Archives for May 2022

Jo, po: ka Shqipni për Zotin

May 14, 2022 by s p

Ndriçim Kulla

(Nderi i Kombit)/

Përtej fushës së albanologjisë, së historisë së Shqipërisë dhe dokumentimit kapilar të saj, padyshim vlera më e çmuar që albanologu madh At Giuseppe( Zef )Valentini i ka lënë letërsisë sonë, janë kritikat e një niveli elitar që ai ka dhuruar për figurat më të mëdha letrare të Shqipërisë së asaj kohe.
Kështu, në këtë panoramë recensionesh e artikujsh për De Radën dhe Zef Sqiroin, për Koliqin apo Mjedën, paraqiten madhështore sprovat e tij mbi Fishtën, me anë të të cilave autori mëton të gjejë çelësat për të hapur thesarin e poezisë fishtjane, e të kryeveprës së tij “Lahuta e Malcisë”. Madje admirimi i tij për këtë vepër, e nxiti Zef Valentinin të luftonte shpesh (që kur Shqipëria ishte nën diktaturë dhe e mbante si të dënuar politik) për rehabilitimin e figurës së poetit. Në një shkrim të rëndësishëm te “Shejzat” e vitit 1962, Valentini shkruan: “S’ka grimë dyshimi që qëllimi i poemës ishte ekzaltimimin e malsorëve, gjithmonë në luftë me sundimin turk, të cilët i mësuan ato përmendësh prej famullitarëve të tyre françeskanë, duke i bërë kështu pjesë të repertorit të vet”. Prandaj Fishta u shndërrua në Tirteun e fushatave më të fundit për pavarësinë kombëtare. Pra, nuk mund të kemi grimë dyshimi në sentimentet patriotike të poetit, i cili, që prej vendosjes së regjimit komunist, ishte njëri prej autorëve më të dënuar si armik i pushtetit dhe atdheut. Preteksti: mohoi të gjithë të shkuarën e tij patriotike me pohimin e regjimit italian. Dhe i vetmi fakt për këtë gjë jepet pranimi nga ana e tij e emërimit si Akademik i Italisë apo mos vallë pse direktiva e tij politike e yshtte të parapëlqente për Shqipërinë, të shtrënguar asokohe për të gjetur mbrojtje, një mbrojtje perëndimore më shumë se sa një mbrojtje shumë më të rrezikshme sllave. Në një kohë që edhe jo pak të tjerë mundën të përshtaten si ai, por nuk u mohuan a mënjanuan dhe e kundërta, shumë të tjerë të mohuar nga ky regjim, qenë në realitet kundërshtarë të paepur të bashkimit me Italinë. E kush vallë mund ta shpjegojë këtë mister motivesh të errëta e kontradiktore?
Vlerësimi historik
Në një shkrim të vitit 1965 me titull “Aventura e shpirtit në historinë politike të Shqipërisë”, Valentini u përpoq ta kujtonte dhe interpretonte situatën dhe zhvillimet e një periudhe të tillë. E duke u rikthyer te koha dhe vepra e tij, mua më vjen ndërmend kujtimi magjepsës dhe dramatik i një personazhi të epokës së fundit të historisë antike: Cassiodoros, romantini që duke punuar si sekretar i mbretit barbar Teodoriko, e duke shkruajtur në emër të tij tekstet e letrave dhe të ligjeve, u jepte atyre një shpirt roman e i bënte të vepronin si një roman. Po njëlloj, edhe në epokën e këtyre njerëzve për të cilët folëm, arrihej me një lehtësi tash të pabesueshme, të bëje dhe gjërat më të pamenduara me hierarkët e asaj kohe, duke u thënë atyre thjesht se kjo do të qe një ide a një iniciativë “vërtet fashiste”, përballë së cilës ata gjendeshin të çarmatosur e lehtësisht entuziastë për atë që ty mund të kërkoje për vendin tënd. Nuk e di – mes atyre që s’kanë arritur ta provojnë – se sa bindëse është një histori e tillë, megjithatë mbetet i vërtetë fakti se në këto vite që korrespondon dhe me vitet ‘30 të shek. të kaluar sentimenti nacional shqiptar dhe vetë kultura shqiptare dolën të fuqizuara dhe për këtë do të mjaftonte të listohej bibliografia kulturale e asaj periudhe goxha të shkurtër e cila barazohej ose dhe e tejkalonte në masë e në cilësi bibliografinë e një periudhe të mëparshme shumë më të gjatë. Gjithsesi, duhet të themi se është një ligj i pandryshueshëm në vlerësimin historik të meritave të veprës së çdo njeriu të një kulture militante, mbajtja parasysh e situatës në të cilën ai u gjend e mundën të zhvillojnë veprën e vet njerëz si Fishta. Ngandonjëherë mund të bëhet fjalë për situatën e jashtme, ashtu siç e konsideruam deri këtu, por herë të tjera problemi mund të trajtohet nga një situatë e mbrujtur më nga afër prej vetë jetës së kulturës, e aftë kësisoj të kushtëzojë veprën e njeriut të kulturës me akoma dhe më shumë forcë-ngulitje.
Padrejtësia
Është e vërtetë që një mendimtar autentik duhet të jetë superior mbi rastësitë e rrjedhimisht edhe mbi mentalitetin e kohës, derisa të shndërrohet në një martir të idesë. Por lipset gjithashtu të pohohet edhe fakti se në disa raste pranimi i heshtur i ideve të kohës nuk mund t’i atribuohet gjithmonë dobësisë së mendimit dhe karakterit; ndodh jo rrallë që për dashuri të vetë së vërtetës dhe drejtësisë, e vërteta dhe drejtësia të paraqiten me argumente që i përkasin mentalitetit të kohës dhe ambientit, të mbartur me qëllimin e mirë për ta pranuar këtë të vërtetë dhe të drejtë nisur nga premisat e pohuara nga të gjithë ose të paktën të pohuara në heshtje si argumenta ad hominem. Kështu, mund të ndodhë që argumente të tilla t’u zhvillohen të gjithëve si të gabuara e të pavlera; ose, duke u shpënë shpesh nga të tjerët në rrjedhime ekstreme, të njihen përgjithësisht si të rrezikshëm e të gjykohen lehtësisht fals në çfarëdolloj hipoteze. Por drejtësia dhe logjika e shëndoshë të ndalojnë të dënosh vetëm për këtë shkak edhe idetë që u mbështetën mbi argumentime të tilla, edhe pse ato mund të mbështeteshin ndryshe. Aq më shumë nevojitet t’i rrihet larg dënimit të atyre që i përdorën, si njerëz me qëllime të këqija ose ligdashës, kur rrjedha konstante e jetës flet përkundrazi në favor të tyre. Më e shumta që mund të thuhet është se gabuan ashtu siç mund të gabojë çdo njeri, por kjo gjë s’mund t’u lëvizë asnjë fije meritave të tyre të mëdha e të vërteta. Disa vite më pas, më 1972 nga Palermoja , në revistën “Popuj dhe misione”, Valentini do të ndihej përsëri keq në orvajtjen e tij të pashpresë për rehabilitimin e Fishtës kur shkruante: “E vërteta është se dëshmia e pare e fushatës antifishtiane qe ndikimi i fort serb në vitet e para të regjimit komunist”. E kjo kuptohej qartë, poeti i madh kish luftuar gjithnjë tmerrësisht synimet ekspansioniste sllave. Mirëpo më pas, gjersa u dënua me vdekje triumviri Koçi Xoxe si serbofil për shkak te synimeve antishqiptare, përse vallë nuk mund të rehabilitohet Fishta si antisllav? I dukej e pabesueshme “shqiptarit”(Valentinit) të madh se si mund të harrohej kaq shpejt e kaq prerë një trandje e molisje kaq e fortë popullore siç qe ajo e vdekjes së tij, që nëse do të citonim Shantonë në “Kujtimet françeskane” mund të thoshim se “Vdekja e At Fishtës nuk qe vdekja e një kishtari, e nji patrioti apo një poeti cilitdo, nuk qe vdekja e një njeriu zakonisht të famshëm e zakonisht të dashtun që mund të përkujtohet me fjalë të mirë-reshtuara brenda një ligjërate të bukur”.
“Për fe e Atdhe”
“Vdekja e At Fishtës qe një tronditje, një tërmet, një revolucjon. Një tronditje që pat shkundur deri dhe skutat më të thella të zemrave tona, një tërmet që pat qitur për fushë fijet ma t’imta e ma të bukura të ndjenjave tona kombtare, një revolucjon që n’atë çast hutimi e dhimbje pat pështjelluar e turbulluar mbarë ndërtesën e shpirtit tonë”. I dukej absurde studiuesit të rreptë, se si një regjim që deklarohej nacionalist të vazhdonte me po të njëjtën rrugë të mohimit, për një vepër që konsiderohej si më i famshmi ditiramb politik i letërsisë shqipe dhe për një poet që shkoi në varr duke mbajtur të pashlyer betimin e tërë jetës së vet se “nuk ka dashuri të vërtetë të atdheut aty ku nuk njihet a ku përjashtohet a luftohet emri i Zotit; se patriotizmi nuk është as vetëm një instinkt, as vetëm një modë apo zanat, po përkundrazi, se patriotizmi është njohja e atdheut, dashuria e mbi të gjitha shërbimi i atdheut; E kjo qe vërtet palca e personalitetit të tij, sinteza e gjithë veprimtarisë së tij”. Asnjë president deri më sot nuk e ngriti veten në nivelin e fisnikërisë për t’i dhënë këtij kontribuuesi shumë të përzemërt të historisë, kulturës dhe besimit të shqiptarëve vlerësimin e lartë të merituar.
Lahuta e Malcisë
Asnjë qeverie të deri të sotme të tranzicionit shqiptar nuk i lindi ideja e një projekti kulturor për të rehabilituar shtëpinë e rrënuar të At Gjergjit e cila është një copë historie e gjallë për të gjithë ne brezin e sotëm dhe brezat e ardhshëm. Për fat të keq me dhembje për gjithsecilin prej nesh, që e duan me zemër poetin dhe klerikun e adhuruar, i masakruar tmerrësisht nga sistemi komunist, figura e tij sot zyrtarisht ende është e parivlerësuar. A është kjo apati, padituri, verbëri, cinizëm apo pakujdesi shtetërore?! Në kontrast me këtë pakujdesi proverbiale, për këtë simbol të shquar të kombit shqiptarë, s’ka se të mos më vijnë ndërmend disa rreshta nga Hajnih Hajne. “Vendosni mbi qivurin tim një shpatë, pse unë kam qenë një ushtar trim në luftën e lirisë së njerëzisë”. Ky testament politik i poetit të madh gjerman, fare mirë mund të ishte edhe testamenti i At Gjergj Fishtës. E shpata që Shqipëria mund të ulë në varrin e këtij ushtari, të këtij poeti e profeti të lirisë shqiptare, është padyshim “Lahuta e Malcisë”! Shpatë e prehme me duart e tija! Në bibliografinë e vet, duke dashur të sistemojë gjithë poezitë e poemat, gjithë shkrimet e përkthimet, ai mendon një vepër dyvëllimëshe të titulluar “Për fe e Atdhe”. Pro aris et focis! Pikërisht ky qe amaneti i tij më i madh për të ardhmen e Shqipërisë, amaneti i një poeti, që ishte fryt i njëhershëm i gjakut të një race të tërë, i përftuar në natën e epokave që nuk njihen e në trishtimin e mundimin e dëshmorëve të panjohur, i cili zbriti në terrin e varrit duke kënduar me zë të lartë vargun e bukur të një poezie të tij të bukur: “Jo, po: ka Shqipni për Zotin!”

