Nga Behlul Jashari/ PRISHTINË, 1 Gusht 2015/ -Ministri i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë në Qeverinë e Kosovës, Arsim Bajrami, në ditën e dytë të vizitës në Mal të Zi, është pritur sot nga kryetari i Komunës së Ulqinit, Fatmir Gjeka, ndërsa është takuar edhe me anëtarët e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve të Malit të Zi.
Në të dy takimet është biseduar për gjendjen e arsimit në gjuhën shqipe në Mal të Zi, për mundësitë e bashkëpunimit në të mirë të ngritjes së cilësisë, si dhe për ndihmën që mund të japë Republika e Kosovës në këtë drejtim.
Gjatë takimit me kryetarin e Komunës së Ulqinit, ministri Bajrami ka konfirmuar gatishmërinë e Qeverisë së Kosovës dhe Ministrisë së Arsimit që të ndihmojë në avancimin e standardeve të mësimit në gjuhën shqipe në të gjitha nivelet. “Kemi një konsensus të plotë me ministrin e Arsimit të Malit të Zi që të punojmë së bashku për ruajtjen e standardeve të mësimit shqip, për rritjen e numrit të nxënësve në shkollat shqipe, për përmirësimin e kualitetit të teksteve mësimore”, tha ai.
Ministri e ka informuar kryetarin e Ulqinit edhe për mundësitë që ka ofruar MAShT për studentët shqiptarë të Malit të Zi. “Asnjë student nga Mali i Zi nuk do të mbetet pa qasje në universitetet e Kosovës. Ofrova mundësinë që përveç studimeve bazike, të kemi studentë edhe në studimet e masterit dhe doktoraturës”, theksoi ministri Bajrami.
Ndërsa, kryetari Gjeka ka theksuar nevojën e madhe që kanë shqiptarët në Mal të Zi për përkrahje nga MAShT. Ai e falënderoi ministrin Bajrami që po krijon mundësi për përgatitjen e kuadrove, të cilat janë shumë të nevojshme për shqiptarët.
Edhe në takimin me Këshillin Kombëtar të Shqiptarëve, ministri Bajrami tha se Qeveria e Kosovës do të japë gjithë ndihmën e nevojshme për mësimin shqip në Mal të Zi, sikur që po bën edhe për Luginën e Preshevës.
Me këtë rast, ministri Bajrami iu bëri thirrje drejtorëve të shkollave dhe mësimdhënësve të mësimit në gjuhën shqipe që të shfrytëzojnë mundësinë për studime master në gjashtë programet e Fakultetit të Edukimit, në mënyrë që shkolla shqipe të këtë mësimdhënës dhe drejtorë të përgatitur, e që do të ngrisin cilësinë në arsim.
Gjithashtu, ministri Bajrami dhe anëtarët e Këshillit janë pajtuar për çështjen e teksteve. “Do të ndihmojmë me tekste. U morëm vesh që bashkëpunimi ynë të shkojë përtej një Abetareje”, tha ministri Bajrami.
Kryetari i Këshillit, Genc Nimanbegu, tha se ministri Bajrami ka dhënë shumë lajme të mira për prindërit shqiptarë në Mal të Zi, për nxënësit dhe studentët dhe u shpreh i sigurt se bashkëpunimi do të japë rezultate të mira në të ardhmen.
Të gjitha çështjet që janë biseduar gjatë takimeve dyditore që ka pasur ministri Bajrami në Mal të Zi sa i përket arsimit në gjuhën shqipe, do të konkretizohen me një Marrëveshje Bashkëpunimi që pritet të nënshkruhet mes dy shteteve.
Ministri kosovar i Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Arsim Bajrami po qëndron në vizitë zyrtare në Mal të Zi, ku dje ka pasur takime të rëndësishme me udhëheqës të institucioneve më të larta të arsimit dhe shkencës, me të cilët ka biseduar për mundësitë e bashkëpunimit.
Ministri Bajrami është pritur nga ministri i Arsimit i Malit të Zi, Predrag Boskoviç, me të cilin është pajtuar për bashkëpunim në të gjitha nivelet e arsimit.
Ministri kosovar Bajrami është pritur edhe nga ministrja e Shkencës e Malit të Zi, Sanja Vllahoviç, me të cilën ka biseduar për mundësinë e bashkëpunimit ndërshtetëror për projkete të përbashkëta shkencore, por edhe për projektet evropiane si Erasmus+, Horizon 2020, ku dy shtetet mund të konkurrojnë për fonde dhe studime të përbashkëta në fusha të ndryshme.
Ministri Bajrami është takuar edhe me Komisionin Parlamentar për Arsim të Malit të Zi, të kryesuar nga Branka Tanasijeviç.
Archives for August 2015
KOMUNIZMI VRET ELITËN, KEQTRAJTON MESATARËT DHE NGRE LART INFERIORËT
(Vlerësime për veprën PIKA LOTI të Sami Repishtit, ribotohet i ripunuar me rastin e 90-vjetorit të autorit të veprës)/
Shkruan: Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika/
Sami Repishti, Martin Camaj, Arshi Pipa dhe Ernest Koliqi përbëjnë elitën letrare të mërguar të disidencës shkodrane antikomuniste. Ky bir i Shkodrës tremijë vjeçare, ish-antifashist e ish-antikomunist, ish i burgosur dhe i internuar, mbas arratisjes nga Shqipëria, gjeti veten në SHBA ku ariti të bëhet pedagog i letërsisë me titullin Assistent Profesor. Ai është personalitet i kompletuar i pedagogut, studjuesit, shkrimtarit dhe politikanit shqiptaro-amerikan. Ai është një figurë shumëdimensionale e kulturës, letërsisë, shkencës dhe veprimtarisë atdhetare politike shqiprare dhe asaj amerikane. Kur të studjohet jeta dhe vepra e plotë e tij do të shihet se ai me shumë artikuj, esse e vepra letrare, për nga pëmbajtja disidente antikomuniste, pjekuria dhe humanizmi i lartë të kujtojnë Vaclav Havel-in (1936-2011) dhe Karl Popper-in (1902-1994).
Për fatin tonë të keq ky i përndjekur, ky personalitet i shquar, kur shkoi në atdhe mbas shkërmoqjes së diktaturës për të ndihmuar në ecurinë e proceseve, nuk u dëgjua sa dhe si duhej prej qeverisë “demokratike”, për dënimin e krimit komunist, për kthimin e pronës tek i zoti, për zhvillimin e lojës politike midis pozitës dhe opozitës si një lojë demokratike luajale pa e ndarë popullin në dy gjysma armiqësore, etj. Sami Repishti nuk u dëgjua sepse ai ishte pjesë e atyre forcave shoqërore që përbënin opozitën e vërtetë kundër komunizmit. Të tilla forca ishin paracaktuar prej planit të Ramiz Alisë të mos përfshiheshin në proceset e tranzicionit, e jo më t’i drejtonin ato. Shqipërinë pluraliste me ekonomi tregu duhej ta ndërtonin dhe trashëgonin bijtë dhe shërbëtorët besnikë të ish-kupolës komuniste, shumica e të cilëve po vijojnë ta sundojnë edhe sot…
Më vjen keq që dy veprat letrare PIKA LOTI (1997 dhe 2009) dhe NËN HIJEN E ROZAFËS (2004) të profesor Repishtit i lexova vetëm këto javët e fundit, pra me vonesë nga botimi i tyre. Këto dy vepra bëjnë pjesë në letërsinë realiste shqiptare, dhe më konkretisht ato përbëjnë themelet e letërsisë sonë të quajtur letërsia e burgut, e cila lexohet sot me ëndje dhe përfitim të madh, sepse aty zbulohet jeta plot vuajtje, qëndresa dhe bëmat e njerëzve të dënuar prej diktaturës komuniste shqiptare, një aspekt i jetës sonë, të cilin diktatura e kishte shtrembëruar keqas dhe mbajtur në fshehtësi. Letërsia realiste shqiptare e krijuar gjatë dhjetëvjeçarëve të parë të shek XX-të prej Andon Zako Çajupit, Zef Skiroit, Gjergj Fishtës, Ernest Koliqit, Faik Konicës, Migjenit, Mihal Gramenos, Nonda Bulkës, etj, etj, gjatë viteve të rënda të diktaturës komuniste (1944-1991) ra në fashë, por nuk u ndërpre. Ajo ra në fashë, sepse pushteti diktatorial stimuloi në ato vite letërsinë e quajtur “Letërsi e Realizmit Socialist”, veprat e së cilës hartoheshin sipas kërkesave të formuluara prej V. I. Leninit dhe regullave të sajuara prej teoricienit sovjetik A. Zhdanov. Kjo letërsi mori mbi vete detyrën për t’i shërbyer partive komuniste në pushtet për krijimin e rendit të ri, përmes sajimit të heroit pozitiv. Ky hero mishërohej me figurën e një komunisti, a njeriu të thjeshtë, ose të një sekretari partie. Kjo letërsi në Kinë krijoi një hero si Laj Feni, në Shqipëri krijoi heroin e Stavri Larës (romani Këneta i F. Gjatës) e plot të tjerë… Kjo lloj letërsie, e cila stimulohej aq shumë prej partisë shtet, solli vetëm dëme në art dhe në psikologjinë e shoqërisë së vendit ku u krijua. Për turpin e tyre, autorët e të tilla veprave nuk i kanë kërkuar falje popullit për dëmin që i shkaktuan, por vijojnë të mburren me to. Veprat e shkruara sipas parimeve të realizmit socialist sot nuk na tërheqin më, lexohen me vështirësi dhe me një ndjenjë neverie, sepse në to i thurren lavde politikës dhe moralit që i shërbente vetëm sundimit të partisë shtet.
