Archives for May 2018

VASIL PAJÇINI, FIZIKANTI NGA DEVOLLI NE SAN FRANCISKO

May 14, 2018 by dgreca

-Kushtuar fizikantit shkencëtar, qytezarit Vasil Pajçini, me gradën PhD, i cili punon në një kompani të njohur amerikane- /

Nga Fuat Memelli/

Figurat e shquara të Devollit, që kanë lënë gjurmë në Shqipëri e nëpër Botë, më kanë tërhequr e vazhdojnë të më tërheqin vazhdimisht. Është zëri i krahinës tonë të dashur, që më nxit t’i qëmtoj këta njerëz, për t’i bërë të njohur për lexuesit e gazetës e më gjerë. Ne që na qëlloi fati të meremi me gazetari, e kemi për detyrë morale të shkruajmë e të flasim për këta njerëz me të cilët krenohemi. Ata shërbejnë edhe si modele për brezat që vijnë. Këtë rradhe “stacioni” i ndalesës time ishte Qyteza, një fshati i bukur i vendosur në një luginë në prehër të maleve, në Devollin e Sipërm. Sot ajo është tkurur nga largimet e shumta , ashtu si shumë fshatra të tjerë në Shqipëri, por gjurmët që kanë lënë njerzit e saj, nuk mund të shuhen. Ky fshat ka nxjerrë disa figura të njohura siç janë: patrioti Kol Tromara, veprimtar i shquar i “Vatrës” në Amerikë (ka qenë sekretar e kryetar i saj) dhe ka patur disa detyra të rëndësishme në Shqipëri, është pushkatuar nga regjimi komunist dhe sot s’ka varr; aktorët shqiptaro-amerikanë, vëllezrit Xhon e Xhim Belushi; mjeshtri i vallzimit, Pandeli Talko; basketbollisti Pandeli Palko (i riu), ish pjesëtar i ekipit kombëtar; mësuesi enciklopedist, Dhimitër Farmaqi; shkrimtari Petraq Samsuri; Valentina Duka, historiane e njohur dhe sot deputete e PD-së; Nik Vangel, biznesmen me emër në Çikago, etj. Por, sot do ndalem te fizikanti i shquar, shkencëtari, Vasil Pajçini, i cili ka qëndruar larg medias, duke punuar pa zhurmë e bujë. Siç thotë populli “kalliri plot, e mban kokën poshtë”.

DARDHA BIE NDËNË DARDHË

Është kjo një shprehje e vjetër e popullit tonë por që ka dalë nga përvja jetësore, kur pasardhesit vazhdojnë rrugën e të parëve të tyre. Vasili vazhdoi rrugë e babait, Koci Pajçini, i cili ka qënë mësues fizike në Miras. Atëhërë Vasili ishte fëmijë, por qysh atë kohë ze fill ëndra e tij pë t’u bërë fizikan. Ka qënë fëmijë me zgjuarsi të veçantë. Qysh 5 vjet, dinte gjithë kryeqytetet e botës. Duke parë zgjuarsinë e Vasilit, mësuesi i fshatit, Niko Ilo, e regjistroi në shkollën fillore me nxënësit që ishin një vit më i madh se ai. Pas fillores, vazhdon shkollën 7 vjeçare “Bajram Islami-Memelli” të Sinicës, një shkollë e vjetër dhe me tradita. Aty lëndën e matematikës dhe fizikës, e jepte mësuesi enciklopedist, qytezari Dhimitër Farmaqi. Ky mësues, me njohuritë e tij, la gjurmë të pashlyera te Vasili. Rruga e dijes vazhdon në gjimnazin “Themistokli Gërmenji” të Korçës. Duke mbaruar “shkëlqyeshëm” shkollën e mesme , i hapen dyert për të vazhduar degën e Fizikës, në fakultetin e Shkencave të Natyrës. Dashuria qe kishte për dy lëndët: matematikë e fizikë, anoi nga fizika. Ëndra për t’u bërë fizikant, po realizohej. Gëzimi i tij ishte i papërshkueshëm. Një ditë, pasi kishin bërë një kolekium (provim për një pjesë të lëndës), profesori i shquar, Vasil Kuneshka, hyn në auditor dhe pyet :”Kush është Vasil Pajçini?”. Studenti ngrihet në këmbë dhe dëgjon profesorin që thotë :” Bravo Vasil! Kurrë nuk kam patur rastin të korigjoj një provim si ky i joti.” Vasili lumturohet nga ky vlerësim i lartë që i bëri profesor Kuneshka para gjithë studentëve. Edhe studimet universitare, i mbaroi ashtu si shkollat e mëparëshme:” shkëlqyeshëm”.

VITET E PUNËS NË SHQIPËRI DHE….

Në fund të fundit, puna është “barometri” që tregon sa i ke përvetësuar njohuritë e shkollës dhe sa je në gjendje t’i zbatosh ato në praktikë. Megjithëse mbaroi “shkëlqyeshëm” nuk e mbajtën në Universitet, siç kishte ndodhur deri atëherë që student të tillë i mbanin në fakultet. Ai u qetësua pasi atë vit nuk mbajtën asnjë student të tillë. E caktojnë me punë në Ndërmarjen Bujqësore të Hoxharës në rrethin e Fierit, si fizikant për çkripëzimin e tokave që kishin qënë kënetë. U detyrua të mësojë nga e para fizikën e tokës. Megjithë vështirësitë që kishte nga mungesa e paisjeve të nevojshme, la gjurmët e tij gjatë 5 vjetëve që punoi në këtë ndërmarje. Aty u njoh dhe u martua me Vojsavën, e cila u bë jo vetm bashkëudhëtarja e jetës, por edhe mbështetësja në punën e tij.

Ishte viti 1982 kur e transferuan në Institutin e Fizikës Bërthamore në Tiranë. Këtu ai si të thuash, gjeti “shtëpinë” e vet. Në Institut u ngrit një grup pune për aplikimin e rezeve lazer. Fati vazhdoi t’i buzëqeshë. Pas dy vjet pune në Institut, një grup prej tre vjetësh, midis tyre edhe Vasilin, e çojnë për specializim dy vjeçar në Francë në fushën e spektrometrisë “Raman” të gazeve në presion. Pas këtij specializimi, ai tani shkencërisht mund të përcaktonte ecurinë dhe rezultatet e eksperimenteve shkencore. Me përpjekjet e specialistëve të këtij instituti si dhe falë mbështetjes ndrkombëtare, në vitin 1990, në Institutin e Fizikës Bërthamore, u ngrit një sektor lazerash. Ngritja e këtij sektori si dhe mbrojtja e doktoraturës, përbëjnë kapitullin e fundit të punë së tij në atdhe.

…..AMERIKË

Një rrugë e re hapet për fizikantin Vasil Pajçini. Duke patur nënën me dokumenta amerikane, në vitin 1993, vjen në Amerikë. Edhe këtu nuk i ndahet studimeve në fushën e fizikës. Në vitin 1994, fillon studimet në Universitetin e Pitsburgut. Studjon këtu për 5 vjet duke u marë edhe me punë shkencore në spektrometrinë ultraviolet “Raman” të materialeve biologjike në trajtë kristaline. Mbron edhe doktoraturën duke , duke fituar gradën PhD, që është nga më të lartat për kualifikimet në Amerikë. Më pas fillon punë në qendrën e quajtur EAG, në qytetin Synyvale, pranë San Franciskos në Kaliforni, që është djep i qarqeve të integruar si dhe të kompjuterave. Kjo kompani ka degë në të gjithë botën. Këtu ai meret me aplikimin e rezeve “Lazer” e cila quhet “Raman spectroscopy”. Në këtë kompani ai mban titullin” Scientist”- shkencëtar. Është ky një titull i lartë që nderon jo vetëm Vasilin e familjen e tij por edhe Qytezën, Devollin e Shqipërinë. Krahas kësaj pune, kompania e tij kryen edhe punë që përbëjnë sekret shtetëror. Një ndër ata që kryejnë këto punë, është edhe shqiptari Vasil Pajçini. Rrugën e dijes që ndoqi ai, e vazhduan edhe dy djemtë e tij të cilët u shkolluan në Amerikë . Djali i parë, Kostandini, është As.Profesor në një nga universitetet e Ilinoisit në Çikago, ndërsa djali tjetër, Marleni, është doktor radiolog në spitalin e qytetit, Santa Klara. Ja, kjo është hapësira që Amerika, ky vend i lirisë, u krijon emigrantëve.

