Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2019

Shqipëria e luftës në kujtimet e majori britanik Anthony Quayle

by

ILIR HASHORVA/

Këto ditë doli në librari libri “Tetë orë nga Anglia”, i përkthyer prej meje, që përmban kujtimet e majorit britanik Entoni Kuejl (Sir Anthony Quayle) për përvojën e tij në Shqipëri, ku erdhi në fillim të vitit 1944 për të mbajtur të hapur një bazë në bregdet, që do të shërbente për të sjellë në Shqipëri materiale ushtarake në ndihmë të luftës kundër gjermanëve, për transportin e ushtarakëve aleatë për në Shqipëri dhe prej Shqipërisë drejt Italisë si dhe për tërheqjen drejt Italisë të ushtarakëve italianë të mbetur nga lufta në Shqipëri. Zona e tij e veprimit ishte Karaburuni dhe Dukati. Gjatë misionit të tij, u përpoq të nxiste shqiptarët për luftë të përbashkët kundër gjermanëve dhe të sheshonte armiqësitë midis tyre.

Kur Kuejli erdhi në Shqipëri, u gjend midis tri palëve: midis partizanëve, të përfaqësuar nga Brigada e Pestë; Ballit, të përfaqësuar nga eksponenti i saj Skënder Muço dhe fshatarëve të Dukatit, që hiqeshin si të pavarur, por që anonin dhe ndihmonin Ballin.

Prej bisedave që bëri me të tri palët, Kuejli kuptoi gjendjen shumë të koklavitur që mbizotëronte në Shqipëri. Nga udhëheqësit kryesorë të Brigadës së Pestë partizane, Shefqet Peçi e Hysni Kapo, ai kupton se vëmendja e tyre kryesore ishte sigurimi i ndihmave angleze për partizanët; nga eksponenti i Ballit, Skënder Muço, ai kupton se vëmendja kryesore e Ballit ishte jo lufta kundër gjermanëve, por lufta ndaj rrezikut komunist dhe nga përfaqësuesit e Dukatit, ai kupton se vëmendja kryesore e tyre nuk ishte lufta, por ruajtja sa më i padëmtuar i fshatit të tyre.

Përpjekjet që bën Kuejli për të bashkuar të gjithë shqiptarët në një front të përbashkët kundër gjermanëve dalin huq. Ishte e pamundur të bashkoheshin shqiptarët me njëri-tjetrin për një qëllim të përbashkët. Mjerisht, sot, sikundër dje, ndodh e njëjta gjë.

Kuejli me partizanët:

Për t’u takuar me partizanët, Kuejlit iu desh të kalonte nëpër fshatrat Tragjas, Gumenicë e Gjorm. Të tre këto fshatra ishin përkrahëse të partizanëve dhe ishin të dëmtuara keq nga lufta. Në to gati nuk kishte jetë.

Në takimin e parë, Partizanët treguan shqetësimin e tyre se prej kohësh nuk kishin marrë ndihma. Kuejli u shpjegoi se kjo ndodhte nga vështirësitë që kishte transporti i tyre nga bregdeti, ku shkarkoheshin ndihmat, për te partizanët, sepse duheshin kaluar përmes Dukatit dhe Dukati nuk ishte në marrëdhënie të mira me partizanët. Megjithatë kjo pengesë mund të kalohej, në qoftë se partizanët do të premtonin të mos sulmonin Dukatin, ashtu siç kishin bërë herë pas here më parë. Po të premtonin këtë partizanët, dukatasit do të lejonin kalimin e ndihmave fshehtas, natën, përmes territorit të tyre, por Shefqet Peçi ua preu shkurt: “Major, ne nuk bëjmë kompromise me njerëzit e Dukatit. Ne nuk bëjmë asnjë pakt me ta. Të drejtën për t’i goditur, apo për të mos i goditur, e kemi ne”.

Në takimin e dytë me partizanët, Kuejli bisedoi për një operacion ushtarak aleat, të koduar Victoria, që planifikohej të zhvillohej së shpejti e që kishte për qëllim shkatërrimin e divizioneve gjermane që do të tërhiqeshin nga Greqia e që do të kalonin nga Shqipëria. Rrugët brenda në tokë duhej të bëheshin të pakalueshme me aksione guerrilase dhe kolonat gjermane do të detyroheshin të përdornin rrugët bregdetare, ku do të sulmoheshin dhe do të shkatërroheshin nga forcat ajrore aleate të vendosura në Itali. Për suksesin e këtij operacioni ishte me rëndësi që ai të kontrollohej nga një komandë qendrore e cila do të merrte informacion nga gjithë Ballkani i Jugut. Kuejli i pyeti partizanët nëse pranonin në parim të merrni pjesë në këtë operacion dhe nëse pranonin të kishin një oficer ndërlidhës britanik, përmes të cilit urdhrat e Komandës Supreme të transmetoheshin tek ata. Ata u përgjigjën se brigada mund të pranonte urdhra vetëm nga formacionet e veta eprore, por jo nga një oficer britanik.

Atëherë Kuejli ua paraqiti ndryshe propozimin dhe i pyeti se, nëse formacionet eprore pranonin të merrnin pjesë në atë operacion nën instruksionet e Komandës Aleate, a ishin ata të gatshëm si brigadë të pranoni këto instruksione përmes oficerit britanik të ndërlidhjes?

Ata u përgjigjën se në parim e pranonin planin, por ky diskutim për ta ishte i kotë, pa marrë menjëherë ndihmat, pa të cilat ata nuk do të ishin në gjendje të luftonin.

Dukej se ata nuk kishin ndërmend të merrnin pjesë në operacione të përbashkëta me aleatët, por i donin ata vetëm për ndihma, të cilat i përdornin sipas interesave të tyre.

