Archives for July 2015

Kosovë, në pritje të riprocedimit të amendamentit për Specialen

July 8, 2015 by dgreca

-Sot mblidhet qeveria, nesër Kuvendi/
Nga Behlul Jashari/PRISHTINË, 8 Korrik 2015-Qeveria e Kosovës mblidhet sot pasdite, ndërsa nesër Kuvendi në seancë plenare. Shtypi i sotëm në Prishtinë shkruan se, Kuvendi i Kosovës është duke pritur nga qeveria t’ia riprocedojë për votim amendamentin kushtetues që ka të bëjë me Gjykatën Speciale, e i cili dy javë më parë nuk pati marrë mbështetjen e nevojshme nga deputetët. Procedura që do të ndiqet kërkon që amendamenti të marrë edhe një herë dritën jeshile nga Gjykata Kushtetuese.
Tentativa e sërishme për ta kaluar amendamentin do të bëhet pas presionit ndërkombëtar dhe kërcënimit se Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara do ta themelojë një tribunal ndërkombëtar për Kosovën, në rast se Prishtina zyrtare nuk e krijon Specialen, shkruan sot “Koha Ditore” me titullin “Nuk do t’i preket përmbajtja amendamentit për Specialen”.
Opozita e ka konsideruar të jashtëligjshëm çfarëdo riprocedimi të mundshëm të amendamentit. Por juristët kanë thënë të mos ketë pengesë për përcjelljen e sërishme të tij, në rast se ndiqen të gjitha procedurat kushtetuese.
Juristi Dren Doli ka thënë të martën se pas votës së Kuvendit procedimi i sërishëm i amendamenteve kushtetuese konsiderohet propozim i ri dhe i cili duhet të ndjekë të gjitha fazat procedurale, duke përfshirë ato në qeveri, në Kuvend dhe në Gjykatën Kushtetuese.
“Mos i vini interesat personale para të Kosovës”, është keyetitull sot në gazetën “Zëri” intervista me ambasadoren e SHBA-së në Prishtinë, Tracey Ann Jacobson, ku theksohet se “dështimi i miratimit të Speciales në Kuvendin e Kosovës, lejon që interesat e disa individëve që do të mundë të akuzoheshin, të vihen para interesave të vendit”.
“Kundërshtarët e Gjykatës Speciale kanë arsye të ndryshme; disa dyshojnë për vete, të tjerët kanë miq që ua merr mendja se mund të akuzohen, ka edhe prej atyre nga opozita të cilët, jo se kanë diçka kundër Speciales, por e bëjnë për të fituar poenë politikë kundër qeverisjes aktuale”, ka thënë ambasadorja e cituar nga gazeta.
Sipas saj, dështimi i miratimit të Speciales dhe lënia e mundësisë që kjo çështje të shkojë në OKB ku do të politizohej, e do të përdoret nga vendet që nuk e njohin Kosovën, për ta denigruar atë, bën që interesat e disa individëve që do të mundë të akuzoheshin, të vihen para interesave të vendit. “Kjo me të vërtetë është për të ardhur keq”, ka thënë Jacobson.
Në 26 qershor, Kuvendi i Kosovës me 75 vota pro, 7 kundër, 2 abstenime nuk e miratoi propozim-amendamentin nr. 24 në Kushtetutën e Republikës për krijimin e Gjykatës Speciale. Votat kundër dhe abstenim ishin nga pozita – PDK, ndërsa opozita nuk mori pjesë në votim. Për miratim mungonin 5 vota, duheshin së paku 80 vota të Kuvendit 120 anëtarësh, përfshirë këtu edhe dy të tretat e 20 deputetëve të komuniteteve pakicë.
Në 27 qershor, në një mbledhje konsultative të qeverisë lidhur me hapat që do të ndërmerren për përmbushjen e obligimeve të institucioneve të Kosovës ndaj marrëveshjes ndërkombëtare që ka të bëjë me themelimin e Gjykatës Speciale, e ratifikuar me ligj të veçantë në Kuvendin e Kosovës vitin e kaluar, kryeministri kosovar Isa Mustafa paralajmëroi riprocedim dhe për këtë bashkërendësim e bisedime edhe me tre partitë opozitare që nuk i votuan në Kuvend ndryshimet kushtetuese.
“Ne mendojmë se në ditët në vijim qeveria e Republikës së Kosovës të bashkërendis aktivitetet në Kuvendin e Republikës së Kosovës, me grupet parlamentare, në mënyrë që të punojmë të gjithë së bashku, që në ditët në vijim të riprocedohet lënda e ndryshimeve kushtetuese, përkatësisht amendamenteve kushtetuese në Kuvendin e Republikës së Kosovës dhe poashtu të zhvillojmë edhe takime dhe biseda edhe me faktorin ndërkombëtar, i cili është këtu në Kosovë dhe të bashkërendisim me ta të gjitha këto punë”, theksonte në mbledhje kryeministri Mustafa.
Në mbledhje u theksua se, qeveria dhe insititucionet tjera të Republikës së Kosovës angazhohen që në asnjë rrethanë të mos krijohet hapësirë për oponentët e pavarësisë që çështja e Gjykatës Speciale të kalojë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.
Por, në 30 qershor tre partitë opozitare kosovare së bashku deklaruan se, “vendimi i Kuvendit të Republikës së Kosovës për refuzimin e ndryshimeve kushtetuese për themelimin e Gjykatës Speciale, i datës, 26 qershor 2015 është përfundimtar dhe i pakthyeshëm”.
“Qeveria e Republikës së Kosovës duhet t’i nënshtrohet këtij vendimi”, sipas Lëvizjes Vetëvendosje, Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës dhe Nismës për Kosovën.
Ndërsa, në lidhje me raportet e publikuara dje pasdite në mediat e Kosovës për themelimin e Dhomave të Specializuara, Misioni EULEX sqaronte atë që e ka thënë Shefi i Misionit në përgjigjen ndaj pyetjes së gazetarit nëse Misioni EULEX është i gatshëm që t’i mbështesë Dhomat e Specializuara.
“Shefi i Misionit Meucci ka rikujtuar se, nëse Kuvendi i Kosovës i miraton ndryshimet kushtetuese, Dhomat e Specializuara dhe Task Forca Hetimore Speciale (TFHS) do të bëhen pjesë e institucioneve të Kosovës. Nëse Kuvendi nuk i miraton ndryshimet kushtuese, atëherë struktura aktuale mbetet në kuadër të kornizës ligjore të EULEX-it, siç është tani. Pra çështja është nëse Kosova është e gatshme që t’i mbështesë Dhomat e Specializuara, e jo EULEX-i. Dihet mirëfilli se mandati aktual i EULEX-it përfundon në qershor 2016”, thuhej në deklaratën e EULEX-it lidhur me themelimin e Dhomave të Specializuara.