NOSTALGJI DERI NË DHIMBJE

Kështu e cilëson fizikanti Vasili Pajçini, dashurinë e mallin që ka për vendlindjen, Qytezën ku i “ka rënë koka”. Këtë mall e ka ndier prej vitesh. Siç thotë vetë, kjo ndjenjë ka zënë fill qysh në vitin 1968, kur mbaroi shkollën e Sinicës dhe filloi gjimnazin në Korçë. Qysh atëhere e deri sot, mbeti vizitor në vendlindje. Kur ishte me studime dhe me punë në Shqipëri, shkonte shpesh, por kur ardhi në Amerikë, vizitat në vendlindje janë rralluar, por jo pesha e mallit. Ai mban lidhje me ata pak qytezarë që kanë mbetur në fshat si dhe me qytezarë të tjerë në Shqipëri e nëpër Botë, veçanrisht në Çikago, ku ka një komunitet të madh qytezarësh, që kanë edhe shoqatën e tyre me emrin “Përparimi”, e krijuar qysh në vitin 1923 nga emigrantët qytezarë. Por, siç ka thënë Horaci “ qiellin por jo shpirtin ndryshon ai që shkon përtej detit”. “Magneti” i Qytezës e ka tërhequr dhe e tërheq drejt prehërit të saj. Sa herë shkon aty, shijon bukurinë e fshatit me shtëpi të gurta, dëgjon ison e lumit Devoll që murmurit aty pranë ; dëgjon cicërimat e zogjve; viziton dy kishat e vjetra; prek me dorë dhe shpirt gjithçka që i përket fshatit të tij, për të cilën aktori i madh Xhim Belushi ka thënë: “Qyteza është një fshat i bukur, një nga vendet më magjike e misterioze që kam njohur dhe parë në jetën time…”

Bisedë me poetin arvanitas Dino Koubatis

May 14, 2018 by dgreca

Nëse Verleni, Rebo, Malarme dhe të tjerë shkruan vargje “simbolike”,

Ali Podrimja solli simbolizmin e vërtetë të poezisë më të re botërore. Koubatis/

Bisedoi: Keze Kozeta Zylo/

Kohët e fundit keni promovuar librin ’’Ali Podrimja’’- in Memoriam në Ditët e Diasporës, si ju lindi ideja për të sjellë pranë publikut poetin nga më të dashurit e popullit shqiptar Ali Podrimën?

Ali Podrimja ishte miku im personal. Ishte një nga figurat e mia më të dashura, por dhe si poet, më emocionon në vecanti. Poezia e tij, përmes patriotizmit, historisë dramatike të fëmijës së tij dhe me mënyrën që ai e shprehte, më thithte. Poeti Kombëtar, Ali Podrimja ishte shumë i njohur në qarqet letrare jashtë vendit të tij, por jo shumë i njohur në Greqi. Në të njëjtën kohë, shumë pak ishin angazhuar me krijimtarinë e tij. Ato të cilat desha të theksoj, ishte se Ali Podrimja, nuk ishte vetëm poet, por një poet, i cili krijoi një Shkollë Poezie të tijën, të cilën mund ta quaja ’’Simbolizmi i ri ’’(Neosymbolism). Nëse Verleni, Rebo, Malarme dhe të tjerë shkruan vargje “simbolike”, Podrimja solli simbolizmin e vërtetë të poezisë më të re botërore.Libri ”Ali Podrimja’’ është botuar dhe në gjuhën greke, përkthyer në shqip nga shkrimtari Iliaz Bobaj, si është pritur nga lexuesi grek?

Përkthimi i Iliaz Bobaj mund të them është shumë informativ. Këtë thanë të gjithë shqiptarët që lexuan studimin dhe e pëlqyen. Midis tyre dhe antropologu i madh dhe filozof Përparim Kabo , drejtori i Muzeut Kombëtar Dorian Koçi dhe poeti i madh Ilirian Zhupa. Përveç kësaj, të njëjtin vlerësim i bëri dhe Shoqata Letrare ’’Gjon Kazazi’’, e cila me propozimin e shkrimtarit dhe poetit Muharrem Kurti dhe me mbështetjen e Komunës së Gjakovës, u botua libri për poetin Ali Podrimja. Në Greqi libri është gati të botohet për pak kohë.

Si shkrimtar, si regjisor, aktor i njohur sa ndikon politika greke dhe shqiptare në marrëdhëniet midis artit dhe politikës shpesh herë të mbrapshtë?

Si një njeri i përgjegjshëm dhe qytetar, kam pikëpamjet e mia, si për marrëdhëniet midis popujve, por edhe për të gjykuar në menyrë objektive dhe ashtu siç duken gjërat në të vërtetë. Heq mënjanë ’’pengesën’’ dhe unë shoh në thellësi, dhe atë , të cilën shoh është se politika ndjek rrugën e saj, dhe njerëzit të tyre. Dy popujt tanë dinë të vlerësojnë njerëzit dhe të zhvillojnë marrëdhënie të shëndetëshme ndërmjet tyre. Kultura e përbashkët shumë vjeçare, gjithashtu i ndihmon ata të përballojnë me mirëkuptim dhe me frymë bashkë –krijuese, mundësitë kulturore, të cilat u ofrohen atyre. Unë flas dhe nga përvoja ime ashtu siç dihet këtu dhe 25 vjet bashkëpunoj me faktorë të shumtë kulturor si në Shqipëri ashtu dhe në Kosovë.

Kur keni filluar të shkruani për herë të parë?

Një histori shumë e largët! ’’Krijoja ’’poezi që kur isha fëmijë, dhe shkrimi im i pare ’’zyrtar’’, u vendos në një fletore të shkollore, kur isha ne vitin e parë të gjimnazit.

Në shkrimet tuaja apo në librat e ndryshëm, në jetën e personazheve si shkrimtar, sa ka ndikuar leterësia e antikitetit grek në botën tuaj krijuese si njeri?

Në roman, ose në veprat teatrale, shpesh përdor të dhëna historike në kohëra të ndryshme dhe nga vende të ndryshme të botës. Kjo për shkak se unë jam shumë i lidhur me historinë në përgjithësi, dhe veçanërisht me antikitetin grek. Ndonjëherë kam vënë heronjtë të na tregojnë historinë, nga përvoja e tyre, ose të tregojnë për jetën e tyre.

Jeni vlerësuar me çmime të larta ndërkombëtare, cilat janë disa nga ato, dhe sa frymëyuese kanë qëne për penën tuaj?

Jo, unë nuk shkruaj si shkrimtar, as nuk krijoj si regjisor dhe aktor, me qëllim të caktuar për të marrë çmime. Do te ishte fatkeqësi në se mendoja kështu. Për këtë arsye dhe ju nuk do të shihni as në zyrën time, as dhe në shtëpinë time çmime të varura në mur. Jo se nuk iu jap rëndësi. E kundëtra, më japin kënaqësi të veçantë, si njohja e atyre ku krijoj dhe jap.Këtë desha të theksoja në pyetjen time se sidoqoftë vlerësimet e merituara frymëzojnë, siç dhe pohoni vetë që ju japin kënaqësi të vecantë.