Mbas vitit 1944 letërsinë realiste nuk e braktisën të gjithë krijuesit shqiptarë. Atë vijuan ta lëvronin vetëm disa shkrimtarë shqiptarë që ranë nëpër burgje e kampe pune dhe disa prej të arratisurve në botën e lirë. Për nder të letrave shqipe pati dhe shkrimtarë të guximshëm si Petro Marko, Mitrush Kuteli, etj, të cilët me gjithë pasojat politike për jetën e tyre dhe të familjarëve të vet, nuk e përfillën metodën e realizmit socialist, kurse Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj e thyen penën dhe nuk krijuan më mbas vitit 1944. Nuk duhet të lemë pa përmendur këtu dhe ndihmesën e vlefshme që dha plejada e shkrimtarëve të rinj shqiptarë që u formua në Ish-Jugosllavi.
Letërsia jonë e viteve 1944-1991, përveç shkrimtarëve si Shefqet Musaraj, Aleks Çaçi, Fatmir Gjata, etj, të cilët shkruan vetëm vepra të realizmit socialist, pati dhe disa shkrimtarë si Sterio Spasse, Sabri Godo, etj, të cilët hartuan vepra që i përkisnin realizmit socialist kur trajtuan ngjarje nga koha aktuale e socializmit dhe vepra thjesht realiste kur trajtuan jetën shqiptare, ose atë të huaj, të një kohe të kaluar. Ky grup shkrimtarësh i solli letërsisë sonë edhe dëme edhe vlera, sipas rastit. Kurse vepra letrare e Ismail Kadaresë dhe ajo e Dritëro Agollit përbëjnë fenomene letrare të komplikuara, që kërkon studime të thelluara për të zbuluar se deri ku mbritën vlerat dhe dëmet e tyre.
Letërsia realiste shqiptare e viteve 1945-1991 dallohet prej letërsisë së realizmit socialist së pari për nga metoda krijuese, sepse ajo nuk i zbatoi regullat e ngurta të saj dhe së dyti për nga përmbajtja, sepse me përmbajtjen e vet ideore, ajo nuk u vu në shërbim të së keqes, por e denoncoi atë. Letërsia realiste nuk ngriti në art politikën e partisë shtet, por humanizmin, moralin e shëndoshë, dashurinë njerëzore, gjithëçka që i shërbente përparimit shoqëror. Ajo eci në atë rrugë që kishte ecur letërsia shqiptare dhe ajo botërore para vitit 1944, rrugë në të cilën letërsia ecën edhe sot, pavarësisht nga rrymat e drejtimet letrare ku mund të bëjë pjesë.
Krijimet poetike të Arshi Pipës (Libri i Burgut, 1959), potretet e Sami Repishtit (Pika Loti, hartuar në vitet 1960-1963), poezitë e shkruara nëpër burgje e kampe internimi prej poetëve të dënuar si Visar Zhiti, Lek Pervizi e shumë të tjerëve, përbëjnë themelet, nismat e letërsisë së burgut. Natyrisht në këto themele bëjnë pjesë edhe vepra të tjera që unë si emigrant nuk kam mundur t’i shtie në dorë, mbasi qeveritë shqiptare të mbas vitit 1992 nuk kanë treguar asnjë interes për shpërndarjen e veprave letrare e shkencore, që botohen prej autorëve me sakrifica në tirazhe të vogla.
* * *
Vëllimi Pika Loti (botimi i dytë, PEGI, 2009, 155 f.) është një përmbledhje tregimesh të jetuara, të ndërtuara si portrete letrare, të cilat autori i shkroi mbas arratisjes nga atdheu në vitet 1960-1963, por që i botoi vetëm më 1997, kur nuk druhej më se mos u shkaktonte pasoja familjarëve të vet dhe të personave që kishte përshkruar në to. Heronjtë e kësaj vepre janë bashkëvuajtës të autorit nëpër qelitë e hetusisë, ose në burgun e Shkodrës dhe në kampet e ndryshme të punës. Vëllimi hapet me shkrimin kushtuar nënës dhe mbyllet me shkrimin Elegji për vëllanë, i cili dallon prej shkrimeve të tjera sepse nuk është tregim a portret letrar, por skicë lirike, një elegji në prozë. Këtë vepër autori e shkroi më 1970, mbasi Sigurimi shqiptar përhapi lajmin e rremë sikur vëllai i autorit, Vehbiu, kishte vdekur. Mbasi u hartua skica, autori mësoi të vërtetën, vëllai i tij ishte gjallë. Tronditja dhe dëshpërimi i thellë që i shkaktoi autorit lajmi dashakeq i Sigurimit shqiptar, nxiti krijimin e kësaj vepre lirike tepër emocionuese e plot dhimbje.
Midis bashkëvuajtësve të ndryshëm që autori njohu gjatë viteve të kalvarit të vet, ai ka zgjedhur disa prototipa me të cilët përfaqësoi fatin e shtresave të ndryshme të shoqërisë shqiptare të viteve 1946-1956.
Rrëfimi me besnikëri e vërtetësi i jetës dhe vuajtjeve të këtyre heronjve përmes riprodhimit të ngjarjeve e bisedave të ndodhura konkretisht para syve të autorit, si dhe të shumë hollësirave të ndryshme, krijon një emocionalitet dhe besueshmëri shumë të lartë. Ky emocionalitet dhe kjo besueshmëri nuk mund të krijoheshin në një nivel të tillë, në rast se këto portrete do të ishin trajtuar thjesht si tregime letrare të mirëfillta. E themi këtë sepse në tregimet e mirëfillta letrare autorët për të tipizuar heronjtë e tyre përdorin material (ngjarje, biseda, mendime e hollësira përshkrimore) të krijuara prej imagjinatës së tyre dhe jo material të marrë konkretisht nga jeta ashtu si ka ndodhur. Tipizimi si dukuri letrare e forcon aspektin artistik të veprës, por dobëson besueshmërinë e ngjarjeve. Duke qenë se besueshmëria për problemet dhe ngjarjet që trajtohen në këtë vepër ka rëndësi të veçantë, mbasi aty bëhet fjalë për ngjarje dhe të përvuajtur konkretë, themi se krijimi i këtyre lloj tregimeve gërshetuar me tiapret e portretit letrar, ka qenë rruga më e mirë që ka ndjekur autori.
Pasqyrimi i jetës shqiptare mbështetur mbi kujtimet e së kaluarës së afërt, duke përzgjedhur ngjarje, biseda, mendime e hollësi të ndryshme thelbësore për të treguar deformimin e dhunshëm të moralit e të së drejtës, për shkatërrimet dhe plaçkitjet që po i bëheshin pasurisë private në dhjetëvjeçarët e parë të pas Luftës Antifashiste, ishte rruga që ndoqi ky autor në fillim të viteve 1960-të. Këtë rrugë, ose rrugë të ngjashme me të, ndoqën mbas vitit 1992 edhe shumë të dënuar të tjerë, midis të cilëve u shqua françeskani At Zef Pëllumbi, Visar Zhiti, etj.
Ideja themelore e veprës Pika Loti është zbulimi i faktit se komunizmi si ideologji dhe praktikë vret elitën, keqtrajton mesatarët dhe ngre në qiell inferiorët. Këtë ide, që autori e ka mishëruar artistikisht në këtë vepër letrare, e pati formuluar shprehimisht në një fjalim politik mbajtur më 1965 gjatë tubimit “All-American Conference” në Washington D.C., të cilin e citon në shënimin hyrës të veprës (f. 8).
Vrasja e elitës shqiptare (inteligjencës dhe borgjezisë si klasë politike dhe ekonomike) e krijuar gjatë brezave e dhjetëvjeçarëve me mund e sakrifica, shpaloset përmes disa portretesh:
Qemali është portreti që ka në qendër intelektualin e shquar shkodran Qemal Draçini, liceisti më i dalluar i Shkodrës dhe i gjithë studentëve shqiptarë të Universitetit të Firences ku ai studjoi dy vjet për drejtësi. Këtë intelektual autori e adhuronte për prirjet e tij për hapje horizontesh të reja. Ky djalosh bjond e shumë simpatik, në rininë e tij të parë u lidh me lëvizjen komuniste, por kur pa se ideali për krijimin e një bote të re ishte i mbrujtur me urrejtje dhe dënime deri në anëtarët e familjes dhe të vetë prindërve, u largua me neveri. Ai nuk mund ta urrente e ta bënte fajtore nënën e vet për ekzistencën e shoqërisë borgjeze. Me nota shumë të gjalla përshkruhet atmosfera e vitit 1945, kur Qemali vuri në skenë në teatrin e Shkodrës dramën Përtej horizontit, vepër e dramaturgut amerikan Eugjen O’ Neil. Kjo shfaqje me tingëllimin e saj aktual për gjendjen mbytëse të rinisë intelektuale të kërcënuar prej thatësirës së dogmatizmit marksist, e tronditi rininë shkodrane, po ashtu dhe organet e pushtetit të ri dhe të Sigurimit. Qemalit i shkaktoi burgimin dhe tortura çnjerëzore të padurueshme, prej të cilave ai mundi të shpëtonte me anë të vetëvrasjes plot dhimbje duke gëlltitur sasi të madhe pluhuri DDT që roja e burgut hodhi në qelinë e tij për ngordhjen e miljona morrave.
