NGA EKRANI I TV KULTURA SHQIPTARE NE NEW YORK /
Nga Marjana Bulku/
Eshtë vërtet bukur të takosh shqiptaret që kanë emigruar ne USA, të shkëmbesh sado pak eksperiencat e tranzicionit me ta, por akoma më bukur është kur disa prej tyre, të cilët ti në Shqipërinë e vogël as do mund ti kishe takuar kurrë ,këtu ke rastin ti njohësh e ti kesh ndofta miq të paharruar.Ajo është Drita Gjongecaj , me të cilën për herë të parë biseduam në studion e Albanian Culture TV këtu në New York.Për mua edhe një fjali e vetme nga bisedat me miq të në studio bëhet shkas për t’iu rikthyer dhe parë më në thellësi…E di cfarë është emigracioni Marjana?!…-Më tha Drita në kafen tonë rutinë….
-Eshtë si ajo porta që hapet e mbyllet pafund e nga ku ti nuk pret askënd të njohur të të shfaqet sakaq….
Drita Gjongecaj ka lindur dhe është rritur në Bajram Curri dhe është diplomuar në Gjuhë dhe Letërsi në fakultetin Filologjik të Tiranës. Në vendlindje ka punuar si mësuese e shkollës tetëvjecare dhe të mesme dhe më vonë si drejtoreshë e shkollës “Konferenca e Bujanit”. Me shpërnguljen në Tiranë, ajo përfundoi shkollën e Bibliotekave pranë Bibiotekës Kombëtare Shqiptare dhe siguroi dëshminë e njohjes së gjuhës angleze përmes testit TOEFL (Test of English as a Foreign Language) duke u emëruar kështu si përgjegjëse e Sektorit të Pasurimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë në bibliotekën shkencore të Universitetit Bujqësor të Tiranës.
Në vazhdim, nëpërmes Projektit Amerikan SARA, USAID, Drita ka marrë pjesë në dy specializime afatshkurtra në fushën e bibliotekave në Virginia Tech, USA si dhe në Universitetin e Basilicatës, Itali. Duke sjellë eksperiencën dhe njohuritë e fituara gjatë specializimeve dhe me ndihmën e Projektit SARA, Drita formoi për herë të parë degët e bibliotekës për cdo fakultet të Universitetit Bujqësor duke u ofruar më shumë mundësi studentëve për të gjetur materiale shkencore në profilin e tyre. Gjatë kësaj kohe ajo ka botuar edhe artikuj në Buletinin e Bibliotekave.
Vitet e para në Amerikë, Drita ka punuar si shumë emigrantë me orë të zgjatura dhe pagë minimale derisa ka siguruar qëndrimin legal në Amerikë. Pas kësaj, ka filluar të mbështesë vullnetarisht komunitetin me përkthime gojore apo me shkrim dhe ka punuar si mësuese e gjuhës angleze për emigrantë të kombësive të ndryshmë nëpërmjet Departamentit të Arsimit në NY si dhe Saint Rita’s Center for Immigrant and Refugee Services. Në vitin 2005, Drita përfundoi në Mercy College masterin e saj të parë shkencor në mësimdhënien e Anglishtes për folësit e gjuhëve te tjera (Teaching English to Speakers of Other Languages –TESOL). Më pas ajo përfundoi studimet pasuniversitare në kolegjin mjaft prestigjoz në lëmin e arsimit, Bank Street College of Education (2007) si drejtuese metodike për mësuesit e anglishtes si gjuhë e dytë dhe ata bilingual (Bilingual and English as a Second Language Teacher Leadership). Gjatë kësaj kohe ka dhënë lëndët English Grammar (Gramatika e Anglishtes) dhe English as a Second Language (ESL) në kolegjin Globe Institute of Technology. Në 2009, ajo përfundoi edhe një master tjetër në administrimin dhe drejtimin e shkollave që i dha mundësinë të emërohet si zv. drejtoreshë shkolle ku dhe punon prej 5 vitesh.
Vullneti dhe dëshira e mirë e kanë shtyrë Dritën të punojë edhe për komunitetin shqiptar. Ajo është Zv. Presidente e Organizatës së Asimtarëve Shqiptaro-Amerikanë (Albanian-American Educators Association) e formuar kohët e fundit në NY.
