatema
Tek shihte që Rusinë bolshevizma
E kantandisi të varfër sa legjenda.

-Djathtas! Djathtas!- do komandonte
(Mallkuar që shkrova:- Na ljevo!
Dhe vjershat një nga një do masakronte
Do digjte të tijat poema.
Florida, 22 gusht 2003

* * *
… dhe ca më tutje. ” … mua desh më burgosën,se nuk pranova të përktheja Majakovskin!!!”. Fjalët në thonjëza janë të përkthenjësit të ndjerë, Jorgo Bllaci. Dhe vazhdon:”… unë nuk kisha asgjë kundër Majakovskit, por nuk ish i mizurës sime në përkthim”. Pra, si poet lirik, indjeri Jorgo Bllaci, nuk u bë dot “rival” i Majakovskit. Ai me përkthimet e tij, u bë Esenini që fliste shqip më bukur se kushdo. Dhe, kur vijmë tek përkthimet, vjen e qartësohet mirë e më mirë ajo aksioma made in Zhukovski. Nuk ka rëndësi, në përkthen nga origjinali apo nga një gjuhë tjetër. Faktet janë kokëforta: Lasgushi nuk dinte rusisht, po kur erdhi “Eugjen Onjegin”, një të pushtuar sikur Pushkini t’ia kish çuar me Postë Restane dhe,siç tregon një nga përkthenjësit kolegë, është zhvilluar koj bisedë( në vija të trasha, domosdo).
-Nuk lë unë të”saaktojnë” Pushkinin,- paska thënë Lasgushi. Dhe ndodhi mrekullia: a kish si e “shkruante më shqip Tatjana atë letër”. Por kjo ndodhi,se “rivali” që vuri kryqin mbi shpinë qe Lasgushi. Edhe pak më tutje: Dritëro nuk di anglisht, por unë mbyll derën me triçelësa, se them:”… kush troket aty mbi portë?/-Jam unë,- thotë Findlei. Ku ka më babaxhanëshe se ai përkthim.Se ai “rival” aq i bukur, sa, po të qe gjallë Bërnsi, do vinte ta puthte mu në ballë Dritëronë. Se ky babaxhan mjeshtër, duke qenë babaxhan dhe në shpirt, poezinë për MERI MORISON, nuk e preku po ia la lavdinë Lasgushit, që, kushedi se sa herë,atje në dhomën e përkthyesëvve, e mënjanonin. Të bëhesh “rival”, është ta ndjesh poezinë. Nuk është se njeh gjuhën dhe mund të përkthesh. Poeti që përkthen, vë shpirtin mbi vargje. Kështu ka ndodhur me Nolin; ka ndodhur me Lasgushin.Ka ndodhur me Kutelin.Shevçekua nga Ukraina bie aq ëmbël në vesh se PASKOJA është “rival” i ndenjë.
Po Faslli Haliti a nuk është bërë një “rival ” kaq i bukur në aq e aq përkthime dinjitoze?Në e veçova për “Re në pantollona”,se, siç vë re, ai e do Majakovskin. Se Faslli Haliti është Poet që futet në skalionin e rëndë të poetëve.Atë atributin “rival” e meriton. Ndoshta me Majakovskin veç poezisë e lidh dhe piktura. Që të dy janë dhe piktorë.
Më tej, për Fasllinë mund të shkruaj:
“.. . i “vogël” sa një sterlinë
Mbi ballë vërini një dafinë.

