Archives for March 2018

COMOEDIA (1927) : INTERVISTA EKSKLUZIVE E ALEKSANDËR MOISIUT

March 30, 2018 by dgreca

….NË LIDHJE ME DEBUTIMIN E TIJ NË PARIS/

Nga Aurenc Bebja*, Francë /Gazeta pariziene, Comoedia, ka botuar, të dielën e 9 tetorit 1927, në ballinë, intervistën ekskluzive të zhvilluar asokohe me aktorin më të madh gjerman me origjinë shqiptare – siç e quan ajo – Z. Aleksandër Moisiun, të cilën, Aurenc Bebja, e ka sjellë për publikun shqiptar, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania” :

“FRANCA KA NJË STIL”, “GJERMANIA ËSHTË NJË LABORATOR”, NA THA Z. ALEKSANDËR MOISIU/

Aleksandër Moisi ka lindur në Trieste, nga një baba shqiptar dhe një nënë fiorentinase. Natën e kaluar, ai ishte duke luajtur “Hamletin” në Këln. Dje, ai mbërriti në Paris në orën pesë. Në orën gjashtë më priti në hotelin e tij

Një sallon i vogël me një tavan të artë dhe kolltuqe të kuqe. Ca valixhe të mëdha në cep, pranë një tavolinë e stolisur vetëm me një telefon, shkurtimisht, një dekor në harmoni të përsosur me këtë njeri ndërkombëtar, i cili pas dhjetë ditësh, do të niset për në Amsterdam, dhe pastaj për Amerikë.Moisi është gjerman i natyralizuar që prej 1918, dhe ai, pa dyshim, është aktori më i madh gjerman. E pyeta atë se cilat ishin situatat krahasuese të teatrit gjerman dhe atij france

Aleksandër Moisiu : – Franca është vendi i traditës. Gjermania, ajo e iniciativave moderne. Gjermania rrallëherë kthehet prapa. Ajo sheh të ardhmen. Franca ka dashurinë e së kaluarës. Ju keni një stil. Ne jemi një laborator provash dhe përpjekjesh të guximshme. Tradita juaj është gjithashtu një cilësi, një virtyt. Arti duhet të jetë i vazhdueshëm. Ne neglizhojmë traditën për të hapur rrugë të reja. Arti reflekton jetën. Jeta jonë është më e shpejtë, plot gulçim. Një shfaqje që zgjat tre orë e mërzit publikun tonë. Francezët kanë më shumë durim !

Pierre Lagarde : – Është herë e parë që do të luani në Paris ?

Aleksandër Moisiu : – Po. E megjithatë, kam dhënë shfaqje, në vitin 1913, në Vaudeville, në një pantomimë të “Një mijë e një netë – Mille et une Nuits” që solli Max Reinhardt : “Sumurun”. Por kujtimet kanë vdekur, ashtu siç ka vdekur ky teatër…Të hënën në mbrëmje do të jetë dita e debutimit tim këtu. Do të luaj rolin “E kufomës së gjallë – Le Cadavre vivant” në gjermanisht dhe, në frëngjisht, një pjesë tjetër të Tolstoit. “E gjithë e mira vjen nga ajo – Tout le bon vient d’elle”, në të cilën mbesa e Tolstoit do të luajë një rol të vogël e të heshtur. Kjo është hera e parë që do të luaj në frëngjisht…

Pierre Lagarde : – Çfarë mendoni për teatrin tonë bashkëkohor .

Aleksandër Moisi çohet. Shikimi i tij bëhet më i ndritshëm.

Aleksandër Moisiu : – Teatri juaj aktual ? Është shumë më cilësor se ai para lufte. Paul Raynal është po aq i madh sa dhe poetik. Më pëlqen Lenormand, Natanson, Jules Romains. Kur të kthehem nga Amerika, do të luaj në Vjenë “Varri në Harkun e Triumfit dhe Frikacaku – Le Tombeau sous l’Arc de Triomphe et Le Lâche”.

Pierre Lagarde : – Çfarë roli preferoni nga të gjithë ato që keni lujatur ?

Aleksandër Moisiu : – Varet. Ne nuk jemi çdo ditë i njëjti njeri. Jeta për ne lind çdo mëngjes. Por kam luajtur më shumë se 1.200 herë “Hamletin”, dhe më shumë se 1.000 herë “Kufomën e gjallë”.Moisi u ul përsëri… Duket i shqetësuar

Aleksandër Moisiu : – Mbi të gjitha, mos më bëni të them asgjë të pakëndshme. E dua Francën marrëzisht. Kanë thënë për mua shumë gjëra të çuditshme. A nuk kanë pretenduar, se gjatë luftës, kam fluturuar mbi Paris me një Fokker ? Çfarë absurditeti !

Aktori i madh u ngrit përsëri, i indinjuar. Ai ecën në dhomë, ndalet dhe më vështon drejt në sy :

Aleksandër Moisiu : – Nëse nuk do ta doja Francë siç e dua, me mendjen dhe zemrën time, a do të isha sot në Paris ?

Zilja e telefonit shkurton bisedën tonë. Z. Moisi duhet të përsërisë pas një çerek ore në Teatrin e Arteve. Duhet të na lë. Duke më shtrënguar dorën, ai shtoi :

Aleksandër Moisiu : – Ju jeni francezi i parë sot që u interesuat për mua… Faleminderit…