Analiza e munguar e PD-së

July 8, 2015 by dgreca

Nga Gëzim Zilja/
Lidershipi e PD-së foli në mbledhjen e grupit parlamentar duke bër një analizë të shkurtër të rezultatit të zgjedhjeve lokale të 21 qershorit. Vështirë të kuptoje në thelb gjithçka që ai tha por u premtua se do të bëhej një analizë e hollësishme zë për zë aty nga vjeshta e parë, nga degët te gjethet, e le të shpresojmë deri te rrënjët. Në sallën e mbledhjeve ndërsa kryetari fliste, të pranishmit aspak entuziastë, shikonin sa në tavan, sa në celular e sa majtas-djathtas. Pyetja që shtrohet është: Si është e mundur që pas një humbje të tillë të bujshme gjithë ata deputetë nuk kishin asgjë për të thënë? Duket e pabesueshme por ja që ndodhi. Më tej po dihet. Skifterët e PD-së (pa sqep e kthetra) nga mbledhja do të shkojnë në bazë e do të kërkojnë llogari strukturave në qytet e fshat që pse humbët. Do të hiqet pa u pyetur ndonjë apo dy gjynafqarë që dergjen kutive të votimit qofshin dhe Kryetarë PD-je dhe do të zëvëndësohet me dy a tre të tjerë besnikë partie apo të njohur të deleguarit. Kështu u veprua pas zgjedhjeve të vitit 2013. Bëhen shpejt e shpejt ndonjë palë zgjedhje por gjithmonë ai që zgjidhet domosdo do të jetë i caktuar ose favorizuar nga i deleguari, pavarësisht se ai vet mund të jetë një dështak dhe humbës. Me kaq do të mbyllet historia sërish, kupola do të jetë e paprekur, ata që humbën në 2013 e 2015 do të kandidojnë sërish në 2017, për fitoren kundër ’’ klikës, bandave dhe oligarkëve në pushtet’’.
Nuk duan të kuptojnë se kemi 25 vjet demokraci, se njerëzit janë tejet të zhgënjyer me politikën në përgjithësi dhe demokratët me partinë e tyre. Mekanizmi që funksionon në PD, ashtu si dhe në partitë e tjera është shumë i thjeshtë. Sot komandoj unë me njerëzit e mi, nesër vjen rradha jote e do të komandosh ti me njerëzit e tu. Duket si një lojë e zakonshme ku partitë nuk ndeshen për shndërrime thelbësore për të cilat shoqëria shqiptare ka nevojë. Përndryshe çfarë të reje mund të sjellin një sërë ish ministrash e drejtuesish të lartë të PD? Është e qartë për ata që kanë mend më shumë se një peshk, se të paktën 50% e tyre, janë dështakë dhe servila. Nëse ata do të drejtojnë analizat në rrethe, teoria e tyre është ajo e gënjeshtrës dhe e mosmbajtjes së përgjegjësisë, sepse ata nuk dinë të bëjnë dot ndryshe. Nuk janë të besueshëm, nuk janë të qartë, nuk janë vizionarë dhe sigurisht nuk janë të sinqertë. Nuk bëhet analiza e humbjes duke sharë non stop 24 orë, për 24 orë maxhorancën me fjalët banda, armiq, kriminelë, hajdutë, oligarkë etj, etj. Opozita duhet të heq dorë nga fjalori banal i trashëguar deri tani, duke e konsideruar kundërshtarin politik armik e bandit e duke sharë me nënë e babë. Unë nuk besoj se gjithë drejtuesit e PS-së janë të tillë aq më shumë antarët e thjeshtë. Vend për kritika ka plot, por përdorimi vend e pa vend i sloganeve që përmenda më lart e që janë mbetje të ideologjisë komuniste vetëm shtojnë urrejtjen dhe hendekun e ndarjes midis shqiptarëve. Kjo kategori bashkë me përkrahësit e tyre presin të marrin pushtetin, duke sharë me gjithsej ata që janë në pushtet pa dhënë alternativë me njerëz e projekte për shndërrimin themelor që ka nevojë gjithë sistemi i organizimit të shoqërisë shqiptare. Ata thjesht presin rradhën të marrin pushtetin si rezultat i gabimeve të kundërshtarit. Për shembull: Sulmi i tyre ndaj LSI-së është i çuditshëm dhe jo i besueshëm. Është po ajo LSI, me po ata drejtues, me ato pikëpamje, me ato taktika e strategji të rekrutimit të njerëzve e drejtimit të ministrive, që qeverisi ‘’për bukuri’’ katër vje bashkë me demokratët. Po atëherë a nuk ishin banditë e kusarë ata? Këta lloj intelektualësh që gjenden me shumicë në të gjitha partitë mund të mbrojnë çdo parim, çdo teori, mjaft që të shërbejnë dhe të mbeten në politikë. Madje janë të gatshëm të ndryshojnë dhe rregullat e formulat matematike me lloj lloj sofizmash. Në se forca që ndryshon botën është DYSHIMI, kjo lloj specie (majtas dhe djathtas) vazhdon të gjej, e shpik argumente, duke humbur sensin kritik ndaj vetes, duke u bërë një b….lëpirës i lidershipit dhe i partisë, duke mos thënë asnjëherë të vërtetën. Tundimi për të mos thënë të vërtetën është përqafuar nga një aradhë analistësh e filozofësh partiakë që lëvrijnë penën në letër për para e favore. Tundimi për të mos thënë atë që mendojnë porse atë çka duket se drejtueve u pëlqen ( në të dy krahët) është buka e përditëshme e këtyre intelektualëve, megjithëse ka një hendek të madh midis asaj që ata thonë në publik e asaj që mendojnë realisht. Kjo është drama e të gjithë atyre intetektualëve politikanë e deputetë, që ndodheshin në mbledhjen e grupit parlamentar të PD-së.
Fjala analizë në PD është një term që i ka humbur kuptimi që kurse kjo parti u krijua. Në PD është bërë luftë klanesh, bërrylash, mashtrimesh me këdo që ka guxuar të konkurojë jo vetëm me lidershipin por edhe pa dijeninë e tij. Këtë e dinë mirë ata që kanë guxuar. Edhe në vitin 1997, kur ndodhi gjëma, PD-ja nuk bëri analizë e të mbante përgjegjësitë e veta, megjithëse u dogj e u shkretua Shqipëria. Edhe ca zëra që mendonin ndryshe për atë që ndodhi, u anatemuan e u quajtën karrigethyer, kollonë e pestë dhe spiunë. Fitorja e vitit 2005, erdhi më shumë si rezultat i zullumeve, hajdutërive e babëzive, të qeverisë së socialistëve sesa i besimit që kishte populli te PD-ja. Humbëm në 2013 dhe në demokraci pas tetë vitesh qeverisjeje, kjo është e zakonshme. Sigurisht u thanë shumë gjëra si po thuhen edhe sot po analizë nuk u bë. Me sa duket e njëjta taktikë do të përdoret edhe për 23 qershorin. Dhe këtu nuk është fjala për të kryqëzuar X-in apo Y-in. Analizat bëhen duke u mbështetut në statutin e partisë, me platforma të studiuara, me grupe pune, me njerëz të ditur e vizionarë, jo me delenxhinj e servila dhe jo ditë të premte për të shtunë. Lidershipit të ri që të bëje një analizë të vërtetë për ringritjen e PD-së ashtu si tha e premtoi në atë mbledhje i duhet të lëvizë malet, se eksperienca e këtyre 24 viteve është ajo e diktatit, dhe e mospranimit të gabimeve dhe fajeve. A do ta bëjë dot këtë kryetari i PD-së? Të presim e të shohim…

Mentor Çoku nderohet me Titullin “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut”

July 8, 2015 by dgreca

Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Nishani akordoi më datë 22.06.2015, dekretin nr.9142 që Mentor Çokut (1914-1996) (pas vdekjes) i ndahet Titulli “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut” me motivacionin: “Në shenjë vlerësimi dhe mirënjohjeje për veprimtarinë e tij të shquar atdhetare, si dhe për ndihmesën e çmuar e të pamohueshme dhënë gjatë gjithë jetës për triumfin e demokracisë mbi diktaturën komuniste në Shqipëri.”
Ditë më përpara, në ambientet e Presidencës së Republikës së Shqipërisë, Presidenti i Republikës, Bujar Nishani dorëzoi dekoratën “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut” të bijës së tij Valbona Miraka-Çoku, në prani të zyrtarëve të Presidencës, dhe familjarëve të tjerë, ku i pranishëm ishte edhe kryetari i komunës së Strugës, Dr. Ziadin Sela.
Titulli “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut” u jepet personaliteteve shqiptare dhe të huaja për akte të veçanta heroike në mbrojtjen, forcimin dhe përparimin e Republikës së Shqipërisë.