Cilat janë lidhjet tuaja me shkrimtarët shqiptarë dhe mendimi juaj për artin dhe letërsinë shqiptare?

Kam patur fatin e mirë të njoh shumë shkrimtarë bashkëkohorë shqiptarë dhe poetë dhe të lidhem me ta dhe paralelisht të njihem me veprat e tyre, si brenda vendit, si dhe të diasporës, po ashtu dhe ata, të cilët jetojnë këtu dhe shumë vite në Greqi. Kështu unë ndjek nga afër zhvillimin e letërsisë moderne, por gjithashtu marr pjesë, pasi disa libra të mia janë botuar në gjuhën shqipe. Dhe akoma jam duke botuar në gazeta të tilla si ’’Nacional’’dhe revista letrare si ’’Ilz’’, tek e cila jam dhe anëtar i bordit. Shumë antologji kanë botuar poezitë e mia dhe është bërë promovimi i librit ’’Iliana jeta jonë mbaron në tanks’’ në Gjirokastër dhe më vonë në Tiranë dhe ka marr kritikë të mirë. Botimet ’’TOENA’’ më kanë përqafuar me dashuri. Marrëdheniet e mia me letërsinë e vjetër të Shqipërisë, kam patur kujdes të jenë gjithashtu të mira, po ashtu kam lexuar sa më shumë të jetë e mundur shkrimtarët më të vjetër.

Ju jeni martuar me bijën tepelenase mësuesen e nderuar Luljeta Nuraj, cila ka qënë njohja e parë dhe përshtypjet tuaja nga vizita në Tepelenë, si dhe në familjen e saj?

E konsideroj veten time të bekuar në këtë martesë. Është një marrëdhënie dashurie, mirëkuptimi dhe bashkëpunimi reciprok me respekt të madh për marrëdhëniet tona. Ajo është gjithmonë pranë meje dhe më mbështet. Përsa i përket përshypjeve të mia nga Tepelena, ato janë të njëjta për të gjithë Shqipërinë. Pamje të bukura, njerëz të mirë, thesare arkitektonike historike, dhe në shumë vende akoma dhe sot, vende të cilat mbeten autoktonike, brenda kohës së kaluar me njerëz të thjeshtë dhe me natyrën e paprekur, sikur në Memaliaj, me lumin Vjosa, të përqafoj dhe ti dhurojë bukuri mjedisit të virgjër.

Me siguri në hyrje të Tepelenës ju jeni përshëndetur me Ali Pashë Tepelenën, një ndër figurat më të shquara historike të Kombit, varri i të cilit me trupin e tij pa kokë ndodhet në Janinë, cili është mendimi juaj?

Unë besoj se ajo që i përket një populli duhet ta respektojmë dhe jo ta plaçkisim. Aglezët morën nga Akropoli Statujat e Karjatidhes, turqit morën kokën e Aliut dhe kështu me radhë. Këto akte karakterizojnë keq ata, të cilët i bëjnë dhe akoma më shumë, kur kohët ndryshojnë, ngjarjet eleminohen nga përparimi më i gjërë i frymës moderne. Shpresoj që të rikthehet një rregull. Sa për personalitetin e vetë Ali Pashës, unë duhet të them se ishte me të vërtetë i madh dhe roli, të cilin ai ka luajtur në historinë e Perandorisë Osmane, ka ndihmuar në masë të madhe revolucionin grek kundër turqve. Unë dua të them se kam studjuar në veçanti personalitetin, karakterin dhe punën e tij, se duhej ta interpretoja atë si në Teatër ashtu dhe në televizion më parë.

Me çfarë do të paraqiteni në të ardhmen për lexuesit tuaj të shumtë?

Disa ditë më parë doli në qarkullim libri im ’’Letër për një regjisor të ri’, ndërsa në gjuhën shqipe do të dalë shumë shpejt studimi im ’’Psikologjia e Rolit, faktor bazë në interpretimin e veprës Teatrale’’, me parathënien e filozofit Përparim Kabo. Në pranverë do të botohet një vëllim poetik me titull ’’Të dashurisë e të jetës’’ , dhe më vonë një roman historik me titull ’’Ditët e fundit të Konstadinopolit’’, i cili bën fjalë për momentet e fundit të Konstandinopolit (Stambolli) , para se të bjerë përfundimisht në duart e turqve.

12 Maj, 2018

Staten Island, New York

NË RESPEKT PËR VETEN: VENDOSI!

May 13, 2018 by dgreca

…Të dënuarit pritnin ta përcillnin deri te porta, kur ta nisnin për te varrezat, por edhe kjo nuk ndodhi, Shega nuk do kishte as varr të përkohshëm se, të përhershëm, nuk kishte asnjë prej të dënuarve të atij burgu se, pas një viti, kishin dënimin e dytë që u jepte i pabesi, i pa burri, toger Haki Brahimaj- i plugonte varret./

NGA SHEFQET DOBRA*/

Njerëz të mbledhur si bagëtitë, nga të gjitha trevat e Shqipërisë,, i grumbulluan në katër kazerma të mëdha, me nga dy dyer dy kanatshe, me katër radhe krevatesh me dy kate- -krevate ushtarësh pa shkëputje- poshtë qytetit të Tepelenës, për brinjë kalasë të Ali pashës, ndarjet dy lumejve: Vjosës dhe lumit të Bençës. Aty kishte: pleq e plaka, gra me fëmijë edhe për gjini, të sëmurë dhe të çmendur nga e keqja që kishin kaluar-psh Habibja nga Mirdita, ishte kështu se i kishin vrarë dy vëllezërit dhe burrin, par syve, nuk besoj ta harrojë njeri- dhe, për të mos u ditur se ky ishte një burg, adresën e kishim të ish repartit ushtarak: reparti nr… – Ky vend i rrethuar me tela me gjemba, ruhej me roje të armatosur, si bagëtitë i merrnin tufë i çonin në punë, për bari, kishin policë të armatosur.

Ky ishte eksperimenti i tufëzimit, që shteti fillimisht praktikoi me njerëzit. Darkë e mëngjes, “Bariu” do i numëronte, kapter Selfua, sapo futej në kazermë, si egërsirë ulërinte, sa i trembte fëmijët kur thërriste: -para krevatit, për një, në apel, Nue Derri, dil të daltë syri i djathë!- i thoshte një plaku. Akom nuk e marr me end, çkishte mëe atë plak. Apeli nuk kishte dallim moshe, i ngrinin fëmijët nga gjumi, ata për gjiri, kur të kalonte para policit, nëna do e zbulonte që të bindej polici se fëmija ishte aty. Këtyre njerëzve, vetëm këmborë, nuk u kishin vënë, atë e kishte bariu- polici. Kur i frynte bilbilit polici, të gjithë do shkonin te ai.

Këtë njerëz që vuanin këtu, të përçmuar, të uritur e të rraskapitur, ishin shembull i qëndresës, me shpirt ndër dhëmbë, mundoheshin të ruanin krenarinë e tyre. Në këto kushte, nuk mund të bëhen heroizma. Këtë, e provuam ne: kundërshtarët e regjimit, edhe ata që luftuan dhe bënë këtë lloj shteti, pavarësisht trimërisë e gradave që patën, jo më ne.

Në kazermën nr, dy, një vajzë, nga Korça apo Kolonja, Shega Frashëri, ishte përgjegjëse kazermën. Ishte vajzë pak e kaluar në moshë, Ishte shumë e respektuar nga të internuarit, atë edhe të vegjlit e donin. Nuk kishte njeri të vetin Shega, aty. Një ditë Shegën e kërkuan në komandë, po ajo nuk u kthye më, thanë se e kishin marrë me një makinë, të cilën që prej dy a tre orësh, e kishin parë pran zyrave.

Shega nuk u kthye as në mbrëmjë dhe, kurr më. Të gjithë ishin të shqetësuar për Shegën, secili jepte hamendjen e tij.