Pierre Lagard

Palmat që nuk zunë kokrra dhe tarifa e rrugës së kombit

March 30, 2018 by dgreca

5-Ilir-levonja-2-288x300-1-250x260

Nga Ilir Levonja/Krejt ndryshe nga vëllazërit këtej kufirit, ata në Kosovë reaguan menjëherë. Vëllazërit këtej e kanë me ftesa, e kanë me tu mejtuar, me tu lutur. Kanë nisur udhën ca e-maile në internet. Mblidhemi nga e shtuna, në Kukës…, si thua a protestojmë për taksën e rrugës së Kombit? Krejt ndryshe ata matanë Morinit, harxhuan ca karburant, ca frymë boriesh. I shkruan ca parulla. Këta, këtej e kanë në modë, paracaktojnë datën, porosisin autobuzë etj. Një lloj strategjie pensionistësh, sepse ajo shoqëri që ka humbur sensin e reagimit, ko a dalë në pension.?! Ose është tërësëshisht bashkëpunëtore me padrejtësinë. Nuk ka rrugë të mesme. Nga ana tjetër ka një vërshim me ironi mbi taksimet dhe të tjera. Duke u përfshirë në atë gjullurdinë, karakteristikë e jona, zhurmën për të kaluar radhën. Apo në inversionet politike të meritave, çmeritave, detyrimeve dhe taksimit. E vërteta është se, pagesa e kërkuar nga qeveria nuk është taksë. Taksë është ajo që quhet leje qarkullimi për automjete. Dhe nuk e di pse nuk i dallojmë dot këto. Ose nuk duam?! Ose…, dalim prapë tek konstatimi i mësipërm, se, jemi bashkëpunëtorë në zhvatjen që i bëjmë vetvetes. Në rastin konkret, ajo që të bën ta quash si një shqetësim normal të vëllezërve matanë Morinit, por edhe brenda Shqipërisë, me sa kam parë në ato kronikat televizeve të lajmeve, ka një dakortësi dhe një vetëndërgjegjësim social që tarifat e rrugëve duhet të vihen në praktikë. Pra të gjithë janë të ndërgjegjshëm që duhet paguar. Ndryshe nuk mirëmbahen rrugët. Këto janë praktika normale kudo në botë. Por edhe ke se kujt t’i kërkosh llogari në ato mishmashet ku përfshihen aksidentet, ku shpesh mungojnë deri elementët më fillestarë të paralajmërimit. Punohet në rrugë si e kur ta dojë qejfi, pa asnjë tabelë sinjalizuese etj. Kjo nuk është se do i shmangi të gjitha, por do t’i minimizojë ato. Do minimizonte dhe edukonte qarkullimin me njoftime e të tjera, duke bërë të mundur edhe ripërtrimin e rrugëve dytësore. Ato që ne i kemi lënë në harresë, si, relike arkeologjike. Janë akoma të domsdoshme. Madje do u ndihet mungesa shumë shpejtë. E gjitha është se njerëzve u duket tepër e lartë. Dhe me të drejtë. Pasi tek ne, përfundimet tarifore nxirren nga ata specialistë reaktorë partish, të cilët për të mbushur gropat e buxhetit nxitojnë në akordime. Janë ato gropa të shkaktuara nga tritoli, shembjet me tritol, me urra. Janë ato gropa nga ato palmat e thara të rrugës së Durrësit. Dhe dëmet infrastrukturoe që sollën nga pas, si përmbytja e biznesve anës autostradës. Po të mos ishin tharë palmat e rrugës së Durrësit, tarifa e rrugës së kombit do ishte më e ulët. Kjo është e frikshme, pasi janë simptoma të deficiteve qeveritare, të një shteti në falimentim. Kjo edhe për faktin se tarifat vendosen të mirëstudiuara dhe në bazë të të ardhurave të pagave mesatare të komunitetit. Në ktë kontekst Shqipëria është në atë gjashtëshen e fundit të vendeve të Europës, pa le pastaj më gjerë në botë. Dhe nuk ka rëndësi se cili faktor nga jashtë do kaloj në rrugën tënde. Aq më mirë kur ky, është me shumicë. E them këtë nga ca mendje që e shohin me syrin nga sipër, sikur ata matanë Morinit, po ankohen si shumë dhe të paguajnë kokërr më kokërr se kështu duam ne. Vetëm në ekonomi nuk ka me dua unë kështu, hiqeni nga mendja këtë. E kemi pas postulat në ato monedhat tona, i paguhet prurësit më të parë. Dhe pas kësaj shtoni, edhe tjetër, jo vetëm që i paguhet po t’i rrish edhe drejtë. Klienti është po aq i shenjtë sa prona, një dualitet që sjell vetëm progresin. Pa u futur më tej në faktin kombëtar.

E rëndësishme dhe ajo që duhet t’i gëzohemi, është më në fund ndërgjegjësimi i pagesës, tarifës. Kaq… sepse vimë dhe jetojmë akoma nën atë kulturën nën dorë dhe bëje për mua.

Tarifat dalin në kollaj. Dhe me kalimin e kohës, në bazë të shërbimeve që ofron konçesionari. Apo ai që do i dali për zot kësaj pune, mund edhe të ndryshojnë. Kështu me shpatë të madhe, përmes unit, vepron vetëm Kim Young-u i Koresë së Veriut.

BISEDA PUTIN- VUÇIÇ NE KOMENTIN E AP & TASSIT

March 30, 2018 by dgreca

PRESIDENTI I SERBISE DHE AI I RUSISE DISKUTUEN INCIDENTIN QE GJAU NE KOSOVE/

Simbas AP e TASSIT/
Perktheu per Diellin Gjon Kadeli/
Presidenti i Serbise Aleksander Vuciq pati nji besede telefonike me Presidentin e Rusise Vladimir Putin rreth arrestimit te nji zyrtari te nalte te Srbise ne Kosove. Drejtori i zyres qeveritare serbe qe merret me ceshtjen e Kosoves Marko Gjuriq u arrestue dhe u debue nga Kosova me 26 mars,mbasi hyni pa leje zyrtare ne Kosove.Ai u arrestue ne qytetin e Mitrovices, i cili asht i ndam ndermjet bashkesise shqiptare dhe asaj serbe.Ky incident shkaktoi shqetsim se mund te perfundoje ne perseritjen e trazinave ne ate zone.
Simbas nji deklarate nga zyra e Vuciqit, presidenti serb kerkoi keshillime nga Putini se si me iu kunder vu kesaj dhune nga ana e Kosoves kunder serbve.
Ne ate deklarate u tha gjithashtu se Vuciq kerkoi keshillime nga Putini “sepse, asht plotesisht e qarte,se shqiptaret e Kosoves kane perkrahje te madhe, nga shume vende perendimore per deklarimin e njianshem te pavarsise se Kosoves para dhjete vjeteve.”
Ne nji deklarate te Kremlinit thuhet se Putini dhe presidenti Viciq e shqyrtuen ceshtjen e Kosoves “ne kontekstin e nji veprimi provokues nga autoritete e Prishtines.” kunder Gjuriqit.
Me 28 te vazhduesit, pakica kombetare serbe e Kosoves kerkoi qe ministri i mbrendshem dhe shefi i policis te japin dorheqjen per arsye te arrestimit te Gjuriqit.
Nderkohe qe Rusia perkrah pretendimet serbe ndaj ish krahines ne fjale,Shtetet e Bashkueme e shume vende perendimore e kane njoftun pavvaresine e Kosoves.