Ne Foto:Nga e majta:Dine Dine, Jozef Radi, Faslli Haliti dhe Gezim Hajdari

Si Sot, 20 Korrik 1997, u nda nga jeta, ARSHI PIPA

July 20, 2015 by dgreca

FEDERATA PAN-SHQIPTARE E AMERIKES VATRA, TE HENEN ME 27 KORRIK 2015, ORA 6.P.M,NE SALLEN E SAJ, DO TA KUJTOJE PROF. ARSHI PIPEN ME RASTIN E 95 VJETORIT TE LINDJES. REFEROJNE: FRANK SHKRELI, ANTON CEFA, IDRIZ LAMAJ , MITHAT GASHI ETJ.PER HERE TE PARE: SI U TRNASKIPTUAN LETRAT E CIGAREVE ME TE CILAT U C’BURGOS”LIBRI I BURGUT”, LETRA ORIGJINALE, VIDIO../
….18 vite te shkuara, ne vitin e mbrapshte 1997, me 20 korrik, u shua Arshi Pipa, antikomunisti i betuar, qendrestari i burgjeve komuniste, poeti brilant, filozofi, publicisti, shkrimtari,pedagogu, studiuesi, ish Kryetari i Vatres dhe Editor i Diellit, antikonformisti, qe kundershtoi cdo lloje diktature, Prof. Arshi Pipa.
Ka lindur në Shkodër më 1920. Pasi kreu mësimet e mesme në liceun e vendlindjes, ai studioi për filozofi në Universitetin e Firences (Itali).Ne moshen 22 vjecare fitoi graden Doktor i Shkencave ne Filozofi. Prej vitit 1941-1946 dha mësim në shkolla të mesme të Tiranës e Durrësit. Në prill të vitit 1946 u burgos nga regjimi komunist për idetë e tij patriotike e demokratike, antikomuniste. Për dhjetë vjet (1946-1956) ai vuajti në burgjet dhe kampet e shfarosjes (Durrës, Vloçisht, Korçë, Tiranë, Burrel etj.), ku shkroi librin me poezi “Libri i Burgut”, që është vepra poetike më e mirë e poetit. U botua ne SHBA me 1959.Pasi del nga burgu, arratiset më 1958 dhe vendoset përfundimisht në SH.B.A. Gjatë kësaj periudhe, pas peripecish e vuajtjesh, arriti të japë leksione në universitetet më të dëgjuara të Sh.B.A. (Kolumbi, Kaliforni, Minesota etj.).
Shkrimet e tij të boruara në shqip, anglisht, frëngjisht dhe italisht ndahen në: 1) poezi, 2) estetikë e filozofi dhe 3) kritikë letrare. Në poezi janë vëllimet shqip: “Lundërtarë”, “Libri i Burgut”, “Rusha” dhe “Meridiana”, me përjashtim të vëllimit të parë, të gjitha veprat e tjera janë botuar jashtë dhe për këtë njihen ende pak nga lexuesi shqiptar. Përsa u përket studimeve dhe kritikës, përmendim vetëm disa nga ato që kanë të bëjnë me letërsinë shqipe: “Tipologjia dhe periodizmi i letërsisë shqiptare, “Fan Noli si një nga figurat komëtare dhe ndërkombëtare shqiptare”, “Humanistët italo-shqiptarë”, “Bisedë përmbi Kadarenë”, “Fenomeni Kadare” etj.

PJESE TE ZGJEDHURA NGA KRIJIMTARIA E ARSHI PIPES

KOSOVES

Vllazen shqiptare, Kosova s’asht e jona.
Kush me e permende guzon ai ban trathti!
O kob qi s do t’harrohet kurr tevona!
Kosova e ngrate dergjet e vdes n’robni.

Prej bastardhesh trathtue qi i zhgulen zemren
e n’pre ua hodhen klyshve qi Moskova
Per gjak ndersen, me parzem shkele nen themren
mizore sllave po jep shpirt Kosova.

Deri kur, vllezen, do ta ndiejme na veten
fajtore pse vendin ku SHqipnija leu (1)
guxojme ta duem, tue pasun frige fatshkreten
Kosoven tone ta quejme gjymtyre atdheu?

O toke e bukur ku fjala burrneshe
ilire ushton qysh me mjegull gojdhane!
gjoks i Shqipnis, ku e ndryme si luaneshe
nder hekura gjemon zemra Dardane.

A mundet ajo, vall, me u-zhgulun dejsh
pa ba kufome llogoren e krahnorin?
Lumnin tande, Kosove, at’here ta rrfejsh
kur gjak i lire t’vadise hullin e plorit.

Sot tjeterkush ta gzon frytin e punes,
mbi token tande, kosovar, je skllav!
Qi t’la mbi vetulla kamxhiku sllav!

Qofte e mallkueme fara qi aty hidhet
me djerse e njomun pleqsh, me lote kerthijsh!
Buken e turpit e t’poshtnimit t’idhet,
o vend martyr, der kur ta kaperdijsh?