Një biografi e shkurtër e Mentor Çokut

Një nga personalitetet më të shquara të Fushëgropës së Ohrit në veçanti dhe të gjithë Shqipërisë Etnike në përgjithësi gjatë shekullit XX, intelektual i madh, patriot i flaktë, veprimtar i palodhur, luftëtarë i paepur për çështjen kombëtare, armik i përbetuar i hordhive sllave dhe i gjakatarëve komunistë shqiptar, pra personalitet i cili tërë jetën e tij i’a kushtoi luftës për liri, të drejta kombëtare dhe bashkim kombëtar të popullit shqiptar.
Si familje me tradita kombëtare, besë e ndershmëri, familja Çoku, pasurinë e vë në dispozicion të çështjes shqiptare, duke fituar respektin dhe simpatinë e bashkëkohësve dhe duke u shquar për burrat trima, të mençur e të drejtë.
Nga dera e familjes Çoku ka dalë edhe Hamdi bej Ohri, babai i Mentorit, i cili një jetë të tërë e shkriju për pavarësinë e Shqipërisë dhe hapjen e shkollave shqipe, prandaj u ndoq, u burgos dhe tre herë u dënua me vdekje nga Porta e Lartë. Ai mori pjesë edhe në aktin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë dhe mbylli sytë pa parë të bashkuar Ohrin (vendlindjen e tij) dhe trevat e tjera Lindore dhe verilindore me Shqipërinë londineze.
Mentor Çoku lindi në 03 prill të vitit 1914 në qytetin e Elbasanit. U rritë dhe u edukua në një familje me taban kombëtar, e cila njihej në trevat e Dibrës, Ohrit e Strugës, për burrat me nam që i fali kombit, pra familja Çoku.
Mësimet e para, Mentori i mori në qytetin e lindjes Elbasan e më pas në Ohër e Tiranë. Shkollën e mesme e filloi në Beograd e më pas e përfundon në qytetin e Shkodrës, pasi veprimtaria e tij atdhetare ra ndesh me politikën anti shqiptare që qarqet shoviniste serbe zbatonin mbi shqiptarët në Kosovë e Maqedoninë Perëndimore.
Qëndrimet e tij burrërore, Mentori i pasqyronte në shtypin e kohës. Ai punoi si gazetar në shumë gazeta shqiptare që dilnin jashtë Shqipërisë si në Danimarkë, Suedi, Norvegji etj.
Si shumë intelektual shqiptarë, ashtu edhe Mentori, pushtimin e Shqipërisë nga Italia në 7 prill 1939 e priti me indinjatë të thellë edhe pse pushteti italian studentëve shqiptarë që kishin studiuar në Itali u kishte ofruar benificione dhe ofiqe të shumta shtetërore.
Në vitet 1941-1942 merret me riorganizimin e tokave të çliruara nga Mbretëria e Jugosllavisë. Prefektura e Dibrës e zgjedh deputet në kuvendin shqiptar, ku vazhdoi veprimtarinë e tij politike dhe atdhetare. Gjatë vitit 1943 doli hapur kundër regjimit fashistë me deklaratat e tij në parlamentin shqiptar, prandaj edhe doli urdhri për arrestimin e tij. I ndodhur në këto kushte, Mentori u detyrua të kalojë në ilegalitet.
Mori pjesë aktive në Lidhjen e dytë të Prizrenit, duke u angazhuar në dy fronte. Së pari zgjidhet përfaqësues i Strugës dhe Ohrit në parlamentin shqiptar gjatë vitit 1943-44; dhe së dyti gjatë qeshor-tetorit 1944 Mentori së bashku me nacionalistë të tjerë nga Struga e Ohri organizon formacionet luftarake për t’iu kundërvënë çetave çetnike serbo-sllave, të cilët të mveshura me ideologjinë komuniste ishin vërsulur sërish tokave shqiptare për ti pushtuar.
Gjatë luftimeve Mentori plagoset dy herë. Më tej, kur aradhat partizane shqiptare, të drejtuara nga Hoxhët e Mugoshët, u lëshuan si lukuni ujqish në trevat e Maqedonisë shqiptare, Mentor Çoku mendoi se rezistenca do të ishte tejet e vështirë dhe mund të sillte rrjedhoja fatkeqe për shqiptarët. Parashikimi i tij u realizua, vite më pas. Është kjo arsyeja që Mentori shkon në Shqipëri dhe në nëntorin e vitit 1944, së bashku me Mit’hat Frashërin, Hasan Dostin, Bato Rexhibin, Faik Qukun, Vasil Andonin e dhjetëra nacionalistë të tjerë të shquar, merr rrugën e mërgimit.
Me vehte mori bashkëshorten, Zihnien, kurse vajzën e tyre Valbonën, e cila ishte vetëm disa muajshe e lanë në Shqipëri tek dajallarët e saj.
Me tu vendosur në Itali, vazhdon studimet dhe njëkohësisht punon për gazetën italiane “Corriere della Sera” dhe si korrespondent i jashtëm i shtypit turk në Itali. Gjatë vititi 1947, Mentor Çoku themelon “Unionin Islamik në Perëndim”, president i së cilës ishte deri sa vdiq.
Viti 1991 për Mentor Çokun ishte viti i realizimit të ëndrrës së madhe për tu rikthyer në Shqipëri, për të parë vajzën pas rrethë gjysmë shekulli, për të parë shqiptarët të lirë e të çliruar nga kthetrat e komunizmit.
Profesor Mentor Çoku duke shfrytëzuar lidhjet e tij të krijuara ndër vite, mundësoi anëtarësimin e Sindikatës së Pavarur të Minatorëve të Shqipërisë në Internacionalen e Minatorëve të Evropës më 22 prill 1991; mundësoj vendosjen e marrëdhënieve ndërmjet institucioneve fetare islame në Shqipëri dhe atyre në botën arabe, me të cilët kishte raporte të mira. Gjatë korrikut të vitit 1993 Mentori viziton edhe Strugën dhe Ohrin duke shkrirë mallin e akumuluar ndër vite.
Mentori në kohën e pluralizmit politik nuk u bë pjesë e asnjë subjekti politik, por i qëndroi besnik thënies së tij që vazhdimisht e ripërsëriste “Partia ime është Lidhja e Prizrenit”.
Bashkimi i Shoqatave Shqiptare në Itali organizoi në Romë në datë 23 mars 1996, një manifestim paqësor në mbështetje të kërkesave të drejta të popullit të shtypur të Kosovës për vetëvendosje. Në këtë manifestim paqësor, para të Mentor Çoku do tu drejtohej të pranishmëve me fjalët: ”Zonja dhe zotërinj. Është një gjë e rrallë për mua t’u drejtohem, pasi ju jeni djemtë dhe vajzat e mija. Ndoshta, në mes tjerëve, jam veterani emigracionit të viteve 1944-1945, por edhe i 1924 dhe 1925, pasi atëherë kam lanë vendin tim që sundohej dhe sundohet nga sllavët….. Ato vende do të bashkohen në një Shqipëri Etnike. Nuk do të jetë një Shqipëri e madhe, por një Shqipëri Etnike” ….. Më pas vazhdon “Për Kosovë, gjenerata jonë ka pas një qëllim dhe sot me kryenaltësi them se po i dorëzojmë stafetën një rinie plotë vullnet, plotë dhunti dhe plot identitet kombëtar.
Këto ishin fjalët e fundit të Mentorit të incizuara pasi disa ditë më vonë, në 18 prill 1996 i mbylli sytë përgjithmonë në Romë.
Vdekja e tij qe një humbje e rëndë jo vetëm për shqiptarët, por edhe për miqtë e të njohurit e tij në Itali, Evropë e kudo në botë. (Mehmet Latifi/INA)

Një nga misteret e pazgjidhura të shek. XX

July 8, 2015 by dgreca

Përgatiti:Tomi Poreçi/
30.6.1908: Siberi, viti është 1908, mëngjes dhe ora sa ka kaluar 7-ën. Njerëzit kanë filluar të dalin nga shtëpitë për të parë punët e tyre të zakonshme të asaj jete monotone që përshkonte këto vise të largëta. Askush s’e mendonte se në ato çaste një shpërthim i fuqishëm do të verbonte qiellin, si një diell i dytë, dhe do të jepte një tronditje në tokë, duke shkatërruar pyjet V të tajgës siberiane, duke lënë pas masive pemësh të shembura në pak minuta, qiellin të ndriçuar natën, kafshë të vrara dhe mbi të gjitha njerëz të traumatizuar dhe të shokuar.
Papritur në qiellin V… qielli u nda më dysh, dhe lart, sipër pyjeve, tërë ana V e qiellit shihej e mbuluar nga zjarri… Në atë çast ndodhi një përplasje në qiell dhe më pas një shpërthim i fuqishëm… Shpërthimi u pasua nga një zhurmë si gurë që binin nga qielli, ose zjarr artilerie. Toka u trondit. Kjo ka qenë dëshmia e një banori të zonës për Leonid Kulik, drejtuesin e parë të ekspeditave kërkimore në vendin e shpërthimit.
Rreth orës lokale 7:17 në mëngjes, banorët vendas të zonave siberiane, evenkët dhe kolonë rusë në kodrat VP rreth liqenit Bajkal do të vinin re një fasho drite në të kaltërt që shndriste si diell, e cila lëvizi përmes qiellit. Gati 10 min më vonë, ndodhi një blic verbues pasuar nga një zhurmë si zjarr artilerie. Dëshmitarët dëshmuan që burimi i zhurmës erdhi me drejtim nga L – V. Zhurmat u shoqëruan nga një valë goditëse që njerëzit e ndjenë në këmbët e tyre dhe theu xhamat e dritareve qindra kilometra larg. Shumica e dëshmitarëve raportuan vetëm zhurma dhe tronditje, nuk vunë re ndonjë shpërthim.
Zhurma e shpërthimit u dëgjua në një rreze prej 300 km larg, ndërsa vala goditëse shembi 80 milionë pemë në një sipërfaqe 2150 km² dhe është llogaritur të ketë qenë 5 ballë sipas shkallës Richter. Shpërthimi masiv pasoi disa goditje, valët sizmike të të cilit ishin shokuese dhe u regjistruan mjaft larg. Retë e dendura të formuara mbi rajon në lartësi të mëdha pasqyronin dritën e diellit nga matanë horizontit. Qielli natën shndriste, dhe deponimet e marra nga banorët, të cilët jetonin në ato zona ishte se mund të lexonin gazetat jashtë pa dritë edhe gjatë natës. Qindra drerë, një burim jetese për barinjtë e zonës ishin vrarë, por për njerëz të vdekur s’pati të dhëna nga shpërthimi.
Gjithçka ndodhi në afërsi të lumit Tunguska Podkamenaja, në çfarë është tani rajoni federal rus Krasnojarsk Krai rreth orës 7:14 të datës 30 qershor 1908. Epiqendra e shpërthimit pati koordinatat gjeografike “60.886°N, 101.894°E” dhe pas studimesh të shumta në dhjetëvjeçarët pasues, mendohet të jetë shkaktuar nga shpërthimi ajror i një meteori gjigand apo mbeturine komete në një lartësi 5 – 10 km mbi tokë. Studimet kanë nxjerrë vlerësime të ndryshme mbi madhësinë e objektit, rreth ø 100 m. Vlerat e energjisë nga shpërthimi llogariten në 30 megatonë TNT, rreth 1000 herë më e fuqishme sesa bomba atomike e hedhur në Hiroshimë. Deri më sot ka mbetur si shpërthimi më i madh mbi apo pranë Tokës si ngjarje e dokumentuar. Numri i botimeve studimore mbi shpërthimin e Tunguskës është rreth 1000 (kryesisht në rusisht). Shumë shkencëtarë morën pjesë në studimet e Tunguskës, por më i njohuri do të mbetej Leonid Kulik, njeriu i parë që do të merrte guximin të çante moçaleve dhe lumenjve të izoluar të Azisë Qendrore për të treguar një nga misteret më të mëdha të shek. XX.
Megjithëse, sot jemi një shekull më vonë, shkencëtarë dhe studiues ende merren me misteret që e mbulojnë atë.