Pëllumb Xhufi: një intelektual i mbrujtur në Perëndim!

March 30, 2018 by dgreca

-Duket se virusi komunist është tepër rezistent e asnjë lloj kure nuk e shuan dot plotësisht/

NGA ILIR HASHORVA/

Arben Putoja në librin e tij “Jetë me kujtime”, thotë:“Enver Hoxha përqafoi hap pas hapi metodat ekstreme të ideologjisë komuniste. Unë që e kam njohur personalisht …, e kam pasur gjithnjë të vështirë të konceptoj një intelektual të mbrujtur sadopak me kulturën franceze, të ndjekë verbërisht dogmat staliniste, të ndërmarrë e të zbatojë në shkallë të gjerë një politikë shtypjeje të pamëshirshme.”

Duke perifrazuar Arben Puton, mund të them për Pëllumb Xhufin: E kam shumë të vështirë të konceptoj një intelektual të mbrujtur sado pak më kulturën perëndimore, të ndjekë verbërisht dogmat enveriste dhe të t’i dale përkrah krimit komunist.

Duket se virusi komunist është tepër rezistent e asnjë lloj kure nuk e shuan dot plotësisht.

Në një bisedë që bën në emisionin e Dritan Hilës në televizion, Pëllumb Xhufi indinjohet thellësisht, sepse kampi i internimit i Tepelenës është krahasuar me kampin nazist të Aushvicit dhe është quajtur Aushvici shqiptar. Ai e shpjegon kështu, se përse nuk duhet quajtur ashtu: “sepse kazermat ku u strehuan të internuarit ishin me tulla dhe se kampi i Maliqit ishte më i tmerrshëm se ai i Tepelenës”. Thotë se e ka parë vetë atë kamp, aty nga vitet gjashtëdhjetë (i bie që të ketë qenë rreth 15 vjeç!), pasi kishte aty një shok ushtar dhe prandaj flet me baza!

Me të vërtetë është për të vënë duart në kokë me logjikën e këtij historiani (unë besoj se asnjë person i ideologjizuar nuk mund të jetë a të bëhet historia, çfarëdo shkolle të bëjë e çfarëdo kulture që të marrë), që del të paktën një herë në javë në televizion për t’u mbushur mendjen shqiptarëve për drejtësinë e politikës komuniste në Shqipëri.

Së pari, qenia me tulla e kazermave të kampit të Tepelenës nuk e ndryshon fare krahasimin që bëhet me Aushvicin, pasi edhe kapanonët e Aushvicit ishin me tulla. Së dyti, në qoftë se kampi i Maliqit ishte më i tmerrshëm se kampi i Tepelenës (megjithëse Pëllumbi nuk thotë se ç’e bënte atë kamp më të tmerrshëm), nuk do të thotë se kampi i Tepelenës nuk ishte i tmerrshëm dhe i ngjashëm me Aushvicin, pasi edhe Aushvici nuk ishte kampi më i tmerrshëm nazist, në atë kamp edhe punohej. Kampi i Treblinkës ishte më i tmerrshëm, pasi në atë kamp, ata që çoheshin, çoheshin drejt e për t’u vrarë. Duke lënë mënjanë arsyet e Xhufit, ndonëse krahasimi i kampit komunist të Tepelenës me atë të nazist të Aushvicit mund të jetë edhe pak i ekzagjeruar, ashtu siç janë në përgjithësi krahasimet apo metaforat kur duhet theksuar diçka, krahasimi nuk është shumë larg realitetit. Kampi ka qenë vërtet i tmerrshëm dhe jashtë çdo standardi human.

Pëllumb Xhufi thotë se ka parë dokumentet e CIA-s për atë kamp, por nuk thotë se ç’thonë dokumentet e CIA-s për çështjen që ngre dhe mbron, nuk thotë nëse në të janë kryer apo jo krime dhe krim nuk është vetëm vrasja me plumb nga gardiani apo polici, apo mbytja në llucë dhe varrosja po aty, siç ka bërë komandanti i kampit të Maliqit, Stasi Markoja (vëllai i Rita Markos, anëtarit të kupolës më të lartë komuniste, i Byrosë Politike) me të internuarit e atij kampi, krim është edhe çdo gjë tjetër që u bë në atë kamp: që nga ushqimi dhe nga kushtet e jetës që bënin të vdisnin çdo ditë të rritur e çiliminj, e deri te internimi aty i njerëzve pa asnjë faj personal.

Pëllumb Xhufi thotë se në atë kamp ishin mbyllur familjarë të atyre që ishin arratisur në Jugosllavi dhe stërviteshin aty për të rrëzuar pushtetin e Enver Hoxhës. Informatat për këtë pohim, siç thotë vetë, i kishte marrë nga një shok! Në bazë të këtyre informatave prej shokut, justifikon internimin e mijëra familjarëve të të arratisurve në kampin e Tepelenës! Ndërsa për aktivitetin e shqiptarëve të arratisur mjaftohet me ato “që i ka thënë një shok”, për kampin e Tepelenës ka vajtur dhe ka parë dokumentet e CIA-s në Amerikë, që në të vërtetë nuk thonë ndonjë gjë të rëndësishme, dhe nuk ka marrë mundimin të shkojë e të pyesë asnjë të mbijetuar të atij kampi që i ka gjallë në Shqipëri, për të marrë vesh se ç‘kishte ndodhur vërtetë në atë kamp.

Të dalësh sot përkrah krimeve të komunizmit, në një kohë që, ndonëse jo të gjitha, por edhe ato krime që janë bërë të njohura deri tashti, janë të mjafta për ta quajtur sistemin komunist jo diktatorial, por kriminal, në një kohë kur duam të futemi në Europë, sado i mbrujtur të jesh me komunizëm, është krim në vete.