Megjithëse e ngarkuar me punë dhe aktivitete shoqërore, Drita gjen kohë edhe për familjen. Eshtë e martuar dhe ka dy fëmijë. Vëmëndja dhe dashuria më e madhe tani i dedikohet nipit të vogël 2 vjecar që sic thotë ajo vetë, i ka dhënë një shkëlqim tjetër jetës së saj.
.Zonja Drita, ju jeni nga ato që i keni përjetuar sfidat e integrimit në jetën amerikane me kurajo dhe forcë të admirueshme,është kjo pjesë e temparamentit apo jeta ti strukturon veprimet vetë ngadonjëherë?
Nje shprehje amerikane thotë, “You never know how strong you are until being strong is the only choice you have”- “Asnjëherë nuk e kupton sa e fortë je derisa të qenit e fortë ju mbetet e vetmja zgjedhje”. Të ndërtosh jetën nga e para nuk është e lehtë dhe peripecitë që emigrantët heqin janë sa të ngjashme, aq edhe të ndryshme. Edhe sot e kësaj dite shpeshherë më rastis t’i hedh sytë rrotull e t’i bëj vetes të njëjtën pyetje rrugës për në punë: Edhe sa kohë do të jem këtu? Si është e mundur që i kam lidhur objektivat dhe ëndrrat me këtë lagje, me këtë vend, me këtë grup shoqëror apo kolegësh? Ishim mësuar ta lidhnim të ardhmen tonë, madje edhe të fëmijëve e nipave tanë me të njëtin vend, me të njëjtat rrugë, … hapësirë e kufizuar. Dhe vjen në një vend ku hapësira është aq e madhe sa nuk di as c’të zgjedhësh sepse vendimet duhet të merren në kohë reale kur informacioni dhe përshatshmëria janë akoma të pamjaftueshme. Me fjalë të tjera, prapë hapin e ke të shkurtër apo për një farë kohe mbetesh edhe vend numëro. Megjithatë kur i vë vetes një qëllim, e sidomos kur ke fëmijë apo prindër që presin prej teje, njeriu e gjen forcën dhe nganjëherë, bën më shumë ndoshta edhe nga c’ka menduar.
.Jeni vlerësuar ”Mësuesja e Vitit 2014” ,përtej vlerësimit që përcjell ky stimul që ”Motrat Qiriazi” ia adresojnë cdo vit intelektualeve shqiptare që kontribojnë në cështjet e edukimit këtu në SHBA, cfarë domethënie ka kjo për ju?
Eshtë nder të vlerësohesh nga një organizatë prestigjoze si organizata “Motrat Qiriazi”. Kjo organizatë ka nderuar gra që kanë qenë të suksesshme në jetën e tyre personale por edhe kanë dhënë një kontribut të vyer në edukimin shkollor të shumë nxënësve. Në fakt, sado që bota ka ndryshuar dhe ndryshon dita ditës, arsimi është një fushë e cila i ruan vlerat e veta si edhe më parë. Arsimtarët janë ata që kultivojnë etikën, qytetarinë, por edhe i përgatisin studentët për karrierën që i pret në vazhdimësi. Duke qenë se numri i arsimtarëve këtu në NY është rritur në mënyrë të ndjeshme në këto 7-8 vitet e fundit, të vlerësohesh si “Mësuesja e Vitit” është si të thuash një privilegj dhe pa dyshim një nder që i bëhet individit në fjalë. Kur punon me përkushtim dhe profesionalizëm, frutet janë të kënaqëshme dhe nëse këto arritje vihen në dukje dhe vlerësohen edhe nga komuniteti i gjerë e jo vetëm atje ku individi punon, kënaqësia dyfishohet. Përvec kësaj, për mua kjo ka edhe një domethënie tjetër: më jep imazhin e të qenit në atdheun tim, midis kolegëve dhe profesionistëve me të cilët kemi shumë gjëra të përbashkëta; më jep ndjesinë e vazhdimësisë së asaj që kemi lënë pas por që nuk kemi mundur të shkëputemi prej saj.