Përshkrim
Çfarë ndodhi në Siberinë L në këtë datë të vitit 1908? Fatkeqësisht, ekspedita e parë kërkimore në këtë zonë do të kryhej 13 vjet më vonë dhe pa arritur deri qendrën e tragjedisë. Shkaku ishte rajoni i izoluar i Tunguskës dhe në përgjithësi i Siberisë në atë fillim shek. XX, e cila tejçoi një kureshtje të paktë shkencore rreth ngjarjes. Gjithashtu vitet pasuese kaotike, Lufta I Botërore, Revolucioni i Tetorit dhe Lufta Civile do të kërkonin kohë derisa gjendja në Rusi të stabilizohej. Si rrjedhim, edhe sikur ndonjë ekspeditë para vitit 1921 të ketë pasur në vendin e shpërthimit, dokumentimi mund të ketë humbur në këto vite lufte dhe kaosi.
Kështu, ekspedita e parë do të kryhej në vitin 1921, nga inxhinieri i mineralogjisë Leonid Kulik. Më 1920-ën, ai kishte marrë një vend pune në Muzeun Mineralogjik të Shën Petërburgut. Këtu ai filloi të merrej me studimin e meteorëve. Një vit më vonë, Kulik-u u ngarkua me detyrën e lokalizimit dhe ekzaminimit të meteoritëve që kishin rënë brenda Bashkimit Sovjetik. Ndërsa po përgatiste itineraret për ekspedita, ai mori rastësisht një lajm mbi shpërthimin e Tunguskës, botuar nga një gazetë e vjetër, si vijon:
…një meteor i madh mendohet të ketë rënë në Tomsk pranë me linjën hekurudhore të Filimonovo. Rënia u shoqërua me një gjëmim të frikshëm dhe përplasje shurdhuese, të cilat u dëgjuan më shumë se 40 km larg. Pasagjerët e një treni në linjë ishin tronditur nga zhurma e pazakontë. Makinisti kishte ndaluar trenin dhe pasagjerët vërshuan jashtë të shihnin ç’kishte rënë, por nuk ishin në gjendje për asgjë pasi ishte shumë nxehtë…
• Kulik kurrë s’kishte dëgjuar për këtë ngjarje më përpara, por megjithëse mjaft kronika ishin të pasakta në pothuajse çdo detaj, kjo i mjaftoi atij të merrte një shtysë për të kërkuar informacione shtesë nëpër gazetat e vjetra. Kronikë pas kronike ai krijoi idenë se atje kishte ndodhur një ngjarje e madhe, e cila e bëri të ndihej i sigurtë se ishte rënia e një meteori, i cili duhet të ketë qenë gjigand nga përmasat. Kulik vendosi të shihte nëse mund ta identifikonte zonën gjatë udhëtimit të tij.
Gjatë ekspeditës së tij të parë më 1921, Kulik iu afrua vendeve të shkatërruara dhe arriti vetëm të kufizonte në hartë, sipërfaqen e përgjithshme të zonës së goditur, dhe jo ta vizitonte atë në brendësi. Kjo vinte edhe nga fakti që ky ishte një terren i panjohur, dhe kushtet e ashpra të relievit në thellësitë siberiane do ta pengonin skuadrën e tij të arrinte zonën e goditjes. Kështu që në këtë vit, ai dhe skuadra e tij u mjaftuan vetëm t’i hidhnin një sy terrenit, dhe me mbledhjen e shumë deponimeve dhe dëshmive nga banorët e zonës rreth ngjarjes. Por këtu do të shfaqej një vështirësi e dytë: hezitimi dhe ngurrimi i banorëve të zonës për t’i treguar Kulikut rreth ngjarjes. Ata besonin se shpërthimi ishte një vizitë prej perëndisë Ogdi, i cili kishte nëmur zonën e tyre, duke thyer pemët e vrarë kafshët. Ndërsa deponimet ishin të vështira të vileshin nga popullata, ishin me bollëk rreth e përqark, gjurmët e mbetura nga ngjarja e 1908-ës. Një sipërfaqe prej rreth 2072 km² ishte shkatërruar, bimësia kishte filluar të mbinte nga e para dhe rreth 80 milionë pemë gjendeshin të shtrira në një model radial.
Pavarësisht hezitimit që një pjesë e kolegëve të tij vinin në dyshim vlerën e kësaj ekspedite të bazuar mbi deponime të marra nga fshatarët e kësaj zone të largët të Siberisë, Kulik i përdori këto dëshmi dhe ia arriti të bindte Akademinë e Shkencave Sovjetike t’i financonte një ekspeditë të dytë.

Ekspedita e dytë
Në v. 1927 gjithçka ishte bërë gati për një ekspeditë të dytë, e cila u planifikua në pranverë. Synimi i Kulik ishte që skuadra të arrinte në vend para fillimit të verës, pasi toka kthehej në një moçalishte e molepsur nga mushkonjat dhe malaria. Një vështirësi tjetër, veç masave paraprake dhe udhëtimit të gjatë, i shtohej dhe fakti që skuadra e Kulik nuk e dinte me siguri se ku ndodhej zona e shpërthimit dhe hartat e asaj kohe kishin mjaft pasaktësi për Siberinë e largët.
Pjesa e parë e udhëtimit të tyre u krye me tren në bazë të linjës trans-siberiane. Kulik dhe skuadra e tij udhëtuan nga Leningradi te stacioni i largët i Taishetit. Që këtej ata përdorën karroca me kuaj për të vazhduar lart lumit Angara për të arritur në Keshma, një fshat i vogël ku ata blenë furnizime të tjera.
Nga këtej e në vazhdim, udhëtimi sa vinte e bëhej më i vështirë. Relievi ishte shumë i ashpër. Gryka të thella dhe shpate kodrinash të pjerrëta bllokonin kalimin e tyre. Edhe busullat ç’orientoheshin në lartësi të theksuara. Në fund të marsit, skuadra e rraskapitur kishte arritur në fshatin e vogël të Vanavarës, i ndodhur pranë lumit Tunguska. Vanavara ishte pika e fundit e banuar, para se ekspedita të hidhej në pyjet moçalore të paeksploruara, ku Kulik dhe skuadra e tij mendonte se meteori kishte rënë. Fshati banohej nga popullata vendase e evenkëve, të cilët në përgjithësi jetonin me gjueti, peshkim dhe blegtori.
Në fshat, Kulik u lidh me banorin Ilia Potapoviç si udhërrëfyes, dhe filloi të intervistonte njerëz të ndryshëm me çfarë ata mund të mbanin mend nga shpërthimi. Por përsëri ai pa që shumë nga banorët lokalë nuk donin ta kujtonin si ngjarje, në besim të bestytnisë, se lëmshi i zjarrtë që i kishte traumatizuar, ishte një vizitë e perëndisë Ogdi, për të mallkuar rajonin. Për më të tepër, askush s’i ishte afruar zonës së goditur që nga 1908, nga frika e mallkimit të Ogdit.
Këto histori nxitën më shumë interesin e Kulik-ut dhe bashkë me skuadrën dhe udhërrëfyesin e pajtuar Potapoviç, shpejt u nisën të gjenin qendrën e goditjes. Por, një stuhi dëbore e papritur bllokoi kalimin e tyre, dhe skuadra u detyrua të rikthehej prapa në fshat në pritje të përmirësimit të motit.
Më 18 prill ekspedita la fshatin sërish. Këtë herë, duke qenë se kishin parë vështirësitë e terrenit, skuadra ndoqi për lart rrjedhën e lumit. Atyre iu deshën tri ditë të arrinin në kasollen e Okhchen-it, një bari mikpritës në lumin Chamb’e. Por në këtë kohë Kulik dhe ndihmësi i tij po vuanin nga infeksionet dhe mungesa e një ushqimi të mirë. Vetëm besimi që tanimë s’u kishte mbetur dhe shumë rrugë për të arritur, i nxiti të vazhdonin.
Ata lanë kuajt te kasollja e Okhchen dhe i ngarkuan pajisjet dhe veglat në drerë për pjesën e fundit të udhëtimit. Pas dy ditësh, duke ndjekur bregoren e lumit Chamb’e për nga V, ata arritën lumin Makirta. Këtu do të shihnin me qartësi, provat e para të shpërthimit të Tunguskës. Breza pyjore tërësisht të shkatërruara e të dekompozuar me drejtim nga V, vende – vende të prera keq, të gjymtuara nga degët, ku mjaft fidanë të rinj kishin hedhur shtat nga toka. Sa më shumë që futeshin në thellësi të zonës, Kulik shihte se pemët ishin djegur nga lart – poshtë. Ai e kuptoi që ky proces ishte efekt i një shkreptime të papritur me nxehtësi të madhe, dhe jo thjesht një zjarr pylli, prandaj Kulik gabimisht u ngatërrua duke menduar se meteori “kishte shtyrë përpara me siguri një lëmsh gjigant zjarri nga atmosfera e tejnxehur, më e nxehtë se rryma e furrnaltës që ekzistonte nga njeriu e ndërtuar mbi Tokë..”. Ata vazhduan të avanconin përpara mes shkatërrimeve, derisa vendasit Potapoviç dhe Okhchen të frikësuar nga ndonjë ndëshkim i Ogdit refuzuan të shkonin më në thellësi. Përsëri Kulik u detyrua të rikthehej në Vanavara, për të gjetur një udhërrëfyes të ri.
Më 30 prill, Kuliku dhe udhërrëfyesit e rinj filluan përsëri marshimin drejt zonës së goditur. Gjatë kësaj kohe, skuadra e vetëdijshme për vështirësitë e marshimit mes pyjeve, ndërtoi trape për të ecur në lumenjtë e Chamb’e dhe Khushmo drejt destinimit të tyre. Rrjedhat e lumenjve ishin fryrë me shkrirjet e dëborës në pranverës, prandaj skuadra disa herë u rrezikua nga rrymat e fuqishme. Ekspedita vazhdoi të ngjitej lart sa mundi me anë të lumenjve; më pas u drejtua drejt V në këmbë, përfundimisht duke arritur në masivet pyjore të shkatërruara më 20 maj. Për një javë ata çanë me shumë vështirësi, mes rrëmujës së pemëve të rëna për të vazhduar drejt qendrës. Kulik vendosi kampin e tij pranë grykës së lumit Churgima duke menduar që krateri që ai po kërkonte duhet të ishte matanë vargut tjetër kodrinor, në një ujëmbajtës moçalor që vendasit e quanin Moçali Jugor.