Në tetor të vitit 1998, drejtësia gjermane kërkoi që Le Pen-it, Kryetar i partisë së Djathtë Franceze (Fronti Nacional) t’i hiqej imuniteti parlamentar nga Parlamenti Evropian (dhe në të vërtetë iu hoq), për t’iu nënshtruar hetimeve të drejtësisë gjermane, sepse një vit më parë kishte thënë në Gjermani: “Furrat e gazit (krematoriumet ku nazistët digjnin trupat e hebrenjve) kanë qenë vetëm një pjesë e vogël (një detaj) i historisë së Luftës së Dytë Botërore”. Sipas ligjeve antinaziste gjermane, kjo deklaratë konsiderohej si nxitje e urrejtjes raciale dhe dënohej deri në 5 vjet burg. Ligjet antinaziste (në kuadër të denazistizimit) në Gjermani janë shumë të forta edhe sot, pas më shumë se 70 vjetësh të mundjes së nazizmit. E kush mund të kritikohet, akuzohet apo dënohet sot në Shqipëri se thotë diçka në favor të shtetit të vjetër komunist dhe të krimeve të tij?!

Mbeturinat e komunizmit në Shqipëri janë të forta si në veprime, edhe në mendësi. Ato janë të forta dhe aktive në mos pranimin e krimit komunist apo në justifikimin e tij dhe krejt të ngjashme me veprimet dhe me mendësitë naziste.

Oto Olendorfi, komandanti i divizionit vrasës nazist D, baba i pesë fëmijëve, njeri i arsimuar mirë, kur u pyet në Gjyqin e Nurembergut për vrasjet, shpjegoi se ato ishin kryer për vetëmbrojtje. Kur iu tha në gjyq se kishte qenë Gjermania ajo që kishte sulmuar fqinjët, ai tha se Gjermania e dinte se fqinjët ndonjë ditë do ta sulmonin dhe prandaj ajo i sulmoi e para. Kur pastaj u pyet se përse u vranë të gjithë hebrenjtë, ai u përgjigj se hebrenjtë ishin në favor të bolshevikëve dhe, prandaj, duheshin eliminuar edhe ata. Dhe kur u pyet më në fund se përse u vranë mijëra fëmijë, ai tha se ata do të rriteshin dhe kur të merrnin vesh se ne kishim eliminuar prindërit e tyre, do të bëheshin armiqtë tanë. “Ne po punonim për një siguri afatgjatë, prandaj na duhej t’i vritnim edhe ata” – tha Olendorfi. Oto Olendorfi u dënua me vdekje dhe u var në burgun Landsberg në Bavari më 8 korrik të vitit 1951.

Në librin e tyre “Mëngjesi i magjistarëve”, Luis Povels (Louis Pauwels) dhe Jacques Berzhier (Zhak Bergier), thonë kështu për ato që panë dhe dëgjuan në Gjyqin e Nurembergut:

“Disa seksione të Gjyqit të Nurembergut ishin pa kuptim. Gjykatësit nuk mundnin të krijonin asnjë lloj komunikimi me ata që ishin përgjegjës… Përballeshin dy botë të ndryshme që nuk mund të komunikonin. Ishte njëlloj si të gjykoje krijesa nga Marsi me standardet e qytetërimit nga toka… Një qytetërim krejtësisht i ndryshëm ishte krijuar në Gjermani në harkun e pak viteve dhe bota as që e kishte kuptuar se ç’ndodhte. Nismëtarët e atij qytetërimi nuk kishin asnjë ngjashmëri intelektuale, morale apo shpirtërore me ne… përveçse ngjashmërisë së jashtme.” Po kështu u krijua një qytetërim anormal edhe në Shqipëri gjatë komunizmit, qytetërim që vazhdon të mbijetojë edhe sot në mbeturinat e atij regjimi dhe, po kështu, ai qytetërim është krejt i ndryshëm dhe i pakuptueshëm për qytetërimin normal e human.

Dhe, për ta mbyllur këtë shkrim për justifikimet komuniste dhe kriminale të Pëllumb Xhufit, po citoj përsëri një pjesë nga libri i Arben Putos, edhe ky komunist dogmatik si Pëllumb Xhufi, por që nga fund i jetës i thirri pak mendjes dhe i pa më qartë punët e komunizmit: Ai shkruan:

“E kam përmendur vetë, por edhe im atë, Qazua, e ka shkruar në kujtimet se ka qenë simpatizant i Fan Nolit. Në kohën e qeverisë s tij, ai u emërua sekretar i Prefektures së Gjirokastrës. Pas rikthimit të Zogut, nuk qenë të paktë ata që u goditën edhe në nivel të qeverisjes lokale. Më 1925, ai u internua dy here: një here në Krujë dhe një here në ishullin e Sazanit. Por familjen e tij, ne fëmijët, nuk na preku njeri.”

E shani Zogun, e quani kriminel, e quani satrap, por nuk kuptoni sa larg jeni prej tij!

Vërtet, mirë me baballarët që qenkan arratisur në Jugosllavi si armiq aktivë të komunizmit e që, po t’i kapnin, justifikohej dënimi, po me pleqtë, gratë, nënat e fëmijët ç’patën që i internuan dhe vranë rreth 300 prej tyre? Dhe internimet nuk ndodhën vetëm atëherë, ato vazhduan pa ndërprerje, deri sa dha shpirt ai regjim kriminal. Dhe justifikimi është po ai që jep Olendorfi për krimin nazist: pasardhësit e armiqve tanë, kur të rriteshin, do të bëheshin edhe ata armiq e, prandaj, duhej të eliminoheshin që në atë kohë!

Le të shpresojmë se një ditë, ashtu si Arben Putos, do t’i vijnë mend edhe Pëllumb Xhufit dhe do të flasë më realisht për komunizmin dhe krimet e tij. Por edhe në mos i ardhshin mend, edhe në mos foltë, edhe në vazhdoftë kështu, vendi nuk humbet ndonjë gjë të madhe nga ky e nga njerëz si ky. E vërteta po del çdo ditë në shesh. Komunizmi ishte sinonimi i krimit e kush e mohon këtë, është vetë kriminel.