Nji shok e nji mësues: dy dëshmorë, i kushtohet luftëtarëve antifashistë vlonjatë Hamdi Gjoni dhe mësuesit Bego Gjonzeneli, të cilët u burgosën, u torturuan në hetuesi dhe u hodhën të kampet e punës për të vetmin “mëkat” se nuk u bashkuan me forcat partizane që u krijuan më vonë, por luftuan si nacionalistë kundër pushtuesve fashistë e nazistë. Inteligjenca e thellë e pedagogut të shkollës së mesme tregëtare të Vlorës, Bego Gjonzeneli, shpaloset përmes riprodhimit të bisedave të tij me të dënuarit. Dënimi i disa krerëve komunistë prej vetë PKSH-së, mbas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë e J. B. Titos, ngjalli tek të burgosurit disa shpresa për zbutje të diktaturës e përmirësim të gjendjes… Mirëpo profesori ua preu hovin hamendjeve naïve me arsyetimet e veta: Grindjet janë të një natyre inherente të sistemit komunist. Do të kemi dhe të tjera, të ngjashme me këtë. Komunistët vrasin njëri tjetrin, me qëllim që të përballojnë pa kundërshtime gjendjet e reja. Për diktaturat absolute, eleminimi i shokëve të luftës është një parim themelor. Por kjo nuk duhet kuptuar si një sinjal i fundit të tyre… Kemi hyrë në një suazë nga e cila është shumë e vështirë të dalim. Ata që thonë se e drejtojnë fatin e vendit tonë, nuk e kanë më këtë fat në duart e tyre. Një tjetër dhespot sundon sot mbi vendin tonë. Eshtë ariu sovjetik.
I ngjashëm me fatin e profesorit vlonjat Gjonzeneli është dhe fati i profesorit shkodran të filozofisë, Preng Kaçinari, i cili përshkruhet në shkrimin Nji vorr i harruem. Ky pedagog i filozofisë në gjimnazin At Gjergj Fishta të Shkodrës, inteligjent i rallë, diplomuar në Universitetin e qytetit Monpellie të Francës. Ky profesor, me sjelljen, zgjuarësinë dhe njohuritë e thella kishte fituar respektin e dashurinë e nxënësve dhe të qytetarëve shkodranë. Pas pushtimit fashist u bëri thirrje studentëve të vet dhe doli malit bashkë me ta, me të cilët luftoi dhe vetë autori kundër pushtuesit fashist. Mirëpo ai u përçmua, u la pa punë dhe u detyrua të vdiste nga uria, për të vetmin “faj” se nuk u bashkua me forcat komuniste dhe sepse kishte njohur nga afër në kohën e studimeve diktatorin e ardhshëm të Shqipërisë, xhelozia dhe paranoja e të cilit nuk lejonte të mbijetonin më të aftët se ai.
Gjatë takimit të fundit të heroit me autorin, ai i formuloi me pak rreshta thelbin e moralit, thelbin e asaj që kërkonte partia shtet prej mësuesve dhe edukatorëve: Falja ndërgjegjen djallit, asgjëso personalitetin tand, humbe dinjitetin si njeri, hidhi poshtë të gjitha parimet morale bazë, atëhere je i përshtatshëm për indoktrinimin që kërkohet n’ arsim.
Në një situatë të tillë mbytëse, ky intelektual i pastër, besnik i parimit sipas të cilit për kombet, ashtu si për njerëzit, nderi qindron ma lart se jeta, mbetur i papunë, pa mundësi jetese, i dha fund jetës me vdekje nga uria në vorrezat e Tiranës më 1956.
Edhe më tragjik është fati i avokatit shkodran Qazim Dani, që përshkruhet në Plaku i numërit 10, njeriu që ishte burgosur pa më të voglin shkak. Ky burgim e revoltoi të birin 16-vjeçar, Bardhoshin, i cili duke mos e duruar padrejtësinë, vendosi të arratisej bashkë me dy shokë të tjerë, të tre djem të vetëm. Këta djem të papërvojë i vranë rojet kufitare. Mbasi i lanë të qelbeshin në sheshin e qytetit disa ditë me radhë për të tmerruar rininë shkodrane, policia lejoi familjarët e miqtë e tyre t’i varrosnin. Nëna e Bardhoshit u çmend nga tronditja e ngjarjes makabre. Kur u lirua bashkëshorti, i plakur para kohe, ajo e priti ashpër duke thirrur: Ti ma ke vra djalin! Ti ma ke vra djalin!, në një kohë kur ky babë nuk e dinte fundin tragjik të të birit. Të dy, nënë e babë, të mbetur mos më keq, pa triskat e bukës, me tre vajza që mezi nxirrshin bukën e gojës me punë nga më të rëndat, të damkosur me epitetin ndjellakeq “armik i popullit”, e ndjenë veten të tepërt dhe u shkrinë njëri pas tjetrit duke u gdhirë të mbërdhirë nga të ftohtit në ballkonin e shtëpisë…
Në Bir i dejë i Shen Françeskut autori portretizon klerikun At Çiprian Nikaj, bashkëvuajtës me autorin në qelinë e hetuesisë së Shkodrës. Ky klerik i përkushtuar, bashkë me kolegët At Pal Dodaj, At Mati Prendushi dhe At Bernardin Palaj ishin arrestuar në mes të nëntorit 1946 me rastin e gjetjes në Kuvendin e Franceskanëve të disa pushkëve të ndryshkura që kishte lënë një reshter gjerman gjatë tërheqjes. Ato pushkë as ishin përdorur e as mund të përdoreshin, por kishin mbetur në Kuvend nga pakujdesia, duke e lënë dorëzimin e tyre në polici me sot për nesër. Spiunimin e kishte bërë një seminarist i ri, i rekrutuar prej Sigurimit. Torturimi i këtyre klerikëve, që mbaheshin nëpër qeli të ndryshme, bëhej me qëllim që ata të pranonin se armët ishin fshehur për të organizuar kryengritjen popullore kundër pushtetit, ashtu si u paratha nga propaganda komuniste shqiptare e ajo jugosllave. Për të mos u shtrembëruar e vërteta, At Çipriani i rrëfen autorit të vërtetën e pranisë së atyre armëve në Kuvend dhe ia lë si porosi ta dëshmojë këtë të vërtetë mbas daljes nga burgu. Ky amanet përbën dhe shkakun kryesor të hartimit të këtij portreti.
Thjeshtësia e klerikut të përkushtuar jepet përmes lutjes së tij të përsëritur drejtuar Zotit: Ati Ynë në Qiell! Më ndihmo të jem i dejë për hirin e dashuninë tande!
Kjo qenie modeste, që dukej tepër e tkurur gjatë lutjeve të veta, ishte shumë e fuqishme në fjalë e mendime. Me këshillat dhe ngushëllimet që i jepte autorit ky bashkëvuajtës para e mbas torturave, ma lehtësonte vuejtjen me frymën e shpresës e ma mbushte zemrën me shpirtin e qindresës, pohon autori duke përshkruar gjendjen e rëndë psikologjike në terrin e qelisë ku njeriu humbiste nocionin e kohës dhe shpesh herë edhe dëshirën për të jetuar…
Keqtrajtimi që u bëri diktatura njerëzve mesatarë jepet me ngjyra të gjalla në shkrimet Dukagjinasi i pafat, Djali i Lumës dhe Bajraktari. Heronjtë e këtyre veprave janë bij të malësive të Shqipërisë së Veriut, njerëz të ndershëm, atdhetarë antifashistë. Të tillë janë vëllezërit dukagjinas Mark e Kolë Prela, malësori i sinqertrë Mehmet Lumjani dhe bajraktari i një fshati të thellë, Sylë Bajraktari. Të gjithë këta heronj pa qenë aspak kundërshtarë të pushtetin dënohen prej tij. Mark e Kolë Prela e donin pushtetin e ri, por ata, si njerëz të ndershëm, edhe pse kishin luftuar si antifashistë përkrah forcave partizane, nuk kishin pranuar të zbatonin urdhërat vrastare të Brigadës së Mbrojtjes së Popullit (forcat e Sigurimit), që shkuan nëpër Malësi për të masakruar banorët e atjeshëm, me qëllimin e vetëm që të ngjallnin tmerr, frikë e nënshtrim absolut ndaj pushtetit të ri “popullor”.
Djaloshi i thjeshtë e i sinqertë, i ndershmi Mehmet nga Luma, nuk mund ta kuptonte se si mund të binte burri aq poshtë sa të shpifte kundër bashkëfshatarit të vet. Sigurimsi i fshatit kishte shpifur sikur Mehmeti nuk e donte pushtetin, sikur ishte “armik i popullit”, gjë që i shkaktoi burgimin dhe dënimin me punë të detyruar në baltrat e kënetës së Maliqit. Pyetja e tij retorike: Si mund të bjerrë burri kaq poshtë!, përdorur si refren gjatë shkrimit, zbulon padrejtësinë e shumë dënimeve dhe rënien poshtë jo të disa spiunëve, por të vetë pushteti komunist. Ky pushtet që erdhi në fuqi me bujë si krijues i botës së re dhe i njeriut të ri, shumë shpejt e zbuloi fytyrën e vërtetë diktatoriale antinjerëzore.
Për të justifikuar përdhunën e vet dhe për të krijuar idenë se bota e vjetër që ai përmbysi, ishte një botë reaksionare, ky pushtet përmes dënimeve të ndryshme i shpalli armiqësorë, reaksionarë dhe antipopullorë shumë fjalë, si dhe mbartësit e tyre. Me përdhunë fjalët ballist, bajraktar, xhandar, avokat-mbrojtës, padre, hoxhë, prift, etj u ngarkuan me një përmbajtje negative emocionale dhe u shpallën e u luftuan si amrmiq e tradhëtarë të gjithë ata që kishin qenë emëruar me të tillë emra. Midis këtyre të përndjekurve bëjnë pjesë mjaft prej të dënuarve që përmendëm më lart, si dhe Sylë Bajraktari, njeriu që nuk e kuptonte dot pse e quanin armik të popullit, gjakpirës të popullit, kur ai dhe të parët e tij si bajraktar ishte përpjekur të zbatonte Kanunin dhe ligjet e Maleve për të mbajtur regull në fshatin e vet.