Qenka pra faj me lype te drejten tande?
Doren per lmoshe duhet me i shtri kusarit?
O gjuhe, ti bamu rrfe e tmerrin trande!
Do t’vije, do vije nji dite ora e shqiptarit!

Mbas nesh tjere kane me ardhe. S fiket Shqipnija
pse disa qinda nesh rrzohen nen plumbin.
Se per cdeo dhjete prej nesh qi amshon lirija
dhjete mije do t’lindin e dhjete mije do t’humbin!

Do t’humbin shqim ata qi sot na shtypen!
Kulshedra e re me lakminat e vjetra
at’here do t’shembet kur ta shofim shqypen
prej majesh tu’e sulmue me sqeq e kthetra.

Andej na priret shpirti i forte me hove
t’dalldisuna ngadhnjimi, ushton jehona:
O vllezen, nalt ju ballin! prej Kosove
Der n’Cameri Shqipnija asht e jona.
KRISTO KIRKA *
**************
Vdiq flamurtari i moçem!
Si rrojti vdiq me nder,
I paster, i devoçem
E pa u perkule njehere

Nder qela u sos t’Burrelit
me dhunen e tradhetarit,
me njolln’ e kriminelit
mbi ballin e atdhetarit

Nuk foli, nuk mallkoi.
Por kur ra fjala ju pre,
Ndigjuem qysh lehte ankoi:
“Per flamur!… Per atdhe!”
* Poezia iu kushtua shokut te burgut,Kristo Kirkes, krahut te Djathte te Nolit,bashkethemeluesit te Vatres, Deputetit, kryetarit te Bashkise se Korces, zv/prefektit te Himares, Bilishtit, Konusllit te Shqiperise ne Boston,ish kryetarit te Shoqates Besa-Bese, Minaxherit te Diellit,… qe u shua ne burgun e Burrelit.
Nemesis (mallkim)
I
Ndër gropa burgjesh shkrye për gur e baltë,
mbërthye qelash ndër pranga,
nga gjoksi i shtypun sungullon mâ e naltë
kur del prej s’thelli kanga.
Na shajnë e na poshtnojnë, na plasin gjamën:
anmiq t’adheut! Tradhtarë!
pse duem Shqipnin e plotë, pse urrejmë na namën
e huej, pse jem, shqiptarë.
E ata qi e shitën tue ja lidhun qerit
t’anmikut për trofe,
ata qi flamurin, heu, i’Iskanderit
e zhyen me tjetër fè,
ata qi deri dje mbajshin kapistra,
teneqexhinj, shollarë,
gjysmakë, t’falimentuem, e sot ministra:
ata janë atdhetarë!
Na zhgulin thonjt me danë, ndër plagët krypë
na këllasin, na e shtyjnë
n’gërmaz me grushta, e uj kur bâjmë me lypë
qeshin e na pështyjnë.
Na lagin dimnit qelat, elektrikun
na e venë ndër veshë e n’gojë
e ndër trupa… E qeshin tue fikun
cigaret n’sy për lojë.
Na vene jelekun sa me u thye kërbishtnash,
na lanë me ditë e netë
varun për shpatullash mbi maje gishtash,
pa ngrënë, pa pi, pa fjetë.
Mandej po ngelëm prapseprap na gjallë
me shkelma na mbarojnë,
na hjedhin prej dritores, e veç rrallë
me nji plumb na nderojnë.
Pa gur, pa shenj, ndër gropa plehu hjedhun
si coftina na kallin,
ku grat e foshnjet tona s’vinë me rrjedhun
lotët që zbusin mallin.
Po e fortë asht zemra jonë, ma e fortë, o vllazën,
se tortura qi e sosë.
E zjarrmi i anmikut veç mâ keq na ndezën
urrejtjen qi rroposë.
Heu e tmerrshme ajo ditë tri herë fatore
kur shokët qi nuk ranë,
me shpirtin dalldisur për fitore,
do t’thrrasin gjakun tonë.
Dridhnju tiranë mbi frona e ju xhelatë
qi vegla u bâh’ ni qorre.
E zezë asht nata, por s’ashtë veç një natë.
Dielli i liris, ti shporre!
E n’se lypet durim e besë qi s’vdaret.
aq sa më dhambë me bre
hekurin që kryqzon dyert e dritaret,
qoftë ajo ligjë për né.
Nga gropa burgjesh me njeni-tjetrin rrokë
me besën e dëshmorit,
nga shpirti i bamë thëngjill qyshkur, o shokë,
pa shfrim mbrenda kraharorit,
ushton kanga e kushtrimit. Then çelikun,
shpartallon ledh e strehë,
dhe si shqiponja e flamurit vërtikun
ndër qiellna t’lira zhgrehë.
Përpëlitet Shqipnija nën mizoren
thundër si krymb n’handrak.
Heu, deri kur ma do puthim dorën
qi syt na i plasi gjak?
Kushtrim, o male, o fusha! Qitni bén
ksaj zgjedhe fund me i dhanë!
Ta zhbijmë krajtën qi na e bani atdhen
veç burg e kasaphanë.
—————————————————— Koment
Poema është shkruar në burg prej vitit 1946-1948. Është një nga krijimet më të fuqishme të autorit në poezi. Ajo përbëhet nga katër pjesë dhe është një stigmatizim i politikës antikombëtare dhe i egërsisë së diktaturës. Poeti del nga muret e burgut dhe lëshon një mallëkim në emër të popullit shqiptar kundër atyre që, siç thotë, e kthyen atdheun “veç burg e kasaphanë”.
Kanali
I
Nga Korça bumbullon. Currila shiu
Rrjedhin prej mushamas mbi krena e shtroje.
Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje:
nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.
Mbramje, Dikush përbri qet gjak për goje.
Këndon lehtas matanë nji fmi arixhiu.
Ky grindet për pakë uj qi shoku i piu;
ai shan se i vodhën bukën. Hyn nji roje.
Shkopinj e shkelma. Britma. Fryn bilbili.
Pushim. E dergjet lodhja, pran secili,
e flen kush mundet për at natë me fjetë.
Si lazaret rënkon e fshan baraka.
Nesër të gjithë i pret kanali, brraka,
veç atyre qi i pret nji vorr i shkretë.
—————————————————— Koment
Në këtë sonet mjedisi i përgjithshëm i barakës ku banojnë të burgosurit. Detajet e zgjedhura nga poeti na ndihmojnë për të pasur një tablo të qartë e të gjallë të këtij kampi të shfarosjes. “Ndër baraka, shkruan poeti, rrojshin së bashku ordinerë dhe politikë. Vjedhjet ishin të shpeshta, të bame prej ordinerëve, të cilët nxiteshin nga rojet që të vidhshin politikanët. Po t’ankoheshe, ndëshkimin e kishe ti dhe jo vjedhësi, mjaftonte që ky të mohonte fajin. Mentaliteti i rojeve ishte ky: Politikanët janë përfaqësues të klasës kapitaliste-borgjeze, kurse ordinerët janë “proletarë”. Puna kishte mbërrit deri n’at pikë sa njeriu të flente me trastën e bukës nën kokë”.