Disa thoshin, mund ta kenë liruar, disa mendonin se edhe mund ta kenë transferuar më ndonjë kamp tjetër, kishte që mendonin më të keqen, ta kenë arrestuar- kjo gjë ndodhte shpesh- por, nuk gjenin arsye që të ndodhte kjo me Shegën. Të gjithë aty, ishin të dënuar pa u gjykuar. Dënimi pa u gjykuar, nuk kishte fund të caktuar. Me këta njerëz, mund të vepronin si të donin, ndoshta, për ne nuk kishte as lista shteti. Mjafton që togerit t’ja thoshte mendja.

Shega ishte tepër e sjellshme dhe e dashur me të gjithë, ishte po aq e kujdesshme edhe me rregullat. Është vajzë me shkollë- thoshin plakat. Shega po u mungonte të gjithëve.

Ndoshta pas një a dy javësh, disa fëmijë, polici i dënoi me birucë, se nuk ishte kënaqur me punën e tyre, që bënin në ekonominë ndihmëse për rreth kampit, sapo hapi derën e asja dhome të errët- u tha: futuni! Në dhe flinim, kur na dënoheshin, pavarësisht moshës. Sapo polici mbylli derën, fëmijët bërtitën duke qarë: zoti komandat, zoti komandant!

Polici hapi derën dhe u bërtiti: -ç’keni more, duke futur kokën brenda, fëmijët, nuk mund të flitnin nga të qarit, i treguan me dorë: Shega ishte varur në kaperjatat e dhomës. Nuk dihet kur kishte varë vetën, deri sa polici nuk dinte gjë, do të thotë se: për të, nuk ishte interesuar njeri. Polici, përzuri fëmijët dhe mbylli derën. të internuarit u shtangën nga ça thoshin fëmijët. Shega edhe se nuk kishte njeri te vetin, atë e qanë të gjitha nënat në kamp si ta kishin cupen e tyre. Ishte vdekje e llahtarshme e një vajze aq të mirë e të pafajshme. Shega, që e donin të gjithë, kishte zgjedhur vdekjen më të vështirë, sepse, nuk kishte mundësi të vdiste ndryshe.

Sigurisht, hall të madh do ketë pas, do jetë përballur me egërsinë e bishës sa në pa mundësi për tu mbrojtur, preferoj më mirë një vdekje të vështirë, por me dinjitet në respekt për veten, duke lëne respekt e dhimbje në bashkë vuajtësit e sajë, të cilët, i kishte konsideruar të gjithë si vëllezër e motra, se sa një jetë të pa vlerë.

Komanda e kampit, me toger Haki Brahimaj komandant, ata nuk njihnin nderë e familje, ata mendonin një jetë kolektive, si atë që kishin bërë në mal gjatë luftës; por këta të munduar e të përçmua, në këtë burg, ishin ndryshe, këtë e tregoj Shega me veprimin e sajë. Kjo qe prova ku shteti, do dukej nëse ishte vërtet shtet i popullit- si thoshin. Nëse do ishte kështu, brenda njëzet e katër orëve, e gjithë komanda, do merrnin atë që meritonin ligjërisht, por shteti tregoi veten ashtu si ishte.

Të dënuarit pritnin ta përcillnin deri te porta, kur ta nisnin për te varrezat, por edhe kjo nuk ndodhi, Shega nuk do kishte as varr të përkohshëm se, të përhershëm, nuk kishte asnjë prej të dënuarve të atij burgu se, pas një viti, kishin dënimin e dytë që u jepte i pabesi, i pa burri, toger Haki Brahimaj- i plugonte varret.

Në vend të ndëshkimit, qoftë edhe sa për sy e faqe- të paktën të justifikonte veten sgteti, por, si duket shteti e vlerësoi atë veprim se togeri, dukej se ishte edhe më i plotfuqishëm.

Për këta të dënuar pa u gjykuar, nuk kërkonte njeri llogari.

Po ç’pati Shega që i dha vetes këtë lloj dënimi kaq të vështirë?- pyetnin njëri tjetrin njerëzit. Kjo pyetje nuk mori kurrë përgjigje. Të vërtetën, Shega e mori me vete., ata që e dinin, që e detyruan, ndërgjegjja nuk i vriste, ligji nuk i ndëshkonte por; mallkimi edhe mund t’i zërë. Mallkimi më i rëndë ishte ashtu si mallkonin nënat tona: – “hëngshin njëri- tjetrin’- kjo vërtetë ndodhi mes tyre, se egërsirat, kur nuk kanë c’të hanë, hanë njëri tjetrin- por Shega nuk pa gjë.

Shega, për arsye që i di vetëm ajo, i dha fund jetës, për t’i thënë toger Hakiut: mos na barazoni me veten!

Shega mbeti shembull i veçantë, dhe e pa harruar,sa edhe në që ishim të vegjël, për mirësinë që kishte nuk e kemi harruar Shegën.

Hakiu, pastë dhënë llogari të paktën para Zotit, meqë për ne nuk kishte shtet e drejtësi.

* Dergesa e ish te perndjekurt Politik Shefqet Dobra, shoqerohet me kete Leter per Gazeten”DIELLI”:

FALËNDERIM.

Falënderoj me shpirt e zemër, prej së largu, gjithë stafin e gazetës DIELL

Është gazetë që na bënë të mos harrojmë njëri-tjetrin, me që jemi TV shpërndarë në vende të ndryshme, edhe mund të mos takohemi por, nëpërmjet kësaj gazete, ne jemi në dijeni për çdo gjë dhe na duket sikur jemi akoma bashkë.

Falënderim të veçantë i bëj unë gazetës, që shkrimet e mija modeste, ndoshta jo shumë të arrira, por të shkruara me ndjenjën e pastërtisë dhe me ndershmëri, vetëm të vërtetën, për fat të mirë që akoma ka bashkë udhëtarë të mi, që jetojnë dhe më bëhet qejfi që prej larg, kudo që janë, më përgëzojnë. Kjo tregon sa shumë e lexojnë gazetën DIELLI.

I shkruaj këto vetëm për të mos harruar të shkuarën tonë dhe fëmijët tanë të dinë, jeta, nuk ka qenë si kjo që ata jetojnë sot.

Kur u botua tregimi im: – “Prangat që më çmendën djalin”- ndemjet shumë tjerëve, mora një koment prej një njeriu që nuk e prisja.

Kur u lirova nga burgu, e gjeta në Çermë, ai ishte me funksion shumë të lartë, kurse unë… i përçuar, për biografin, nuk më kishte lidhur puna fare të. Tani edhe ai jetonte në Itali, shumë larg prej nesh, unë mendoja se nuk më njihte fare. Komenti ishte i gjatë, po jap vetëm pak nga fundi:-… u befasova! Sa vuajtje çnjerëzore që nuk i kemi ditur…! urime të sinqerta dhe, qofshin të harruara ato kohë.

-Ishte gazeta –DIELLI- prej se cilës, pas kaq vitesh, me ndershmëri pranoi që, nuk e kishte njohur jetën ndryshe që bënin disa tjerë.

Një falënderim të veçantë për Zotin Dalip Grecën. Dhe gazetës i uroj të ketë sa më shumë lexues.

PRINCI GJERMAN PËR SHQIPTARET E BUKURA NË ITALI

May 13, 2018 by dgreca

RRËFIMI I PRINCIT GJERMAN, HERMANN LUDWIG HEINRICH PÜCKLER-MUSKAU, PËR SHQIPTARET E BUKURA NË ITALI/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 13 Maj 2018/

Në faqen n°231 të librit me titull “Mémoires et voyages du prince Puckler-Muskau. Tome V.”, botuar në vitin 1832 – 1833, në Paris, nga shtëpia botuese “H. Fournier jeune”, gjejmë rrëfimin e princit gjerman, Hermann Ludwig Heinrich Pückler-Muskau (1785 – 1871) mbi takimin e tij me bukuroshet shqiptare në Itali.