Kuejli me një eksponent të Ballit:

         Në bisedat që Kuejli bëri me Skënder Muçon, eksponent shumë i rëndësishëm i Ballit, parashtruan të dy pikëpamjet e tyre ndaj luftës. Kuejli, si britanik, si shtetas i një vendi që kërcënohej seriozisht nga agresioni gjerman, mbante një qëndrim të prerë antigjerman. Muçoja, ndryshe, i thotë anglezit: “lufta juaj nuk është lufta jonë”, sepse Shqipëria nuk rrezikohej nga gjermani, pasi një ditë aleatët do ta mundin Gjermaninë dhe gjermanët do të iknin vetë nga Ballkani, por rrezikohej nga komunizmi dhe komunizmi duhej të luftohej tashti edhe duke bashkëpunuar me gjermanët. Kur Kuejli i tha se tashti ishte koha për të luftuar gjermanët, ndërsa kundër komunistëve mund të vepronin pas lufte, Muçoja iu përgjigj se pas luftës komunistët do të ishin forcuar aq shumë, sa nuk do të mund t’u bëhej gjë.

Sipas Muços, fjalët e të cilit ishin edhe mendimi dhe politika e Ballit, problemet e vërteta për Shqipërinë nuk qenë tashti, por pasi të largoheshin gjermanët, sepse atëherë Shqipëria do të kishte të bënte me komunistët, të cilët ishin armiq më të këqij se gjermanët dhe Anglia dhe Amerika nuk do të ndërhynin për ta shpëtuar. Sipas Muços, ballistët nuk ishin as antishqiptarë dhe as progjermanë, por  donin që sa të ishin gjermanët, t’i përdornin kundër komunistëve.

Pak muaj më pas, Muçoja u kap nga gjermanët dhe u vra prej tyre.

                                                          ***

Në libër del qartë se kundër gjermanëve luftonin dhe sakrifikonin kryesisht partizanët dhe për këtë ata fituan simpatinë e Kuejlit, sepse lufta e tyre përputhej me luftën e tij dhe me politikën angleze. Për anglezët nuk kishin rëndësi motivet dhe ideologjia mbi të cilën zhvillohej lufta, mjafton që ajo të zhvillohej. Kuejli thotë: “Unë nuk jam as komunist as antikomunist: unë jam anglez”.

            Kuejli me fshatarët e Dukatit:

Në takimin e parë që Kuejli pati me fshatarët e Dukatit, u tha se kishte ardhur në Shqipëri për të luftuar gjermanët dhe për të gjetur mënyrën që shqiptarët të luftonin së bashku kundër tyre. Ai u tha se kuptonte që kishte filluar një çarje tragjike midis Ballit dhe Partizanëve, çarje që dëmtonte luftën, porse ai do të bënte ç’qe e mundur që ta shëronte atë çarje.

Fshatarët i parashtruan shqetësimet e tyre dhe i thanë se dukatasit qenë në një pozicion shumë të vështirë, se patriotizmi i tyre ishte i padiskutueshëm, por tashti, ata po përballeshin me kërcënimin e luftës civile. Muajin e fundit partizanët kishin sulmuar fshatin e tyre dhe, megjithëse ata nuk kishin ndërmarrë veprime hakmarrëse, ditë e natë ishin të shtrënguar të bënin roje nga frika e një sulmi tjetër partizan dhe nuk kishin nge të merreshin me luftën kundër gjermanëve.

Pasi pa se dukatasit nuk kishin ndërmend të sulmonin gjermanët, Kuejli i pyeti se si u dukej, po t’i sulmonte ata ai vetë me njerëzit e tij në luginën e Dukatit. Për ta kjo gjë ishte shumë e rrezikshme, sepse rruga kryesore e bregut kalonte drejt përmes fshatit dhe, edhe jo t’i godisnin, por edhe sikur gjermanët të dyshonin për armiqësi nga Dukati, do ta shkatërronin krejtësisht fshatin e tyre me një të goditur. Ata nuk donin që gjermanët të goditeshin në zonën e tyre.

Amerikanët dhe anglezët jo të një mendimi:

Nga dëshmi dhe mendime të disa personazheve në libër, dilte se qëllimi kryesor i luftës së partizanëve nuk ishte Shqipëria, por marrja e pushtetit dhe vendosja e komunizmit, madje, jo vetëm në Shqipëri, por kudo në botë.

Amerikanët dhe anglezët në misionin ku bënte pjesë Kuejli kishin mendime jo të njëjta për trajtimin e partizanëve dhe për ndihmat për ta. Amerikani Benson ishte i shqetësuar jo për luftën, që tashmë e kishte marrë rrugën e fitores, por për atë që do të ndodhte pas luftës. Ai e shihte me dyshim luftën e partizanëve dhe nuk donte që ndihmat britanike të çoheshin symbyllas tek ata. Ai thotë se politika fillestare aleate për të ndihmuar të gjithë ata që luftonin gjermanët, pa marrë parasysh motivet, rridhte nga një pozicion i dëshpëruar i tyre dhe qe e justifikuar, por, më pas, kur mundja e Gjermanisë po dukej gjithnjë e më mirë, ajo politikë duhej rishqyrtuar pasi, sipas tij, partizanët vepronin në ndihmë të Bashkimit Sovjetik dhe jo të atdheut të tyre.

“Dikur, – thotë ai, – ishte një pulë e vogël që quhej Komintern. Kësaj pule një ditë ia prenë kokën, por trupi i saj vazhdoi të lëvizte për njëfarë kohe. Stalinistët që u stërvitën në Moskë, tashti janë përsëri në vendet e tyre: në Spanjë, në Francë, në Greqi, në Jugosllavi, edhe në Shqipëri. Shoku Stalin u mundua shumë me edukimin e këtyre djemve dhe tashti këta djem po ia shlyejnë atij kujdesin që tregoi.

“Teknika e tyre është të organizojnë lëvizje rezistence patriotike në vend, të përpiqen të vënë në to në pozitat kyçe komunistët, të keqtrajtojnë grupet e tjera të rezistencës, derisa t’i shtynë në krah të gjermanëve, të ekspozojnë disa kufoma gjermanësh të vrarë dhe të futen në borderotë e oficerëve britanikë, të cilët, menjëherë, i furnizojnë ata me komplete ushtarake”.