GJON KAMSI DHE RRËNJËT E FAMILJES SË TIJ MESJETARE

May 14, 2022 by s p

Archivio Segreto Vaticano, fond. Reg. Lat. vell. 121, f. 122r

Veshje kombetare femrash ne Arbnesh te Zares

Çfarë zbulohet nga testamenti i gjetur në arkivin shtetëror të Zarës dhe kush janë pasardhësit e tij deri në ditët e sotme…? Në arkivin shtetëror të qytetit të Zarës, në fondin e noterit të Zarës, Bartolomeo Ferrari kemi gjetur testamentin e kanonikut të Zarës, don Gjon Kamsi, që daton nga 8 shkurti i vitit 1775. Është karakteristik jo vetëm për faktin se i takon një personaliteti të lartë të hierarkisë kishtare që kishte lindur në Shkodër, por që kishte arritur të krijonte pasuri të luajtshme e të paluajtshme mjaft të madhe dhe në të njëjtën kohë, kjo pasuri u ndahet trashëgimtarëve shqiptarë që jetojnë në qytetin e Zarës, pa harruar edhe bashkëkombësit shqiptarë që ndodheshin në Shkodër, të cilët ishin nën sundimin osman, por edhe qytetarëve të Zarës, që ishin nga familje fisnike të nderuara…

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budpaest

Një studim i mirëfilltë për familjet fisnike mesjetare shqiptare mungon edhe sot e kësaj dite. Janë bërë përpjekje të herëpashershme që të shkruhet ndonjë studim e më rrallë ndonjë monografi ku janë ndriçuar aspekte të ndryshme të ndonjërës prej këtyre familje. Botimi i monografive ose studimeve kompetente për familjet shqiptare mesjetare është shumë i vështirë dhe kërkon përgatitje e lartë profesionale dhe punë këmbëngulëse mjaft të gjatë kohore. Është e ditur tashmë se pothuajse të gjitha materialet burimore të shkruara, ruhen nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme të Evropës ose janë pronë private. Më e keqja është se ne ende nuk kemi një bibliografi shkencore të vendndodhjes së këtyre burimeve me rëndësi të veçantë për ndriçimin e mesjetës nga shumë aspekte, qoftë ekonomike, politike, ushtarake, kulturore, sociale, etnografike dhe në fund edhe heraldike.

Migrimet e shqiptarëve nëpër qendra të mëdha të kohës janë më se të zakonshme dhe ato nuk paraqesin ndonjë risi të panjohur më parë. Por, ngulitja e tyre, jeta, ambientimi, përditshmëria dhe kontributi në vendbanimin e ri janë me shumë interes, sepse përveçse aty ndjekim trungun gjenealogjik të familjes përkatëse, aty gjejmë të ruajtura edhe lidhjet me atdheun, krahinën apo qytetin-komunë nga ku janë shpërngulur, ndërsa në anën tjetër mund të ndiqet pozita dhe gjendja ekonomike që arrihet në shoqërinë e re, ndikimi i madh politik, ekonomik e kulturor që arrihet duke u bërë pjesë e një mekanizmi të tërë të pushtetit vendor dhe më gjerë.

Jo rrallëherë, pjesëtarë të këtyre familjeve fisnike patronomike shqiptare janë shumë më të njohur në vendbanimin e ri ose edhe më gjerë se sa në vendlindjen e tyre. Kjo ndodhë, për fat të keq edhe në ditët e sotme, kur për këto familje ne nuk kemi asnjë informacion apo studime kapitale siç është p.sh. “Histori e Shqipërisë” apo ndonjë monografi për mesjetën ato nuk përmenden fare! Natyrisht, faj për këtë kemi ne vetë, sepse mungojnë kërkimet shkencore nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme.

Gjatë sundimit venedikas, grupet e popullsisë së shpërngulur të besimeve dhe përkatësive të ndryshme etnike, përbënin një segment të rëndësishëm të jetës së përditshme shoqërore të qyteteve bregdetare nga Kreta deri në Istria dhe të atyre të hinterlandit. Njëra nga qendrat më të rëndësishme dhe tërheqëse për grupe të tilla ishte qyteti i Zarës si kryeqendër e sundimit Venedikas për Dalmacinë, e pushtetit administrativ, ekonomik, politik, e kulturor i cili ishte i rrethuar me mure të forta dhe të larta, ku jetonin popullsi me përkatësi të ndryshme kombëtare e fetare, që gjenin strehim dhe siguri nga përndjekjet e pushtuesve gjatë periudhave të ndryshme të mesjetës. Që nga shekulli XIV, për të mos thënë më herët, në lëndën arkivore të ruajtur në arkivin historik të qytetit të Zarës gjejmë të dhëna për familjet feudale shqiptare të cilat kishin gjetur strehim dhe ishin vendosur në qytetin kështjellë të Zarës. Familjet më të njohura që jetuan në ambientin e ri dhe krijuar emër e respekt janë: familja e Nikollë Mesilit, Mark Gjinit, Mikel Lindit, por edhe familjet tjera në zë edhe në Shqipërinë e asaj kohe si familja Kruta, Albanese, Dukagjini, Gjergji, Dushmani, Delvesi, Skarpa, dhe Kamsi.

Në këtë shkrim do të përqendrohemi tek një pjesëtar i familjes së njohur feudale shqiptare që bëri emër, respektohej dhe nderohej në tërë qytetin e Zarës, don Gjon Kamsin (don Giovanni Campsi).

Sipas burimeve arkivore të njohura dhe të përdorura deri tani familja Kamsi, ka qenë e njohur që prej shekullit XVII, ndërkohë që sipas burimeve arkivore të Vatikanit, përkatësisht nga Arkivi Sekret i Vatikanit, të dhënat për të i gjejmë që nga fillimi i shekullit XV, përkatësisht viti 1404, (shih dokumentin faksimile që po botojmë si ilustrim). Nga kjo familje që mesa duket është degë e familjes Engjëllore të Drishtit, kanë dalë personalitete të shquara të jetës kishtare, si kryeipeshkvë, ipeshkvë, kanonikë, legatë, priftërinj, etj. por edhe tregtarë dhe ekonomistë të zotë, njerëz të pendës e të fjalës, studiues të mirëfilltë shkencorë e diplomatë të nderuar.

Arkivi i Zarës burim i vlershëm për mesjetën shqiptare

Përveç arkivit të Dubrovnikut, njërit prej arkivave më të rëndësishëm për historinë shqiptare është edhe arkivi shtetëror historik i Zarës i cili ruan thesare të vërteta të burimeve dokumentare për mesjetën shqiptare, por edhe për historinë e mëvonshme, veçanërisht për shekullin XVIII dhe XIX, kohën e shpërnguljeve dhe ngulitjeve të shqiptarëve të rrethit të Liqenit të Shkodrës në Zarë, të cilët edhe sot e kësaj dite ruajnë traditën, zakonet dhe gjuhën shqipe. Studime të mirëfillta, sistematike dhe të organizuara nga ndonjë institucion shqiptar deri me sot në këtë arkiv nuk janë bërë. Botimi i burimeve dokumentare ka qenë i pjesshëm, fragmentar ose i rastësishëm nga studiues të huaj të cilët nuk e kanë pasur për objekt studimi Shqipërinë dhe shqiptarët.