Epiqendra e goditjes
Nga kampi i tij, Kulik kreu udhëtime ditore përqark pyjeve të vdekura derisa ai kufizoi tërësisht hapësirën e goditur. Nga vrojtimet e tij, ai mund të shihte që mbi çdo anë të kënetës, pemët shtriheshin me majat e tyre nga jashtë. Kjo i dha të kuptonte që qendra e kënetës ishte pika rënëse e meteoritit për të cilën ai po kërkonte. Por në vend të gjetjes së një krateri gjigant, Kulik pa një zonë pyjore të paprekur, ku pemët qëndronin drejt si shtylla telefoni, vetëm se ishin të thara, të përzhitura dhe të zhveshura nga degët. Ishte kjo skenë që habiti dhe hutoi skuadrën në zonën e shkretuar. Si surprizë e papritur, atyre s’u doli përpara asnjë krater. Në vendin që ata mendonin si epiqendër të goditjes ishte një zonë e gjerë (rreth 8 km gjatësi), ku pemët qëndronin drejt vetëm se ishin të thara, të përzhitura dhe të zhveshura nga degët, ndryshe nga të tjerat përreth tyre në largësi, që ishin pjesërisht të djegura por të shembura përtokë. Në qendër të pyllit, Kulik gjeti torfë kënetore nxjerrë dhe shpërndarë në një peizazh fantastik. “Toka e ngurtë”, do të shkruante Kulik, “e kishte nxjerrë jashtë me forcë nga këneta në fomë valësh gjigande, torfën si valët që shpërndahen në ujë”. Ai gjithashtu gjeti shumë “gropa të veçanta” në sipërfaqen e rrafshët. Madhësia e tyre shkonte nga ø 10 – 50 m. Secila ishte disa metra e thellë.
Leonid Kulik me kujdes dokumentoi dhe fotografoi zonën dhe vendosi të rikthehej për një ekspeditë tretë për të eksploruar gropat me mjete gërmimi dhe për të lokalizuar fragmentet e meteorit që ai mendonte se mund të fshiheshin në fundet e këtyre kënetave.
Duke e parë që asgjë më shumë s’mund të bëhej në këtë ekspeditë dhe për më tepër skuadrës s’i kishte mbetur, më shumë se 3-4 ditë ushqim, Kulik vendosi të largohej. Ky ishte një vendim i drejtë. Ardhja e verës shpejtoi shkrirjen e dëborës duke e bërë kthimin më të vështirë e të rrezikshëm. Ekspedita u përgatit dhe pas 9 ditësh marshim mbërritën në Vanavara, ku u furnizuan me mish rose, peshk dhe prodhime bujqësore të zonës. Ishin ditët e fundit të qershorit.
Kulik u rikthye në Akademi me dokumentim dhe fotografi të mjaftueshme për të bindur kolegët e tij skeptikë që diçka e jashtëzakonshme kishte ndodhur gjatë lumit Tunguska. Ai drejtoi tre ekspedita të tjera në atë zonë të Siberisë, njërën vetëm dy vjet më vonë, më 1929, më 1930 dhe më 1938. Duke qenë se ai kishte parë mjaft moçalishte, si gropa të vogla në formë ene, që i mendonte të hapura nga fragmentet e meteorit të shpërthyer, në ekspeditën e 1929 planifikoi tharjen e ndonjërës prej tyre. Puna u krye me shumë vështirësi nga skuadra e tij dhe fshatarët në një krater, që më vonë u quajt “krateri Suslov” (ø 32 m). Por në fundin e tij, ai gjeti trungje të vjetra e të dekompozuara, fakt që përjashtonte mundësinë që moçali të ishte një krater meteori.
Në 1938, Kulik rregulloi edhe një vrojtim ajror të zonës, i cili u dokumentua në mjaft fotografi. Vrojtimi, kryesisht mbuloi pjesën qendrore të pyllit me pemë të drejta (rreth 250 km²). Fatkeqësisht negativët e fotove (1500 copë, secila 18 × 18 cm) u dogjën më 1975, me shkakun se përbënin rrezik zjarri. Arkivat e qytetit të Tomskit ruajtën vetëm fotot pozitive për studimet e ardhshme.

Ekspeditat e v. 1950 – ‘60
Mbarimi i Luftës II Botërore dhe rindërtimi i Bashkimit Sovjetik krijoi kushtet për rifillimin e ekspeditave edhe në Tunguskë. Ndryshe nga v. ‘30, në qytetet kryesore siberiane ishin ndërtuar aeroporte të vegjël, të cilat shkurtonin shumë kohën e mbërritjes në stacionet përkatëse. Por pas fshatit Vanavara, ekspeditat përsëri vazhduan me trape, barka dhe kafshë deri në qendrën e shpërthimit. Studiuesit dhe specialistët pas gërmimeve të dhéut të situr, gjetën grimca sferike me përbërje silikatesh dhe magnetitesh. Përqendrimi i grimcave në pika të ndryshme të dheut shkonte në përputhje me shpërhapjen e supozuar të copërave nga shpërthimi dhe shpërbërja e meteorit që në atmosferë. Studime të mëvonshme mbi grimcat dhanë raporte të pazakonta mbi metale të tjera të shumta në lidhje me mjedisin përreth, të cilat u shpjeguan si një provë e mëtejshme e prejardhjes së tyre hapësinore.
Edhe analizat kimike të torfës moçalore treguan anomali të shumta, të cilat përsëri u shpjeguan si pasojë e një goditjeje. Shenjat e izotopeve të karbonit të qëndrueshëm, hidrogjenit dhe azotit në shtresat moçalore korrespondonin me v. 1908, anomali këto që nuk u gjetën në zonat moçalore jashtë sipërfaqes së shpërthimit. Edhe azoti ishte depozituar si shi acid, një proces që besohet të ketë ndodhur pas shpërthimit.
Efektet e shpërthimit mbi pyje, pranë epiqendrës së shpërthimit u replikua me prova bërthamore atmosferike në v. 1950 – ‘60 dhe u vunë re shumë ngjashmëri me efektet e valës goditëse, që e japin shpërthimet e mëdha. Pemët poshtë – pingul me shpërthimin vetëm sa rripeshin nga degët e gjethet, si pasojë e lëvizjes së valës goditëse me drejtim vertikalisht tatëpjetë, ndërsa pemët më të largëta janë goditur e shembur, pasi vala goditëse ka ardhur duke goditur tokën dhe më pas është shpërndarë horizontalisht duke shembur pemët me një forcë të madhe.
Eksperimentet sovjetike të kryera gjatë v. ‘60, me makete pyjesh (imituar me kunja shkrepëse mbi fije telash) dhe me masa eksplozivi të vogla që shkarkesën e rrëshqisnin poshtë në tela, dhanë në mënyrë të habitshme modelin e pyllit me pemë të drejta në trajtë fluture të mbetur në terren më 1908, nga vala goditëse. Sipërfaqja e pyllit pemë-drejtë e llogaritur më 1960, ishte rreth 2150 km², në formë fluture gjigande krahëhapur, ku skajet e dy krahëve ishin 70 km dhe gjatësia e trupit 55 km. Eksperimentet sugjeruan që objekti ishte afruar me një kënd përafërsisht 30° nga toka dhe 115° nga V, kur shpërtheu.
Si epilog: edhe sot ka mbetur një hipotezë e pavërtetuar, nëse kjo kataklizmë u shkaktua nga një asteroid apo mbetje të një komete. Gjithashtu, edhe suksesi i ekspeditave të Kulik nuk ishte thjesht për të zgjidhur misterin e shpërthimit siberian të 1908, por për të provuar në botë që objektet bien, dhe do të vazhdojnë të bien nga hapësira me rezultate shkatërrimtare në tokë. Kjo evidencë historike ka qenë një nxitje më shumë për shkencëtarët, për t’i studiuar më mirë këto impakte, si kanë ndikuar ato mbi jetën e planetit tonë dhe sesi mund t’i shpjegojmë mistere të tilla, si vdekja e dinosaurëve. Ngjarjet e llojit Tunguska, si shpërthim disa megatonësh janë shumë të rralla. Gjeologu amerikan Eugene Merle Shoemaker (1928 – 1997), i njohur për studimet e tij mbi shkencën planetare, llogariti që asteroidë të tillë mund të godasin tokën njëherë në 300 vjet.