Ai i kërkoi Kuejlit  që të siguronte që armët që do t’u jepeshin partizanëve, të mos krijonin kufoma shqiptarësh. Ai i tha se ishte mirë që të dy vendet e tyre, së bashku me Rusinë, u bashkuan për të përmbysur tiraninë e së djathtës, por do të ishte për të ardhur keq, në qoftë se në atë proces, do të krijonin një tirani edhe më të egër: tiraninë e së majtës.

                                                        ***

Kisha dëgjuar për këtë libër. E kërkova, e gjeta, e lexova, m’u duk me vlerë dhe e përktheva. Ajo që jepet në këtë libër, është një pjesë e shkurtër e historisë së madhe të luftës, por ndryshe nga historia që kemi mësuar deri vonë, kjo është një histori e pa deformuar e saj.

Në libër është veçanërisht interesante biseda që bën Kuejli me Skënder Muçon, në të cilën, ky i fundit, parashtron pikëpamjet e tij, sipas të cilave rëndësi kishte lufta me çdo mënyrë kundër rrezikut kryesor të vendit, rrezikut komunist, që do të shfaqej i papërballueshëm pas lufte dhe jo rrezikut gjerman, që do të shmangej vetë dashje pa dashje shumë shpejt.

Fjalët e Skënder Muços, mjerisht, dolën të ishin profetike. Përnjëherë pas lufte në Shqipëri u vendos pushteti komunist me të gjithë egërsinë e tij prej të cilit vetëm pas dyzetepesë vjetësh shqiptarët mundën të shpëtojnë disi prej tij. Nju Jork, 15 dhjetor, 2019        

HIGHLIGHTS FROM CELEBRATING THE 110th ANNIVERSARY OF DIELLI

by

VECOJME NGA VEPRIMTARITE E VATRES TE VITIT 2019, PASQYRUAR NE GAZETEN”DIELLI”/

HIGHLIGHTS FROM CELEBRATING THE 110th ANNIVERSARY OF DIELLI/

BY RAFAELA PRIFTI/

The main events for marking the 110th anniversary of Dielli unfolded on April 6, 2019 in a midtown hall in New York City. Any production of this size includes several parts that require long-term planning, coordination and team work. Dielli’s editors wish to acknowledge the members of the Vatra Board and the Executive Council who did their part guided by the vision of Chairman Dritan Mishto. Further, we extend our thanks and appreciation to each of the contestants who participated with their essays, compositions, monographs, research papers and more. Lastly, we express gratitude to each of our dinner guests who joined the fundraising efforts to support Dielli. Seeing your commitment brings more pride to the name of the paper and made the celebration unforgettable. Kudos to the spirit and passion of our community! It was a vast undertaking to organize Dielli’s competition, the conference with three panels and the formal dinner, and also be able to present all of it in the same day. I will attempt to summarize the celebratory events starting with the conference, a list of the contest entries and a brief review of the evening. The readers’ indulgence is appreciated since there might be fragments, names, and details that are unintentionally disregarded or not mentioned.

The International conference was scheduled from 11:30am to 4:00pm, with three panels and twelve speakers. The Second Floor Room of at 3 West 51 Street was set up and furnished with accessories such as the customized vinyl banner and posters propped up across the room depicting several front page editorials from the issues of Dielli throughout the decades. As the participants were settled in and the panelists took their places at the podium, the moderators Frank Shkreli and I Rafaela Prifti welcomed all in attendance. In his opening, former director of VOA’s Eurasia Division and a career journalist, Frank Shkreli emphasized the importance of the conference beyond the scope of The Pan Albanian Federation Vatra and the Albanian American community, its contribution to the history of the Albanian press and the freedom of expression as it enriches the narrative of the country and the nation. The conference is an acknowledgement of the vision of the predecessors like Fan Noli and Faik Konica and an excellent lineup of editors and volunteers who rallied around VATRA and Dielli to defend the interest of the country, the rights of a nation and its people. In the broader sense, the conference should serve as a point of reflection for the leadership of both states, Albania and Kosova, and their media outlets, said Mr. Shkreli. Speaking as a moderator, I said that we all have a reason to be proud with such an achievement. Dielli has reached a respectable age of 110 years and an honorable place in our history which it has helped to write and record in its pages. In the span of one century and a decade, there have been glorious episodes and historical achievements, there have been frictions and divisions at the top, there have been periods of controversial decisions and righteous determination, and through it all Dielli has been and continues to be a reflection of us, a fair representation of the views and the positions within our community. My closing point was that if we truly appreciate Dielli’s journey of 110 years, then the right path of fulfillment is ahead of us. Next, Mr. Frank Shkrelil said that VATRA and Dielli are regarded as Albanian icons thanks to their leading role in key moments of our history. He invited Chairman Dritan Mishto to deliver his greeting remarks and officially open the conference. After the performance of the American and Albanian national anthems, the first panelist to take the floor was Nicholas Pano. Professor Emeritus of History at Western Illinois University also Associate Dean of the College of Arts and Sciences from 1980 to 1999, Nick Pano is the author of the book, The People’s Republic of Albania and of numerous book chapters, articles, reviews, along with presentations at national and international conferences, pertaining to various aspects of Albanian history, politics, and international relations. His presentation provided an excellent analysis of the role of Dielli in the Albanian national movement, mainly between the years 1912-1924 and the impact in the lives of the Albanian people. “The newspaper Dielli, the organ of VATRA, enjoys an honored place in the history of Albania, the Albanian National Revival, the Albanian-American Community and Albanian journalism. Dielli which began publication in February 1909, along with the Albanian Orthodox Church in America (today the Albanian Archdiocese of the Orthodox Church of America) which was founded in March 1908, and VATRA which was organized in April 1912 comprise the three major institutions that transformed the Albanian colony in the United States into the most important external center of the Albanian national movement during the first two decades of the 20th century. These institutions have made significant contributions to the preservation of Albania’s independence –especially between 1912-24– and over a longer period to the political, cultural, and spiritual lives of both the homeland and the Albanian-American Community.” Professor Nick Pano outlined the program for Albania that DIELLI proclaimed in the front page editorial in its inaugural issue, which he said “in essence served as the platform first for Besa-Besen and then VATRA until the achievement of Albania’s independence in November 1912.” He stated that the successes of the period 1912-1924, “which can be termed the Golden Age of both institutions, owed much to the quality of leadership within both the organization and newspaper” with such prominent and talented personalities as Fan Noli, Faik Konica, Kristo Dako, Kol Tromara, Bahri Omari, Kostaq Kota, Koste Chekrezi, and Andon Frasheri, among others. A matter of great importance was the drawing of support from the American players and the financial backing of well to do compatriots along with the willingness to help by the community members. “Additionally, there were sufficient numbers of patriotic Albanians in the United States with either adequate incomes or the will to sacrifice financially to underwrite the range of activities in which VATRA and Dielli engaged in behalf of Albania.” In the next part of the presentation, the panelist gave examples of materials from American literature and original works published in Dielli, during the illustrious years. “From its earliest days Dielli not only printed news, editorials, and what would be termed op-ed pieces today that mainly focused on political issues, but it also published original Albanian as well as translations from other languages of poetry, essays, folk tales, along with literary fragments of various types.” Such content were intended to cultivate the language and educate the readers and above all inspire patriotic ideals. “In respect to its literary and journalistic quality, Dielli had few, if any peers during its Golden Years. Thus, in addition to its significant contributions in raising the national consciousness of the Albanian-American Community, mobilizing it in a variety of efforts to protect the independence and territorial integrity of Albania, Dielli also played a major role in enriching and elevating the intellectual and cultural lives and aspirations of numerous Community members.” In the end, Professor Nick Pano said “I am encouraged by the qualitative improvements in Dielli over the past decade or so and hope this progress will continue.”