Jeta personale plot mundime dhe njohja nga afër e vuajtjeve dhe e fundit tragjik të jetës së këtyre përfaqësuesve të popullit shqiptar e shtytën autorin të arrinte që në vitet 1959-1962 në një karakterizim shumë të pjekur të epokës së diktaturës qysh atëhere, karakterizim në të cilin shkrimtarët dhe studjuesit tanë të ditëve tona nuk kanë arritur ende. Për autorin ajo epokë ishte epoka që vrau arsimtarin e ndershëm, që zhduku klerikun e devotshëm, që kalbi në burgje intelektualët e formuar në Europë, që shtrydhi në tortura tregtarin, që mundoi me uri punëtorin e që varfëroi katundarin deriku nuk shkonte më. Epokë e cila përdhosi nxënësin, helmoi rininë, lartësoi idiotin, frymëzoi naivët. Ajo bëri kult urrejtjen, kurse karrierën ideal.
Bashkëvuajtja dhe njohja nga afër e jetës dhe e vdekjes së heronjve të tillë i dha shtysën autorit që të gjente rrugën e shpëtimit jo në durimin e vuajtjeve, e cila do ta shpinte së shpejti në një vdekje të parakohëshme gjatë një riburgimi, riinternimi, apo kampi pune, por në arratisjen nga atdheu. Jeta e autorit deri në arratisjen e tij trajtohet me hollësi në vëllimin autobiografik Nën Hijen e Rozafës (Onufri, 2004, 344 f.), ku janë vendosur në qendër jo bëmat dhe bisedat e bashkëvuajtësve, por jeta, vuajtjet, mendimet, meditimet e përgjithësimet e autorit dhe të familjarëve të tij.
Ndërkohë theksojmë se ngritja në pozita të larta e njerëzve inferiorë që i shërbenin me besnikëri të verbër pa asnjë vrarje ndërgjegjeje pushtetit në fuqi jepet duke treguar sesi njerëz injorantë, gati analfabetë, të marrë prej fshatrave u armatosën dhe u vunë në detyra komanduese nëpër burgje e kampe pune, ku keqtrajtonin mizorisht të dënuarit pa faj. Këtyre njervzve të pashpirt auroti nuk u kushton asnjë portret a shkrim të plotë, por vetëm i përshkruan shkarazi dhe në kontrast me bashkëvuajtësit e vet të dënuar pa faj. Përjashtim bën autori vetëm për Xhevahirin, si e quanin të burgosurit tetar Jonuzin nga Berati, të cilin e portretizon brenda portretit Bajraktari. Ky person dallonte prej policëve të tjerë, ai ishte zgjuar nga poshtërsitë e partisë shtet dhe përpiqej të lehtësonte me sa i mundej vuajtjet e të dënuarve, herë duke u treguar se cilët ishin të rekrutuarit midis të dënuarve, herë duke u treguar lajme nga jeta jashtë burgut…
Së fundi, nuk mund të lemë pa theksuar se në të gjitha shkrimet e përmbledhura në librin Pika loti ka një karakteristikë të përbashkët artistike. Në to bie në sy përdorimi i një lirizmi shumë të ndjeshëm, përshkrimi me shumë besnikëri dhe me hollësira të zgjedhura mirë për të karakterizuar heronjtë që portretizohen. Ndërhyrjet lirike të autorit, shfrimet e emocioneve, meditimet dhe formulimet e sakta për karakterizimin e epokës dhe të personave historikë, ua rrisin shkrimeve emocionalitetin, besueshmërinë, vërtetësinë, humanizmin dhe njëherazi dhe nivelin artistik.
Kjo vepër, si dhe veprat e tjera të Sami Repishtit, shquhet dhe për gjuhën e pasur e të përpunuar, për dialektin shkodran letrar shumë të afërt me gjuhën letrare të përbashkët shqipe. Kjo dukuri është e rallë midis atyre që shkruajnë në dialektin shkodran, mbasi shumica e tyre duke dashur të tregojnë pasurinë e këtij dialekti, theksojnë diferencat nga gjuha letrare dhe përdorin shumë nëndialektalizma të saj.
Si përfundim themi se përmbjedhja Pika loti bën pjesë denjësisht në themelet e letërsisë shqiptare së burgut, se ajo paraprin veprën madhore Rrno vetëm për me tregue të At Zef Pëllumbit dhe romanet e Visar Zhitit Rrugët e Ferrit dhe Ferri i Carë, kurse vepra autobiografike Nën hijen e Rozafës, është një simotër e tyre.
VILËZA, FSHATI ME SHUMË BUKURI, POR…ME PAK BANORË….
Nga Ahmet ZANI*/
Fshati Vilëz ndodhet vetëm disa kilometra larg nga qyteti i mimozave të Mamurrasit, ndërsa shija e natyrës së merkulluar të shoqëron nëse do të përshkosh këtë rrugë në këmbë. Përse duhet të lëvizësh në këmbë?-, kjo thjesht të shëtisësh duke shijuar kënaqësinë e natyrës e cila do të na shqoërojë nga Mamurrasit deri në fshat. Banorët e këtueshëm janë në numër të pakët pasi zhvendosjet demokrafike kanë ndikur dhe tek fshati i vogël Vilëz, por me mjaft bukuri që, do të mbetet në kujesën tonë. Për ne nuk është hera e parë që e bëjmë këtë pjesë të rrugës në këmbë e cila përshkohet nga dy drejtime. Nga njëri krah për të mbërritur në fshat dhe të shijonim këto bukuri të rralla natyrore duhet të ngjisësh kodrat mbi qytetin duke shijuar dhe prodhimin e e Mamurrasit të veshura nga plantacionet e vreshtarisë që janë kujdesur më së shumti mamurrzakët. Tashmë janë zëvëndësuar në pjesën e madhe të sipërfaqes me mbjellje të reja ngaqë shkatërrimi pas viteve 1990 nuk ndaloi ndërë qindra ha. vreshtari. Përgjithësisht mamurrzakët kultivonin kulturën e rrushit duke nxjerrë dhe përfitime në disa varitete dhe të cilësisë së lartë. E përballja jonë e parë ishte pikërisht vreshtaria në kodrat e Mamurrasit rushrat që tregojnë se janë në fazën e pjekjes.
Pasi u ngjitëm në majën e kodrës befas na shfaqet një luginë dhe tej mali i fshatit Vilëz, ndërsa një çoban na thërret për të na ftuar të pushonim paksa nga lodhja, ndërsa si duket ai ishte i interesuar përsa kishim ndërmarrrë rrugën në këmbë dhe ku ishte qëllimi ynë. Ejani të freskoheni me pak ujë nga burimi, pasi është shumë vapë – shton më tej bariu i dhenve të këtyre anëve. Aty pranë ndodhej burimi dhe shijuam fresiknë e ujit mjaft të lehtë dhe të ftohtë. Ndërsa sërish çobani thotë se këtë uj, as e keni provuar ndonjëherë, ore miq, dhe befas na pyet: për ku jeni nisur?
-Në Vilëz, kemi disa miq, i përgjigjemi.Duam të ecim në këmbë që të shijojmë bukuritë e natyrës, ndaj një e tillë qenka dhe ky burimi dhe ky është qëllimi.
Më pas kemi vijuar rrugën në një rrugë që gjarpëronte deri pranë rezervuarit të Zhejës që shërben për vaditjen e tokave bujqësore të zonës së Mamurrasit por që infrastrukutra e vaditjes ka mbetur e varfër. Diku në faqen e malit përballë shohim disa shtëpi të shpërndara aty ishte dhe Vilza që kishim vendosur të shijonim. Afro 30 vite më parë kujtoja një rrugë shumë të ngushtë dhe të pyllëzuar dhe kërkoja që sërish po në atë rrugë të vijonim shtegtimin tonë. Por seç u ngatërruam nga kjo minidigë e rezervuarit por në ndihmë do të na vinte një banor nga ky fshat. Por na duhej dhe një tjetër pushim pasi tempedraturat e larta ndikuan në lodhje dhe etje për ujë, ndërsa unë isha shumë i vendosur se një burim uji ishte pranë rezervuarit në pjesën e sipërme të saj, dhe pikërisht në rrugën që do ndiqnim tek një kodrinë e vogël dhe pastaj do të mëbrrinim në arat e banorëve të Vilzës. Disa lloje shkurre, apo dhe pyje ku nga kënga e zhrmshme e gjinkallave lodhja nuk ishte më prezente. Kolegu im Gjoka ka humbur në një merkulli të pyjeve të ruajtura nga vetë banorët si dhe nga gjelbërimi përreth sikur do gjendeshe ne zonat e thella të vendit.