A mund të na e përshkruani ”Konferencën e arsimtareve shqiptaro-amerikanë” e para e llojit dhe me siguri e vetmja deri tani .Cfarë përcolli te komuniteti ynë dhe sa prezent është komuniteti shqiptar aq arsimdashës tradicionalisht , në kushtet kur koha nxjerr në pah mirëarsimimin por edhe koston e lartë (si kohë ) që ai nënkuptom.
Organizata e arsimtarëve shqiptaro-amerikanë ka vetëm pak muaj që është formuar. Takimi i parë i hapur u organizua më 23 tetor të këtij viti. Eshtë e vërtetë se komunitetit tonë i ka munguar deri tashmë një rrjet professional ku arsimtarët pa dyshim, por edhe cdokush që ka të bëjë me arsimin si psh. konsulentët, profesorët, ndihmës mësuesit, punonjësit socialë etj. të mund të shkëmbejnë experiencën dhe njohuritë profesionale, të gjejnë mbështetje reciproke, të organizojnë aktivitete të përbashkëta, etj. Kjo organizatë do të jetë mbështetje gjithashtu për komunitetin e gjerë shqiptaro-amerikan në lidhje me nevojat që ata kanë në lidhje me arsimimin e fëmijëve të tyre si dhe perspektivat e së ardhmes në këtë fushë.
Sic e thashë, numri i arsimtarëve dhe punonjësve të tjerë shqiptaro-amerikanë në arsim sa vjen dhe rritet. Në qytetin e Nju Jorkut ka më se 1800 shkolla publike që përfshijnë 1.1 milion nxënës nga kopshti (Kindergarten) deri në klasën e 12-të. Mundësitë për punësim janë konkrete dhe ne si organizatë mund të ndihmojmë dhe orientojmë edhe të rinjtë që synojnë t’i bashkohen këtij profesioni. Do më pëlqente të citoja Mandelën këtu në lidhje me arsimin: “Education is the most powerful weapon we can use to change the world” – “Arsimimi është arma më e fuqishme që mund të përdorim për të ndryshuar botën.” Po t’i bashkojmë aftësitë tona intelektuale dhe të koordinojmë aktivitetin tonë, do të jemi padyshim më të suksesshëm dhe këtë synon edhe organizata jonë.
.Projekti juaj ”Dygjuhësh” është një epërsi që mund të bëjë një hap cilësor në ato dhjetra përpjekje për ruajtjen dhe trashëgimin e gjuhës shqipe këtu në diasporë. A mund të na e panomarizoni ecurinë e deritanishme.
Ashtu është. Projekti dy-gjuhësor është pa dyshim pasioni im më i fuqishëm në lëmin e arsimit. Qysh në Shqipëri kam punuar në disa raste me kurse private të anglishtes dhe tani me një koncept të ngjashëm në Amerikë mund t’u mësojmë fëmijëve të lindur këtu gjuhën e të parëve.
Projekti dy-gjuhësor do t’u sigurojë shqiptarëve për herë të parë shkollën e tyre institucionale nën drejtimin e Bordit të Arsimit (Department of Education). Në këtë shkollë, fëmijët do të studiojnë falas kurrikulumin sipas standardeve të shtetit të Nju Jorkut edhe në shqip, edhe anglisht. Me fjalë të tjera mësimi zhvillohet në shkollë të rregullt publike dhe nxënësit studiojnë një ditë në anglisht dhe ditën tjetër në shqip ose, në mënyrë të ngjashme me këtë, gjysmën e ditës në njërën gjuhë dhe gjysmën në tjetrën. Kjo pasqyrohet edhe në dëftesën shkollore të fëmijës dhe brenda pak viteve ata janë në gjendje t’i shkruajnë, lexojnë dhe kuptojnë të dyja gjuhët dhe kulturën e të dy vendeve.