Duke bërë kërkime në arkivin shtetëror të qytetit të Zarës, në fondin e noterit të Zarës, Bartolomeo Ferrari (1763-1783), vëll. II, filiza (busta) 5 e regjistrit të testamenteve, nr. 54, f. 32^v-34^v, kemi gjetur testamentin e kanonikut të Zarës, don Gjon Kamsi, që daton nga 8 shkurti i vitit 1775. Ky testament është shkruar në kohën e Dogjit venedikas Alvisea Mocenig (1763-1778) dhe princit të Zarës, Gjergj Marinit (Zorzia Marini) në vitet 1774-1776, në prani të autoritetit zyrtar të autorizuar nga pushteti komunal i qytetit, fisnikut vendas, doktorit të drejtësisë, Ivan Antun Fanfonjës (Ivana Antuna Fanfogne). Testamenti është shkruar në shtëpinë e don Gjon Kamsit që ndodhej në lagjen e S. Maria del Castello. (Në kishën e kësaj lagjeje, që mban po këtë emër, është varrosur i mirënjohuri kryeipeshkvi i Zarës, Vinçenc Zmajeviqi, i cili organizoi Kuvendin e Arbrit në vitin 1703).

Ky testament është njëri nga testamentet e shumta që ruhet në këtë arkiv dhe që kanë përpiluar shqiptarët. Është karakteristik, dhe si të tillë e zgjodhëm për botim, jo vetëm për faktin se i takon një personaliteti të lartë të hierarkisë kishtare që kishte lindur në Shkodër, por që kishte arritur të krijonte pasuri të luajtshme e të paluajtshme mjaft të madhe dhe në të njëjtën kohë, kjo pasuri u ndahet trashëgimtarëve shqiptarë që jetojnë në qytetin e Zarës, pa harruar edhe bashkëkombësit shqiptarë që ndodheshin në Shkodër, të cilët ishin nën sundimin osman, por edhe qytetarëve të Zarës, që ishin nga familje fisnike të nderuara. Nga studimi i kujdesshëm i testamentit dalin të dhëna me interes si për trungun gjenealogjik të familjes Kamsi, ashtu edhe për vetë pozitën shoqërore të përpiluesit, don Gjon Kamsit, i cili i takonte Urdhërit të “Beate Vergine del Buono audio” i themeluar në vitin 1510, Urdhër në radhët e të cilit asnjëherë nuk kishte më shumë se 12 anëtarë (që simbolikisht paraqisnin 12 apostujt) dhe veprimtarinë e tij e ushtronte në katedralen e qytetit. Në testamentin e tij, don Gjoni i kushton një rëndësi të veçantë këtij Urdhëri duke i lënë një pjesë të mirë të trashëgimisë së tij dhe njëkohësisht duke shprehur dëshirën që të varroset pranë anëtarëve të tjerë të këtij të tij në katedralen e qytetit, vend ky i rezervuar vetëm për anëtarët e këtij urdhëri dhe personalitetet më të larta kishtare. Gjon Kamsi shkruan në testamentin e tij të gjitha hollësitë procedurale që dëshironte t’i kryheshin që nga momenti i vdekjes deri në çastin e varrosjes.

Kush ishte don Gjon Kamsi?

Don Gjon Kamsi lindi në Shkodër në maj të vitit 1693. Mësimet e para në teologji i mori në ipeshkvinë e Shkodrës, kurse studimet i vazhdoi në Kolegjin Ilirik të Loretos. Sipas regjistrave që ruhen sot, në këtë kolegj ai mbrojti me sukses doktoratën në filozofi dhe në të drejtës kanonike. Shugurohet prit në moshën 23 vjeçare (në vitin 1716) dhe fillimisht shërben në Treviso për 6 vjet dhe më vonë edhe në Venedik për 8 vjet të tjera. Më 15 mars të vitit 1730, me nismën e kryeipeshkvit të Zarës, Vinçenc Zmajeviqit, zgjidhet kanonik i Zarës, përkatësisht i Mitropolisë së qytetit të Zarës, përkundër faktit, se ligji venedikas i vitit 1719, e ndalonte që një i huaj (pra ata që nuk ishin qytetarë të Zarës) të mund të zgjidhej kanonik në qytetin apo katedralen e Zarës. Kjo njëherësh tregon ndikimin e madh që kishte Zmajeviqi në Venedik dhe autoritetin e lartë që gëzonte don Gjon Kamsi në Zarë, por edhe në Republikën e Shën Markut. Një e dhënë tjetër mjaft interesante është fakti, që në vitin 1739 papa Klementi XII (12 korrik 1730-6 shkurt 1740) e emëroi ipeshkëv të Shkodrës don Gjon Kamsin, gjë që ai e refuzoi me ‘përvujtësi’, edhe përkundër shumë përpjekjeve dhe lutjeve të Vinçenc Zmajeviqit që ta pranonte këtë detyrë dhe post shumë të rëndësishëm në hierarkinë kishtare. Ai nuk pranon për asnjë arsye duke dëshiruar të shërbente në Zarë si kanonik. Pas refuzimit të don Gjon Kamsit, si ipeshkëv i Shkodrës emërohet Pal Kamsi (25 maj 1742 -1771) një kurshëri i don Gjonit. Që nga viti 1730, don Gjon Kamsi, është njëri ndër bashkëpunëtorët më të ngushtë të kryeipeshkvit të Zarës Vinçenc Zmajeviqit. Ky i fundit, duke pasur respekt dhe besim të madh te don Gjoni, dhe në testamentin e tij të vitit 1745, e emëron atë si njërin nga zbatuesit e testamentit dhe njëherësh e shpërblen me një pjesë të pasurisë së tij të paluajtshme që kishte në Sukoshan afër Zarës. Duke qenë njeri i respektuar dhe i nderuar, i afërt dhe i sinqertë, i dashur dhe i kujdesshëm me të gjithë, e në mënyrë të veçantë me koloninë shqiptare të Zarës (Arbneshi, Arbanasi, Borgo Erizzo) emrin e tij e ndeshim në shumë dokumente arkivore, veçanërisht në testamente të bashkëvendësve të tij, si zbatues i testamentit apo si njërin nga dëshmitarët kryesorë për zbatimin e tyre. Kjo gjë tregon se sa shumë e çmonin arbneshasit don Gjonin. Pas një shërbimi pastoral prej rreth 45 vitesh në Zarë, don Gjon Kamsi vdes po në Zarë më 16 shkurt 1775, dhe varroset sipas porosisë së tij në kishën katedrale të Zarës.

Përmbajtja e testamentit të Gjon Kamsit

Testamenti i don Gjon Kamsit në fillim mban shënimin e noterit që personi në fjalë ishte psiqikisht dhe shpirtërisht i aftë, megjithëse shumë i moshuar dhe pothuajse i palëvizshëm (mosha e tij me rastin e përpilimit të testamentit ishte 82 vjeç). Përveç këtij shënimi, në testament gjejmë të dhëna biografike për të dhe për familjen e tij si p.sh. emrin e të atit, Mark Kamsi, të xhaxhait të tij, Jak Kamsit, emrin e të nipit, djalit të Jakut, Pjetër Kamsit; të motrës Margaritës së tij dhe të vajzës së saj, Paulina, etj.

Titulli dhe funksioni i saktë që mbante don Gjoni në hierarkinë kishtare të kryeipeshkvisë metropolitane të Zarës përshkruhet me këto fjalë: dekan i kanonikëve të metropolisë së këtij qyteti (“canonico decano della Metropolitana di questa Città”).

Tre zbatuesit dhe mbikëqyrësi e testamentit të kanonikut don Gjon Kamsi emërohen nga ai vetë: shërbëtorja e tij Gele, prifti shqiptar nga Sapa, Mark Delvesi dhe qytetari i Zarës po me origjinë shqiptare, Gjergj Galeni. (Mark Delvesi kishte lindur në Sapë, qytet sufragan i kryeipeshkvisë së Tivarit, dikur në mes të shekullit XVII. Dokumentet e arkivit të Zarës e përmendin si këshilltar të kryeipeshkvit të Zarës, Vinçenc Zmajeviçi. Ky i fundit (Zmajeviçi) i kishte lënë Delvesit edhe trashëgimi në testamentin e tij, një shumë që arrinte 200 dukatë si dhe të gjitha kafshët që ishin pronë e Zmajeviçit në kryeipeshkvinë e Zarës.)