IX
Ditën asht vallja, natën sarabanda
Se rraskapitesh ditën, natën flen?
Nuk thom për morrin, qi për trup e gjen
(u msuem me të) si miza dheu ndër banda.
E zgjohesh trembshëm… Ndien a vesh t’rren?
Këlthitje, t’çjerruna, rënkime t’randa…
Torturohen tash shokët te komanda,
e radha jote nesër ka me qenë.
E ç’nuk na bajshin! Na rrihnin me tel;
lakuriq, e mandej n’ujna handraku
na zhyteshin, trupin plagë n’currila gjaku.
E na lidhnin me fill prej telefoni
Për shtylla aty pranë krahanuer e bel
Që t’na pështynte nesrjet divizioni.
——————*Natën rojat torturonin me ndihmën e disa të burgosurve, të cilët morën emrin “brigata e zezë”. Të burgosurit merreshin nga shtrati dhe dërgoheshin në komandë (ose në një vend tjetër mbas telave, por edhe brenda telave) dhe aty torturoheshin mizorisht. Mbas torturës shpesh vinte veçimi. Disa herë veçimin e bënin për të dhënë shembull brenda kampit.
XIII
N’infermierin e kampit, nji kasolle
Anash rrethue me hasër, nalt me kashtë,
dergjen ndër qelbësina pesë a gjashtë;
njiqind, dyqind i ka gjithmonë okolle.
Pushim ankojnë. Por vjen rreshteri i vrazhdë
Dhe krisin hujt e çizmet n’ato golla
Jetë s’përçundun ngelun veç gëzholle
E shpesh me shkelma i qet nga shtrati, jashtë.
E vdesin fatkëqijt aty te praku
Vdesin e hendeqeve ndër baraka gjaku,
vdesin nën shtrat ku mshehen për me vdekë.
Vdesin tue pritun bukën, ndër gjiriza
Tue ba nevojën, vdesin posi miza,
dhe si coftina i kallin ndër hendekë.