Dihet se ruajtja e gjuhës amtare ka qenë dhe mbetet dëshirë e shqiptarëve qysh nga Rilindasit dhe deri në ditët e sotme. Por sot kërkesat sociale dhe ekonomike e sjellin këtë nevojë në nivele të tjera. Tani njohja dhe përdorimi i gjuhës duhet të jetë në nivele akademike në të katër komponentet e saj (të shkruarit, të lexuarit, të folurit dhe të të dëgjuarit) dhe prindërit duhet ta kuptojnë se në ekonominë e sotme globale, njohja dhe përvetësimi në të tilla nivele i hap individëve më shumë dyer për prosperitet.
Mësimi integrues ose paralel në dy gjuhë është i bazuar në studime shkencore dhe në eksperiencën e shumë e shumë programeve që janë të përhapura sidomos në Los Angeles, Texas, apo New Mexico ku numri i emigrantëve është vërtet i konsiderueshëm. Në bazë të statistikave të ndryshme, fëmijët që studiojnë në programe integruese dy gjuhëshe arrijnë rezultate më të larta në mësime si edhe në provimet e shtetit të Nju Jorkut, teste të cilat përfshijnë nxënësit që nga klasa e tretë fillore. Programe të tilla egzistojnë në NY në gjuhën hebraishte, kineze, japoneze, në gjuhën e Bangladeshit, në spanjisht dhe frengjisht, por asnjë deri më sot në shqip.
Në të vërtetë nuk është aspak e lehtë për të siguruar një program integrues dy-gjuhësor pasi ka disa kritere të caktuara që duhen përmbushur dhe në të njëjtën kohë ka edhe burokracira të shumta në instancat e larta që kanë fuqinë e miratimit të një programi të tillë. Z. Mark Gjonaj, Asambleisti i parë shqiptar në Nju Jork ka deklaruar mbështetjen e tij të plotë për këtë projekt dhe ka kontaktuar kohët e fundit me zyrtarë të Federatës së Mësuesve të NY dhe tw Bordit tw Arsimit në përpjekje për të përshpejtuar procedurat e miratimit të një programi të tillë. Megjithatë mbetet akoma shumë për të bërë. Unë kam disa muaj që merrem me hartimin e projektit të propozuar në Departamentin e Arsimit (DoE), projekt që përfshin programin mësimor, kualifikimin professional të mësuesve, tekstet dhe materialet që nevojiten, etj. Në këtë fazë është shumë e rëndësishmë të sigurojmë prononcimin e sa më shumë prindërve që janë të interesuar t’i rregjistrojnë fëmijët në këtë program.
Partneri kryesor në këtë proces duket se është KOMUNITETI i shqiptarëve , a keni ndonjë mesazh drejtuar atij.
Në të vërtetë është komuniteti që do t’i japë shtytjen përfundimtare këtij projekti. Nëse në të shkuarën, shumë nëna shqiptare nuk kanë pranuar të flasin një fjalë anglisht me qëllim që ta ruajnë shqipen dhe t’i “detyrojnë” fëmijët e tyre të komunikojnë vetëm në shqip me ta, sot egziston mundësia që kjo dëshirë e trashëguar brez pas brezi të bëhet realitet pa asnjë kusht, pa dhënë asgjë në këmbim dhe mbi të gjitha, mbi baza reale akademike dhe me metodat më bashkëkohore tashmë të provuara si të suksesshme.
Ndoshta ka prindër që kanë merak se mësimi në gjuhën shqipe do të bëhet pengesë për përvetësimin e lëndëve në anglisht ose ndoshta mund të ndikojë për keq në zhvillimin psikik të fëmijëve, apo thjesht studimi paralelisht në dy gjuhë mund të jetë mbingarkesë mendore për ta. Unë dua t’u them atyre se përkundrazi të mësuarit në dy gjuhë jo vetëm e ndihmon përparimin e tyre në mësime por në të njëjtën kohë i bën këta fëmijë akoma më observues, më të thellë në mendimin analitik e po ashtu me kulturë të gjerë.