The second speaker to be introduced was Mr. Grant Harris, Chief of the European Division at the Library of Congress, and curator the Library’s Albanian collections. His presentation was Dielli and its compeers: ethnic newspapers in the early 20th century Mr. Harris stated that his purpose was to discuss some of the early ethnic Albanian newspapers published outside Albania, also the very first Albanian-language newspaper published in Albania.  In the first part of the presentation, titled Four Native Sons from the Korça Region, Mr. Harris laid out some biographical data and background information on Christo Dako, who came to the United States in 1907, and in 1913 he became editor of Dielli and president of VATRA. Krsito Luarasi who moved to Sofia, Bulgaria to set up a printing press, and began publishing in 1897 an almanac entitled Kalendari Kombiar, which played an important role in advancing the cause of Albanianism, Shahin Kolonja, who was forced to escape to Sofia where he met with Luarasi, “Kolonja as editor and Luarasi as printer published what was probably the most influential Albanian-language newspaper for the Albanian diaspora during the 8 years from 1901 to 1908.  It was titled Drita” Drita in Sofia and Faik Konica’s Albania may habe been competing newspapers yet they were published for a number of years thanks to the financial support of Vienna, said Mr Harris citing as his source a French-language treatise by Nathalie Clayer titled Aux origines du nationalisme albanais: la naissance d’une nation majoritairement musulmane en Europe (Paris, 2007).  The next part of the presentation focused on Taraboshi, the first newspaper to be printed in Albania in the Albanian language, beginning on September 26, 1913, in Shkodër. There are some fascinated facts about the paper that will be of interest to journalism studies. In the segment on the Ethnic American newspapers,the presenter spoke about “the last of my four natives of the Korça region, Kost Çekrezi,”… who emigrated to the United States at the beginning of the first World War and became chief editor of Dielli from 1915 to 1919. In the part, he brought into focus the connection between different phases of immigration into America and the development of ethnic presses. Another interesting data revealed the five major divisions of the ethnic newspapers respectively, news about America, news of the particular ethnic group in America, country of origin news, international news, and editorials.  “As the immigrant population settled, the functions of the ethnic press changed to maintain and yet attract new markets and audiences.” Out of over 1,000 ethnic presses in America around 100 years ago, nearly all have perished. Therefore, “it is remarkable that Dielli is still here, still relevant.” The broader perspective as outlined by Mr. Harris’ helped to place Dielli into the landscape of early Albanian newspapers in America.