Disa copëza arash të mbjella me kultura të ndryshme perimesh dhe shumëllojshmëria e drufrutoreve, që banorët ishin kujdesur mjaft mirë pasi ishin të shëndetshme, a thua se ishte muaj maj nga hijeshija pasi banorët kujdeseshin për vaditje. Të rrethuara mirë për t’u mosdëmtuar nga bagëtitë dhe aty pranë do të takonim Hysenin rreth 75 vjeçar të shoqëruar nga dy gra që kujdeseshin për të mbjellat. Hyseni dhe dy gratë ndërpresin punë dhe do të na ftojnë në shtëpinë e tyre, ndërsa ne i kundërshtuam, por këmbëngulja na detyron të marrim rrugën në shtëpinë e tyre, dhe Hyseni nis në tregon për gjendjen e fshatit mungësen e infrastrukutrës dhe shërbimeve të tjera. Për të bërë një inxheksion duhet të shkojmë në fshatin fqinjë Shëmri, por këtu nuk jemi keq, ndonëse shumë banorë janë larguar këtu dhe 20 apo dhe më shumë vitë nga insfrastrukutra shumë e rëndë. Pak investime në mirmbajtjen e rrugës në stinën e verës e kryejmë me parat tona, sa për drejtuesit vendorë i shohim në këto anë vetëm të ” gllabërojnë ” ndonjë votë dhe nuk kujtohen më. Gjatë bisedës me Hysenin ai tregon për banesat e fiqnjëve kushurinjtë e tij që ndodhen në afërsi të qytetit të Laçit ndërsa një tjetër kryente investime për t’ju rikthyer vendlindjes. Hyseni na fton në shtëpi dhe menjëherë kafeja dhe raki thane shumë e shijshme. Kjo është rakia më e preferuar ndërsa ne e quajmë ” ilaç” shton Hyseni duke trokitur gotat me rakinë e thanës, ndërsa ne përdorim dhe rakinë e kumbullës apo dhe nga rrushi. Më së shumti ne konsumojmë prodhimet bujqësore dhe blegtorale tërësisht bio shumë të preferuar të zonës falë dhe klimës. Këtu ndodhen rreth pesë fise ku ndajmë harmoninë më të tërë si në gëzime apo dhe hidhërime, kjo ruhet brez pas brezi. Respetojmë dy objektet e kultit si të kishës së fshati si dhe të Xhamisë. Të ardhurat janë vetëm nga ato që prodhojmë dhe nga emigracioni, ndërsa të punësuar as nuk pretendohet, quhemi fshat i humbur- ka thënë Hyseni, por duhet të shohin dhe këtë pjesë të këtij fshati me resurse që e ka falur natyra po të investohet në turizëm sigurisht që ky fshat do të quhej turistik dhe me të ardhura.
Pas kafesë gratë e shtëpisë kishin përgatitur dhe drekën të servirur me prodhimet e bagëtive si ajo e mishit të kecit e rezervuar për miqtë e preferuar që në këtë rast ishim ne dy gazetarët. Ne do të kundërshtonin këtë mikpritje, por Hyseni tregon se çdokushi që do të shkelë në këtë fshat nuk largohet pa konsumuar bukën tonë, ndaj ju jeni të parët gazetarë që vizitoni Vilzën.
Do të largohemi nga fshati Vilëz me atë kënaqësinë e njereve të urtë dhe punëtor por dhe shumë mikpritës, duke marë me vete atë që mbase pushtetarët e kanë vizituar fshatin por nuk kanë zbuluar mrekullinë e natyrës që mund të shërbente për të bërë pak investime sidomos në infrastrukturën e rrugës për t’i shërbyer fshatit që më pas kjo zonë mund të shëndërrohet dhe në turizëm që t’ja shohin hajrin dhe pushtetarët.
* Autori, fotografi ne Luren e mrekullueshme, nder perlat e harruara te magjishme te natyres shqiptare
“New York Times”: po i vjen fundi krishterimit në Lindjen e Mesme?
Të krishterët e Lindjes së Mesme jetojnë “keq”, por “shyqyr që janë”, thoshte para pak ditësh Patriarku latin i Jeruzalemit, Fuad Twal. Sipas tij, kushtet e palestinezëve në Çisjordani, gjithnjë të konsideruara nga më të vështirat e mundshme, janë shumë më të mira në krahasim me sfidat, që përballojnë të krishterët në Siri e në Irak, të shtrënguar të braktisin shtëpitë e vatrën nga i ashtuquajturi Shtet Islamik (Isis).
“A po i vjen fundi krishterimit në Lindjen e Mesme?” pyet atëherë gazeta “New York Times” në numrin e saj të veçantë të së dielës, 26 korrik, titulluar “Hija e vdekjes”. Që në rreshtat e para, ajo vë në dukje historinë e lashtë të fesë së krishterë në ato troje. Pjesa më e madhe e të krishterëve të Irakut e quajnë veten asirë, kaldeas, ose siriakë: emra të ndryshëm për të njëjtën rrënjë etnike, përhapur në mbretëritë mesopotamike ndërmjet lumenjve Tigër dhe Eufrat mijëra vjet para Krishtit. Sipas historianit Euzebi, krishterimi ka mbërritur aty gjatë shekullit të parë pas Krishtit, por tradita tregon se shën Toma Apostull dërgoi Tadeun, një nga hebrenjtë e parë të kthyer në krishterim, për të predikuar Ungjillin në Mesopotami.
Krishterimi u zhvillua në bashkëjetesë paqësore me tradita të tjera fetare, si judaizmi, zoroastrizmi dhe monoteizmi i druzëve, jazidëve e mandejve: të gjitha, bashkësi në konflikt për shkak të ndryshimeve doktrinore, që mbeten edhe sot. Kur trupat e para islamike mbërritën nga gadishulli arabik, gjatë shekullit VII, kalimi nën Islamin u bë, pak a shumë, pa trauma të rënda: të krishterët e Lindjes gëzonin mbrojtjen e myslimanëve. Vërtet që duhej të paguanin taksën për jo islamikët, “jizya”, por atyre u lejohej çka u ndalohej të tjerëve si, të hanin mish derri, ose të pinin alkool. Kështu, fetë e ndryshme u zhvilluan njëra pranë tjetrës për rreth 1500 vjet.
100 vjet më parë, dy fakte shënuan fillimin e periudhës më të gjatë të dhunës kundër të krishterëve: rënia e Perandorisë Otomane dhe Lufta I Botërore. Genocidi i kryer nga xhonturqit, në emër të nacionalizmit e jo të fesë, la në fushën e betejës dy milion armenë, asirë e grekë, shumica të krishterë. Ndër të mbijetuarit, më të arsimuarit emigruan drejt Perëndimit, të tjerët u vendosën në Irak e Siri, të mbrojtur nga diktatorët ushtarakë.
Gjatë një shekulli (1919-2010) numri i të krishterëve në Lindjen e Mesme, në vende si Egjipti, Izraeli, Palestina dhe Jordania, vazhdoi të zvogëlohej: nëse në fillim të krishterët përfaqësonin 14% të popullsisë, tani janë 4% e saj. Edhe në Liban, vendi i vetëm në rajon ku të krishterët kanë akoma një farë pushteti, numri i tyre, gjatë shekullit të fundit, është zvogëluar nga 78 në 34%. Arsyet janë të ndryshme, që nga numri i ulët i lindjeve tek atmosfera e pafavorshme politike e tek kriza ekonomike. Natyrisht, edhe frika bën punën e vet e i detyron njerëzit të ikin, kur shohin rritjen e grupeve ekstremiste e zvogëlimin e vazhdueshëm të bashkësive të krishtera.
Që prej mëse dhjetë vjetësh, ekstremistët i kanë vënë në shënjestër të krishterët e pakicat e tjera, që shihen si emblemë e botës perëndimore. Në Irak, ndërhyrja amerikane i nxiti mijëra vetë të ikin. “Që nga viti 2003, kemi humbur priftërinj, ipeshkvij e mëse 60 kisha të Irakut janë bombarduar”, deklaron kryeipeshkvi kaldeas i Erbilit, imzot Bashar Warda. Me rënien e Sadam Hyseinit, të krishterët janë reduktuar nga mëse një milion e gjysëm në më pak se 500 mijë vetë.
Pranvera arabe s’bëri tjetër, veçse i keqësoi gjërat. Pasi ranë diktatorë si Mubaraku në Egjipt dhe Gedafi në Libi, iu dha fund edhe mbrojtjes së të krishterëve e të pakicave, marrë përsipër prej tyre. Sot, Isis po përpiqet t’i çrrënjosë të krishterët, duke e përmbysur, me forcën e armëve, historinë e lashtë të rajonit, me qëllim që të ligjërojë ndërmarrjen mijëvjeçare të Islamit për të zënë rrënjë në Lindjen e Mesme.
Për herë të parë, e ardhmja e krishterimit në rajon është mëse e pasigurtë. Që nga fillimi i luftës civile në Siri, në vitin 2011, presidenti Bashar al Asad u lejoi të krishterëve të largohen nga vendi. Gati një e treta e tyre, rreth 600 mijë vetë, nuk pati ç’të bënte tjetër, përveçse të ikte nga sytë këmbët. Sipas një studimi Pew (qendër amerikane e pavarur, me studime në fushën shoqërore), të krishterët janë para një persekutimi të pashoq fetar, më i madhi në gjithë historinë. Në pranverën e këtij viti, Këshilli i Sigurimit i OKB-së u mblodh për të diskutuar mbi gjendjen e pakicave fetare në Irak. “Nëse kujtohemi për pakicat vetëm pasi ka filluar genocidi dramatik kundër tyre, kemi dështuar që pa nisur akoma”, pati deklaruar komisari i lartë i OKB-së për të drejtat e njeriut, Zeid Ra’ad al-Hussein.
Sipas gazetës “New York Times”, dy presidentët e fundit të SHBA-ve, evangjelisti konservator, George Bush dhe liberali progresist, Barak Obama, nuk kanë mundur të merren si duhet me çështjen e të krishterëve, nga frika e ndeshjes së qytetërimeve. “Një nga hijet mbi administratën e Bushit është paaftësia për t’u çimentuar me këtë problem, pasojë e drejtpërdrejtë e ndërhyrjes amerikane”, pohon drejtori i “Freedom Project” në Universitetin Georgetown, Timothy Shah.
Kohët e fundit, Shtëpia e Bardhë është kritikuar, pasi duket se nuk e përmend qëllimisht fjalën “i krishterë”. Kur, gjatë dimrit të kaluar, Isis masakroi koptët egjiptianë në Libi, Departamenti i Shtetit iu referua viktimave me termin “qytetarë egjiptianë”. Daniel Philpott, pedagog i shkencave politike në Universitetin Notre Dame, sqaron për gazetën: “Kur hesht për faktin se Isis ka arsye fetare për të vënë në shënjestër pakicat fetare, kujdesi i administratës aktuale duket jashtëzakonisht i tepërt”.