Në vazhdim të testamentit, Gjon Kamsit deklaron qartë se pasuria e tij nuk ishte e trashëguar nga i ati dhe nga familja e tij, por që ishte e krijuar dhe e blerë nga vetë ai, gjatë jetës dhe shërbimit të tij 45-vjeçar në qytetin e Zarës, dhe për këtë arsye ai dispononte të gjitha të drejtat ligjore që ta ndante atë sipas dëshirës së tij. Kështu, një pjesë të pasurisë së tij ai ia lë pjesëtarit të familjes fisnike të Zarës, Anton Maria Benjës (Anton Maria Begna), si dhe Perine Arnjakoviçit (Perine Argnacovich), sepse ata i kishin ndihmuar pjesëtarët e familjes së tij, veçanërisht Pjetrin e Jak Kamsit. Shuma që ai u lë trashëgimi atyre arrin 500 cekina. Duke rikujtuar shërbimin dhe besnikërinë që kishte treguar ndaj tij prifti shqiptar Mark Delvesi, kanoniku don Gjon Kamsi i lë atij shumën prej 130 cekinash. Të njëjtën shumë i lë edhe shërbëtores së tij Gele, ndërkohë që qytetarit zaras me origjinë shqiptare Gjergj Galenit i lë 50 cekina si dhe tabakanë e argjendtë të praruar me flori. Nga pasuria e Kamsit, zbatuesit dhe mbikëqyrësit e saj janë të detyruar që të ndajnë nga 2 cekina në vit për ndonjërën prej familjeve shqiptare që jetojnë në Shkodër ose në ndonjë pjesë tjetër të Shqipërisë që jeton nën sundimin osman dhe që për shkak se nuk mund të paguajë taksën ndaj turqve rrezikon të konvertohet në myslimane. Kjo pagesë bëhet me qëllim që të ruhet tradita e besimit të krishterë në Shkodër dhe në Shqipëri.

Një pjesë e pasurisë u ndahet të varfërve të qytetit të Zarës, azilit të pleqve si dhe grave të varfra, përkatësisht ato të ardhura që vileshin nga dyqani i tij që ishte në qendër të qytetit të Zarës (në Kalelarga), përballë kishës së S. Barbara. Këtë dyqan, Gjon Kamsi ai e kishte blerë nga fisniku zaras Gjon Krisogon Françesku (Giovanni Grisogona Franceschi) me një çmim prej 100 cekinash.

Pasardhësit shqiptarë – trashëgimtarë kryesorë

Trashëgimtarët kryesorë të të gjithë pasurisë së don Gjon Kamsit emërohen nipi, Pjetër Kamsi, dhe mbesa Paulina, vajza e motrës tij të ndjerë, Margaritës. Në rast se Pjetri dhe Paulina do të vdisnin para kanonikut don Gjon Kamsi, atëherë e tërë pasuria do t’u mbetej trashëgimtarëve të tyre ligjorë, si në linjën mashkullore ashtu edhe në atë femërore, me të vetmin kusht që asnjëri prej tyre nuk duhet të pengonte zbatuesit e testamentit Gelën, Mark Delvesin dhe Gjergj Galenin në punën e tyre.

Në fund të testamentit gjejmë të shënuar edhe emrin e noterit Bartolomeo Ferrarit (Bartolomeo Ferrari), firmën dhe vulën zyrtare të tij si dhe emrat e dëshmitarëve të pranishëm, qytetarëve zaras Anton Danese, Giovanni Batistta dhe Mateo Adrianos nga Vrana, të cilët dëshmojnë për vërtetësinë e fjalëve të don Gjon Kamsit që përshkruhen me saktësi në testament. Në të majtë, anash, gjendet edhe vula e zyrtarit të qytetit të Zarës, Ivan Anton Fanfonjës, i cili e zyrtarizon testamentin dhe e bën atë të vlefshëm para ligjit.

Vetëm tre ditë më vonë pas legalizimit të testamenti, më 11 shkurt 1775, kanoniku don Gjon Kamsi bën një plotësim në testamentin e tij në prani të noterit Bartolomeo Ferrarit si dhe të dëshmitarëve Anton Simon Dorçiqit dhe Antun Ivan Adrianos nga Vrana, të dy qytetarë zaras. Përfaqësues zyrtar në këtë plotësim ishte sërish Ivan Anton Fanfonja. Në këtë plotësim thuhet: “gjithçka që është thënë më lart në testamentin e datës 8 shkurt 1775 është e saktë dhe konfirmohet,” por Kamsi saktëson “se pas vdekjes së tij dëshiron të mbahen 300 mesha për shpëtimin e shpirtit të tij, dhe me këtë rast ndan nga një lirë për çdo meshë. Meshat duhet të mbahen në kishat e ishujve të Zarës.”

Kanoniku don Gjon Kamsi vdiq më 16 shkurt 1775 në Zarë, vetëm pesë ditë pas përpilimit përfundimtar të testamentit të tij. Një ditë pas vdekjes së tij, më 17 shkurt 1775, tre zbatuesit e testamentit, Mark Delvesi, Gjergj Galeni dhe shërbëtorja Gele, e hapën testamentin zyrtarisht në prani të zyrtarit Fanfonja dhe të noterit Ferrari si dhe në prani të zejtarëve zaras Mateo Antonio Brunac dhe Simon Simon Skarpa dhe të interesuarve që përmenden në testament.

Edhe pse me një pozitë mjaft të lartë kishtare në qytetin e Zarës, don Gjon Kamsi ka qenë i rrethuar nga shqiptarë gjatë jetës së tij, me të cilët ka pasur lidhje mjaft të ngushta si sociale ashtu edhe ekonomike.

Shqiptarët në Zarë që kanë luajtur një rol të rëndësishëm në të gjitha segmentet e jetës dhe veçanërisht në hierarkinë kishtare që nga mesjeta e hershme. Duke pasur pozita shumë të rëndësishme në këtë qytet, qendër administrativo-politike e pushtetit Venedikas për tërë Dalmacinë, ata ndihmonin bashkëvendësit e tyre shqiptarë që të strehoheshin në këtë qytet, pas përndjekjeve nga turqit, duke u përkujdesur që të kishin kushte dhe jetë normale dhe njëherësh ndihmonin njëri-tjetrin në forma të ndryshme duke mos harruar asnjëherë origjinën shqiptare dhe duke mos shkëputur lidhjen me atdheun Shqipërinë.

Kolonitë shqiptare në brigjet e Adriatikut janë mjaftë karakteristike. Në to pasqyrohen shumë elemente të veçanta dhe mjaft të rralla të identitetit shqiptar, të cilat nuk i hasim në diasporën tjetër shqiptare. Numri i këtyre kolonive nuk është i vogël, edhe pse janë përballur me rrebeshet e kohës, nga ku disa janë asimiluar madje, dhe për ta nuk dihet shumë përveçse faktit se kanë ekzistuar. Njëra nga këto koloni që veçohet më së shumti dhe që ka një identitet të fortë si e tillë, është Arbneshi i Zarës – Borgo Erizzo. Përveç këtij emri, të themi zyrtar, sipas dokumenteve që ruhen në arkivin historik të Zarës, kjo lagje njihej në fillim me emrin Eriçin Varosh /Ericovo selo/ nga popullsia kroate, e më vonë me emrin Arbanasi; dhe Arbnesh, nga banorët shqiptarë. Vetëm në vitin 1721, nga fshatrat rreth Liqenit të Shkodrës, Brisk, Shestan Ljajre, u shpërngulën 32 familje shqiptare me 227 frymë, dhe u vendosën në paralagjen e Zarës. Shkaqet e shpërnguljes duhet kërkuar në prizmin e ngjarjeve të kohës dhe të rrethanave politiko shoqërore. Ndër këto shkaqe mund të përmendim luftërat e shumta, sëmundjet, plaçkitjet, detyrimet e të rinjve shqiptarë për rekrutë në ushtrinë turke, kushtet e rënda ekonomike dhe varfëria e madhe, trysnia e ushtruar nga ana e Perandorisë për të ndërruar fenë, etj. Varësisht nga pikëpamjet dhe orientimet e tyre, studiues të ndryshëm i trajtojnë analizat dhe shqyrtimet e materialit arkivor në mënyra të ndryshme, e shpeshherë edhe kontradiktore. Sido që të jetë, pranohet nga pothuajse të gjithë që iniciator kryesor për këtë shpërngulje të shqiptarëve ishte kryeipeshkvi i Zarës, Vinçenc Zmajeviqi

KAFSHËT LUFTËTARE SI DHE NJERËZIT

May 14, 2022 by s p

Nga Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI/

(Elefandë, kuaj, qen, arinj, deve,.. pëllumba janë bërë padashur “luftëtarë” si dhe janë përfshirë në beteja të përgjakshme të “artit të shkatërrimit” të njerëzimit)