Nju Jork, mars, 2018 Ilir Hashorva

Hisja e Diellit në penën rrëfyese të Ilir Shaqirit….

March 30, 2018 by dgreca

Essse analizë rreth romanit “Lemza e Dheut”, i autorit, këngëtarit dhe kantautorit të njohur kosovar, Ilir Shaqiri…/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

1-raimondaok

“Oscar Wilde ka thënë se të shkruarit është 10% dhunti, aftësi apo talent dhe 90% disiplinë.”/

Pasioni për letërsinë dhe të shkruarit letërsi është ndjenjë e fortë e brendshme që ka një kundërshtar të madh, që vjen e rritet përditë, -atë të konsideruarit zanat! Sepse një shkrimtar nuk është i ndryshëm nga poeti apo kantautori, deri te edhe njeriu i thjeshtë qoftë një murator apo shofer autobusi. Secili prej tyre vepron me disiplinë. Pra edhe shkrimtarit, njësoj si punë e atyre që përmenda pak më lart, -i duhet disiplinë për të shkruar. Kjo nuk është detyrë e lehtë. Kërkon vetmi, përkushtim dhe i izoluar, larg shoqërisë. Do kurajo, guxim dhe vullnet të fortë për ta bërë atë. Në kuptimin se; shkrimtari gjatë procesit të të shkruarit nuk është vetvetja, por është dikush tjetër. Shkrimtari bën lexuesin të kridhet brenda dhe të rreket nga zhvillimi i ngjarjeve dhe heronjtë e veprës së tij, që jetojnë për një kohë në ndërgjegjen e lexuesit, i cili hyn thellë në qëndrimin dhe sjelljen e personazheve.

“Lemza e dheut” titullohet romani i botuar së fundmi dhe i vlerësuar ndjeshëm dhe profesionalisht nga kritika ideo-artistike -historike e kohës, dalë nga Biblioteka Kombëtare e Kosovës, “Pjetër Bogdani”, 2016-ë. Është një vepër midis letërsisë e publicistikës në zhanrin e letërsisë historike dokumentare, shkruar e shprehur me ndjeshmëri e inteligjencë, nga Artistit i Shquar, kantautori kosovar, shkrimtari Ilir Shaqiri. Romani është i përbërë në disa etapa. E parë në këndvështrimin që sapo lexon titullin e veprës, ajo të ngjall kurreshtjen për domethënien shpirtërore, – “lemza” si simbolika e kujtesës dhe tingulli që del nga paqja shpirtërore. Që në faqet e para të romanit, autori Shaqiri ka krijuar hapësirë për të eksploruar rrëfimin e tij, dhe po kështu do të mbetet gjithmonë deri në faqen e fundit, i pakapshëm me nuancimet e lidhjet e panumurta psiko-emocionale mes personazheve kryesorë dhe plot të tjerëve, realë, origjinalë dhe imagjinarë.

Përmbajtja e veprës me tërë gjallërinë dramat dhe kontrastet shoqërore, kuptimin ideor dhe realizimin ideo-artstik -letrar shpaloset me përfytyrime të gjalla që janë të mbushura me detaje të gjetura. Tematika e problemeve, ngjarjeve dhe personazheve cfaqen në të nga forca përrgjithësuese narrative, që autori ka marrë falë inspirimit jetësor e njerëzor, për ta rrëfyer në vepër.

Ndonëse fabula e romanit është bindëse dhe ngjarjet rishfaqen herë-pas-here, autori Shaqiri nuk e përsërit veten, ose më saktë; autori vazhdimisht fletë mbas flete, e tejkalon pritjen dhe shpresën e lexuesit nëpërmjet larmisë dhe imagjinatës së pasur të konceptit për DHEUN (kupto-Kombin) dhe cështjes së pazgjidhur shqiptare në Ballkan. Që në faqet e para teksa i lexon ato, autori Shaqiri të përfshin natyrshëm në atmosferën e post-luftës në Kosovë dhe përpjekjet e djalërisë dhe inteligjencës kosovare për të ndërtuar shtetin në një sistem demokratik e të pavarur. Stili i të shkruarit është i drejtëpërdrejtë në përqasjen e ngjarjeve, përjetimin dhe përvojat jetësore, duke qenë se romani është shkruar nga këndvështrimi i një personazhi, që në disa raste është vetë autori. Bisedat janë tejet interesante, të mbështetura edhe nga personazhet e tjerë realë dhe ata të krijuar prej autorit, duke i rreshtuar në krah të njëri-tjetrit, dhe përmes tyre, autori mban një ritëm të qëndrueshëm dhe kurrë në rritje i mërzitshëm. Personazhet e romanit janë njerës historikë, por mes tyre ka edhe njerës të zakonëshëm të thjeshtë, jetët e të cilëve bëhen të ngatërruara në një mënyrë ose në një tjetër. Ai fillon ngadalë duke absorbuar të gjitha karakteret dhe për të kuptuar cështjet personale, social-ekonomike kulturore e historike që prekin të gjithë, duke e bërë cdo gjë që ndodh me të, të prekëshme, më të afërt e më të besueshme. E gjithë kjo mënyrë rrëfyese zhbirohet në kontaktin e mistikes, mitikes, psikikes dhe magjisë në histori dhe jetën sociale. Janë ngjarje unike dhe shpirtërore, që duket pothuajse e zakonëshme për ata me të dhe prekjen e gjakut amëtar shqiptar. Autori Shaqiri në cdo etapë të romanit përshkruan histori e personazhe origjinalë e realë, tronditës dhe të denjë, njerës të përkushtuar për të bërë shtet dhe në anën tjetër autori përshkruan edhe personazhe provokues e rrënqethës ndaj realitetit social-ekonomik-politik, ku “luksi” i të qënit “me pushtet” shoqërohet me pompozitetin e këtyre “njerezve të mëdhenj”, bisedat e fjalimet e tyre nën mantelin gri, ironik e sarkastik, komik plot dredha e finte, dhe fati i Kosovës cfaqet në pokerin e modernitetit ballkanik, luftës për pushtet, frikë dhe izolim, vlerës e antivlerës.