***

The next panelist was Dr. Elez Biberaj, Director of VOA’s Eurasia Division since 2005, responsible for VOA’s multimedia programming targeting Russia, Ukraine, Armenia, Georgia, and the Balkans. He has authored books and numerous chapters and articles on Albanian affairs. The theme of Dr. Biberaj’s presentation was Dielli and the Challenges of Albanian Democratic Consolidation. In accordance with the agency requirements, it was stated that his views do not represent the position of the Voice of American. He began by highlighting the critical role of the newspaper in chronicling the history of the nation, supporting the Albanian cause, reporting the events in our community while facing its ups and downs over its long history. Dr. Biberaj said that “Dielli and VOA, of course, have different missions.  But they share common objectives of providing coverage of the Albanian-American community, its many contributions to the American society, the strengthening of bonds between American and Albanian peoples, and promoting democratic values in the Albanian lands.” Drawing from his personal beginnings, he said that he is very proud that his first writings were published in Dielli. Dr. Biberaj’s presentation was a tribute to Xhevat Kallajxhi, who had an expressed interest in bridging the gap between the older and younger generations of Albanian-Americans and provided young journalists and scholars with an outlet for their articles and informed comments. “Mr. Kallajxhi became editor of Dielli after his distinguished, three-decade carrier with the Voice of America and served in that position from 1976 to 1986.  He revived Dielli, raised its journalistic standards, broadened its scope of coverage, and focused prominently on the challenges facing the diaspora, Albania, Kosova, and Çamëria.”  Dr. Biberaj added that he is particularly proud of two pieces published during Mr. Kallajxhi’s tenure with Dielli. Owing to his integrity and great appreciation for the importance of objectivity and fairness, Mr. Kallajxhi was widely respected. His legacy of professionalism continues to be the highest standard of journalism in the media. At this point, the focus of presentation turned towards the current challenges facing the community. He noted that “the Albanian-American community has played a remarkable role in efforts to influence U.S. foreign policy on Albanian issues.” Yet in the years following Kosova’s independence, the community’s activism, has declined significantly. In his view, the newspapers like Dielli and Illyria are well equipped to keep the community engaged. Whereas “the potential role of diaspora newspapers on developments in Kosova and Albania is likely to be limited for many, and objective reasons”, they “can contribute by pursuing a fact-based approach to news and information, offering a wide range of spectrum of opinion on top issues, and providing a forum for public debate.” The presenter then gave an objective and well founded account of “the negative political, social and economic trends, which are corrosive for the establishment of a prosperous and truly democratic society” in Kosova and Albania. Albanians today lack a clear vision for the future as well as trust and confidence in their leaders and in themselves. As far as the status and role of the media in Albania, Dr. Biberaj said that “the environment has become less free and independent. The Prime Minister has steadily challenged the very notion of an independent media, launching his own, online outlet, ERTV. He has steadily undermined the media, using an increasingly aggressive and threatening rhetoric, and characterizing them as “trashcan media.”  His recent attacks on the VOA, for airing a report on collusion between Socialist Party officials and organized crime groups during the 2017 elections, were breathtaking in their audacity. Many journalists, vulnerable to political and economic pressure, practice self-censorship and avoid reporting about taboo topics.” He added that it is worrisome that in the year 2019, the Albanians must rely on the international media, including the VOA, for reporting on sensitive issues. In the end, Dr. Biberaj stated the urgency that is looming on the horizon: “The next phase could determine if Albania will evolve into a consolidated democracy or take a pro-authoritarian, one-party direction.”

The fourth presenter of the panel, Ilir Ikonomi is a career journalist at VOA since 1992. He has interviewed several International and Albanian personalities and high ranking representatives. Ilir is a researcher and a published author. His monograph Faik Konica –Jeta ne Uashington was published on Tirana in 2011 and a second book titled Esat Pahe Toptani Njeriu Lufta Pushteti was released in 2016. Ilir Iknomi was not able to attend the conference. He had made available for the event and donated to Vatra, the NBC Radio Broadcast Interview with Faik Konica on April 8 1939. The interview was conducted by Hilmar Baukhage, a veteran State Department reporter and NBC’s Washington commentator. This is believed to be the only known recording in existence of Konica’s voice. We hear the questions of the reporter and Konice’s answers in English. Reporter Baukhage talks about Italy’s seizure of Albania and introduces Faik Konica as the Minister of Albania in Washington. Konica condemns the Italian aggression and states that there is no reason why Italy attacked Albania after 20 years of friendly relations. Mr. Baukhage asks more questions about Albania’s previous relations with Italy, and the fact that a portion of funds was misdirected by the Italians to build roads. Listening to the interview and Faik Konica’s voice was a rare treat for everyone present.

Following a short break, the second panel was convened. The next presenter was introduced. Dalip Greca, a graduate from the Pedagogic Institute of Shkodra in 1971, completed his Literature Degree at Tirana University in 1976. He has a long career as a journalist with several newspapers in Albania. For a ten year period. Mr. Greca was the editor of the Albanian Language section at Illyria newspaper, New York From September 2009 up to date is Chief Editor of Dielli, a publication of Vatra. His book Albanian History in America is ready to be published and is completing the work on his second book DIELLI -the Last Newspaper of the National Revival – 110 Years, The Voice of Albanians of America.

The Chief Editor of Dielli placed the emphasis of the historic conference in terms of awareness for the newspaper’s history as well as the challenges for its future. “Dielli dates back from the National Renaissance. It started its path just over a month after its predecessor Kombi closed its doors on 10 January 1909.

Dielli was the organ of Besa-Besën Society (Shoqata Kombëtare Besa-Besën) that was founded on January 6, 1907 with Fan S. Noli as its chair. The program proclaimed in the first issue of the newspaper outlined the national agenda. The historians are in agreement about the significance and the strength of the program that is regarded as an historic document that sparked the National Movement.” Revealing some curious facts about the first issues of Dielli, Mr. Greca stated that despite the intentions of printing the newspaper using the letters of the alphabet adopted by the Congress of Manastir, the content was legible and comprehensible. “In the third issue of March 12 1909, the staff apologized to the readers who were promised that the newspaper would be printed with the new ABC. The newspaper had been unable to secure the umlaut –e- (ë) from the company where the order was placed. Starting with the fourth issue, the newspaper will be printed in accordance with the alphabet approved by the Congress.”

The presenter described the format and the graphic design of the front page of the first issue of the paper, where the left side was in Albanian and the right side in English. At the top, it said First Year, Published Weekly, and in capital letters: DIELLI – organ of National Albanians who seek self-government for Albania.

In his presentation, Dalip Greca elaborated on one particular point, the vision of Dielli as it was commented on the Golden Anniversary issue of the newspaper. On the festive occasion, the editor Qerim Panariti who held the title for more than two decades, wrote this commentary: “Dielli’s program is an historic document; a bugle call inviting the illiterate Albanian immigrants to rise up and save the country from the foreign invasion…According to Panariti, the author of the program was Fan S. Noli, born outside of Albania, but with the courage to seek an Albania for Albanians.” In his speech at the celebration of the 50th anniversary, Bishop Fan Noli credits Dielli’s program for securing the independence of Albania albeit the four regions named in it were divided among the neighboring countries. More historical facts were revisited in the context of the divide between Konica and the leadership of Besa-Besen which prompted his resignation from the paper. In the next part, the presentation touched upon Dielli’s survival over the years despite numerous obstacles. Mr. Greca provided a detailed list of the editors for their work. He also credited the managers who have not received much recognition. In the last part of the presentation, Dielli’s Chief Editor said that moving forward presents a few challenges for the paper.