*Për të kuptuar mirë ferrin e kësaj infermierie, vlen të lexohet shënimi i vetë poetit: “Infermieria e kampit ishte tepër e pakët për me përballue nevojat. Ndonjëherë, ndër rasa më të randa, dhe mbi insistimin e mjekëve, disa të burgosun u dërguan nga infermieria në spitalin e Korçës. Unë qeshë njeni prej tyre, “Rreshteri i vrazhdë” asht rreshteri Hito i burgut te Durrësit, më famëkeqi ndër të tjerët. Një tjetër nga ata që kryen tortura me zell të madh asht polici Skënder Xh, i burgut të Korçës. Kam dëshmue vetë torturën që ky i ka ba një të riut korçar bash në infermierin e kampit.
XXIV
Ajo na mbajti gjallë. Si luleferrë
Nga rrota e qerres shkelun rrafsh me tokën,
por qi nuk shtrohet për me vdekë e kokën
nesërjet diellit plot uzdajë i pjerrë,
ashtun nën rrotën, që për ne që mokën
me shpirt ndër dhambë duruem na kët skëterrë,
lirin e andrruem te nata e bame sterrë,
e zemrat tona për atë flamur rrokën.
Se nuk dyshuem na kur qi shpejt a vonë
Nga tiranija e randë atdheu do t’shkundesh,
dhe si nji perlë e nxjerrun thellë prej fundesh
ma e bukur do t’shkëlqente besa jonë.
Vuej por qëndro! Marr zemër te burrnija!
E vdis tue brohoritun: Rroftë Shqipnija!

*Ideali i pamposhtur i lirisë këtë herë, ashtu siç ka ndodhur mijëra herë në histori, bën edhe këtë radhë mrekullinë e triumfit të jetës mbi vdekjen, të së vërtetës mbi gënjeshtrën, të dritës mbi terrin. Është pikërisht për këtë, që ky sonet i fundit, dallon kaq shumq nga gjithë të tjerët.

Elegji për Gac Çuni*
Vdiq edhe nji tjetër! Qanje shokë, të ngratin!
Banja t’madhe gjamën! Vdiq tue sosë afatin!
Si, pat hjekë e vuejtun, mbasi shumë qe rrekë
Tue luftue me morden! Vdiq: e lanë me vdekë!
Shtrydhë e shterrun forcash djerreve t’Bedenit,
fill andej përplasun brrakave t’liqenit;
ra e u’mek djaloshi… Vinte i imët kah shtati,
s’ishte për tê kazma, s’ishte për tê shati
Se ktij qielli i fali çka s’i dha secilit:
frymën e muzikës, zanin e bilbilit.
Oh sa herë ndër muzgjet e robnis ai zâ
Zemrën qi lëngonte balçëm ai ju bâ
Dridhej nën zâ letas, mallshëm, melodija,
tash ndër kangë shkodrane, tash n’Ave Maria.
Prante zhurma e dhomës, që të gjithë veshtojshin
Tretun ndër kujtime t’ambla qi ato zgjojshin…
Gac, o shok i vuejtjes, nxânsi im i lashtë,
mâ s’ta gjegja zanin, mâ nuk t’ndesha jashtë!
N’imshtën e Burrelit vorrin ku ta banë
Kur ushton gjethnaja, Gac ti ndoshta fshân?
Fshâj nji kangë lirije qi t’u mbyll n’krahanuer!
Fshâj nji jetë artisti qi pa fryt u-buer!
Fshâj e përmbas teje le t’ankojë shojqnija
qi na njofti vlerën, mbarë t’ankojë rinija!
*Këtë elegji poeti ia kushtoi një ish nxënësi të tij dhe shok burgu, Gac Çunit ish-mësues në Kastrat të Shkodrës, që kur vdiq në burgun e Burrelit, nuk i kishte mbushur të tridhjetat. Ai ishte turbekuloz, megjithatë u kishte bërë ballë me trimëri vuajtjeve të burgut. Në mars 1956, pak muaj para se të lirohej, ai pati një sulm apendiciti. Drejtori i burgut e la të vdiste pa e çuar që të operohej. Në burg Gac Çuni kishte kompozuar këngë patriotike, njëra prej tyre ishte kënga për tre të rinj shkodranë të vrarë në gusht 1948 prej Partisë Komuniste. Caci kishte kompozuar edhe këngë të tjera mbi motive popullore. Njëra ndër këto: “Kanga e kaçurrelit”, është bërë sot popullore në Shqipëri.