Çfarë mbresash i ka lënë asokohe ky takim ? Në vijim, do të gjeni tekstin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

“…Ndërkohë, vetëm kur mbërritëm në territorin napolitan, mësuam se ç’ishte udhëtimi me pozicione. Ditën e parë, qe ende e mundur të shijonim, nga lartësitë e Albanos dhe Aricias, pamjen e bukur të detit dhe fshatrave të Romës ; Madje, ne mundëm, gjatë një ngjitjeje, të dilnim nga makina (karroca), të ecnim drejt një burimi nën hije të Aricias, dhe ku biseduam për disa çaste me këto shqiptare të bukura, të cilat kishim dëshiruar aq shumë t’i njihnim.

Ne gjetëm në këtë vend, dhe sidomos në Velletri, gra kaq të bukura, me shtat dhe pamje si Junona, ku u bindëm për sistemin e kundërt që ne kishim mbështetur deri tani : që arti, madje edhe në mesin e mjeshtrave më të mëdhenj, dhe pavarësisht bukurisë dhe përmasava, qëndron mbrapa natyrës, kur merr përsipër të riprodhojë sërish jetën, ngjyrën e lëkurave dhe shkëlqimin e syve.

Duhet të besojmë se në këto male shqiptare, është përjetësuar një racë njerëzish tepër e veçantë, ku gjaku është thjesht grek dhe romak. Sa i përket formave të kësaj race, ato janë të një bukurie plastike që i takon më shumë skulpturës se sa pikturës dhe rrjedhimisht lidhet më shumë me antikën sesa me romantikën ; dhe kjo është arsyeja pse Raphaël (Rafaello) dhe shkolla romake (e artit) nuk kanë gjetur tek ato, modele për madonat e tyre.

Kur shohim njërën prej këtyre grave të ecë, hapat e saj janë të matur, shtati i hedhur mbështetet mbi kofshët e gjëra, dhe të njëjtën përmasë e gjejmë më lart, ku qafa elegante dhe e rrumbullakosur ngrihet mbi supet e gjera dhe gjoksin e fryrë. Koka dhe secila prej tipareve në veçanti ofrojnë të njëjtën madhështi si e gjithë pjesa tjetër e personit.

Megjithatë, theksojmë se nuk duhet absolutisht të përpiqemi të detajojmë, por sidomos të përqendrohemi në efektin e tërësisë ; dhe ky efekt është aq mbresëlënës saqë është e pamundur të mendosh, qoftë dhe për një çast, të bësh shaka me një nga ato banore të maleve.Ndërkohë, nëse gjejmë pak guxim dhe nëse arrijmë, pranë burimit, të hymë në kontakt me njërën prej tyre, dallojmë që vrazhdësia e kësaj fytyre të bukur zhduket pak nga pak, ndërsa kjo lloj dashamirësie shkakton akoma më më shumë siklet se gjatë heshtjes së parë.Shqiptaret bëjnë kujdes dhe zgjedhin mirë paraqitjen e tyre, veshja e tyre e bardhë shkëlqen ; flokët e tyre të zeza, nganjëherë janë të lëshuara, nganjëherë janë të ngritura me karfica prej ari ose argjendi, ose janë të mbuluara me një vello, e cila mbron, si një çati, kokën kundra rrezeve të diellit.Shamia e tyre e bardhë zbret mbrapa shpatullave, dhe disa zonja të rrespektuara, të paktën të pesëdhjetëva, munden, nëse dëshirojnë, të jenë ende krenare për bukurinë e gjoksit të tyre.”

LETËRSI-ALBERTO MORAVIA- KOSMA DHE BANDITËT

May 13, 2018 by dgreca

ALBERTO MORAVIA/

KOSMA DHE BANDITËT / NË PËRKTIMIN E FASLLI HALITIT/

Pak fjalë mbi novelën/

Novela Koasma dhe banditët u botua me seri në gazetën javore ”Sot„ nga tetori gjer më 6 dhjetor 1940, kjo novelë e Moravisë i përket atij frymëzimi të goditur novelash me intrigё ose – për të përdorur një titull – me subjekt intrigues. Intrigё,- kuptohet e vazhduar dhe e zgjidhur magjistralisht; dhe, domethënë e trilluar në mënyrë zbavitëse dhe po në mënyrë zbavitëse, shkruar dhe zgjidhur. Një frymëzim, mbase jo shumë i parapёlqyer nga të gjithë lexuesit e tij, por sigurisht i dashur për të vjetrit dhe besnikët. Duke e riparaqitur më vete dhe me titullin që pati atëherë, pikërisht, novela duhet të tërheqë vëmendjen e lexuesve dhe veçanërisht të lexuesve më të rinj, mbi këtë mënyrë të treguari, e nxitur, gati, nga loja e një fantazie transparente dhe e lirë, për të cilën Moravia di të japë vazhdimisht prova. Është për t’u shënuar se duke e botuar, pastaj, libër më vete, shkrimtari ka bërë jo pak ritokime duke hequr gjithë artificialitetin – i kuptueshëm për ato vite – duke e lokalizuar në një vend të Evropës lindore.

KOSMA ECTE DREJTË VDEKJES

Ai, argjendari me emrin Dragotis, një nga argjendarët më të Imëdhenj në kryeqytetin e atij shteti të vogël të Evropës Lindore, pati një propozim me mjaft interes nga një sekser qё quhej Ataman. Bёhej fjalё për të shkuar në një qytet të afërt me qёllim qё t’i tregonin disa xhevahire me vlerë të madhe një njeriu të pasur i cili i donte pёr të stolisur gruan e tij. Argjendarit iu duk qё ky ishte një rast i mirë për djalin e tij tё vetëm qё t’i futej, me kёtё rast, punës së tregtisë. Veç kësaj Kosma ishte ushtruar tashmё në ujdisa llogarish të vogla; dhe, megjithëse i hutuar dhe i kthyer nё indiferent pёr shkak tё gjendjes shpirtërore tё paqëndrueshme, pasojё kjo e moshës rinore, ai tregonte se ishte i shkathët dhe i aftë nga natyra; ndonjëherë Kosma e habiste të atin me zgjuarsinë e tij të beftё. Argjendari i tha të birit se duhej të shkonte në atë qytet së bashku me sekserin qё ishte njё njeri i besuar i tij. I ati do t’i jepte tё birit një çantë meshini me gurë të çmuar. I bëri djalit të gjitha sqarimet nё lidhje me çmimin dhe cilësinë e mallit. Pёrpos kësaj nuk bëhej fjalë veçse për disa të dhëna paraprake; t‘i tregonte gurët e çmuar zonjës e cila ishte shtatzënë dhe nuk qe në gjendje të bёnte rrugën gjer në kryeqytet; pas kësaj babai do të shkonte vetë qё tё përfundonte shitjen e mallit. Kosma, gjithmonë i gatshëm për të pranuar çdo lloj detyre, e priti me kënaqësi këtë barrё. Jo se e kishte dhe aq pёr zemër tregtinë e babait, por për Kosman qё ishte ende i shpërqendruar dhe kureshtar njёkohёsisht, siç janë shpesh të rinjtë njëzetvjeçarë, të shkonte e tё bёnte tregti me këta gurë të çmuar, ishte një aventurë e vёrtetё; ishte tamam si të shkonte e tё gjuante pёr derra tё egër nëpёr honet rreth kryeqytetit apo si të rrezikonte veten natёn në lokalet më popullore. Ai ishte ende në moshën e lumtur të zbulimeve, gjurmimeve, eksperimenteve dhe pasigurive. Kjo prirje pёr aventurё, nga ana tjetër, s’do ta pengonte atё që të ishte i vëmendshëm dhe i kujdesshëm, sipas porosive qё kishte marrё nga i ati. Ai ishte si fëmijët që, edhe duke bërë veprime si të mëdhenjtë, e dinë qё po luajnë dhe, megjithatë, tregojnë në lojë më shumë seriozitet dhe zell se sa të mëdhenjtë në punët e tyre të mëdha.