Deponime të marra nga banorët dhe shtypi i kohës
Gazeta “Sibir” (2. 7.1908):
“Më 17 qershor (sipas kalendarit julian që përdor Rusia) rreth orës 9 të mëngjesit, ne vumë re një ngjarje të pazakontë në natyrë. Në veri të fshatit Karelinski, fshatarët panë në VP, sipër horizontit, disa shkrepje të çuditshme (e pamundur t’i shihje drejtpërdrejt me sy) të një mase të rëndë në ngjyrë të kaltër, i cili për 10 min lëvizi duke u afruar poshtë. Masa i përngjasonte një llulle me bisht. Qielli ishte i kthjellët dhe pa ré, moti i nxehtë dhe i thatë. Ndërsa masa afrohej me tokën, një shkrepje verbuese u duk në bisht, e cila u shndërrua në një ré gjigante tymi të zi dhe një zhurmë goditëse u dëgjua, si të binin gurë të mëdhenj, apo të kishte zjarr artilerie. Të gjitha ndërtesat u tronditën. Në të njëjtën kohë reja filloi të lëshonte flakë në trajta të paqarta. Të gjithë fshatarët i kishte zënë paniku dhe morën rrugët duke menduar se kishte ardhur fundi i botës, ndërsa gratë qanin. Autori i këtij përshkrimi ishte ndërkohë në pyll, rreth 6.4 km në V të Kirenskit dhe dëgjoi me drejtim VL disa batare zjarri si artileri që përsëriteshin në intervale 15 min të paktën 10 herë në numër. Në Kirensk, në faqet VL të ndërtesave, xhamat e dritareve u drodhën dhe u thyen”.
Dëshmia e vendasit Shushan, tribuja e Shaniagirëve, dokumentuar nga etnografi Innokentiy Mikhaylovich Suslov (1893 – 1972) më 1926:
“ne kishim një kasolle anës lumit bashkë me vëllanë tim Çekaren. Ne ishim duke fjetur. Papritur ne u zgjuam të dy njëherësh dhe dikush na shtyu. Ne dëgjuam fishkëllima dhe ndjemë një erë të fuqishme. Çekaren më tha: “Mund t’i dëgjosh këta zogj që fluturojnë mbi kokën tonë?” Ne ishim të dy në kasolle dhe s’mund të shihnim çfarë kishte ndodhur jashtë. Papritur, unë mora një të shtyrë përsëri, këtë herë ndjeva sikur po bija në zjarr. U frikësova. Edhe Çekaren gjithashtu. Ne filluam të bërtisnim për prindërit dhe vëllanë që i kishim jashtë, por s’morëm përgjigje. Dëgjoheshin zhurma matanë kasolles dhe pemët që shembeshin përtokë. Çekaren dhe unë vrapuam jashtë por shtangëm nga një gjëmim i fuqishëm. Ky ishte gjëmimi i parë. Toka filloi të lëvizte dhe u lëkund, stuhia goditi kasollen tonë duke e shembur. Edhe ne u flakëm përtokë. Më pas unë pashë një çudi: pemët po binin, degët ishin në zjarr, shkrepi një vetëtimë e ndritshme – nëse mund ta them kështu, si të ishte një diell i dytë që më vrau sytë. Dhe menjëherë, ndodhi një gjëmim i fuqishëm. Ky ishte gjëmimi i dytë. Mëngjesi ishte me diell dhe pa re; dielli ynë shkëlqente si zakonisht por papritur hyri një i dytë.
Çekaren dhe unë patëm vështirësi për të dalë jashtë mbeturinave të kasolles. Më pas ne pamë sipër, por në drejtime të ndryshme, pati një vetëtimë tjetër dhe një gjëmim i fuqishëm u dëgjua. Ky ishte i treti në radhë. Vala goditëse erdhi përsëri, goditi këmbët tona dhe fëshfëriu fuqishëm në pemët e rëna.
Ne shihnim pemët e rëna, vinim re që majat e pemëve thyheshin me zhurmë si dhe zjarre vende – vende. Papritur Çekaren bërtiti: “Shiko!” dhe drejtoi dorën, unë pashë në atë drejtim ku sakaq ndodhi një vetëtimë tjetër e cila u pasua nga një tjetër gjëmim, por si zhurmë më e ulët se përpara. Ky ishte gjëmimi i katërt, por si bubullimë normale.
Sot mua më kujtohet që kishte dhe një gjëmim tjetër, por ishte i vogël dhe larg, andej nga dielli shkon të flerë”.
Dëshmia e S. Semenov, regjistruar nga ekspedita e Kulik në 1930:
“në mëngjes unë isha ulur në kopshtin e shtëpisë sime në Vanavara (sipas llogaritjeve 65 km në J nga epiqendra e shpërthimit), me fytyrë nga V. Papritur pashë që drejt veriut, qielli u nda në dy pjesë dhe një lëmsh zjarri u shfaq lart duke u shtrirë mbi pyje. Ndarja në qiell sa vinte dhe zmadhohej më shumë derisa zjarri mbuloi tërësisht anën V. Në këtë çast u bë aq nxehtësi sa unë s’mund ta duroja, sikur këmisha ime të kishte marrë zjarr; nga ana V, andej nga ishte burimi i zjarrit, erdhi një nxehtësi e fortë. Doja ta shqyeja këmishën dhe ta hidhja. Në atë çast qielli u mbyll dhe një zhurmë goditjeje e fuqishme u dëgjua, ndërsa unë u flaka disa metra më tutje. Unë humba ndjenjat për një çast, por pastaj gruaja erdhi drejt meje, për të më marrë në shtëpi. Zhurma ishte e tillë sikur binin shkëmbinj, apo zjarr artilerie, toka tronditej, dhe kur unë isha përtokë, ndjeja presion nga sipër dhe frikë se mos vritesha nga shkëmbinjtë që mund të binin. Kur qielli u hap, një erë e nxehtë erdhi tërë vrull përmes shtëpive, si afsh topash artilerie, e cila la gjurmë në tokë si vija shtigjesh rurale duke dëmtuar të korrat. Më vonë ne pamë që shumë dritare ishin thyer e shkatërruar”.

Evenkët
Në të kaluarën njiheshin si popujt Tungus të Azisë V. Në Rusi, evenkët njihen si popullata vendase të Rusisë V, me një shifër prej 35 527 banorësh (census-i i 2002-it). Në Kinë, evenkët formojnë një nga 56 grupet etnike të njohura zyrtarisht prej Republikës Kineze, me një shifër prej 30 500 banorësh (census-i i 2000-it). Një numër shumë i vogël evenkësh jetojnë edhe në Mongoli.

Leonid Aleksejeviç Kulik (1883 – 1942) ishte gjeolog dhe mineralog rus, i cili u shqua për kërkimet e tij mbi meteorët.
Ai lindi në Tartu, Estoni dhe u arsimua në Institutin Mbretëror për Pyjet në Shën Petërburg dhe më pas në Universitetin e Kazanit. Shërbeu në ushtrinë ruse gjatë Luftës Ruso – Japoneze, si dhe u burgos për veprimtari politike revolucionare. Më pas shërbeu përsëri në ushtrinë ruse gjatë Luftës I Botërore. Më pas dha mësim për mineralogji në qytetin e Tomskit. Më 1920 ai mori një ofertë pune në Muzeun Mineralogjik në Shën Petërburg.
Më 1927, ai udhëhoqi ekspeditën e parë kërkimore për të hetuar ngjarjen e Tunguskës. Ai u njoh me rajonin dhe mblodhi deponimet e para prej banorëve lokalë. Ai kufizoi në hartë sipërfaqet e dëmtuara dhe dëshmoi që pemët e rëna ishin të gjitha të shembura, me rrënjët në drejtim të qendrës dhe majat nga jashtë. Kulik u rikthye në Akademi me dokumentim dhe fotografi të mjaftueshme për të bindur kolegët e tij skeptikë që diçka e jashtëzakonshme kishte ndodhur gjatë lumit Tunguska. Ai drejtoi tri ekspedita të tjera në atë zonë të Siberisë, njërën vetëm dy vjet më vonë, më 1929, më 1930, dhe 1938, por ai nuk arriti të zbulojë atë që besonte; ndonjë fragment meteori nga përplasja, duke mos qenë në gjendje të provonte që shkaku i shpërthimit gjigant të kishte qenë një meteor. Edhe sot shkaku i saktë i shpërthimit ka mbetur i panjohur.
Gjatë Luftës II Botërore, ai luftoi përsëri për vendin e tij, këtë herë në trupat para-ushtarake. I kapur rob nga ushtria naziste, vdiq nga sëmundja e tifos në një kamp të burgosurish lufte më 24.4.1942.