Elegjia Vllazërore
Ma thonte zemra e ngrata
se jeta t’kishte lanë,
edhe pse miqt e shokët
nuk dojshin me ma thanë.
Der sa mbi krye mandata,
kur s’e pritsha më ra,
dhe mora vesh çka në andërr
prej kohe m’ishte gja.
E pau epileptiku
qi s’njifte mue as ty.
Po kapërcejshim lumin
kur befas ura u thye…
Un rashë… m’u turr vërtiku…
humba! Uluroi një za…
Ti u hodhe, m’kape, m’qite…
por vetë nuk dole ma!
Ti vuajte, ti rreziqe
durove simbas stinës
nga ishulli i Ventottenes
ndër telat e Prishtinës.
E pse përbuze vdiqe
terrorin bolshevik,
gjithmonë armik i shtypjes
e bir i atdheut besnik.
Sot qi nga dita e mortit
Ka rrjedhë ma se nji mot,
tue ta nderue kujtimin,
o vlla, nuk derdhi lot.
Pse për vdekjen e t’fortit
i fortë duhet me u bamë.
As i përmendi fajtorët:
nuk kam ma çka me i namë.
Kur ndofta nga mizori
Po përgatitet ura
për mue kët herë e kanga
e mbramë âsht kjo qi thurra,
me gjakun tand dëshmori
vulosi sot nji bè:
përbuzi komunizmin
e truhem për atdhè.
*Kjo elegji u shkruajt në Nanduer 1948, pak para se të nxirresha në gjyq për herën e dytë. Ky gjyq u ba në Prokurori të Durrësit me dyer të mbylluna dhe zgjati gjithsej 15 minuta. Vendimi i gjyqit u dha brenda në burgun e Durrësit. Im vëlla Myzafer Pipa, avokat, qe arrestue në shtatuer 1946 dhe mbasi u torturue deri në vdekje, u nxuerr dhe u vra me nji batare automatiku në Degën e Sigurimit të Shkodrës, kinse kishte dashtë t’ikte. Vrasjen e tij, të cilën ma kishin mbajtë mshehtë, e mora vesh vetëm gjatë proçesit të dytë në Prokurorinë e Durrësit.
Andrrën e pau nji i burgosun, kosovari Azis Sula, në kohën e vrasjes. Im vëlla pat qenë burgosë nga autoritetet fashiste italiane n’ishullin Ventottene afër Gaetas, më 1940 dhe më vonë internue në kampin nazist të Prishtinës më 1944.
Lamtumirë
Mos loto, q’i n’kujtese
te ruej pa turbullue
kqyrjen tende plot shprese
magdalene e pikellue!

mos qaj! fisnike zija
kur veten nuk e shpalle
ashtu nga dashunija
ti vdiqe tue u ngjall.

e zymte asht dita e motit
nuk dij a kem’me u pa….
n’se jo,ti lutju zotit,
se mire na jemi nda.

NISJE
Lamsh na perlane –cka mundem me rrembye
prej teshash vrik –e na stivuen si thase
nder kamjona, me shqelma tue na rrase;
prangat nder duer, per s’mbrapshti, ashtu mberthye

sa mishi u-nxi mbas pake e u-fry me plase;
mandej per kame e gjoks litarin nye
tri heresh na e pershuen, tue u-derkrye
ma keq mbi ke u-angue a desh t’u flase.