The next panelist, Neka Doko, is the Archivist of Fan Noli Library and Cultural Center in Boston. She has made an invaluable donation of a rare collection of Dielli’s issues. Ms. Doko’s presentation: Dielli, Noli and Konica was read by the moderator at the conference. Drawing from Noli’s writings and her research work, the Albanian Chancery presented in a diary form the meeting between Noli and Konica and a poem accompanied with an original water-color painting.

The next panelist Mal Berisha, former Ambassador of Albania in United Kingdom (2012-2015) and Consul General in Instabul (1993-1997), has joined Vatra since 1998. Mal Berisha is a published author, translator, analyst and researcher of history and culture of Albania. His focus at the conference was to provide the media context for Vatra and Dielli struggle for independence via the articles and references of the time. The first book, Edwin E. Jacques’ book The Albanians: An Ethnic History from Prehistoric Times to the Present which “details the struggles of Albanians to maintain their cultural and linguistic integrity, the impact of the foreign influence on the country etc. The second book, Harris Silajxhiç Albania and Albanians in the Washington Archives grants a comprehensive view of the commitment of the Albanian intellectuals and the lobbying campaign led by Vatra in the United States to secure the independence of Albania and the territorial integrity of the country. Mr. Mal Berisha stated that the author of the study has captured the pro-Western views of the Albanians more specifically their pro-American attitude. Secondly, Silajxhic underlines the networking abilities of the Vatra members to place Albania in the winners’ camp and to make friends who care for Albania. The analyst said that the study references Dielli’s articles more particularly the impact of Vatra’s representative at the Peace Conference. This last point is revisited in the third book that the analyst cited, Southern Albania or Northern Epirus in European International Affairs, 1912-1923. The author, Edith Pierpont Stickney examines the facts with a cool-headed approach, said Mr. Berisha. Yet, the critical role of Vatra’s delegation at the Paris Conference comes again into focus. Along with effective lobbying, the publications and communications had a positive impact in thwarting the mounting Greek propaganda at the Peace Conference. For its commitment for the national cause, Vatra is deserving of its status as ‘government in exile’, said Mr. Mal Berisha.

TO BE CONTINUED IN THE NEXT ISSUE

LAMTUMIRE BAJRAM NEZAJ

by

BAJRAM NEZAJ U PËRCOLL SOT NGA FAMILJA DHE KOMUNITETI PËR NË VARREZA/

Sot, e Premte 20 Dhjetor 2019, u përcoll për në varrezat që ndodhen në Kensico, Valhalla, Nju Jork, një nga burart e urtë e të respektuar të komunitetit shqiptar, Bajram Nezaj. Ai ndërroi jetë me 17 dhjetor në orët e para të mëngjesit të ditës së martë.

Të enjten me 19 Dhjetor komuniteti shqiptar bëri homazhe dhe i shprehu ngushëllimet Familjes Nezaj në Shtëpinë Mortore Farenga Brothers në Allerton, Bronx, NY,që nga ora 2 PM deri në orën 9 të mbrëmjes. Me qindra bashkatdhetarë nderuan këtë burrë të urtë, i cili shkoi në jetën tjetër i përcjellë me respekt.

Bajram Nezaj ishte bir i një familje të njohur patriotike nga Malësia e Gjakovës me kontribut në historinë tonë kombëtare, që nga Lidhja e Prizrenit.

Gazeta Dielli i shpreh ngushëllimet më të thella Familjes Nezaj. I qoftë i lehtë dhe’u i Amerikës, pranë të birit, gazetarit Agim Nezaj. Shpirti i pushoftë në Paqë!