Kur historinë e shkruajnë historianët

July 8, 2015 by dgreca

Meditime për monografinë e Kristo Frashërit “Ahmet Zogu: Vështrim Historik”*/
Shkruan:Dr Gëzim Alpion/
Universiteti i Birminghamit, Angli/
Në leksionin me temën “Përse Shqipërisë i duhen ‘intelektualë publikë’”, që zhvillova në “Qendrën e Studimit të Politikave Europiane për Zhvillimin Rajonal dhe Lokal” në Tiranë këtë vit, me 16 prill, një pjesëmarrës shprehu shqetësimin se në Shqipëri botimet shkencore nuk propagandohen sa duhet. Nuk mund të komentoj se sa bëhet në Tiranë në këtë drejtim. Ajo që di është se, ndërsa prezantimi i librave të prodhuar në masë dhe me cilësi të diskutueshme në Shqipëri është bërë diçka e modës, për monografinë e Kristo Frashërit “Ahmet Zogu: Vështrim Historik”, që u vu në qarkullim nga “Botimet M&B” në Tiranë vitin që kaloi, deri tani, nuk është bërë ndonjë prezantim.
Duke parë zallahinë mediatike që bëhet në Tiranë për libra me tema të ndryshme, përfshirë botimet sensacionaliste për ndonjë figurë historike, nga autorë me kredenciale akademike dhe integritet profesional të diskutueshëm, Frashëri nuk e përmbajti dot habinë të përzier me një dozë pezmatimi të ligjshëm për heshtjen e plotë të mediave dhe Tiranës zyrtare ndaj librit të tij për Zogun. Dhe kjo, në një kohë kur, jo rrallë, mediat shqiptare, të politizuara deri në palcë, turren pas politikanëve që i financojnë kur këta të fundit duket se janë në konkurrencë se kush e kush të arrijë më parë në prezantime librash që kanë për autorë sejmenxhinj, busulla morale e të cilëve anon gjithmonë në kahun e pushtetmbajtësit të radhës.
Përse injorohen veprat e një studiozi skrupuloz si Frashëri dhe trumbetohen me të madhe botime që nuk kontribuojnë në zgjerimin e njohurive apo rritjen e shijeve estetike të lexuesve? Mos vallë në Shqipëri nuk ka auditor të etur për të kremtuar botime serioze që nuk i bëjnë fllad askujt dhe i qëndrojnë besnik vetëm paanësisë? Apo ndoshta shkalla e izolimit (më shumë e vetimponuar sesa e diktuar), zemërngushtësia dhe xhelozia akademike kanë arritur në një shkallë edhe më të frikshme dhe të dënueshme se ç’mendohet në këtë kohë kur Shqipëria po vuan një ngërç të stërzgjatur intelektual?
Nuk them që botimet e autorëve të kalibrit të Frashërit t’u nënshtrohen promovimeve bajate, qëllimi i të cilave është mbulimi me lëvdatë sa hipokrite, aq edhe të pamerituara, i autorëve dhe librave që trumbetohen si kanonike, megjithëse të gjithë e dinë, përfshirë autorët, se janë të destinuara për harresë. Po kështu, nuk po rekomandoj që të shkruhen recensa për vepra të dijetarëve cilësore si Frashëri, thjesht meqë paçavure të tjera të botuara lartësohen pa asnjë arsye. Unë do të preferoja që për një vepër cilësore më mirë të mos shkruhej gjë sesa të shkruhej pa cilësi dhe jo për motivin kryesor: pra, propagandimin e dijes pa asnjë kusht.
Pavarësisht pezmatimit të justifikueshëm të Frashërit për harresën dhe injorimin e veprës së tij, ky studiues, ashtu si disa autorë cilësorë në Shqipëri, nuk shkruajnë për t’u vënë re apo për të mbledhur lëvdata. Për këtë kategori studiuesish, vlerësimet e tepruara rezervuar për liliputët letrarë dhe studiues të paskrupujt janë ofendim për intelektin.
Ajo që më ka bërë përshtypje në lidhje me indiferencën ndaj studimit të Frashërit për Zogun është heshtja e historianëve. Historia, si disiplinë shkencore, dhe historianët, si studiues, nuk e kanë pasur asnjëherë të lehtë gjatë gjithë historisë së ekzistencës së shtetit shqiptar. Kjo për shumë arsye, të cilat nuk mund të përmenden të gjitha apo trajtohen në thellësi në këtë shkrim. Fatkeqësisht, historia e Shqipërisë si fushë studimi ka një traditë të palakmueshme; ajo vazhdon të përjetojë një kaos endemik si rezultat i trysnive direkte apo të tërthortë nga politikanë me mendësi ‘monarkësh absolute’. Kjo nuk do të thotë se Shqipëria nuk ka pasur apo nuk ka historianë të mirëfilltë. Frashëri dhe veprat e tij dëshmojnë më së miri se në një situatë të tillë anormale, zëri i arsyes, logjika e ftohtë dhe përkushtimi i paanshëm akademik ndaj së vërtetës, gjithmonë mbijetojnë. Problemi është se historianët e llojit të Frashërit nuk u vijnë për shtat satrapëve shqiptarë, gjë që shpjegon më së fundi edhe ‘preferencën’ që disa politikanë kanë manifestuar kohët e fundit për historianë të huaj.
Për sqarim, nga arsimimi formal, unë nuk jam historian dhe, për pasojë, i ‘pakualifikuar’ të gjykoj një monografi të karakterit historik. Justifikimi im më i mirë se përse po shkel pa leje në një fushë si historia është se, si sociolog, gjithmonë i kam qëndruar konsekuent parimit veberian se historia zë vend primar në çdo studim të shkencave sociale apo humane, veçanërisht ato sociologjike.
Figura historike kontroversale si Zogu shpjegojnë edhe interesin e vazhdueshëm që ata ngjallin, veçanërisht ndër historianë, po edhe autorë të fushave të tjera. Megjithatë, vetëm një historian i paanshëm është në gjendje të japë një panoramë objektive, pa politizuar çështjet, por në të njëjtën kohë pa nguruar t’i thotë gjërat troç, pavarësisht se kujt i pëlqen apo i djeg troçësia. Në këtë drejtim, monografia e Frashërit, megjithëse e shkurtër, është një tekst që do t’ju shërbejë si historianëve dhe studentëve të historisë, ashtu edhe lexuesit të zakonshëm. Frashëri shkruan me një stil joshës dhe gjuhë koncize, ndërsa analiza dhe konkluzionet mbështeten vetëm në dokumente historike të interpretuara me objektivitet.
Frashëri, me të drejtë, e vë theksin që në fillim në sajesat që vihen re në literaturën për Zogun. Në këtë drejtim, është e rëndësishme të theksohet se, si çdo politikan me ego të fryrë, edhe Zogu, nëpërmjet historianëve të oborrit, filloi të arnojë pretendime donkishoteskë për gjenealogjinë e tij ‘pejgamberiane’ si pinjoll i vonë i Skënderbeut.
Një ndër meritat e Frashërit në këtë vepër është se ka arritur të trajtojë në mënyrë koncize, pa tendencë, dhe hapur shumë çështje të ndërlikuara dhe sensitive në lidhje me Zogun si njeri dhe politikan, ashtu si edhe pasojat negative afatshkurtra dhe afatgjata të regjimit të tij. Ajo që e bën lexuesin të mendojë dhe reflektojë nga ky libër është se sa të përbashkëta negative ka politika shqiptare në metodat që përdor për të uzurpuar pushtetin dhe për të qëndruar në fuqi me çdo kusht. Kjo, fatkeqësisht, është e vetmja ‘vazhdimësi’ e dukshme në historinë e fragmentuar të shtetit shqiptar gjatë monarkisë absolute, komunizmit totalitar dhe aktualisht demokracisë plutokratike.
Me të drejtë, Frashëri i kushton vëmendje në këtë libër veçanërisht dy momenteve kulmore të regjimit të Zogut që cënuan drejtpërdrejtë dhe rëndë integritetin kombëtar të shtetit shqiptar, sovranitetin territorial, dhe pavarësinë e vendit. Bëhet fjalë për shpërblimin që Zogu i bëri Pashiçit, duke i dhuruar territore nga trungu i atdheut për ndihmën vendimtare të Serbisë në kthimin e tij në pushtet pas Revolucionit të Qershorit, si dhe kapitullimin e regjimit zogist ndaj Musolinit. Largimit i Zogut nga Shqipëria një ditë para pushtimit, çështja e arit që mori me vete në mërgim, si dhe shpërndarja e qeverisë dhe mosorganizimi i saj në mërgim, e bënë Zogun përfundimisht një figurë që nuk mund të gëzonte kredibilitet në planin kombëtar dhe ndërkombëtar për të marrë përsipër drejtimin e rezistencën së Shqipërisë ndaj pushtuesve fashistë dhe nazistë. Konkluzioni që lexuesi nxjerr nga narracioni i Frashërit për këto aspekte të rëndësishme të regjimit zogist, si dhe për tendencën e Zogut për të mos debatuar me kundërshtarët e tij politikë, eliminimi fizik që Zogu u bëri disa prej tyre, përdorimi nga ana e tij e ryshfetin për të siguruar besnikërinë e sejmenëve në parlament dhe krahina anembanë Shqipërisë për të konsoliduar dhe përjetësuar pushtetin e tij absolut është se ata përkojnë me karakterin e një njeriu që nuk ka asnjë skrupull për të kënaqur egon e tij.