E mbasi kryen, rrethuen nenkolonelin
qi gjithe at kohe kish ndenjun tue soditun
fetyrat tona t’ajtuna, t’gerdheshna

nen klithmat e paza… Ishin djersitun
e fshiheshin me nge. E mbante belin
njeni tue qeshe me llanet e perveshna.

“Histori suksesi shqiptaro – amerikane” u promovua ne Ulqin

July 20, 2015 by dgreca

PODGORICE : Në Mal të Zi, më 17 dhe 18 korrik, u përurua projekti ” Histori suksesi shqiptaro-amerikane”, një projekt ky që ka nisur nji vjet më parë në Nju Jork, dhe, që i kushtohet veprimtarëve të komunitetit shqiptar në SHBA, tha ne programin televizivë Ditari – korrespondenti i Zërit të Amerikës Ali Salaj nga Ulqini, ku ai kishte përgatitur dhe kronikën që e transmetojë, ky radio -televizion.
Simbas, tij, në këtë prezantim personalitete të njohura nga komuniteti shqiptar, të cilët krijuan emër në fusha të ndryshme në Amerikë, theksuan rëndësinë e nxitjes dhe bashkëpunimit me bashkëvendasit e tyre në Mal të Zi. Me këtë rast, tha Salaj u shfaq edhe filmi dokumentar “Histori suksesi shqiptaro-amerikane”, realizuar në Nju Jork nga “Albanian Media Group, Fadil Berisha Studio, së bashku me American Councils for International Education’s Kosovo American Education Fund -“ Kurse, në faqen e rrjetiti social facebook Albanian American Success Stories , thuhet se rrjeti “Histori Suksesi Shqiptaro-Amerikanë” është pritur edhe nga Ambasada Amerikane në Podgoricë si dhe ka mbajtur javën e kaluar dy forume të hapura me panelist nga rrjeti “Histori suksesi shqiptaro-amerikane”, në SHBA.
Njoftohet se këto forume kan qenë të hapura për studentët e shkollave të përgjithshme publike, profesionistëve të rinj, sipërmarrësve dhe shumë të interesuarve të tjer. Me këtë rast thuhet në njoftim të rrjetit “Histori Suksesi Shqiptaro-Amerikanë” se këto forume janë mbajtur në partneritet me Ambasadën e SHBA në Podgoricë, dhe aty jan prezantuar një sërë arritjesh dhe është folur për disa nga ngjarjet e rëndësishme.
Bisedat e hapura me komunitetet u mbajtën në Podgoricë, Tuz dhe Ulqin më 17 dhe 18 korrik, 2015, në udhëtimin dy ditor intensiv dhe frymëzues, thuhet në njoftim.
Rrjeti “Histori Suksesi Shqiptaro-Amerikanë” dhe përfaqësues të Ambasadës Amerikane në Podgoricë, përfshirë edhe zvendes Ambasadorin e SHBA në Mal të Zi, B. Bix Aliu, i cili është edhe pjesë e librit të 150 shqiptarëve më të suksesshëm në Amerikë, zyrtarët e lart komunal, anëtarë të komunitetit, veprimtar dhe aktivist të tjerë, janë takuar në Hotel Otrant, në takimin ku mori pjesë edhe Kryetari i Komunës së Ulqinit Fatmir Gjeka dhe zyrtarë e Organizatës Turistike të Ulqinit.
Zonja Vera Mjeku, drejtore ekzekutive dhe themeluese e Albanian American Success Stories, në profilin e saj në facebook ka postuar fotografitë e këtij udhëtimi në Mal të Zi, duke shoqëruar ato me shkrimin :”Ky ka qenë një udhëtim i mahnitshm, me disa anëtarë të Rrjetit “Histori Suksesi Shqiptaro-Amerikanë” në Mal të Zi. Falenderim të veçantë, thotë zonja Mjeku, në profilin e saj, për ambasadoren e SHBA-së në Malin e Zi Margaret Uyehara, Zëvendës-ambasdorin B. Bix Aliu, zotin Bernard Cobaj dhe veçanërisht grupin vetëmohues, të këtij rrjeti AASS, i cili udhëtoi këto ditë në Mal të Zi, për të ndarë historitë e tyre, të suksesit me shqiptarët në Podgoricë, Ulqin dhe Tuz”/ Beqir SINA/.