Luftrat janë një e keqe e njerëzimit, janë arti i shkatërrimit, që kanë lidur bashkë me shoqëritë njerëzore dhe janë bashkëshoqëruerse të tyre. Kafshët janë gjithashtu shërbëtore të njerëzimit edhe në situatë luftarake. Nuk janë të rralla rastet kur kafshët janë përfshirë në luftra bashkë me njerëzit, vecanërisht në kohët parahistorike e deri në ditët tona. Elefandët, kuajt, qentë, arinjtë janë bërë padashur “luftëtarë”, kanë luftuar bashkë me njerëzit, kanë qenë në front dhe në prapavijë. Këtu nuk e kemi fjalën për qentë e kufirit, të policisë dhe jo vetëm dhe as për qenin “Sadak”, qeni hero që shpëtoi shumë jetë në Thumanë dhe Durrës si mjeshtër i rrënojave të pallateve në tërmetin e 26.11.2019, as për qen heronj që kanë shpëtuar jetën e sa e sa foshnjave, apo për qentë e salloneve presidenciale kudo në botë. Fjala është për qenin hero të Luftës së Parë Botërore, për Rreshterin “Stabi”, një hero i vërtetë që kapërceu Atlantikun dhe ju gjend në kohë rreziku europianëve. Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën, nga viti 1914 deri më 1918. Shtetet e Bashkuara i shpallën luftë Gjermanisë më 6.4.1917 dhe më 7.12.1917, i shpallën luftë Austro-Hungarisë. Në rrugëtimin luftarak në të dy luftrat botërore nuk munguan kafshët besnike të njerëzimit vecanërisht qeni dhe kali, por edhe kafshë-egërsira si ariu, që rriteshin mes njerëzve dhe imitonin ata sikurse ishte ariu “Wojtek”, qeni “Stubby” e deri tek historitë frymëzuese të qenit ushtarak “Kuno” gjatë një bastisje ka shpëtuar jetën e ushtarëve britanikë të cilët po luftonin al-Kaedën në Afganistan në gusht 2020. Qeni hero në momentin kur armiku po gjuante me armë zjarri ka dalë para plumbave dhe si pasojë e kësaj humbi të dyja këmbët e pasme. Qenit-hero pasi humbi këmbët në operacion luftarak ju porositën proteza duke bërë që të jetë qeni i parë ushtarak në Mbretërinë e Bashkuar që porositet diçka e tillë. Qeni Kuno, i trajnuar për të zbuluar eksplozivë dhe armë, ju dha medalja për trimëri në një ceremoni virtuale sepse në momentin e sulmimit ishin pozicionuar për të mbështetur forcat elitare të Shërbimit Special të Anijeve, ndërkohë që është “pensionuar”. Janë të njohur historikisht kali i Gjergj Kastriotit si simboli që ka shoqëruar heroin dhe sipas Barletit, ishte i bardhë, i një race të zgjedhur, që pas vdekjes së heroit, ai nuk pranoi t’i hipte njeri tjetër deri sa ngordhi, kali i Osmanit gazit, kali që kalëronte Napolon Bonoparti, “Marengo”, një kal i bukur arab që ka hyrë në histori si më i famshmi nga të gjithë si dhe qindra figura të gjeneralizmit botëror. Kuajt kanë parë betejat nga më të përgjakshmet të njerëzimit, prerje kokash, krime të përbindshme. Po kështu edhe elefandët me fizikun e tyre të fuqishëm janë shfrytëzuar nga njerëzit në kohë lufte, duke i vendosur në ballë të ushtrisë, si mburojë, ndërkohë që elefanti përdoret për të sulmuar ushtarët e armikut, prandaj ai është në formë heshte, sikurse mban pesha shumë të rënda bashkë me devetë. Dhjetra prijësa luftarakë në betejat e mëdha të historisë përdorën elefandë, kuaj e deve si dhe kafshë të tjera lufte. Këtu përfshihet edhe Pirrua i Epirit, Aleksandri, Hanibali etj. Faktikisht gjithë prijësat e fushatave luftarake kishin për shok të parë kalin të shpejtë dhe të fuqishëm, deri sa “u ra vlera” me daljen e makinave luftarake mororrike si dhe helikopterët si vëndkomanda lufte në ajër.

QENI HERO QË ERDHI NGA AMERIKA NË EUROPË

(Qeni rreshter “Stubby”, më i dekoruari në historinë e njerëzimit).

Më 11.11.1918, Gjermania nënshkroi një marrëveshje armëpushimi me aleatët, për përfundimin e LIB, që njihej si “lufta për t’i dhënë fund të gjitha luftërave”, ku ndërmjet mijëra historive të vërteta të fushëbetejave dallon historia e një qeni që bëri histori më vete gjatë Luftës së Parë Botërore. Ka qenë korriku i 1917-ës, kur ushtari 25 -vjeçar Robert Konroi (Conroy), stërvitej bashkë me shokët e tij të regjimentit në një bazë ushtarake të improvizuar në Yale të New Haven, në Connecticut të ShBA-së, në pritje për tu hedhur në frontet e Luftës së Parë Botërore në Europë. Por diku midis kazermave, gjeti një këlysh bisht cung të vogël e të uritur qeni me sytë e mëdhenj e trupi gjithë muskuj i pitbullit. Konroi ishte një dashamirës i kafshëve dhe si i tillë e mori këlyshin për të cilin koha tregoi se shpejt ai do të bëhej i njohur dhe i dashur për të gjithë ushtarët dhe oficerët e Regjimentit 102 të Këmbësorisë Amerikane. Efektivit të regjimentit ju shtua edhe një “ushtar”, duke i bërë shoqëri Robert Konroi.

Meqënëse qeni ishte me bisht të shkurtër, ushtarët filluan ta thërrisnin këlyshin me emrin Stabi (Stubby), që në shqip nënkupton “cung” apo bishtprerë. Stabi u mësua me jetën e kazermës dhe me gjithë jetesën ushtarake, u njoh me alarmet, stërvitjet, mësoi si të përshëndeste ushtarakisht duke u ngritur mbi dy këmbët e pasme e të vinte putrën tek vetulla e djathtë. Ditët kalonin dhe erdhi koha që trupat të niseshin për në Europë, Regjimenti i 102 i Këmbësorisë ku bënte pjesë dhe Konroi, do të lundronte me anijen luftarake “S.S.Minesota”. U nisën bashkë me Stabin dhe pas disa ditësh, kur anija ishte larg në oqean, komandanti i Regjimentit ku ishte ushtar Konroit zbuloi se ushtarët e tij kishin edhe një qen me vete gjatë udhëtimit duke kaluar Atlantikun. Kjo e zemëroi shumë sa urdhëroi kapjen e menjëhershme të qen bishtprerit.

Urdhëri u zbatua por në momentin që komandanti po mendonte për ekzekutimin e tij, ai u habit sepse qeni përballë u ngrit mbi dy këmbët e pasme dhe nderoi ushtarakisht duke mbështetur putrën e djathtë mbi vetull, duke pritur urdhrin e ekzekutimit, apo të flakjes në oqean. Komandanti i Regjimentit nuk mundi t’i rezistonte një gjesti të tillë nderues edhe në prag ekzekutimi. Komandanti i dha leje të jetonte. Por me mbërritjen në Francë, regjimenti i Konroit, ju bashkua Divizionit të 26 të “Yankee” dhe u nis për në llogoret e luftës, duke u futur kështu në një periudhë prej tetë muajsh luftimesh të përgjakëshme. Bashkë me regjimentin luftonte dhe Stabi, një qen i vogël e i zgjuar, që nuk ishte thjeshtë një “luftëtar fronti”, por më shumë se një kafshë e thjeshtë, një thesar mbështetës në fushën e betejës luftarake. Stabi kishte mësuar shumë nga jeta intensive ushtarake, e ndjente instiktivisht kur jeta ishte në rrezik dhe i mbronte shokët e tij ushtarë të transheve me të njëjtën trimëri e vendosmëri, që çdo qen tjetër në botë do të mbronte të zotin e tij në rrethana të vështira lufte.

Stabi i përcillte me ulërima shokët e tij ushtarë të transheve që jepnin jetën me tmerr herë të copëtuar nga minat apo predhat e artilerisë e herë duke vjellë copa mushkërish si pasojë e sulmeve kimike të armiqve, armë kimike të sapozbuluara dhe të provuara për herë të parë në LIB. Në këtë situatë edhe Stabi u gjend përballë sulmit kimik me klorinë të gjermanëve. Ushtria e kishte kalitur dhe ai i mbijetoi sulmit kimik. Pas kësaj ngjarje Stabi u bë edhe më i ndjeshëm ndaj klorinës dhe një nuhatës e paralajmërues për ushtarët e tjerë të frontit sado larg që parapërgatitej hedhja e saj. Aftësitë e tij të reja u panë në një mëngjes herët, kur gjermanët, duke përfituar nga drejtimi i erës, filluan pa paralajmërim një sulm të ri kimik me klorinë mbi vendqëndrimet e ushtarëve amerikanë që ishin akoma në gjumë. Stabi u bë kështu një paralajmërues i rrezikut duke bërë zgjimin e amerikanëve duke lehur fort, duke kërcyer mbi shtretërit e ushtarëve dhe duke dhënë kështu alarmin e shpëtuar jetë të shumta. Kur ushtarët ishin të dërrmuar në luftime dhe të sfilitur nga lodhja kishte një “ushtar” vigjilent dhe i gatshëm gjithmonë. Ai ishte në kohë të mirë dhe të keqe, ditën dhe natën i gatshëm, në betejë dhe në pushimet e përkohshme të sulmeve. Qeni “Stabi” ishte shndruar në luftëtarë me kohë të plotë në betejë. Ai ishte zbulues dhe nuhatës i minave, futej në hapësirat midis transheve dhe kërkonte për ushtarë të vrarë e të plagosur. U shndrua në një sinjalizues tepër i saktë kur gjente ushtar amerikan ndërsa e lehura kërcënuese donte të thoshte se kishte gjetur një ushtar armik. Në një rast, në një prej betejave, identifikoi dhe një spiun gjerman të cilin e sulmoi dhe nuk ju nda derisa trupat amerikane e kapën atë.