Edhe nëse Isis do të mundej, fati i pakicave fetare në Siri e në Irak do të mbetej i pasigurtë. “Jetojmë këtu, si grup etnik, që prej 6 mijë vjetësh e si të krishterë, që prej 1700 vjetësh – pohon Srrod Maqdasy, anëtar i Parlamentit kurd. Kemi kulturën tonë, gjuhën e traditat. Nëse do të jetonim brenda bashkësive të tjera, e gjithë kjo do të zhdukej në harkun kohor të dy brezave”.
Zgjidhja praktike, sipas disave, do të ishte krijimi i një zone të sigurtë në pllajën e Ninives, pra të një enklave, administruar përjetësisht nga OKB-ja. Për disa të tjerë, bashkëjetesa ndërmjet feve të ndryshme ka përfunduar tashmë. “Nuk ka më kohë për të pritur zgjidhje – thotë atë Emanuel Youkhana, në krye të Christian Aid Program, në veri të Irakut. Vendi është një martesë me zor ndërmjet sunitëve, shiitëve, kurdëve dhe të krishterëve, që nuk shkon aspak mirë. Prandaj, unë, si meshtar, preferoj divorcin”.(RV)
SEJFULLA MALËSHOVA, INTELEKTUALI, POLIGOTI, POETI I TALENTUAR…NJE JETE NE RROKULLIME
Nga Luan Çipi/
E kam shijuar poetin Sejfulla Malëshova, duke e ndjekur në peripecitë e jetës së tij, që më është dukur aq interesante, e veçantë, e pafat, e dhimbshme e deri tragjike, sa mendova të kërkoj dhe të merrem e të njihem edhe më shumë me të.
Sejfulla Malëshova u lind në 2 Mars të vitit 1900 në fshatin Malëshovë të Përmetit, prej nga është dhe origjina e familjes së tij. Pas mbarimit të shkollës fillore në vendlindje, ai shkoi në Itali dhe ndoqi studimet në Kolegjin e Arbëreshëve të Kalabrisë të Shën-Mitër Koronës, ku më parë kishte studiuar dhe De Rada, Luigj Gurakuqi dhe atdhetarë të tjerë të shquar..
Pas mbarimit të Kolegjit dhe të tri viteve për mjekësi në Romë, ai u kthye në Shqipëri dhe u përfshi në organizatën revolucionare atdhetare “Bashkimi”, që e kishte themeluar Avni Rustemi. Si shumë të rinj të tjerë të kësaj kohe edhe Sejfullai, morën pjesë në lëvizjen popullore anti Zogiste, që njihet si “Revolucioni i Qershorit i vitit 1924” . Pas triumfit të “Fanolistëve”, Sejfulla Malëshova, për rreth gjashtë muaj punoi në Kabinetin Qeveritar, si sekretar i kryeministrit Fan Noli.
Pas rikthimit të Zogut në pushtet, me ndihmën e bajonetave Serbe e Vrangjeliste, në dhjetorin e vitit 1924, Sejfullai, u largua me Fanolistët jashtë Shqipërisë. Në fillim ai u vendos në Itali dhe më pas në Vjenë të Austrisë, duke u përfshirë aktivisht në lëvizjet revolucionare majtiste të kohës. Në vitin 1926, me ndihmën e KONARE-s, porositur nga Fan Noli, ai së bashku me të tjerë djelmosha të shquar për kohën, si Ali Kelmendi, Koço Tashko, Zai Fundo, Tajar Zavalani e Halim Xhelo, përfituan bursë shtetërore nga Qeveria Sovjetike dhe Sejfullai për pesë vjet vazhdoi studimet në Fakultetin e Filozofisë në Moskë.
Pas mbarimit të studimeve 5 vjeçare, në vitin 1931, ai u zgjodh në krye të shoqatës së studentëve shqiptarëve që jetonin në Bashkimin Sovjetik. Nga viti 1931 e deri në vitin 1941, Sejfullai, pajisur me kulturë të gjerë dhe që njihte mirë 8 gjuhë të huaja, punoi pranë KOMINTERNIT si dhe pedagog e deri dekan në Fakultetin e Universitetit “Lomonosov” të Moskës.
Ai, në Bashkimin Sovjetik u martua. Ishte viti 1932, kur provoi të krijonte familje, duke u lidhur me një komuniste nga Moska, por që për divergjenca të theksuara mendimesh, ajo martesë nuk zgjati as tre muaj. Pas saj, i përkushtuar revolucionit dhe komunizmit, vendosi të mos martohet më kurrë. . Nuk dua të krijoj më familje i deklaroi njërit prej miqve të tij sepse unë jam revolucionar gjaknxehtë dhe impulsiv.
Në Bashkimin Sovjetik ai u pranua në Partinë Bolshevike. Ka qenë viti 1932, kur në një diskutim të zgjeruar që kishte ndërmarrë organizata bazë, për problemin e veprimtarisë së brendshme të partisë, ai ka shfaqur hapur dhe prerë kundërshtimin e tij. Ai jo vetëm e kundërshtoi, por i bindur në të vërtetën e idesë së tij, (siç ishte natyrë e përhershme e tij) këmbënguli me forcë për ta mbrojtur atë. Kjo solli përjashtimin nga radhët e partisë. Pas kësaj, u dëbua nga Moska dhe u dërgua si punëtor i rëndomtë në një uzinë mekanike në Kaukazin Verior. Por edhe në atë rast ka ndodhur një fenomen i çuditshëm, i cili do t’i ndryshonte menjëherë jetën, që i kishte marrë rrokullimën.
Në verën e vitit 1933 kur Sejfullai kishte gati një vit që punonte në Kaukaz, bëhet një mbledhje e radhës në Byronë politike të KQ-së të Bashkimit Sovjetik, drejtuar nga Stalini. Ajo mbledhje kishte si rend dite për të diskutuar pikërisht caktimin e rregullave të brendshme të funksionimit të partisë. Ishin këto pikëpamje të Stalinit për koincidencë, po ato që ishin bërë shkak për të përjashtuar nga partia Sejfullain. Stalini kishte porositur posaçërisht se të gjithë ata komunistë, që nuk kanë qenë dhe nuk janë dakord me parimet e përmendura, kanë ide të qëllimshme kundër rrugës së partisë sonë. “Ata që na përkrahin, janë me ne, të tjerët janë armiqtë tanë”. Kaq mjaftoi që e gjithë organizata, e cila një vit më parë kishte përjashtuar Sejfulla Malëshovën, të shkrihej tërësisht si organizatë partie dhe Sejfullai të vlerësohej e të rehabilitohej në mënyrë të menjëhershme, mandej të vlerësohej e të nderohej posaçërisht. Kjo për të do të thoshte që të kthehej në Moskë dhe të kishte mundësi të ushtronte profesionin e tij si intelektual. Sa u rikthye në Moskë në vitin 1933, ku ai tre vjet më parë kishte qenë student, vdiq dekani i Fakultetit të Filozofisë të Universitetit “Lomonosov”, i cili kishte qenë edhe pedagogu i tij. Pas një muaj ai konkurroi për vendin e pedagogut, që e fitoi me lehtësi, duke u klasifikuar i pari në 100 kandidatë.
Gjatë asaj periudhe, edhe falë gjuhëve të huaja që zotëronte, ai u dërgua nga Kominterni me detyra të ndryshme në disa shtete të botës.
Sejfulla Malëshova, për njohuritë superiore teorike marksiste-leniniste, në vitin 1934 pranohet anëtar përfaqësues në Komintern dhe me këtë detyrë dërgohet si delegat e veprimtar në Shqipëri dhe bëhet direkt pjesë e Këshillit të Përgjithshëm Nacional-Çlirimtar, dhe më pas në pozita drejtuese të Partisë dhe të Shtetit në Shqipërinë e pasluftës.
Pas një emigrimi të gjatë, pasi kishte qëndruar edhe përreth dy vjet në Francë, Sejfullai erdhi në Shqipëri në marsin e vitit 1943. Qëndroi për disa kohë në Tiranë si ilegal dhe u largua përfundimisht nga kryeqyteti, kur mori pjesë në Konferencën e Parë të Partisë Komuniste të Shqipërisë të zhvilluar në Labinot, ku dhe u zgjodh kandidat i Komitetit Qendror.
Kur filloi Operacioni Gjerman i Dimrit, ai qëndroi partizan në male, pranë Enver Hoxhës dhe Shtabit të Përgjithshëm, deri në mbarimin e Luftës. Në tetorin e vitit 1944, në Berat, u zgjodh në Qeverinë e parë provizore të kryesuar nga Enver Hoxha, duke marrë postin e Ministrit të Kulturës dhe të Shtypit.
Ndërkohë, menjëherë pas çlirimit, në vitin 1945, do të zgjidhet Kryetari i Parë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë Po këtë vit do të botohet edhe vëllimi i tij poetik “vjersha“, me pseudonimin letrar Lame Kodra.
Po, Sejfulla Malëshova, poliglot dhe shumë i avancuar në dije për vendin e vet, ashtu dhe gjaknxehtë, i nxituar shpesh herë, dhe i papërmbajtur e i drejtpërdrejtë, krijonte mosmarrëveshje e keqkuptime me shokët dhe ndofta edhe rivalitet e xhelozi deri me drejtuesit kryesor partiak e shtetëror. Shpejt ai doli hapur dhe goditi direkt udhëheqësin kryesor të Partisë Komunist edhe të Frontit Nacional çlirimtar: në “Plenumi i Dytë i K.Q. të PKSH, që u mblodh në Berat, ai deklaroi hapur dhe pa frikë se: “Enver Hoxha, ndonëse është konsideruar si shëmbëlltyra e sukseseve tona të LANÇ-it e të PKSH, në të vërtetë është sinteza e gabimeve të tyre”. Dhe me poshtë ai do të vazhdonte me guximin e tij proverbial: “Sektarizmi jo vetëm në Parti, po edhe në ushtri, degjeneroi gradualisht në terror dhe s` është aspak e çuditshme, se si ky terror degradoi në krim, madje në krim të organizuar”.