Kosma arriti i pari në takimin e caktuar nё orët e para tё mëngjesit në sheshin e qytetit nga ku zinte fill rruga krahinore. Ishte korrik dhe pisku i vapёs tashmë, bënte që të avullonte freskia e rreme e natës. I veshur me rroba të bardha, me syzet e zeza mbi hundë, me çantën e çmuar në sqetull, Kosma, e ndjente veten tё lehtësuar dhe tё kënaqur, ai shijonte mё shumё shëtitjen se sa fitimin. Autobusёt e mbushur plot me njerёz, ndalonin te sheshi dhe pasi boshatiseshin përfundimisht nga pasagjerët, dy apo tri kafene, nxirrnin disa tavolina nё kёtё shesh dhe i vendosnin në hijen lozonjare të rrapeve me gjethe tё dendura ; në atë orë kamerierët hidhnin kova me ujë mbi asfaltin e nxehtë, duke krijuar kështu një freski të përkohshme që e magjepste Kosman. Edhe çanta prej lëkure që shtrëngonte nёn sqetull, pёrbёnte pёr tё njё arsye qё tё gëzohej dhe tё fantazonte. Mendonte se të tjerët pandehnin qё ajo çantё ishte e mbushur me kostume banje ose me sende të tjera të këtij lloji, por, përkundrazi, ajo ishte e mbushur me byzylykë prej platini: situatë kjo si ”komedia e keqkuptimeve”*, por ai ishte i vetmi që zotëronte fillin e lëmshit. Megjithatë mendimi për një grabitje të mundshme i vetëtinte herë pas here nё mend; por ky mendim ishte si diçka e largёt dhe e këndshme në ankthin e saj, si një ëndërr e llahtarshme qё nuk arrin të bëhet makth. Me të gjitha këto ide përzihej rregullisht, ideja e shëtitjes. Njё shëtitje e bukur nëpër fshatin e lulëzuar qё kishte fytyrën e njё qytetit të lashtë krahinor, ku ai nuk kishte qenë kurrë. Me kёto mendime nё kokё vërtitej Kosma duke vështruar autobusët që arrinin dhe niseshin prapё. Më në fund një makinë ngjyrë kafe, e zbuluar, por me capote-n e ngritur lart, u ndal përpara tij, pasi bëri një gjysmërrotullimi në sheshin e qytetit. Në timon qëndronte një i ri hollak e thatim, me lëkurë tё zezё si metis, i veshur me një palë tuta gri si prej mekaniku. Atamani rrinte ulur mёnjanё nё mёnyrё komode nё sedilen e pasme tё makinёs, duke e zënë atё të gjithën. Ai i bëri shenjë Kosmas që të ulej përpara, pranë drejtuesit të makinës. Kosma hipi nё makinё dhe ata u nisën menjëherë.

Për Atamanin, Kosma s’dinte asgjë, ndonëse e shihte shpesh dhe jo vetëm për çështje pune. Ishte një burrë rreth tё tridhjetepestave, i bardhë, i butë si rrobë e lagur dhe i majmë si një derr. Kishte një fytyrë të gjerë, të flashkët dhe të zbehtë, me sy të vegjël, hundëshqiponjë, me buzët tё holla, e sipërmja me mustaqe të imta, e poshtmja e dalë. Ishte i shkurtër, me kokë e bark të madh. Fliste shkurt e prerë, me seriozitet e plot sentenca, veçanërisht kur ishte fjala për biseda të rёndomta. Kjo mënyrë eliptike dhe serioze të foluri edhe kur donte të ishte hokatar, s’linte kurrë pa nxitur te Kosma një të qeshur fëminore. Për këtë, Atamani i dukej tepër simpatik, prandaj dhe kërkonte shoqërinë e tij. E dinte se një çast i kaluar me Atamanin ishte një çast i sigurt argёtimi, dhe kaq i mjaftonte. Nё kёtё mёnyrё Kosma e kujtonte simpati mirёdashjen e pacipё dhe komike tё Atamanit; me naivitet shihte dashuri, atje ku nuk kishte veçse shakara mekanike. Kosma s’e dinte qё për Atamanin shakatë ishin një armë dhe një maskë njёkohёsisht; i pastërvitur, ai s’ kishte mësuar ende të mos u zinte besë, përgjithësisht, njerëzve me humor.

Në tё vёrtetё Atamani nuk ushqente asnjë lloj simpatie për argjendarin dhe djalin e tij; madje, përkundrazi, ushqente mllef dhe zili. Me forcën e të qeshurës ai kishte hyrë drejt e në shtëpinë e tyre, madje, si mik i familjes; por nën këtë qëndrim prej babaxhani dhe të përzemërt, fshihej një indiferencë e pashpirt dhe mizore. Atamani ishte një prej atyre njerëzve që s’dinë të veprojnë veçse pёr përfitim personal duke e shoqëruar kёtё sjellje tё tyre me njё agresivitet tё pabesё dhe sikur të mos kishte rrugë të mesme: ose të mashtrosh ose të mashtrohesh dhe, si pasojё e kёsaj, mashtrimi i tyre të mos ishte tjetёr veçse një hakmarrje e parakohshme për tjetrin. Drejt një konceptimi të tillë të jetës atё e shtynte edhe shpirti prej shtiraku, kaq i zhvilluar tek ai, për të cilin çdo gjë që s’kishte të bënte me interesin e tij, nuk mund të ishte tjetër veçse njё diçka e tepërt, e rreme dhe si qëndismë. Një vëzhguesi të mprehtë, Atamani s’do mund t’i frymëzonte tjetёr përveçse përbuzje. Por babai i Kosmas nuk shihte veçse sekserin tek ai; dhe vetë Kosma s’ishte inteligjent.

Me këtë koncept pёr punën dhe pёr marrëdhëniet njerëzore, s’është për t’u habitur qё Atamani, si lojtar dhe qejfli, të ishte futur qysh herët nё telashe. Në të vërtetë ai ndodhej në një gjendje të dëshpëruar kur i erdhi në mendje t’i propozonte babait të Kosmas qё tё bёnin tregti me gurët e çmuar. Ishte fjala për një allishverish real, po Atamani s’e kish syrin tek ato pak pare qё do tё fitonte si ndërmjetës. Asnjëri prej kёtyre të treve qё ishin në makinё, veçanёrisht Kosma, nuk duhej të arrinte kurrё nё atё qytet ku ndodhej njeriu i pasur qё do tё blente diamantet. Çështja qëndronte në të vërtetë në planin qё kishte përpiluar Atamani pёr tё vrarё Kosman dhe t’i merrnin atij gurët e çmuar duke e paraqitur kёtё si një grabitje. Kështu pra, Kosma ecte drejt vdekjes qё nga çasti qё hipi në makinë dhe zuri tё qeshte vetëm nga qё e pa Atamanin ashtu të shëndoshë dhe përtac, tё shtrirë mbi jastëkët e sedijes së pasme. Por siç ndodh me disa lloj gazesh vdekjeprurës që tё krijojnë një ndjenjë euforie, atij i duhej të qeshte gjersa t’i vinte fundi.