KRIJUESI MAGJIK

by

(Rreth poezisë së Lulzim Tafës)/

Shkruan: Violeta ALLMUÇA/Shkrimtare//

            Kur shkruajmë sot për poezinë dhe poetin Lulzim Tafa, një nga poetët më të veçantë dhe interesantë që kam lexuar këto vitet e fundit, ndjen vlerat e larta shpirtërore të vargut me përjetime të thella të subjektit lirik. Duke mos qenë i kushtëzuar nga reflektimet e jashtme ai e ka mbushur sipërfaqen poetike me zërin e psikën e tij. Hapësira e brendëshme njerëzore e poetit, përveç lirizmit shpall edhe një cipë ironie dhe dozë revolte, ku formohet elementi i plotë i objektit poetik. Nën ndikimin e stilit të tij vetanak, të papërsëritshëm, secila fjalë e ardhur në vargje na flet për dramën e thellë të botës shqiptare të poetit, i cili UNIN poetik nëpërmjet ritmit e vesh me lëndë poetike. Nuk është e çuditshme që pasi të kesh lexuar mbi 100 poezi të Lulzim Tafës të gërmosh për të zbuluar qoftë edhe ndonjë varg të “lodhur” të del punë, sepse secila poezi ka ngritjen e saj substanciale, me rrënjë artistike dhe vlera të larta estetike. Nga ana tjetër duhet të mendosh se poezia e tij jo më kot është mirëpritur edhe në hapësirën universale nga lexuesi i gjerë. Askush nuk mund të çuditet se ky poet ndodh të shfaqet si një “astronom” i planetit letrar që në duar mban një laps, jo për të zbuluar planete të reja, por për ta ngjitur sa më lart lirinë, atje ku nisen në fluturim dhe ëndrrat e poetit. Ja ku e zbulon vargun në poezinë : “Ke fjetur nën hënë”: Ke fjetur nën hijen e hënës/Do të vij në ëndrrën tënde/Nga ëndrra e zezë. Në fund poeti zbret në tokë. Ëndrra vishet me metafora. Vargu bëhet tokësor. Mos qaj për mua vogëlueshe. Vargu i tij është gjithnjë në lëvizje. Poeti nuk mban ditar. Ai veç fluturon mes universit dhe e bën poezinë magjike. Semantika përmban një leksik me fjalë të zgjedhura, thuajse të përkryera që i burojnë zakonisht në artin e shpirtit, sepse aty është liria e paanë e poetit. Nëpërmjet figuracioneve dhe gjuhës poetike, imagjinatës dhe mjeshtërisë, autori e sjell gjininë e përsosur të poezisë në një dimension gjithëpërfshirës. Motivet poetike bashkë me synimin tematik shpesh lëvizin nga kohët e ikura në të tashmen. Krijuesi magjik e shfaq ndjesinë e përjetimit mbi ndjesitë e vargut, të cilat shenjojnë gjithçka estetike kur zbulojnë kodin e krijimit artistik, aty ku lëviz e ardhmja. Le të shohim poezinë: “Nesër”. M`i jep sytë ta shoh diellin/Si bien yjet/ Qielli si bie/ Do të ulemi sërish Teutë/T`i rrëfejmë ëndrrat e natës së shkuar/. Gjendja emocionale e poetit, rrëfimi i shkëlqyer i frymës lirike, çastit të ndjenjës lirike, intensiteti i lartë lirik i vargut, krijon një mozaik me secilën poezi, sidomos tek poezitë e dashurisë dhe poezitë erotike ku formësohet gjithnjë vargu i plotë me ndjeshmëri të thellë, me vargje të shkurtra në një botë të madhe krijuese. Le të lexojmë poezinë e tij: “Vashë e Dukagjinit”. E bukur je/Më e bukur se vasha e përrallave/ Kristal je/ Kristal ke syrin/ Filigranët të qesin nëpër unaza/. Ja çasti poetik si kthehet në një çast magjik, ndjenjë lirike, krijim artistik me vlerë estetike.  Në të gjitha vargjet e këtij poeti, ndjesitë e autorit shfaqen si ndjesitë e vargut. Ai zbulon kodin e krijimit artistik kur lënda imagjinative kthehet në një komunikim me realitetin dhe shkrihet në gjendjen shpirtërore gjatë rrëfimit autentik. Atëhere vargu i poetit i beson të vërtetës që dëshmon një varg realisht të zhveshur nga ëndrrat melankolike të së shkuarës. Poezia e tij i çliron vargjet që përbëjnë edhe kujtesën duke e lënë fjalën të lirë, jo vetëm për humanizëm njerëzor. Elementi tragjik i luftës shpesh shndërrohet në një element të paqes. Vetëm një kryepoet mund ta kthejë luftën në paqe nëpërmjet formës së madhërishme të lirisë. Ai përdor simbolin, krahasimin, antitezën, paradoksin etj. për të arritur nëpërmjet figurave letrare ta ndjellë poezinë në brendësinë e saj duke ia përcjellë me gjuhë poetike lexuesit. Dëshiroj të lexoj poezinë e tij: “Norma”. Kush e vret një armik në luftë/ ka të drejtë/ t`i vrasë/ dhjetë shqiptarë/ në paqe/ Paqe është kjo/ Pasha krytë/ ose poezinë: “Ura”. Vetëm me frymë e bëra të fortë/ të lidhur për zemre/ kalo lirë/ zoti të flet/ dhe engjëlli i bardhë të mban/për dorë/. Poeti i ka thënë të gjitha përjetimet e tij të jashtme duke e nxjerrë çdo fjalë në liri nga psika e trishtë e tij. Ëndrra bëhet zhgjëndërr. Poeti nuk mban më asgjë brenda vetes. Vetëm i lutet vargjeve të shndërrohen në motiv të lirisë. Dhe liria është fjala, vargu dhe gjuha e krijuesit magjik. Nuk ka se si të ndodhë ndryshe. Poeti shtron vargjet në memorien e çdo subjekti lirik, pra të vërtetën artistike. Në brendësi të poezisë së Lulzim Tafës ka vargje që sjellin mesazhe për jetën e dashurinë, të cilat kanë fuqi, forcë, dhe padyshim nëpërmjet meditimit në kohë sjellin edhe lavdinë e poezisë. Shenjat e vargjeve të tij janë të dukshme edhe kur shfaqen përtej kohës dhe hapësirës në një komunikim përjetësues, ku përveç brengës së tij shpirtërore autori sjell edhe qasjen e pashmangshme të vargut të prekshëm njerëzor. Në universin e tij artistik poeti i mbjell vargjet në kontekstin e jetës shqiptare i prirë edhe nga fati jetësor i popullit të vet duke krijuar metaforat derisa i ngjiz ato, m`u si një përkushtim ndaj artit. Le të lexojmë edhe poezinë: “Ti a ke dhembje” /Kur s’më sheh/Kur s’më dëgjon/Kur s’të flas as s’më flet/ Kur të këputet andrra në gjysmë/Ti a ke dhembje/Kur gjumi të del/E më s’të zë/Kur ti fërgon dashurinë në prush/Kur të vlon balli/Kur të sos malli/Ti a ke dhembje/Në këtë punë djalli/Trego/Ti a ke dhembje/Si unë/. Një poezi që metaforën letrare e kthen në një jetësim të kthjellët duke interpretuar vetveten në opusin e tij lirik, me një gjuhë të thellë letrare. Është krejt e pamundur të gjesh vargje të “lodhura” në vëllimet me poezi të këtij autori brilant, që përjetimet e tij lirike pa mëdyshje janë ngjitur me kohë në Panteonin e letërsisë shqipe dhe universale. I përkthyer në shumë gjuhë të botës dhe i vlerësuar me disa çmime, ai përfaqësohet me veten kur shkruan poezinë: “Tu e kërkue veten”. Kam dalë sot/Veten me e lypë/Shikoj n’diell/jam n’ tokë/Kam dalë sot veten me e lypë. Poezia e Lulzim Tafës tashmë e frymëzon lexuesin me vargjet e tij. Kjo është edhe e vërteta e dukshme e botës së poezisë dhe e së vërtetës artistike që poetët e mirëfilltë me mjeshtërinë e  tyre artistike dhe gjuhën poetike e kanë bërë pjesë të letërsisë, si individualitete të spiritualitetit njerëzor.