Sejfullai madje, edhe dy vjet me vonë, kur do ta përjashtonin nga Byroja Politike e K.Q. deklaroi se “po vazhduam me këtë mënyrë do të kthehemi shume shpejtë në një klikë, madje në një klikë vrasësish.”
Në politikën e jashtme, Sejfulla Malëshova ishte për distancë të barabartë midis Bashkimit Sovjetik, Amerikës dhe Anglisë, për çka u damkos si oportunist nga Enver Hoxha, meqë i vinte në plan aleatët e mëdhenj. Në politikën e brendshme, Malëshova kërkonte përkrahje për zhvillimin e tregut privat. Dhe kjo mjaftoi të akuzohej si liberal.
Sejfulla Malëshova, sipas kujtimeve të shokut e mikut të tij të idealit me integritet kulturor të njëjtë, dr. Ymer Dishnicës, ishte jo vetëm mjaft i ditur, por edhe shumë i vendosur dhe parimor, që kishte parashikuar gjithçka, po asnjëherë nuk toleronte. P.sh, ai dikur i kishte thënë atij në intimitet: “Bëra mirë që s’u martova, o Ymer, sepse kjo situatë që po më krijohet, do të më merrte në qafë edhe fëmijët”. Sejfullai paqësor, nuk donte të krijonte viktima.
Dukeshin vështirësitë e mëdha që kishte populli, për ilaçet që duheshin gjetur, për hallet e njerëzve, sepse dihet, që fillimi, në çdo lloj pune është i vështirë. Edhe vet, që e kishte përjetuar jetën komode, ndodhej shpesh para vështirësive jetësore, por pa pretendime për privilegje. Sejfullai e përsëriste shpesh fjalën e Presidentit Amerikan, Vilsonit, të thënë më 1913: “Duhet të shkatërrojmë gjithçka që mban vulën e vogël të privilegjit”. Kur diskutohej për “Metafizikën e dashurisë” të Shopenhaurit, thoshte: “Njeriu i madh nuk ka kërkuar gjënë e vet, nuk ka përjetuar për vete, por për të gjithë…. Gjeniu qëndron në kontradiktë, në konflikt me kohën e vet…” Sejfullai, tregon me nostalgji shoku i tij i luftës: “ishte erudit dhe kishte një memorie për ta pasur zili”. Dhe ai vazhdon: “Kur takoheshim rrallë në Berat, me orë të zgjatura bënim biseda të ngrohta…Kujtoj që thoshim se njerëzit e mëdhenj (dhe citonim Hygonë, Çehovin), ishin indiferentë ndaj lavdërimeve të veprave të tyre, por ishim të ndërgjegjshëm se njeriu në jetë ka nevojë për vlerësime e nxitje, ashtu siç ka nevojë për ushqim e për ajër”. Ai, ishte për hapa të ngadalta, po të sigurta. Për këtë temë, Sejfullai më tregoi: “Pleqtë e fshatit tim, më thonë shpesh se kalit po t’i biesh nga vithet, bën përpara, po t’i biesh nga koka, ecën prapa”.
Sejfullai, ishte i hapur dhe kritikues pa rezerva për shokët. Citonte shpesh Bjelinskin që kishte thënë. “Ta thuash i pari të vërtetën, duhet fisnikëri dhe guxim”. Dhe guximi deri në vetëmohim nuk i mungonte profesorit të nderuar të filozofisë, që kish sakrifikuar katedrën e Universitetit të Moskës, për të luftuar për popullin e vet të robëruar e të varfër. Ai kritikonte hapur këdo dhe ndofta me të drejtë aludonte deri pozicionin e Kryetarit të Partisë, kur propozoi që të krijohej edhe ai post, krahas Sekretarit të Përgjithshëm, çka do ta linte në hije Enver Hoxhën.
Në vend që udhëheqja kolegjiale e Partisë Komuniste Shqiptare, t`i merrte në konsideratë vërejtjet e bëra nga ai, ndikuar edhe nga titistët veprimtar me influencë të kohës, e ndëshkoi atë, duke e dënuar “teoricienin e shquar”, me neutralizim e mënjanim total.
Në vitin 1946 edhe për divergjenca të shumta që kishte në vazhdim me Enver Hoxhën në fushat e ekonomisë, kulturës dhe drejtimit të Partisë, përjashtohet nga Partia dhe shkarkohet nga të gjitha funksionet.
Pas kësaj, për dhjetë vjet me radhë ai punoi si ekonomist në Bankën Kombëtare në Tiranë dhe në vitin 1956, atë e internuan në Ballsh, ku u la të banonte në një barake të vjetër. Gjatë kësaj kohe, (në vitin 1949) Malëshova u përjashtua edhe nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, duke u cilësuar si element antiparti.
Pas pak kohësh nga vajtja në Ballsh, atë e lejuan të banonte në qytetin e Fierit, duke punuar si magazinier lëkurësh në një Ndërmarrje Bujqësore.
Shpesh njerëzit pyesin si nuk e pushkatoi, a pse nuk e burgosi Enver Hoxha Sejfulla Malëshovën, kur nuk kurseu figura të tjera më pak të njohura e me më pak peshë? Përgjigja është e thjeshtë: Sejfullai nuk ishte njeriu i veprimit aktiv dhe prej tij Enver Hoxha nuk shihte kurrfarë rreziku. Si njeri i letrave dhe teoricien, Sejfulla Malëshova ishte meditativ, i mbyllur në vetvete, pa shokë, pa shoqëri, i vetmuar. Në Ballsh, magazinieri Malëshova, ku qëndroi i internuar disa vjet, pastaj e transferuan në Fier, dy herë ditën, mëngjes e mbrëmje, ishte i detyruar të paraqitej në sportelin e Degës së Brendshme Fier, për të vërtetuar që ishte aty. Kureshtarët e shihnin profesorin duke kaluar para policit dezhurn të Degës së Brendshme, duke e përshëndetur me dorë me një ritual të pandryshueshëm, jam këtu! Në periudhën e zbutjes së tensionit, në kohën e Hrushovit, profesorit iu lutën të përkthente nga origjinali dramën e Çehovit “Kopshti i qershive”. Ai e përktheu, por kur u botua dhe nuk e pa emrin në libër, sikurse ishte rregulli, protestoi. Ankesa e tij nuk u përfill. Edhe pse kishte kurdoherë nevoja të ngutshme për të kompensuar rrogën e tij qesharake si magazinier, ai nuk pranoi të përkthente pa emër, duke u qëndruar besnik idealeve dhe duke mbrojtur personalitetin e tij.
Po ta vështroje nga afër, Sejfulla Malëshova, ishte një njeri i zakonshëm në dukje, veshur sportiv me kilota, kapele republike ose me shapkë dhe që lëvizte i vetmuar, shkëputur nga shoqëria, më shumë me një biçikletë.
Sejfullai jetoi krejt i vetëm deri sa vdiq në mjerim të thellë, më 9 Qershor 1970 dhe në varrimin e tij mori pjesë vetëm e motra e ardhur nga fshati, si dhe dy nipat e tij.
Në vitin 1993 një grup intelektualesh u kujdesen për rivarrimin dhe ceremoninë e munguar për përkthyesin e Internacionales, Getes dhe Nekrasovit, apo poetin rebel siç i pëlqente ta quante veten.
Sejfulla Malëshova është dhe një zë i fuqishëm i letërsisë shqiptare midisi dy luftërave, zëri i asaj letërsie që njihej si letërsi e angazhuar, poet i dalluar i lëvizjes antifashiste dhe antizogiste.
Poezia e tij është poezi e angazhuar me teme politike, revolucionare. I drejtohet fshatarësisë shqiptare në radhë të parë, bën thirrje për kryengritje, për revolucion, për të rrëzuar regjimin obskurantist dhe atë fashist.
Një thesar i padiskutuar vlerash janë poezitë e tij, që më duken shpërthime momentale të talentit dhe pasionit të tij sporadik poetik: I pari libër i tij me poezi që më ka lënë të pashlyer në kujtesë “Stanin e Trebeshinës”, te poezia “Si e dua Shqipërinë?”, në vëllimin e parë dhe të vetmin libër poetik në shqip, botuar prej tij në vitin 1945 me “vjersha”, ku ka 21 poezi. Ka dhe poezi të tjera të vetmuara, botuar në emigracion te “Dielli”, “Liria Kombëtare”, etj.. Janë dhe përkthimet e tij nga poema e Nekrasovit “Poeti dhe Qytetari” etj., të futura edhe nga Nasho Jorgaqi te “Antologji Shqipërimesh Poetike”, përkthimet e bukura të Gëtes, Gorkit, etj.