E vecanta e këtij programi është se u krijon njëkohësisht mundësinë për të përvetësuar dy gjuhët si atyre që kanë lindur në Amerikë dhe e kanë anglishten si gjuhë parësore, edhe atyre që dinë shqip por vetëm pak ose aspak anglisht. Me qëllim që nxënësit të aftësohen të flasin, kuptojnë, lexojnë dhe shkruajnë të dyja gjuhët, rekomandohet që ata të fillojnë jo më vonë se në Kindergarten që këtu në Amerikë ka program të mirëfilltë mësimor apo edhe klasën e parë. Po kështu nevojitet që këta nxënës të qëndrojnë në program për të paktën 5 vjet deri sa të përfundojnë shkollën fillore. Vetëm natyra humane e ka aftësinë e të folurit dhe kjo është më e favorizuar në mosha të vogla pasi periudha me e ndjeshme e pjekurise biologjike të trurit në lidhje me gjuhën lidhet me këtë moshë. Më vonë, një pjesë e madhe e qelizave nervore përkatëse, së bashku me aftësitë përvehtësuese atrofizohen apo edhe humbasin. Kjo është arsyeja që fëmijët dhe të rinjtë mësojnë gjuhë të huaja shumë më lehtë dhe më shpejt sesa të rriturit. Rezultatet janë të dukshme sidomos në shqiptimin e fjalëve dhe aksentin që të rriturit në më të shumtën e rasteve nuk e evitojnë dot.
Në të njëjtën kohë është favorizuese që politikat arsimore të Nju Jorkut e inkurajojnë integrimin në jetën, gjuhën dhe kulturën amerikane paralel me ruajtjen e identitetit etnik, historik, kulturor dhe gjuhësor të emigrantëve. Ky është një shans për brezin e ri në mërgim për t’u zhvilluar si pjesëtarë të të dy kulturave dhe të dy gjuhëve njëkohësisht. Gjuha shqipe duhet mësuar pasi përbën identitetin tonë etnik e historik dhe shërben si investim për kombin. Do të doja të përmendja këtu Rilindasin Filip Shiroka, i cili u drejtohej bashkatdhetarëve nga Kairoja me këto fjalë: «Kurrë nuk kemi të drejtë të quhemi komb i qytetëruar, sado që të mësojmë gjuhë të huaja, sepse kombi nuk qytetërohet vetëm me mësimin e gjuhëve të huaja, por me mësimin e gjuhës së vet!». Do të shtoja këtu se përvecse për atdhetarizëm, brezat e sotëm duhet ta ruajnë gjuhën shqipe edhe për interesa personale, ekonomike dhe kulturore. Dygjuhësia përbën një përparësi edhe në tregun e punës në ekonominë e sotme globale.
Korrektësia, serioziteti, maturimi, racionaliteti janë tipare që ju bëjnë të besueshëm në komunitet, por janë edhe aktorë të tjerë besoj… cilët konkretisht do donit të ishin përkrah tuaj në këtë proces me efekte kaq të vlefshme dhe në shërbim të një kauze që shkon përtej interesave të vogla.
Ta hartosh dhe të vësh në zbatim një program të tillë, është një proces i tërë dhe kërkon shumë punë. Do të doja që kolegët e mi arsimtarë kudo në NY të ndihmojnë në sensibilizimin e prindërve në lidhje me rëndësinë dhe përfitimet që mbart në vetvete mësimi paralel dhe integrimi i dy gjuhëve në aspektin personal dhe atë kombëtar. Në të njëjtën kohë do t’u sugjeroja mësuesve që janë të licensuar të punojnë në Departamentin e Arsimit në NY të punojnë për të zotëruar gjithashtu certifikatën shtesë që kërkohet për mësimdhënie në programe dy-gjuhësore (programi bilingual kërkon 15 kredite shtesë). Të vazhdojmë ta ruajmë me krenari dhe ta trashëgojmë gjuhën e bukur shqipe, gjuhë unike që paraqitet një degë më vete në pemën e gjuhëve indoevropiane dhe që për shekuj me rradhë i ka rezistuar kohërave.
Ju Faleminderit Drita…Ndjej se pas cdo bisede me ju unë shoh nga ajo ”dere e hapur” ku uroj të shoh përherë Dritën kurajoze ,plot ambicje dhe të guximshme me dëshirën e paepur që gjuha shqipe të ruhet, flitet dhe trashëgohet edhe këtu në diasporën e largët.
Dhjetor 2015