II ATAMANI

Kurrë, në fakt, Atamani s’ia kishte dalё si atё ditё qё tё bёnte Kosman tё qeshte. Shakatë me shpirt, batutat, hokat, shtrembërimet e fjalëve komike, historitë, frazat më të befta, nuk pushonin së vërshuari, së gurgulluari plot freski nga sedilja e pasme, ndërsa makina nxehej ndërkaq duke u ngjitur e duke zbritur nëpër kodrat me diell. Kosma, me çantën e çmuar, vendosur mbi gjunjë, s’bënte tjetër veçse qeshte, po me atë mospërmbajtje të fuqishme, tipike me ato teshtimat qё shkakton duhani apo speci. Atamani, i ngjashëm me një prej statujave baroke qё simbolizojnë një lumë, qё mbajnë nё duar njё qyp qё derdhet dhe qё rrinё brinjas me kёrthizёn jashtë, qëndronte shtrirё mbi jastëkë, me barkun që i dridhej prej çdo lëkundjeje, i fshehur nёn velin e njё bluze me vija të kaltra, e linte të rridhte pёrherё, shkulmin e bollshëm tё haresë duke u shfaqur gjithnjё si serioz, Gjithçka e ngacmonte: pulat që kapërcenin rrugën në çastin qё kalonte makina, gratë e shtëpive tё rojtarёve tё rrugës. Atamani nxirrte kokën nga dritarja e makinёs me qёllim që t’i shante, duke i lenë ato të habitura, e ngacmonin makinat që e parakalonin, pamjet e fshatit, qielli, çdo gjë. Me këtë – 8 – 8 rast përziente kujtimet, anekdotat, refrenet. Gjithçka e bёnte me një ton të përpiktë e të sigurt prej bufoni që Kosmas i dukej i këndshëm. Bashkëpunëtori i Atamanit nuk thoshte asnjë fjalë dhe mezi buzëqeshte duke u rrudhur në faqet thatime me dy quka majtas. Kishte një epitet të çuditshёm: «Torta», dhe Kosma pandehte se ky ishte emri i tij. Por kulmi i humorit të Atamanit dhe i tё qeshurёs së Kosmasit arriti kur makina u kryqëzua me grupin e çiklistëve dhe me makinat sportive qё shoqёronin rrethin çiklistik ndërballkanik. Atamani la që të kalonte moria e çiklistёve, me fituesit entuziastё dhe makinat e pluhurosura dhe turmën e gazetarëve dhe mekanikëve, kur u ngjit vargu i të vonuarve dhe arritën çiklistët e fundit që tashmё s’kishin asnjë shpresё, jo vetëm për tё fituar garёn, por as të zinin ndonjë vend nderi, prapё ata rropateshin njëlloj të djersitur e të vetmuar nën njё diell vdekjeprurës, Atamani, si të thuash, e tejkaloi vetveten. Duke e nxjerrё trupin pёrgjysmё jashtë dritares, filloi t‘i shajë ndyrё fatkeqёt. «Budalla… idiot… pse vrapon?… Tani s’arrin më shumë… brinar… s’e sheh që ke një fytyrë brinari?… Ti vrapon dhe e humbet garën kurse gruaja jote sakaq të vë brirët atje nё shtёpi… këmbë shtupë… i marrë… torollak…» e kështu me radhë. Çiklistët në rrugë, të gjithё tё kërrusur mbi timonët e ulët, tёrboheshin, kurse Atamani dyfishonte sharjet dhe Kosma mbante brinjët me duar dhe i rridhnin lotët nga e qeshura e madhe. Por pas rrethit çiklistik, Atamani u mbështet përsëri mbi jastëkët dhe heshti papritur plotësisht, si njё dordolec qё i është këputur filli. Më kot u mundua Kosma që ta ndizte sërish atë vatër gëzimi dhe hareje. Atamani mezi iu përgjigj dhe vetëm pas pak çasteve në makinë u vendos menjëherë një heshtje e plotë. Kosma – 9 – 9 vështronte rrugën, Torta drejtonte makinën dhe Atamani dukej sikur përgjumej, ai tundej e shkundej, krejt i bardhë dhe drithërues ngaqё makina kërcente dhe hidhej pёrpjetё pёr shkak tё rrugёs gjithё gropa. Në të vërtetë po afrohej vendi i studiuar dhe i paracaktuar me kohë, në të cilin Atamani, nё një mendje me Tortën, kishte vendosur ta hiqte qafe, t’i lante hesapet me Kosman. Atamani i kishte gjetur forcat pёr tё bёrё shaka deri sa arritën tek rrethi çiklistik. Por pastaj mendimi zotërues e mposhti. Iu kujtua se po të vazhdonte të tallej, s’do t‘i mbetej mjaft forcë për të vënë në jetë planin e tij. Veç kësaj, tani më shumë se sa të qeshte dhe të bënte të tjerёt tё qeshnin, ishte e nevojshme të mësonte veten dhe, në njëfarë mënyre edhe Kosman, me atë që po bëhej gati të ndodhte. Më në fund, makina, me të lënë kodrat, po hynte në një zonë gati shkretirё. Një fushë e gjerë me bar dhe e zbehtë, e kufizuar në nga malet e zhveshur gurishtorё, me njolla shkurresh të njё pylli të dendur, gati për tё filluar prerja. Asnjë pemë, vetëm ndonjë shkurre e ulët aty-këtu hidhte një hije të shkurtër nën diell. Kuaj hergjele, me bishta tё gjatë dhe të trashë, galoponin lehtë mbi bar. Midis atyre livadheve me dredha, të vetmuara, të shkreta, rridhte me dredha një lumë. Herë pas here Atamani shihte pas shkurreve të dendura që lëshonin hije, rrjedhën e bardhë dhe shndritëse si argjendi tё lumit. Dita, ndërkaq, po fillonte të thyhej. Nga një re e vogël u përhap dalëngadalë në gjithë qiellin një masё resh pupëlore. Kjo masё tentonte të errësohej dhe të shtrëngohej, duke formuar vetëm një re gri dhe të lartë, të ngjashme me një ballë të vërejtur dhe të menduar. Një dritë e ftohtë, e njëjtë munduese, përhapej mbi gjithë fushën. – 10 – 10 Atamani dhe Torta kishin zgjedhur atë vend si më të përshtatshmin për bëmën e tyre. Përveç vetmisë, diçka e rastit përcaktoi një zgjedhje të tillë. Prej kohësh në gjithë krahinën, endej një bandë, gati kriminale qё pёrbёhej nga hajdutё rrugёsh. Kjo bandë e kryesuar, nga një njeri i dëshpëruar me emrin Glinka, gjer atёherё kishte arritur të kryente mjaft grabitje. Gazetat nuk flisnin për të, me qëllim që të mos pengonin veprimet e policisë, por dihej në mënyrë të turbullt se një ushtri e vërtetë rojash i ndiqte keqbërësit tё cilёt, megjithatё kishin mundur t’i shpëtonin gjithmonë kapjes nё saje të egërsisë së skajshme dhe vendosmërisë me anё të cilën kur i ndiqnin a përlesheshin me ta nuk nguronin tё vrisnin kundёrshtarёt dhe nё saje të bashkëpunimit të fshehtë me shumë fshatarë dhe banorë të periferisë. Atamani, keqbërës i padënuar mё parё dhe i rastit, e kish llogaritur qё krimin qё do tё kryente t’ia ngarkonte kёsaj bande duke përfytyruar me të gjitha hollësitë një sulm të tillë, të barabartë me ato, ku së fundi kishin mbetur viktima, udhëtarë të tjerë të zonёs. Për këtë qëllim, prej kohësh, pa rёnё nё sy, kishte marrё tё dhёna pёr zakonet dhe veprimet e bandës nga njё komisar, i njohuri i tij. Ishte e vërtetë se banda vepronte në të gjitha anët e krahinёs, në largësi të madhe nga vendi i zgjedhur nga Atamani, por ky nuk shqetësohej për kaq pako gjё; veç kësaj banda vetë, jepte