Akti trimëror i Stabit bëri që gjenerali komandues i trupave amerikane të dekretonte urdhërin për dhënien Stabit të gradës “Rreshter”, e panjohur dhe e padëgjuar më parë, duke u bërë rasti i parë në historinë e luftrave që një qen të merrte një gradë ushtarake, që u përkiste rracës njerëzore. Athere si asnjëherë tjetër në historinë e ushtrisë amerikane, në Regjiment vjen urdhëri që “Rreshteri Stabi” të pajisej me një uniformë të veçantë të posaçme dhe në fakt kjo uniformë e “Stabi-it” ruhet edhe pas më shumë se një shekulli në Muzeun “Smithsonian” në Washington DC në kryeqendrën e SHBA-së. Fakt historik është se Rreshter Stabi, shërbeu denjësisht me kontribut të spikatur në 17-të beteja, derisa nga fundi i luftës, një granatë që shpërtheu afër tij e plagosi rëndë në gjoks dhe në këmbë. Rreshteri Stubby shkroi faqe lavdie në përdorimin e kafshëve në luftë, evitoi rreziqe në luftime, kurseu gjak nga “shokët” e luftës, nuhati dhe parandaloi helmimin me një re me gaz mustardë të verdhë-gjelbër mbështjell një qytet si një mjegull vdekjeprurëse, me mençuri u bë zbulues, që nuk njohu kurrë ankesa, por gjithmonë besnik i regjimentit ku shërbeu.

Përshkrimet e kohës ruhen dhe tregohen se si në spitalin ushtarak ku u mjekua, qeni i famshëm nga New Haven i Connecticut, pasi e kishte marrë pak vehten, ngrihej e shoqëronte gjithë dinjitet grupin e oficerëve mjekë, thua sikur ta dinte që ai ishte dhe vetë një i tillë, duke sjellë kurajo, optimizëm dhe gëzim tek të plagosurit e tjerë që mbushnin spitalin në ato ditë të fundit të LIB. Rreshteri Stabi u bë i njohur në të dy anët e Atlantikut. Gazetat e luftës e përmëndnin shpesh emrin e tij, gjë kjo që bëri që gratë e Chateau-Thierrey, një nga komunat franceze, ku në vitin 1918 u zhvilluan disa beteja të përgjakëshme midis amerikanëve e gjermanëve, t’i qepnin Rreshterit Stabi një pallto të veçantë kamoshi, tashmë e njohur në rrethet gazetareske të mbushur plot me dekorata e medalje “për trimëri në luftë”. Përfundimi i luftës bëri që luftëtari i frontit luftarak në Europë të kthehej fitimtar në shtëpinë e tij në SHBA, si një hero, por dhe me një medalje ari të akorduar nga organizata “Humane Society”, që kryesohej nga gjenerali John J. Pershing komandant i Përgjithshëm i Forcave Amerikane. Fama e Stabit pas lufte u rrit shumë dhe ai filloi të ishte shpesh e më shpesh një i ftuar i çuditshëm dhe i respektuar në aktivitete shumë të rëndësishme. U harrua i zoti i qenit, por qeni i tij kurrë. Ai u prit në audiencë nga tre presidentë të Shteteve të Bashkuara, nga Presidenti Wilson, Presidentët Harding dhe Presidenti Coolidge. Instuticionet dhe autoritet amerikane dhe jo vetëm për shërbimet e kryera, i dhanë dekorata, medalje, urdhëra e tituj nderi përfshi edhe anëtarësinë në Legjionin Amerikan të Nderit. Stabi u bë veteran lufte, u tërhoq nga shërbimi aktiv njëherësh me të zotin e tij, Konroin, i cili në vitin 1921 shkoi për të studiuar drejtësi në Universitetin Georgetoën të Washingtonit. Por student Konroin sin ë luftë edhe në paqe ishin bashkë. E mori qenin me vete si shokun e tij më të ngushtë. Dy veteranë lufte shkuan bashkë edhe në Universitet, bashkë me rreshter Stabi. Qeni besnik i rregjimentit, bashkëluftëtar në frontet e luftës në Europë, kur ishte vetëm 10 vjeç, më 16.3.1926, i pushon zemra në mënyrë të papritur, që nuk ishte një ngordhje por një vdekje e transmetuar nga gjithë media e politika amerikane e kohës, si vdekja e një heroi lufte. Gazeta prestigjioze e planetit “The New York Times” shkroi nekrologji të tillë, që zinte një hapësirë gazete dy herë më të madhe se sa lejohej për vdekjet e kryeministrave të vendeve miq të SHBA-së. Trupi me katër putra i rreshterit Stabi u ballsamos dhe sot ai qëndron në pavionin “Price of Freedom”/Çmimi i Lirisë të Muzeumit Kombëtar të Historisë së Natyrës në Washington DC të ShBA-ve, museu i famshëm që njihet në mbarë botën “Smithsonian National Museum of Natural History”. Skulptura, piktura, memoriale kushtuar rreshterit Stabi janë të përhapura dhe të njohura kudo. Stabi ka një memorial në Parkun Përkujtimor të Veteranëve të Middletown të Connecticut të SHBA, memorial përkujtimor për qentë e luftës në Filadelfia, ndërkohë që sa ishte gjallë Stabi ishte pjesë e paradave të fitores pas Luftës së parë Botërore. Edhe në Michigan ka një varrezë qensh që kanë shërbyer denjësisht në ushtri dhe në policinë amerikane. Brezat tashmë kanë mësuar për qenin hero të LIB, që në të vërtetë ka më shumë se 50 burime studimi për një qen hero, që u fut në luftë kur ishte një vjec rastësisht dhe ngeli “hero lufte”. Në Kansas City, në një rrugë që u kushtohet luftëtarëve që luftuan për Amerikën dhe lirinë e popujve europianë, që quhet “Walk of Honor”, çdo tullë e shtruar ka një emër veterani, gjen edhe një emër: “Rreshter Stabi”, qeni veteran i Luftës së Parë Botërore, qeni me gradën më të lartë se i zoti, fitues i medaljes “Purple Heart”, por meritoi dhe shumë medalje “Për trimëri”. Qeni ka emrin dhe në “Monumentin e Lirisë për Ushtarakët e Luftës së Parë Botërore, të dedikuar: “Sergeant Stubby, Hero Dog of WWI, A Brave Stray”, “qenit të luftës” si ikonë e Luftës së Parë Botërore, hero e mik i presidentëve, gjeneralëve e ushtarëve, i respektuar kudo dhe në institucionet ushtarake dhe akademike, i vizituar nga miliona njerëz në vit, subjekt legjendash si hero lufte për shërbimin me besnikëri ndaj njerëzve në betejë. (Botuar më parë në Alb-Spirit)

ALBANIAN LANGUAGE – ELECTIVE COURSE – AT HARVARD UNIVERSITY

May 14, 2022 by s p

by Rafaela Prifti/

Harvard University students will have the option to study the Albanian language as an elective subject.

Faton Limani, administrator at the Harvard Department of Comparative Literature, made the announcement via Tweeter:

“Today, I have the pleasure to share with you very happy news regarding our Albanian language. In collaboration with compatriot and colleague Eva Stathi – Misho, we have managed to introduce the subject of Albanian language as an elective subject for the first time at Harvard University for all students of all levels.”

The course is offered throughout the year at three levels; elementary knowledge, intermediary knowledge, and advanced level in the Department of Comparative Literature.

Albanian is included in curricula in a number of colleges across the country. In our state, last fall semester, Mercy College had the highest number of students studying the Albanian language than any other college, according to the director of Mercy College’s Modern Foreign Languages Program, Alan Hartman.

At Mercy, there is a large Albanian-American student body, saidHartman, pointing out that the college may also offer a Study Program in the Albanian language.

Other Universities offer opportunities that are available outside of classrooms. In the case of Yale, the Directed Independent Language Study program, allows students to learn a language that is not taught in the university. Albanian is one of the languages offered through this program since 2001.On a side note, in November 2005, thirty members of the Albanian community from Harvard and the Greater Boston area celebrated the official recognition of the Harvard College Albanian Club.

Having the Albanian language as an elective subject available to all levels recognizes the presence and the promise of more programs geared toward studying it. .

This is a developing story. Stay tuned for updates

MITINGU I MADH I 13 MAJIT 1910 NË BOSTON NË PËRKRAHJE TË KRYENGRITSËVE TË KOSOVËS DHE KRYEKOMANDANTIT ISA BOLETINI

May 13, 2022 by s p

Me rastin e 112 Vjetorit të Mitingut të Bostonit në Përkrahje të Kryengritjes së Kosovës.

Mitingu i 13 Majit 1910 në Boston miratoi Rezolutën e hartuar Nga Faik Konica dhe përkrahur nga Imzot Noli, e cila dënonte krimet e ushtrisë turke ndaj grave dhe fëmijëve.

Rezoluta kërkoi Autonominë e Shqipërisë të drejtuar prej Kryekapedanit Isa Boletini-

Përveç shqiptarëve në mitingun-portestë morën pjesë amerikanë, armenë, sirianë, grekë, arumunë etj…

NGA DALIP GRECA

Gazeta”Dielli” mbetet regjistri më i vjetër dhe më i saktë që ka regjistruar dhe regjistron historinë e shqiptarëve të Amerikës. Brezi i sotëm i shqiptaro-amerikanëve, e ka për detyrë të njohë historinë e paraardhësve të vet, për t’u bërë i vetëdijshëm për detyrimet ndaj Atdheut dhe Kombit.