Vepra e tij e parë letrare që njihet, është një poemë e botuar në italisht me titullin “Kostandini” botuar në Romë më 1923. Këtu besoj se nis krijimtaria letrare e Sejfulla Malëshovës. Dihet gjithashtu se edhe student në Itali, bashkë me Odise Paskalin, botoi revistën “Studenti Shqiptar”, ku dhe janë botuar edhe poezitë dhe përkthimet e para të Malëshovës. Ai përktheu dhe botoi p.sh. një vjershë të njohur revolucionare të Hajnes, “Punëtoret e avlëmendit”, për të cilën thoshte se ishte një nga vjershat e pakta të preferuara të Karl Marksit. Ai përktheu “Internacionalen” e Eugjen Potjes, himni i lëvizjes komuniste ndërkombëtar, që është dhe një nga përkthimet më të mira të tij. Janë dy variante të ndjera të “Internacionales” një nga Malëshova dhe një tjetër nga Petro Marko. Përktheu bukur dhe vjershën e famshme të Gëtes , “Mbreti i Tulës”, që e kish përkthyer më parë edhe Ndre Mjeda. Edhe këtu shqipërimi i Malëshovës është më i goditur, më i qartë dhe më harmonik. Si dishepull i poezive të shkollës noliane ai ka dhe poezi të e tjera, disa të zbuluara tani vonë, në blloqet e kutive të harruara të arshivave sekrete të ish “Sigurimit të Shtetit” dhe pa dyshim ka dhe dhjetëra të tjera të grisura e të zhdukura pa kujdes, apo ndofta të fshehura, me shpresë që dikush t’i gjej në të ardhmen. Sidoqoftë, ato poezi që janë botuar, bashkë me ato të tjerat, që njihen, nuk e arrijnë shifrën 50.
Në mungesë të të dhënave burimore, është menduar se poeti Sejfulla Maleshova, i njohur
me pseudonimin letrar “Lame Kodra”, gjatë kohës së persekutimit e kish braktisur poezinë. Kjo arsyetohej me kushtet e rënda qytetare dhe shpirtërore që iu krijuan, por dhe me arsyen se ai asnjëherë nuk do të dallohej si poet prodhimtar sistematik. Ashtu si Fan Noli dhe Sejfulla Malëshova, do të krijonte në letërsi, kryesisht në momente të caktuara, të diktuara nga rrethana social-politike, por kjo praktikë krijuese lidhej dhe me kërkesat e larta që kish ndaj poezisë së tij.
Nga pikëpamja sasiore kemi të bëjmë me një bilanc modest, një dukuri kjo e njohur në historinë e poezisë, që nuk është përcaktuese në vlerësimin e poetit. Po, gjithë sa ai krijoi, janë të mjaftueshme për t’i dhënë emrit të tij një vend të nderuar në poezinë shqipe në mes dy luftërave. Është fakt i njohur që poezia e Lame Kodrës, duke u bërë zëdhënëse e idealeve revolucionare të shoqërisë shqiptare, do të gjente për afro dy dekada jehonë dhe përhapje të gjerë në Shqipëri sidomos në masat e rinisë. Madje, ajo do të përjetonte një periudhë kulmore, duke e cilësuar Sejfulla Malëshovën si “Poet Kombëtar” në ato 2-3 vitet e para të pas çlirimit. Por fatkeqësisht, kjo ngjitje e poetit, do të zgjaste një kohë tepër të shkurtër, që përkoi me periudhën e karrierës së tij politike, kur ai do të bënte pjesë në udhëheqësit më të lartë të shtetit shqiptar dhe të Partisë Komuniste të Shqipërisë. Koha, që ai ishte figurë politike, ka ndikuar në popullaritetin e poezisë së tij. Pas më se gjysmë shekulli mund të themi se kjo nuk e ka prekur vlerën e vërtetë të poetit. Ai, mbeti një zë i bukur në poezinë shqipe, një emër i përveçëm si shprehje autentike e idealeve revolucionare të atij brezi që, sipas mënyrës së tij, luftoi për liri kombëtare dhe shoqërore, kundër bejlerëve, fashizmit dhe “regresit social”. Dhe duke qenë i tillë, pra poet i vërtetë, në dekadat që erdhën, sado mbytëse që qe asfiksia politike, nuk e zhvlerësoi dot poezinë e tij.
Por ç’ndodhte me poetin gjatë kohës së persekutimit? Këtë e gjejmë të vëzhguar nga studiuesi i talentuar, shkrimtari ynë i madh, Nasho Jorgaqi: Në kushtet e izolimit të rreptë, të dramës e të zhgënjimit tepër të hidhur që kalonte, të natyrës së tij të mbyllur, ishin gati të paarritshme mundësitë e kontakteve dhe të informacionit, si burim i pashtershëm krijimtarie. Një gjë dihej saktë, se ai përkthente për shtëpinë botuese “Naim Frashëri. Nga krijimtaria origjinale e vonshme, siç thotë miku i tij Nasho Jorgaqi, janë gjetur gjithsej gjashtë vjersha. Vjersha e parë me titull “Rruga jonë” (1946), është hyrja e një poeme që kish nisur të shkruante, por për shkak të goditjes politike që pësoi, ajo mbeti me sa duket në mes. Është një vjershë e shkruar më frymën e kohës, më temë aktuale politike, që sjell atmosferën e jetës shqiptare të viteve të para të pasçlirimit, entuziazmin e punës për të ndërtuar Shqipërinë e shkatërruar nga lufta.
Pas tre vjetëve, edhe pse kish ndërruar pozita politike, siç del nga dorëshkrimi i poezisë së dytë, do të marrë pjesë në konkursin kombëtar për “Himnin e Republikës” (1953). Ai do të paraqitet me një tekst të vetin dhe sipas shënimit personal, ka fituar çmimin e parë (?!) Për vet motivin që trajton, ajo është një vjershë politike, mishërim dhe pasqyrë e ideve të ditës, besnike ndaj idealit të tij komunist. Me tone retorike dhe patos, ai i këndon republikës, aspiratës dhe ëndrrës së jetës së tij.
Vetëm dy vjet më vonë (1955) ndjehet kthesa në poezinë e Malëshovës në vjershën “Poeti”, që e bën të ndahet paksa nga krijimtaria e mëparshme. Pas gjithë asaj që i ka ndodhur, për herë të parë shpërthen dufin që mban përbrenda. Më në fund Malëshova poet, e gjen vetveten, ndaj tregohet i bindur e guximshëm në të drejtën e tij. Ashtu në heshtje dhe në vetmi këndon këngën e vet të lirë. Ndonëse nuk është më i ri, liria e bën të mos njohë moshë. Me këtë poezi, më shumë se Sejfulla Malëshovën kemi tani Lame Kodrën, poetin rebel, siç e pati quajtur veten në vitet e mërgimit politik në vjershën anonime (1935) plot dy dekada më parë, ndërsa tani shpërthen kundër pabesisë e padrejtësisë, babëzisë për pushtet, ndalimit të mendimit të lirë, i bindur se “Kënga e poetit s’perëndon”.
Është edhe 90 vjetori i Lidhjes së Prizrenit që e nxit dhe e frymëzon. Hidhet në histori, në kohën e zgjedhës otomane, kur dhe zoti i kish harruar shqiptarët. Por nuk i ka harruar Skënderbeu dhe pas kësaj figure kapet poeti, dhe tregon se edhe pse ndodhet shumë larg, heroi jetonte me fatin e atdheut të robëruar dhe të fisit të tij, brenda të cilit lëviznin “turma kordhëtar”, por që s’kishin flamur. Pra, u mungonte udhëheqësi dhe, Skënderbeu nuk pret më, hidhet vet në aksion.
Një vit më pas (1969) festohet 25 vjetori i çlirimit të Shqipërisë nga pushtuesit nazifashistë. Poeti me këtë rast do të shkruajë dy vjersha, thuajse me të njëjtin emër (“Lapidari” dhe “Lapidarët”). Dhe tema është ajo e Luftës Antifashiste Nacional- Çlirimtare, të cilën e sheh të mishëruar në një imazh konkret, siç janë lapidarët e ngritur në kujtim të luftëtarëve të rënë për liri.
Tre poezitë e fundit që na kanë arritur, vazhdon të shpjegojë profesor Nasho Jorgaqi, edhe pse nuk kanë datë, janë vërsnike me të tjerat. Më interesantja duket vjersha “Nga një dramë e pambaruar”, një vepër që u nis, por nuk u krye nga autori. Është fjala për shpirtin e njeriut, një temë aq’ e trajtuar nga poezia nëpër shekuj, për të cilën poeti shprehet në këtë vjershë meditative. Në konceptin e tij, shpirti i njeriut paraqitet si një mikrounivers, me humnera dhe të përpjeta, me të thella oqeani dhe maja Himalaje, ku përleshen ferri dhe parajsa. Në këtë sfond sa real aq dhe mitik qëndron njeriu si përbindësh dhe perëndi! Ka të ngjarë që pesë vargjet e kësaj vjershe të jenë kredoja e dramës, në të cilën autori do të shpaloste idetë e veta, filozofinë e tij për këtë fenomen universal e të përjetshëm. I paraqitur artistikisht ky fenomen, në pendën e poetit, do të përcillte dhe shtjellonte përvojën nga kalvari i jetës së tij.
Një dimension tjetër i poetit na shfaqet në dy vjershat e tjera, siç është ai i humorit. “Njeriu me këmbajka dhe servilët” dhe “Po saze dhe daulle…” janë vargje humoristike, të vetmet në gjithë krijimtarinë e tij, momente kur ai rreket të qeshë e të tallet me realitetin e kohës, duke e stigmatizuar dhe fshikulluar atë.
Duke kërkuar në internet e gjetiu, fakte për jetën dhe veprimtarinë e Sejfulla Malëshovës, arrita në përfundimin e kënaqshëm, se ai formonte një potencial të madh intelektual, ishte poliglot dhe dijetar e poet i talentuar, pa përjashtuar teprimet dhe hobitë e tij, temperamentin e nxituar, të papërmbajtur, deri diku të njëanshëm dhe rebel. Jam i mendimit se me të, bashkëpunëtorët letrarë, partiakë dhe shtetarë, gjithashtu janë nxituar dhe nuk kanë ditur, që thesarin e tij të madh dituror dhe talentin e tij të rrallë, ta mbanin e ta ruanin me kujdes dhe ta shfrytëzonin e përdornin në dobi të vendit.
Vlorë, më 01.08.2015