prova për lëvizje të mëdha duke dhënë goditjet e saja në zona të ndryshme dhe të paparashikuara. Pastaj, edhe nëse banda, njё herё e kapur, do të refuzonte autorësinë e krimit, askush s’do ta besonte bandёn për këtë. Dhe ai ndërkaq, pasi tё kalonte pak kohë, do të dinte shiste pёrsёri nёn dorё gurёt e çmuar, të shndërruar nё mёnyrё tё pёrshtatshme. – 11 – 11 Plani, siç shihet, ishte studiuar gjer në hollësitë më të imta. Atamani, bashkё me Tortan kishte bërë nja dy udhëtime në atё vend, për të përcaktuar trajtat e tij. Tani si gjithë njerëzit me shpirt tё vogёl dhe të ulët, Ataman kishte një besim të madh tek teknika. Saktësia e planit të sajuar prej tij, ishte bërë për të një domosdoshmëri edhe më e ngutshme e nevojёs sё tij tё dëshpëruar për para. Ky plan ishte sajuar në mënyrë të tillë sa Atamanit tanimё i dukej e pamundur të mos e vinte nё jetё. Atamani sado që e kishte rrotulluar nga çdo anë, nuk kishte arritur të gjente në të asnjë mangësi. Kaq kishte mjaftuar që tё zhdukej çdo mëdyshje nga shpirti i tij. Për këtë Atamanin nuk e turbullonte as ankthi më i vogël. Ai tani e ndjente veten afër sendёrtimit të planit të tij, si ai zhytësi që ka ecur gjer në fund të dërrasës së trampolinës dhe bëhet gati të hidhet. Atamani ndihej i qetë, sepse në këtë ujë të pabesë nё të cilin ai përgatitej të zhytej, përkundej një barkë që në rast rreziku do ta shpëtonte. Kjo barkë ishte banda e hajdutëve. Atamani jo vetëm që e ndjente veten tё qetë për sa i përkiste sendërtimit tё planit të vet, por ndihej gjithashtu i lirё nё shpirt, ndonёse në mënyrë të ethshme dhe tё ndёrprerё, siç ndodh në çastet e tensionit. Me njё liri gjeniale dhe nervoze qё i vinte nga gjetjet. Gjetja e parё, kishte qenё ajo që e bёri Kosman të qeshte gjatë shëtitjes. Qё ta bënte të qeshte, Atamanit i dukej një mënyrë krejt e vetvetishme dhe e errët pёr t’i hequr Kosmas forcat, ashtu si ca lloj merimangash që i injektojnë viktimës sё tyre një lëng paralizues, para se ta shqyejnë. Çdo e qeshur e Kosmas ishte njё dëshmi se ai ishte i çarmatosur dhe s’dyshonte pёr asgjë. Çdo e qeshur e Kosmas e siguronte Atamanin pёr epёrsinё e tij dhe pёr suksesin e komedisë sё luajtur prej tij. Pa llogaritur qё me gjithë – 12 – 12 ato shaka, ai shkarkonte tensionin që më vonë mund të ishte pengesë për kryerjen e krimit. Gjetja e dytë qëndronte në të folurit ashtu si kot dhe me shaka për bandën që rrezikonte krahinёn. Gjithmonë me instinkt, Atamani e kuptonte se gënjeshtra më e pëlqyer është ajo që ndërtohet me elementë tё vetё realitetit. Në këtë mënyrë realiteti bëhet bashkëfajtor me njeriun me anё tё shfaqjeve tё veta mё tё njohura dhe mё tё padyshimta gjer nё çastin qё njё akt vullneti e ndriçon papritur duke zbuluar tek ai rrezikun e fshehur. Atamani e kuptonte se s’ka asgjë që të mos e qetësojё më shumë viktimën se sa të luash para saj me thikën qё më vonë do t’i shërbejë atij për t’i prerë gurmazin. Nga ana tjetër, në këtë mënyrë, jo vetëm se e end mё fuqishёm rrjetën e gënjeshtrës, por arrin edhe njё qëllim tjetër, të familjarizohesh me përdorimin e grackёs dhe me veçoritë e saj. Atamani tha se nuk përjashtohej rreziku që të ndesheshin me bandën dhe atëherë do të ishte për ta një fatkeqësi e vërtetë. Mbase atyre u leverdiste që t’i gëlltisnin xhevahiret para se të ishte tepër vonë. Karficat do t’i hante Torta, aq thatim sa ç’ishte, unazat Kosma, për sa u përkiste byzylykëve dhe sendeve tё tjera më kaba, do ta bёnte punёn ai, si mё i shëndoshi nga tё gjithё. Kosma ishte i heshtur dhe s’fliste para Tortës për gjërat e çmuara që kishte çanta, pasi nuk e njihte. Bile në fillim, ishte orvatur të jepte përshtypjen se ruante mostra të ndryshme stofrash. Por Atamani duke e marrë me mend arsyen e mëdyshjes së tij, tha se s’kishte asgjë për t’u trembur, që Tortës mund t’i besonte së paku aq sa dhe vetё atij. Prapё, Atamani i tregoi atij fije për pe, gjithë atë që dinte nga komisari, miku i tij, në lidhje me bandën. Për Atamanin, Kosma tashmë ishte si i vdekur dhe ato lajmet e çmuara kishin po atë rrezik përhapjeje sapo të ishin mërmëritur mbi një arkivol të gozhduar mirë. Atamani e thuri dhe e stërthuri veçanërisht fjalën mbi praninë në bandë të një gruaje me emrin Albina; e bukur mesa dukej dhe e egër dhe më mizore dhe mё e vendosur se vetë burrat. Ky emër iu duk se i interesoi Kosmas në mënyrë të veçantë dhe i bëri shumë pyetje – 13 – 13 Atamanit i cili nuk i kurseu hollësirat, në pjesën më të madhe të trilluara. Kosma i përhumbur tha se ai emër dhe përshkrimi që Ataman i kishte bërë për gruan ia bënin tërheqëse atë. Do t’i pëlqente të kishte një aventurë me një femër të tillë. Atamani e talli, por pranoi se diçka e tillë s’do të qe pa shije. Më në fund u frymëzua nga logjika e metodës së vet deri nё atё pikё sa zbuloi, gjoja si rastësisht, nën sedile, një çekiç të madh prej druri dhe e pyeti Tortan se për çfarë mund të shërbente vallë kjo vegël dhe në mos, rastësisht, donte ta përdorte, pёr t’u mbrojtur nga hajdutёt. Kështu pra, çekiçi ishte, pikërisht, për të goditur Kosman. Për sa i përket gjetjes së tretë: Atamani s’e kishte përgatitur, ajo i qe dhёnё rastësisht. Në një kthesë të rrugës, në një pikë të shkretë, ja duken dy roja me mushketat hedhur krahaqafë qё qёndronin pa lëvizur pranë një muri të ulёt në hijen e një çiçibanozi. Nё çast Atamani, me një frymëzim të befasishëm i thirri Tortas që të qëndronte, sepse do ta pyeste diçka nё lidhje me rojat. Me t’u ndalur makina, Atamani zgjati kokën dhe u bëri shenjë dy rojave të qё dëshironte t’u fliste. Dy rojat u afruan si pa dëshirë dhe atëherë Atamani i pyeti, nëse ato kishin edhe shumë rrugë për tё bёrё gjer në S., qytet i vogël ky për ku ishin drejtuar. Rojat u përgjigjën se mund të ishin ende dhe nja shtatëdhjetë kilometra. Atamani duke bërë shaka dhe si në mirëbesim pyeti, nëse ishin të sigurt nëpër këtë rrugë dytësore qё nuk rrihej shumё dhe, nëse nuk kishte rrezik që të sulmoheshin nga ato bandat, për të cilat rojat, sigurisht qё kishin dëgjuar të flitej. Por rojat nuk e morën kёtё çështje me shaka, siç i pëlqente e siç dëshironte Atamani.

* nëntitujt e novelës janë përkthyesit

Përktheu: Faslli Haliti