“Lajme të zakonëshme, për kryeministrin, për kryekuvendarin, për kuvendin, nga i cili po dëgjojmë atë që nuk duhet dëgjuar kurrë nga gojët e kuvendarëve; plot urrejtje, gjysmë të vërteta, pak të vërteta e shumë të pavërteta për njëri tjetrin, për bëmat e tyre të mëhershme e të tashme”. Në roman autori me finesë e inteligjencë, përshkruan politikanë hipokritë që e mbështesin rrugën e tyre në gënjeshtra dhe korrupsionin pasiv, njerës që futen në rrjedhën e ligjit të konkurencës, mitomanë e grafomanë, mediokër dhe rrushfetxhinj, për pasuri e lavdi të rremë, për pazarllëqe postesh në bashki, qeveri e institucione të rëndësishme. Dhe kudo përtej këtij dekori pesimist e optimist, grotesk e dëshëpërues, vepron në heshtje -forca e parasë dhe interesi, jetesën e mbijetesën, -bashkëudhëtarë të ngjarjeve e situatave të ndryshme dhe të pashërueshme ndaj ndjeshmërisë së shtetit më të ri në botë, Kosovës. Këto janë gjëra që nuk mund t’i shmangim se janë thjesht pjesë të jetës. Autorit i dhembin fort këto plagë e gjymtime të shoqërisë së brishtë kosovare, ai ngre zërin ndaj tyre, guxon dhe nuk ngurron të drejtojë gishtin ndaj institucioneve shtetërore dhe korrupsionin që ka kapur ato.

“Lajmi i parë filloi me fjalët; edhe vipave u rrënohet shtëpia….duke përmendur emrin tim dhe të birit tim kompozitor, sikur ne të mos kishim të drejtë të ndërtonim e të jetonim në këtë nënqiell.” Denoncues jo vetëm kundër veseve, dobësive e plagëve të shoqërisë; “Paska qenë i dehur ky rrënuesi i kryeqytetit, atë mbrëmje kur të dha lejë për ndërtim….edhe sonte i dehur më duket, dehur po flet…/-I dehur nga mendja e zemërprishtësia./-Mos më thuaj se për këtë veprim, nuk dinë gjë kryetari i Prishtinës dhe kryeministri i Kosovës?/-Pa dijeninë e tyre, asgjë nuk bëhet në Kosovë.”,-por autori Shaqiri kritikon rreptë diku më thellë: ndaj institucioneve shtetërore dhe atyre që i kanë dalë për zot Kosovës; “Injoranca është origjina e gjithë të këqijave”( Sokrati). Qytetarët e kryeqytetit nën thundrën e hyqymetit, tash për tash mund të bëjnë vetëm përtypjen e dhembjes me dhëmbë. Të udhëzojë e të durojë është borxhi i të mëncurit ndaj budallait,-thotë populli ynë urtë.” -Autori Shaqiri guxon dhe demaskon hipokritët, injorantët dhe karrieristët e kapur mbas pushtetit, dhe e shfrytëzojnë atë për interesat dhe makutërinë e kryetarëve e parlamentarëve, që në fakt janë zgjedhur aty për të lehtësuar plagët e njerësve të thjeshtë, krizat ekonomike e sociale, diskriminimin mes vedit- “njerëzve të mëdhenj” dhe njerësve të zakonëshëm, të thjeshtë. Të gjitha këto përshkrime të detajuara, të tipareve fizike dhe ndërgjegjes shpirtërore, mendore dhe njerëzore, autori Shaqiri zbulon traumatizimin e shoqërisë e mbuluar nga krizat social-ekonomike, regresit e progresit, të varfër e të pasur, konfliktit të interesave të së shkuarës dhe konseguencat e të ardhmes. Realitete këto që e bëjnë rrëfimin e Shaqirit të nënkuptuar në shumicën e situatave të kronikës së jetës së përditëshme. Autori ka gjetur mënyrën më të shkëlqyer ekspresive, delikate e kapricioze, të rreptë e të butë për të ekspozuar gjendjen sociale të shtresave të shoqërisë. Duke lexuar romanin hasim shumë personazhe të ndryshme, me emrat e tyre realë dhe origjinalë në formë e funksion që ata kanë patur në histori, hasim personazhe imagjinarë, dhe autori mban ekuilibrin mes tyre dhe i sjell ata po aq gjallërisht e mjeshtërisht me të mirat e të metat e tyre, ecjen e ngadaltë të jetës me kontrastet shoqërore për liri -demokraci, dhe konsolidimin e indipendencës kombëtare.Teknika e kombinimit dhe komunikimit mes personazheve realë dhe imagjinarë, është një akt tjetër i sukseshëm e balancues me stil elegant, intensivitet e të hijshëm, poetik e prozaik, që e bëjnë romanin interesant dhe optimist, dhe përbën një nga vlerat dhe vecantitë më dalluese të artistit dhe shkrimtarit, Ilir Shaqiri. Duke u kujdesur dhe menaxhuar mjeshtërisht për të pasqyruar në mënyrë realiste jetën dhe mbijetesën, autori Shaqiri me inteligjencë dhe dhëmbshuri bën një paraqitje të shkëlqyer në vendosjen e personazhit femër, Soses-strumbullari i veprimeve në roman- më e ndikuara në shtjellimin e romanit, grua e brishtë, tradicionale dhe e kohës, njerëzore, herë pesimiste dhe herë optimiste, herë me buzë të kuq e herë pa të, herë spontane dhe herë interesante guxon e jeton brenda kontrasteve dhe përplasjes mes dy realiteteve; të një bote të përciptë, patetike e spekulative dhe botës reale në udhëtmin e lumtur e të trishtë të jetës.