Ahmet Zogu në librin e Kristo Frashërit nuk është vetëm një figurë kontroversale apo thjesht negative. Ndër monografitë për Zogun që kam lexuar, kjo është një vepër që merr përsipër dhe arrin të realizojë me sukses identifikimin njëkohësisht jo vetëm të anëve të errëta të kësaj figure komplekse, por edhe aspektet pozitive të regjimit zogist. Frashëri thekson veçanërisht progresivitetin e reformave që u trashëguan nga qeveria e Lushjes si dhe të reformave që u inicuan dhe përpjekjet e lavdërueshme për aplikimin e tyre gjatë sundimit të Zogut në fushën administrative, juridike dhe arsimore. Përpjekja për të paraqitur me objektivitet figurën komplekse të Zogut dhe regjimin e tij bënë që monografia e Frashërit të veçojë nga shumë vepra të tjera për Zogun të karakterit fund e krye panegjirik, tërësisht demaskues apo thjesht grotesk.
Si çdo historian i mirë, Frashëri e zbulon figurën e komplikuar të Zogut nëpërmjet materialeve arkivorë, dhe një numër botimesh që kanë për autorë vetë Zogun, sejmenë që i thurrën lavde si shpërblim për përfitimet personale, një numër kundërshtarësh (si ata që u pezmatuan me Zogun, pasi ai ua drodhi, ashtu edhe opozitarin-bashkëpunues Konicën, vitrioli i të cilit nuk motivohej thjesht nga hatërmbetje personale), dhe autorë të huaj, veçanërisht studiuesin amerikan Bernd Fischer.
Mënyra se si Frashëri e trajton në librin e tij kontributin e Fischer-it për sa i përket studimit të Zogut dhe regjimit të tij përbën një shembull të shkëlqyer se si studiuesit shqiptar duhet të angazhohen me veprat e kolegëve të huaj. Frashëri e vlerëson objektivitetin e Fischer-it, por edhe ofron kritikë konstruktive në lidhje me ndonjë mangësi në veprën e tij, gjë të cilën e bën jo në mënyrë tendencioze dhe me qëlllim denigrues, por gjithmonë brenda etikës akademike, duke u përpjekur të shpjegojë se çfarë mund ta ketë kufizuar perceptimin e Fischer-it në kohën kur shkroi librin e tij për Zogun, të botuar për herë të parë në gjuhën angleze në vitin 1984. Me qëndrimin e tij ndaj veprës së Fischer-it, Frashëri përcjell mesazhin në kohën e duhur se ndaj studiuesve të huaj nuk duhet të sillemi si inferiorë patologjikë, se studiuesit e huaj kanë po aq të drejtë sa studiuesit shqiptarë të merren me studimin e historisë dhe figurave historike shqiptare, dhe se të gjithë së bashku si studiues mund të përfitojmë nga arritjet dhe mangësitë e botimeve të njëri-tjetrit.
Përfundimisht, mund të them se unë e shijova leximin e monografisë së Frashërit për Zogun. Uroj që ky libër të tërheqë vëmendjen e lexuesve, veçanërisht të brezit të ri, që nuk di shumë për këtë figurë kontraversale, enigmatike dhe ekzotike si për ne shqiptarët, ashtu edhe për të huajt, një personalitet që është nxirë krejtësisht dhe padrejtësisht nga kundërshtarët e tij, si dhe lartuar kohët e fundit në një piedestal të diskutueshëm.
Edhe ndonjë mangësi e vogël e këtij studimi si, për shembull, përsëritjet që vihen re aty këtu, veçanërisht në lidhje me dy veprimet antikombëtare të Zogut apo të tre reformave progresive të përmendura më lart, mund të evitohen lehtë në një ribotim të edituar. Këto përsëritje nuk janë gabime stilistikore; ata dëshmojnë dëshirën e Frashërit për të bindur ata që e glorifikojnë plotësisht apo e përçmojnë në ekstrem Zogun se ai nuk është as kundër, as në favor të tij. Si historian me integritet dhe respekt për historinë si shkencë, qëllimi i parë dhe i fundit i Frashërit është të shikojë nëpërmjet mikroskopit të objektivitetit një figurë që luajti rol të rëndësishëm në fatet e vendit në një kohë kur përpjekjet e intelektualëve në diasporë për të sendërtuar ndërgjegjen kombëtar, për fat të keq nuk infektuan sa duhet drejtuesit e shtetit shqiptar që doli nga rrënojat e një kombi që kishte jetuar të shumtën e kohës ose i pushtuar, ose nën rrezikun konstant të pushtimit për afro 20 shekuj. Duke lexuar veprën e Frashërit, mendja nuk ka se si të mos të të shkojë në pazarllëkun e viteve të fundit të Tiranës me Greqinë në lidhje me kufirin detar, ryshfetin, që mbetet tipar dallues i kohës tone po aq se edhe gjatë regjimit zogist, dhe parlamentin shqiptar, dikur nje instrument oborri, ndersa sot nje kuvend kunatash grindavece te diplomuara ne vulgaritet. Monografia e Frashërit duhet tju shërbej si paralajmërim drejtuesve të Kosovës që të mos sillen si sekserë prostitutash në kurriz të vendit tani kur po diskutohen kufijtë. Asnjë kompromis me serbët dhe malazezët nuk vlen po qe se për çmim ka tkurrjen e mëtejshme të trojeve. Çdo kompromis i tillë ka vetëm një emër: tradhëti kombëtare.
Thuhet se Çërçilli dikur ka thënë se Ballkani gjeneron më shumë histori se ç’mund të përtypë. Ndoshta. Eshte me vend të kujtojmë këtu edhe klishenë se historia përsëritet ngaqë njerëzimi nuk nxjerr mësime nga gabimet. Kjo është e vërtetë, veçanërisht për gadishullin Ballkanik. Por gjërat duhet dhe mund të ndryshojnë, veçanërisht në Shqipëri. Një mënyrë për të sjellë këtë ndryshim është tua besosh historinë historianëve. Të kuptohemi drejt: historianëve që nuk kanë çmim. Libri i Frashërit për Zogun tregon se ka të tillë.
***
*Kristo Frashëri, “Ahmet Zogu: Vështrim Historik”, Tiranë: Botimet M&B, 2014, ISBN: 978-9928-172-22-8, Çmimi 1000 lekë.
*Gëzim Alpion u lind në Peshkopi më 1962. Ai ka studiuar në Kajro për BA dhe MA, dhe në 1997 mbrojti doktoratën në Universitetin e Durhamit. Ai ishte lektor në Universitetet e Huddersfield, Sheffield Hallam, dhe Newman përpara emërimit në vitin 2002 në Departamentin e Sociologjisë në Universitetin e Birminghamit ku aktualisht është Drejtor i Programeve të Kombinuara në Shkollën e Qeverisjes dhe Shoqërisë. Alpion është anëtar i bordit të disa revistave shkencore, përfshirë ‘Celebrity Studies’, që botohet nga Routledge.Fillimisht ai tërhoqi vëmendjen e mediave britanike me botimin dhe vënien në skenë në disa qytete angleze të dramave ‘Vouchers: A Tragedy’ (2001) dhe ‘If Only the Dead Could Listen’ (2008). Monografia ‘Mother Teresa: Saint or Celebrity?’ është botuar në gjuhën angleze nga Routledge në Londër dhe New York (2007), New Delhi (2008), dhe në gjuhën italiane nga Salerno Editrice në Romë (2008). Kjo vepër dhe vëllimet me esë ‘Foreigner Complex’ (2002) dhe ‘Encounters with Civilizations: From Alexander the Great to Mother Teresa’, botuar në Indi (2008) dhe Amerikë (2009 dhe 2011) nga Transaction Publications, janë vlerësuar shumë nga kritika akademike. Autor i një numri studimesh në revista shkencore dhe përmbledhje akademike, Alpion konsiderohet si eksperti më autoritar për Nënë Terezën në gjuhën angleze. Ai ka botuar artikuj në disa gazeta ndërkombëtare si ‘The Guardian’, ‘Hindustan Times’, ‘The Middle East Times’, and ‘The Hürriyet Daily News’.