Përmes Diellit shqiptarët e parë që shkelën Tokën e Lirisë, mësuan jo vetëm të shkruanin e të lexonin, por edhe të mësonin ABC-në e patriotizmit. Si organ i Shoqërisë Kombëtare Besa-Besë nga 15 Shkurti i vitit 1909 e deri me 28 Prill 1912, kur u bë organ dhe zë i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës”VATRA” e në vijim, gazeta i edukoi dhe vazhdon t’i edukojë lexuesit e saj me dashurinë dhe detyrimet ndaj Kombit.

Ishte fat për gazetën dhe lexuesit që në krye të saj ishin drejtues të kalibrit të Fan S. Nolit dhe Faik Konicës, që për kohën ishin intelektualisht më të zëshmit. Noli vijoi traditën që krijoi tek KOMBI së bashku me themeluesin Sotir Peci, ndërsa Faik Konica, e ngriti më lart nivelin e gazetës duke u diktuar shqiptarëve të Amerikës një ritëm të ri në luftën për çështjen Kombëtare.

Ai u diktoi shqiptarëve idënë e bashkimit.Shembullin e dha në Shkurt të vitit 1910, ku nxiti dhe u bë dëshmitar i bashkimit të dy shoqatave të fshatit Dardhë ” Mirëbërse” dhe”Patriotike” të cilat u shkrinë në një dhe në këtë shembull, krijuan Lidhjen e Përbashkët. Konica ishte i pranishëm të Dielën e 24 Prillit 1910, kur të dyja shoqëritë votuan bashkimin në Vëllazërinë Dardhare.

Ishte kjo ide që dy vjet më vonë, me 28 Prill 1912 çoi në krijimin e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”.

KRYENGRITJA E KOSOVËS E VITIT 1910 NË FAQET E GAZETËS “DIELLI”

Gazeta Dielli, përmes informacioneve nga atdheu,përmes përkthimeve të gazetave angleze, amerikane, franceze, i mbante shqiptarët e Amerikës të lidhur me zhvillimet në hapsirat etnike dhe u apelonte atyre për detyrat që u dilnin. Kështu ndodhi edhe gjatë vitit 1909-1910, ku Xhon turqit kishin zhgënjyer me mosmbajtjen e premtimeve dhe shqiptarët ishin hedhur në Kryengritje, veçanërisht në Kosovë. Dielli sillte në faqet e veta informacione, botonte artikuj, kryeartikuj nga shtypi i huaj që i referoheshin ngjarjeve, por edhe publikonte informacione të drejtëpërdrejta që vinin nga fronti i kryengritjeve.

Masakrat e ushtrisë turke, veçanërisht ndaj fëmijëve dhe grave, i mbushnin me urrejtje shqiptarët e Amerikës. Dielli përkthente në shqip artikujt pozitiv të gazetës”Times” të Londrës dhe përgënjeshtronte gazetat që mbanin anën e turqëve që kryenin masakra siç ishte rasti i TEMPES-it të Parisit apo të tjera gazetave, që mbanin anën e Turqisë.

Dielli duartrokiste Times-in tek shkruante” Sipas mendjes tonë, s’ka gjykim më të lajthitur se sa dëshirë e turqëve për të shtruar Shqipërinë me masa të rrepta….Veç në u shofshin fare malsorët, mund të arrijë ushtria turke ta shtrojë Shqipërinë…Malet e Gegërisë nuk mund të qetohen me udhën që ka zënë Turqia…”

Në faqet e Diellit botoheshin korrespondenca nga Stambolli të 30 Prillit 1910, ku raportohej se ushtria turke ende nuk po e merrte dot Kaçanikun edhe pse numri i të vrarëve dhe të plagosurve nga të dy palët ishte i madh, ndërsa spitalet e Shkupit dhe të Selanikut të mbushur me ushtarë të plagosur.

Dielli raportonte se: Kryengritsit shqiptar ishin të organizuarë në tri formacione të mëdha; Një në afërsi të Prishtinës, një i dytë ndohej në grykën e Kaçanikut-e cila është 12 milje e gjatë me shkëmbinj në të dy anët, – dhe një e tretë ruan udhën nga Prizreni në Ferizaj.

Dielli informonte se gazeta më e madhe e Bostonit për atë Kohë TRANSCRIPT, botoi me 4 maj shkrimin”Shqiptarët fitojnë prapë”, ku raportohet për marrjen e Gjakovës nga kryengritsit.

Dielli informonte në shqip dhe anglisht, përmes Times-it, Daly Telegraph, SECOLO për zhvillimet më të fundit nga fronti i luftës… Kryengritja është e organizuar mirë, shkruante Secolo. Kur shkoi gazetari i Secolo(gazetë që dilte në Milano) tek kryengritësit në Kaçanik u çudit me organizimin, mikpritjen, dhe çiltërinë e tyre. Një nga krerët e kryengritjes, Idris Seferi(të cilin turqit e vranë pas shpine pas disa ditësh me të pabesë, kur krerët ishin thirrë në kampin turk për bisedime), kur e pyeti korrespondenti i Secolo-s se përse luftonin shqiptarët, Idirz Seferi u përgjigj: -Luftojmë për Autonomi, jo për të sjellë përsëri Sulltan Hamidin!U lodhëm nga Turqia. Duam Liri!

Korrespondenti raportonte se muslimanë dhe të krishterë luftonin vëllazërisht, krah për krah. Katolikët kishin për udhëheqës dom Angelon.

TIMES-I raportonte se sipas llogarisë të qeverisë turke, në Gegëri ndodheshin rreth 50 mijë armë të mira dhe shumë xhebhane. Malsorët me gjithë varfërinë e madhe kishin paguar nga 8 lira për një dyfek, dhe s’kishte të ngjarë t’i dorzonin armët, kurrë.

TIMES-I, i përkthyer në gazetën Dielli, denoconte pabesinë e turqëve, të cilët i ftuan 11 krerët shqiptarë për bisedime, por mbajtën peng 5 prej tyre. Gazeta e përgënjështron propagandën e gënjeshtër turke që pretendonte se kryengritësit ishin në shërbimin e të huajëve. Po ashtu denoncohej vrasja pas shpine e Idriz Efendisë, që ishte një nga krerët e ftuar për bisedime.

Gazeta”Levante” që botohej në Stamboll, shkruante se kryengritësve u printe Isa Boletini.

Agjensia prestigjioze “Reuter”, e përkthyer në gazetën “Dielli” raportonte se topat e ushtrisë turke kishin rrafshuar një fshat të tërë.

Secolo i përshkruante çnjerzore masakrat ndaj fëmijëve.

Sipas gazetës Dielli të datës 13 Maj 1910, shtypi amerikan raportonte se me 12 maj, pas pesë ditësh të përgjakshme lufte, pasi humbi më shumë se 200 ushtarë dhe shumë të tjerë të plagosur, ushtria turke e mori grykën e Cernalevës, që e mbanin 4 mijë shqiptarë, por kryengritsit mbajnë ende Pejën dhe Gjakovën. Turgut Shevqet Pasha kërkon ushtarë të tjerë.

Dielli ekspozonte me detaje krimet e ushtrisë turke dhe viktimat e pafajshme shqiptare, veçanërisht fëmijtë dhe gratë, e pambrojtura, të cilat pasi përdhunoheshin thereshin shtazërisht.

THIRRJA E GAZETËS DIELLI PËR PROTESTË TË MADHE

“Dielli” duke përcjellë masakrat e ushtrisë turke apelonte tek shqiptarët e Amerikës, duke bërë thirrje për të ngritur zërin e protestës. Çdo faqe e gazetës është e mbushur me lajme nga kryengritja. Në fund të prillit dhe në fillim të majit 1910 botohet thirrja për miting të madh të protestës të shqiptarëve të Amerikës.

Dielli shkruante: Të Dielën, me 13 Maj kemi miting të madh në Boston për të protestuar kundër vrasjes së grave dhe fëmijëve! Gjithë shqiptarët duhet të vijnë dhe të protestojnë. Kemi ftuar amerikanë, armenë, grekë, sirianë dhe arumunë….

Dielli njoftonte se mitingu ishte shumë i rëndësishëm dhe se në fund të mitingut do të miratohej një Rezolutë që ishte hartuar dhe e firmosur nga Faik Konica, drejtor i Diellit dhe nga Imzot Fan S. Noli, që e përkrahte rezolutën. Përmes saj do t’u bëhej thirrje shqiptarëve të Amerikës që të mblidheshin dhe të ngrinin zërin e protestës kundër krimeve të ushtrisë turke në Kosovë.

Përmes Thirrjes që u drejtohej shqiptarëve, hartuesi i saj Faik Konica, konstatonte se gjithë bota e shihte me çudi dhe simpati kryengritjen e shqiptarëve në Kosovë.

Konica shkruante: Një e katërta e Shqipërisë(Kosova) u rrëfye e zonja t’i bëjë ballë Perandorisë Ottoman.

Veçojmë nga Thirrja: Është gënjeshtër se kryengritësit janë reaksionarë; është gënjeshtër që janë vegla guvernash të huaja….Gegët luftëjonë për autonominë e tyre, një autonomi e konsakruar në praktikë prej 450 vitesh.Vetëdia se luftojnë për një qëllim të drejtë ua shtojë kryengritësve trimërinë. Lufta e Kaçanikut dhe e Cernalevës i provuan botës se shqiptarët janë më të zotë se turqit. Spitalet e Shkupit dhe të Selanikut të mbushur plot me ushtarë turq të plagosur, dëshmojnë se ç’mësim u dhanë shqiptarët turqve, të cilët, të tërbuar nga turpi, dhe të pazotë të çfryjnë mërinë e tyre mbi burrat, nisën të vrasin gratë dhe fëmijët e shqiptarëve. Mijëra gra shqiptare u turpëruan dhe u therën prej ushtarëve të Turqisë….Mijëra çilimi u munduan dhe u therën prej këtyre egërsirave me fytyrë njeriu.