Romani “Lemza e Dheut”, ndërthuret me individët, familjen, njerëzoren e hyjnoren, unitetin, dheun e atdheun, brenda një epike të pafund në sajë të muzës së dheut e At’Dheut, -metaforat e metamorfozës së jetës. Duke e rrëfyer atë në rrafshin historik, autori Shaqiri reflekton të jashtëzakonëshmen mitike me kronologjinë e “Lemza e Dheut”, mbi disa gjenerata, “mëkatet origjinale” të modelit e një Ballkani të rrethuar e të trazuar nga barbarët sllavë, implikimit të ngjarjeve, epokës së mëkatit e fajit, të fajëshmes e të pafajshmes, dhunë e ndëshkim, copëtimit ballkanik dhe ndarjes së dheut (kupto-Kosovën) padrejtësisht, fizikisht, psikollogjikisht, emocionalisht nga toka mëmë. “Mëkatari i Ballkanit”– e ka emërtuar autori -që nënkupton dualitetin simbolik dhe ekzaltimin moral të ndërthurrjes së personalitetit dhe mentalitetit të mëkatarëve me tru të turbullt e sy të trëmbur nga hija e rrënojës që lënë pas, ngushëlluese e të tmerrëshme, kërcënuese dhe hije rrënojash psiqike e shpirtërore me egërsinë e frikëshme të mëkatit. Hije histori të së shkuarës, -autori i përdor artistkisht e mjaft origjinale, – bëhen ekspozim i përsosur i atyre lloj “bekimesh” që ishin bërë ligje ngadhnjyese të politikave ekspasionuese, genocid dhe vdekjembjellëse në tokën e butë të dardanëve”-por që ende vazhdojnë të mbajnë peng të tashmen! “Bëri e cfarë nuk bëri mëkatari, shoi etjen e tij, duke rrënuar botën përreth, në përpjekje të zgjerimeve e të zotërimeve të farës së tij, e cila përfundimisht ishte lëcitur me njerëzoren, me ligjet njerëzore të paligjëshme për mendjet e tyre. Kishte harruar llërëpërgjakuri i Ballkanit se Perëndia nuk mbron mëkatarë.”,– shprehet autori. Forca narrative e autorit është komponenti më i fuqishëm i romanit. Autori duke ndërthurrur linja të ndryshme zbulon me vërtetësi e guxim tërë mekanizmin djallëzor të “Mëkatarit të Ballkanit”, intrigat dhe stereotipet e mëkatit, ashpërsinë dhe cinizmin e pashoq të “mëkatarit”, që nuk njeh kufijtë e moralit njerëzor për t’u zmbrapsur para akteve të genocidit, vrasjeve barbare e cnjerëzore, braktisjes së tokave të të parëve, ikjes e kthimit. Vështrimi depërtues i autorit kap aq shumë lidhje të dukëshme e të padukëshme, dhe rrëfimi kthehet në një prirje realiste e shpresëdhënëse sepse “Rinia nga hiri hyjnor është provë e lirisë”, ka thënë një i ditur”. Mesazh hyjnor e njerëzor, shpërthyes e shpirtëror ky i autorit Shaqiri, se përtej optikës së tyre është gjenerata, rinia dhe shpresa që hapin një botë të tërë, të lirë e të pavarur. Përkushtimi që ai tregon dhe vendos të shkruajë, përshkrimin me ndjenjë e mjeshtëri rrëfyese, artist e kantautor, poet dhe esseist mjaft i njohur, me opinione politike, letrare e sociale, editoriale dhe reportazhe e dokumentare, kolumnat në TV dhe aktiviteti i tij artistik në muzikë e art, projektet dhe ambicjet, -janë disa nga pikat më të forta të romancierit Ilir Shaqiri, të cilat janë shprehur dhe përshtatur ndjeshëm dhe admirueshëm nëpërmjet anektodave, gojëdhënave, fabulave dhe legjendave në roman. Mëncuria, urtësia, kultura dhe ndjeshmëria e personazheve të romanit, kurreshtarë dhe guximtarë, me anën e të cilëve, autori ka rritur narracionin e dialogut mes personalitetit të tij dhe personalitetit të tyre, dhe ekzistenca kolektive bëhen “ujëvarë” anektodash, aforizma dhe thënje të urta. Nëpërmjet tyre autori Shaqiri i ka dhënë formë, funksion e përmbajtje, ide e kuptim etapave të romanit, etapa që janë të mirëkonceptuara në këtë vepër letraro-historike, dhe gjithashtu përkojnë me epokat dhe trajtojnë periudha të ndryshme të vetëdijes historike shqiptare. Teksa pasqyron motivet kryesore të implikimeve historike, ideollogjike e sociale, të rrëfyera me mjeshtëri artistike letrare dhe stil publicistik, tregojnë se angazhimi social, kulturor dhe historik i artistit Ilir Shaqiri vazhdon të mbetet i fortë e i fuqishëm, -por edhe tejpërtej reformimit të brendëshmëm njerëzor, qytetar dhe intelektual, të identifikuara nga dashuria njerëzore e palcës së “ Lemza e Dheut”,- për Atdheun, Kombin dhe Historinë. Është një strategji e shkëlqyer e autorit Shaqiri, për të joshur e tërhequr lexuesin tërësisht me grintën historike e gjeografike të tij, udhëtimeve të tij në tokën arbërore dhe atë amëtare, grinta rrëfyese e tij, për të përjetësuar rigjallërimin e historisë së popullit dhe trojeve shqiptare. Autori Ilir Shaqiri është dëshmitar i një procesi historik, të cilin askush nuk e besonte si të mundshëm, faktet dhe dëshmitë historike, ngjarjet interesante, mitet e simbolet e cmuara; argumente këto, që autori, imazh pas imazhi zbulon sistemin e vlerave etike dhe shpirtërore, më të mira të popullit dhe inteligjencës kosovare. Me vitalitetin e të shkruarit të një vepre me sfond të gjerë jetësor, autori rishikon historinë e një perspektivë të fuqishme e të dyfishtë të ngjarjeve dhe mbresave historike, nëpërmjet së kaluarës dhe të tashmes, në nivelin historik, filozofik dhe ideologjik. Në sintezën e dhimbëshme dhe të shkruar mjeshtërisht dhimbshëm, autori përshkruan udhëtimet në territoret etnike, të ndara e grabitura padrejtësisht në periudha të caktuara historike, sakrificës, kalvarit të dhimbjeve dhe sfidës për t’u miqësuar me tokën “njerkë”. Autori Shaqiri na zbulon se bota njerëzore kishte rënë pre e sëmundjes me rrënjë më të thella në shekuj, që i detyronin shqiptarët të shpërnguleshin nga toka mëmë, ikjes e kthimit, ri-ikjes e braktisjes, emigrimit të ligjshëm e të paligjshëm, harrësës e mos harresës, me sytë gjithmonë nga toka mëmë dhe lemzën e dheut në grykë…..