PER ANTISHPIFJEN E RILINDJES SE SHPIFUR TE EDI RAMES DH TE TJERA*

by

NGA ASLLAN BUSHATI/*

Të  nderuar miq. Në shkrimet e  opinoinet e mia, sinqerisht përpiqem  kudo e kurdoherë të jemë i drejtë në radhë të parë  me veten, por medoemos edhe me të tjerët, duke mos i rënë në qafë padrejtësisht askujt. Përpiqem të jemë i matur e i ekulibruar në gjykim, pavarsisht se pikpamjet e mia politike janë të përafërta me qendrën e djathtë. Dhe në të shumtën e rasteve mendimet, para se ti hedh në letër dhe në opinion i diskutoj me shokët dhe miqt e mi. Ndonjëherë  ata (miqt)  dhe të afërmit më kanë kritikuar për një lloj hidhtësie  ose edhe teprije në qëndrimet kritike  ndaj Kryeministrit Edi Rama dhe stafit të tij qeveritar.

Po si të mos jemë i tillë të nderuar miq, kur vetëm në një  ditë të vetme  (18 dhjetor 2019)  kam marrë nëpërmjet medias informacione tronditëse si: Në Parlamentin e pushtuar nga Edi Rama, me fuqinë e kartonave  të “rilindjes” miratohet e ashtu quajtura  “paketa  anti shpifje”, kur gjithë korpusi i gazetarve ishte kundra . Jo vetëm kaq, por opozita e vërtetë dhe organizmat ndërkombëtar, po ashtu ishin kundra. Pra Edi Rama e “rilindja”shkurt  bënë një puc kundër fjalës së lirë. Sepse ata nuk duan oponencë, nuk durojnë kritikat e medias dhe në se nuk i binden  dëshirave e mendimeve të tyre, kushdo do të ndëshkohen deri në faliment. Dëshiroj dhe shpresoj se Presidenti Ilir Meta  nuk do të bjerë në nivelin e Parlamentit të tanishëm, dhe nuk do ta dekretojë  këtë instrument  vrasës të fjalës së lirë  të tipit “alla Rama-rilinase”.

Po ashtu mësova se gjyqtari  Artan Gjermeni dënoi me një vit burg ish deputetin e PD-së Zotin Salianji dhe gjashtë muaj burg gazetarin ivestigativ Zotin  Olldashi, sepse ata kishin denoncuar ( me fakte të pakundërshtueshme ) një aferë të trafikut të drogës. Në qendër të kësaj afere  ishte vëllai i ish Ministrit të Brendëshëm i cili pas  denoncimit  shkoi të kryente dënimin në Itali.

Me këtë i thuhet opinionit se po preke (atakove, padite etj), familjarët dhe bashkpuntorët e  sërës time,  përfundon vetë  prapa hekurave të burgut. Kurse gjyqtari Artan Gjermeni nuk do të futet fare në veting (se është shumë i “pastërt”), por do të inkuadrohet  së shpejti  në radhët e “rilindjes” si i motivuar për të cuar punët e saj përpara.

Kjo drejtësi  ka  emrin, fytyrën dhe vulën e Ramës e “rilindjes” së tij, sepse në këtë aferë, janë përfshirë në transformimin e fakteve e provave shumë zyrtarë të lartë të shtetit duke bërë krim të dyfishtë. Por nuk përfundon këtu  problemi,  se  ajo do të shkojë deri në Gjykatën e Strasburgut, dhe atje ska më  gjermenër. Drejtësia atje është e shenjtë. Ajo do tju jepet atyre që denoncuan strukturat kriminale të drogës, por do të jetë  me kosto jo të  vogël për taksapaguesin shqiptar, sic ka ndodhur me shumë vendime të tjera të Strasburgut.

Sikur të mos mjaftonin këto dy ngjarje të shëmtuara, u desh  që në të njejtën ditë, të shtohej edhe shkarkimi nga detyra në Bankën e Shtetit Shqiptar të Prof. Arben Malajt, ish drejtues i PS-së dhe Ministër i Financave disa vite. Dhe pse? Sipas ramaxhinjëve , ky profesor paska dhënë opinione politike në kundërshtim me statusin e tij, duke kritikuar Edi Ramën e qeverinë e tij. Po pse more, a ka mbetur ndonjë njeri me pak mend në kokë, në Shqipëri që të mos ketë kritikuar Edi Ramën, veprimet e qëndrimet e tij  dhe të të ashtuquajturës  “rilindjes” që ai drejton?

Edi Rama e ka mbushur kupën me gjithfarë pisllëqesh që i ka bërë me vetdije e për interesa  korruptive të tij dhe të njerëzve rreth tij. Vetëm brenda një dite të vetme u sanksionuan tri ngjarje të shëmtuara  për një shtet që aspiron të bëhet anëtar i BE-së. Duhen gjetur të gjitha format, mekanizmat dhe mjetet demokratike që ai të largohet sa më parë. Largimi i tij tashmë  është bërë domosdoshmëri dhe  në interes të publikut.

 Dëshiroj dhe shpresoj që edhe  SPAK-u, ta fillojë punën  me të dhënat tronditëse të Kontrollit të Shtetit dhe tenderat e ppp-ve. Atëherë Edi Rama do ta shoh veten prapa hekurave  të burgut me shumë shokë e miq të tij.

Edhe ju të nderuar miq e shokë të mitë, lutem,  mos më qortoni më  për hidhtësi e tepri ndaj Edi Ramës se i meriton, madje shumë më shumë se kaq.

*Titulli i redaksise