“ Mëkati më i madh është harrimi”-shkruan autori. Shkrimtari Ilir Shaqiri ka përdor një leksik të pasur gjuhësor të mendimit dhe idesë, “eksperimenton’ duke u rrëfyer poetikisht, artistikisht dhe në prozë. Me një kapacitet intuitiv të jashtëzakonshëm, autori sjell vargje, simbole të cmuara historik, poetë, shkrimtarë, romancierë, gazetarë dhe autorë të shquar të etapave të ndryshme historike të popullit shqiptar deri në ditën e sotme. Ilir Shaqiri transformohet në një rebel autentik me magjinë e vargjeve, këngëve dhe penës rrëfyese, mbi fenomenet në përshkrimin e imazhit mitik, legjendës dhe epikes, jetës e vdekjes, jetesës e mbijetesës, lindjes e rilindjes së një kombi.

Besnik i elementëve tradicionalë të letërsisë shqipe e karakterizuar nga një gjuhë e pastër dhe suportimit të njëra tjetrës me metodat bashkëkohore në roman, autori Shaqiri ia ka dalë të shkrijë me mjeshtëri artistike e filozofike ndjenjat e mendimet e njerëzve që e rrethojnë, që nga më i thjeshti dhe ai me pushtet, i fëmijërisë, rinisë dhe burrërisë, njerëzve fisnikë që kanë bërë historinë e kombit dhe atdheut. Ilir Shaqiri duke shfrytëzuar një skedar të gjerë historik, njerëzor e shoqëror, realist e dokumentar, ka hyrë në rolin e historianit e sociologut në analizën e fakteve dhe mendimet e qindra e qindra bashkëkombasve dhe bashkëkohasve, zbërthimin e detajuar me vecoritë dalluese të tyre, për fatin e Kosovës në kohën e luftës, post-luftë dhe për fatin e Kosovës sot. Autori Shaqiri të bën për vete me mënyrën rrëfyese, sa të kundërtat, sikundër; realiteti dhe përfytyrimi, e kaluara dhe trillimi, ikja dhe kthimi pas ikjes, legjenda dhe mitet, e arësyeshmja dhe e paarësyeshmja, mpleksen së bashku në një vepër të habitëshme, e vecantë dhe mahnitëse. Shkrimtari Ilir Shaqiri na ka ofruar një roman të shkëlqyer e tejet të arrirë, që unë pamëdyshje do e quaja autorin “kumbarin e romanit historik dokumentar”. Personazhet e romanit janë plotësuar mjeshtërisht me doza të forta humori, emocione e ngjarje të vecanta, përvoja jetësore, figura të vecanta letrare, frymëzim e imagjinatë, lindje e rilindje, që i japin kuptim dhe ndricim realitetit të sotëm,-vecmas Pavarësisë së Kosovës dhe Kosovës Shtet! Statura shumëdimensionale e Ilir Shaqirit, këtij Artisti të Madh e të Shquar, ka një shtrirje të gjerë të kombinimit dhe kompromisit që ai bën me faktet historike, kujtesës e miteve, marrëdhëniet ndëretnike, kombëtare, ballkanike, europiane dhe botërore, refleksion i ndjeshëm i erudicionit të kockës njerëzore, të fortë qytetare dhe intelektuale, perceptues dinjitoz i vlerave dhe figurave historike kombëtare që kanë lënë gjurmë në historinë e popullit tonë, i marrëdhënieve ndërkombëtare në sinkron me të shkuarën, të tashmen e të ardhmen, me dritën e hises së diellit të obligimit shpirtëror dhe “Lemzës së dheut” – sinonimi i kujtesës së historisë të identitetit kombëtar shqiptar.

Postcritum

Ilir Shaqiri është emër fort i njohur në krejt trojet shqiptare. Ai konsiderohet sot për sot ndër artistët; përfaqësues i denjë dhe produktiv, rrëfyes serioz i origjinalitetit, dhe një ndër baritonët, këngëtarët dhe kantautorët më të mirënjohur, popullorë dhe të admiruar, kombëtarisht dhe ndërkombëtarisht. I palodhur në artin, muzikën dhe kulturën shqiptare, vecmas në muzikën e lehtë dhe asaj pop, eposit kreshnik, muzikës për fëmijë dhe gurrës popullore folkorike, nga ku numurohen qindra këngë, dhjetra albume muzikore dhe video albume me këngë, dhe kompozitor i muzikës në filma dokumentarë. Muzika i jep zë, forcë, muzë e përjetësi -Historisë! Për 100 Vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë boton albumin muzikor me 100 këngë të përzgjedhura dhe interpretues në filmin artistik “Vite të rëndësishme” . Ka interpretuar mijra këngë të zhanreve të ndryshme, dhe qindra koncerte në mbarë Diasporën shqiptare anembanë botës, në mbështetje të Ushtrisë Clirimtare të Kosovës, të kauzës e cështjes shqiptare, vlerave kombëtare dhe identitetit kombëtar shqiptar. Përvecse kantautor, autor tekstesh dhe poet, krijimtaria krijuese e artistit Ilir Shaqiri, shtrihet gjithashtu edhe në fushën e studimit, letërsisë artistike, letërsisë historike dokumentare, si edhe në publicistikë. Disa prej tyre i ka përmbledhur në monografinë “Heroizëm dhe Dashuri”, dhe ka botuar studimin “Estetika dhe semiotika në krijimtarinë artistike të Nënës”, 2014-ë. Në letërsinë artistike, historike dhe dokumentare ka botuar romanet “Tan Temali dhe “Lemza e Dheut”.

Shkruar nga Raimonda MOISIU

Middleburg, Florida SHBA

Mars, 2018