Ushtarët turq i vunë fëmijët në sungji posi në një hell, dhe me këto viktima të pafajshme, të ngritura si flamuj, turqit nxitnin njeri-tjetrin për të bërë të këqia më të tmerruara ndër shqiptarët e pambrojtur.

Bota e tërë i sheh me tmerr dhe ndot këto ndyrësira të gjakshme.

Po neve, a do të flemë?

Neve, a do t’durojmë të derdhet gjaku i vëllezërve tanë pa protestuar?

Shqiptarë;

Të dielën që vjen, të mblidhemi me shumicë në Boston dhe të protestojmë. Mitingu që gatitëm për të Dielën që vjen , me ndihmën dhe në hijen e Shoqërisë Besa-Besë, do të jetë më i madhi dhe më i rëndësishmi që është bërë ndonjëherë prej shqiptarëve të Amerikës.

Do të vijnë në miting amerikanë, armenë, grekë, sirianë, vlleh etj… Mos u tregoni të ftohtë me gjakun tuaj!

Thirrja ftonte çdo koloni shqiptare, çdo qytezë, çdo fshat që të dërgonte delegatët e vet dhe oratorë të zot për të folë në miting. Le të vijnë me qindra nga çdo anë!

O burrani, që të dalim faqebardhë!

MITINGU I MADH, E DIELË 13 Maj 1910

Mitingu u organizua të Dielën me 13 Maj 1910. Ja si e përshkruan gazeta Dielli situatën e krijuar: Që në orën 12 të drekës bashkatdhetarët nga Bostoni me rrethina, por dhe nga fshatrat e qytetet e largët, nga shumë shtete të Amerikës nisën të mblidhen në Knights of Honor Hall, në 730 Washington Street. Flamuri i kuq me shqiponjën e zezë me dy krerë valonte përkrah flamurit amerikan, brenda dhe jasht sallës.

Pak nga pak salla nisi të mbushet. Bashkatdhetarët bisedojnë me njeri-tjetrin. Fokusi i bisedave përqëndrohej tek kryengritsit shqiptar dhe krimet e turqëve, veçanërisht ndaj fëmijëve dhe grave të pambrojtura.

Në orën 12 e 30 hyri në sallë drejtori i Dielli, hartuesi i Rezolutës z.Faik Konica i shoqëruar nga nënkryetarin i Besa-Besë Sotir Lezi.

Djelmëria dardhare kishte zënë një tram dhe kishte vendosë aty flamurin e Skënderbeut dhe të Amerikës.Kur të rinjtë hynë në sallë të gjithë u ngritën në këmbë dhe duartrokisnin.

Delegatët e dërguar nga çdo anë, veçan nga Natick, Chochituate, Marlboro, Attleboro, Southbridge etj. zunë vend në sallan e zbukuruar. I flakti atdhetar Misto Gorguzi kishte ardhë nga Nju Jorku, por kishte dhe shumë të tjerë të ardhur së largu. Ndër delegatët zyrtarë ishin dhe këta: Filip Kristoforidhi, i biri atdhetarit dhe prozatorit të njohur Kostandin Kristoforidhit Elbasansit. Filip Kristoforidhi ishte delegat i Shoqërisë “Dallëndyshe” të Nju Jork-ut, Dhimitraq N. Negovani, delegat i Manchesterit, N.H, Z. George Kozma i Southbridgit, Z. Vangjel Gurla i Worcesterit etj.etj.

Nisën të vinin edhe të ftuarit amerikanë si i përndershmi Dr. Turku nga Natick, një grupim prej komunitetit grek, komuniteti armenë, arumunë dhe komunitet e tjerë. Ishin të pranishëm shumë gazetarë amerikanë.

Pak para orës 2 pasdite, të gjithë u ngritën në këmbë dhe pritën me duartrokitje hyrjen në sallë të Përndershimt Atë Fan S Noli, i cili kishte nxituar të mbërrinte në kohë pas një meshe të dhënë për të parën herë në Taunton.

Ra në sy mungesa e Kryetarit të Shoqërisë Besa-Besë të ndershmit patriot Josif Pani i cili sapo i ishte nënshtruar një operacioni. Barra e kryetarit të miutingut i ra nënkryetarit të Shoqërisë më të madhe, nikoqire e mitingut, Besa-Besë. Z. Sotir Lezi. Ai u prit me duartokitje të zjarrta.

Z. Lezi tregoi shkurtazi qëllimin e mitingut dhe pasi falenderoi pjesmarrsit, delegatët dhe të ftuarit, prezantoi Faik Konicën.

FAIK KONICA: DUAM VETËQEVERIM NËN DREJTIMIN E ISA BOLETINIT

Faik Konica, duke iu drejtuar kryetarit të mitingut, delegatëve dhe të ftuarëve, paraqiti Rezolutën e hartuar prej Tij, dhe e përkrahur nga i Përndershmi At’ Fan Noli.

Ai tha se Rezoluta do të votohej në fund të mitingut.

Më pas Konica mbajt një fjalim, ku prezantoi situatën e kryengritësve në Shqipëri dhe krimet e ushtrisë turke. Duke qenë se ky fjalim është pak i njohur, po e risjellim për interes të lexuesve dhe studiuesve.

Zotërinj;

Dy vjet më parë, Xhon turqit na ftuan në tryezë për të diskutuar Kushtetutën dhe për të gëzuar lirinë dhe vëllazërinë. Dhe ne, si të verbër, shkuam në ziafetet e tyre. Por një këngë popullore e Toskërisë thotë:

Ziafe’ i Osmanllisë

Është helm i Shqipërisë…

Vërtetësia e kësaj thënie u provua në këtë rast. Gëzimi u bë hidhërim; të vetëthënurit vëllezër i nxuarën maskat, dhe llokumet e tyre na dualën nga hunda. Sot, xhon turqit në vend të llokumeve na qëllojnë me gjyle topash…E çpuan Gegërinë dhe …Gegëria lëvizi….Më në fund turbullimi u bë një Kryengritje e vërtetë…Kryengritja e tanishme nuk është një kryengritje lokale. Nuk është një mëri kundër xhelepeve, nuk është mëri kundër ndonjë kajmekami, a ndonjë yzbashi, është e përgjithshme. Turbullime të tilla kanë ngjarë shumë herë në Shqipëri.Në s’mori pjesë në të Toskëria dhe Shkodra, kjo nuk është faj i Gegërisë së Sipërme(Kosovës), se gegët e kuptojnë aq mirë karakterin e përgjithshëm të kësaj kryengritjeje sa dërguan përfaqësues edhe në Shkodër, edhe në Dibër, edhe gjetkë. Tani që ne jemi mbledhur këtu, janë mbledhur edhe ata në malet e Dibrës për të marrë vendimin nëse do ta ngrenë apo jo flamurin e kryengritjes. Në Malësi të Shkodrës, në Dibër, në Mat, kryetari Isa Boletini ka dërguar kudo njerëz që të këshillojnë bashkim dhe të kërkojnë ndihma në armë. Ata kanë depërtuar edhe në radhët e ushtrisë së Shefqet Pashës që të bëjnë propagandë shqiptarëve toskë të bashkohen me kryengritsit. Kjo Kryengritje ka karakter të përgjithshëm edhe për faktin se të krishterë e muslimanë luftojnë krah për krah me njeri tjetrin kundër ushtrisë turke. Një nga krerët e Malësisë Marko Fonda së bashku me 300 luftëtarë malsorë iu bashkua ushtrisë që komandon Isa Boletini. Kjo kryengritje ka karakter gjithëshqiptar edhe për faktin se nga përfundimi i saj, Shqipëria do të fitojë Lirinë apo do të vdesë!(Në fakt ishte prologu i Pavarësisë-dg)

…Po të shtypen Gegët, Turqia do të shtyp edhe Toskërinë, do të mbyll shkollat,do t’na shtojë vergjitë, do të na dërgojë me mijëra të shuhemi në Jemen, do t’na mundojë dhe do t’na shtërngojë të shpërndahemi dhe të arratisemi nëpër botë…Në qoftë se gegët fitojnë, nëse Kosova bëhet një principatë e vogël autonome, ambicja, sedra e vëllezërve tanë do të rritet, dhe do të përpiqen të shpëtojnë edhe toskët…

Zotërinj, kur krisi Kryengritja e tanishme(më e madhja që në kohën e Ali Pashë Tepelenës) disa nga ne besonin se turqit, si njerëz që lëvdohen se janë të qytetruar, do të harronin të vjetrat dhe se do të silleshin në fushën e luftës si i ka hije një shteti të qytetruar. Po më të shumtët nga ne(jam dhe unë një ndër ta-F.K) i kishin kuptuar më mirë Xhon turqit dhe kishin dyshime.Kujtojin fjalën popullore të Plakës Shqipëri,- Ujku qimen e ndërron por zakonin nuk e harron!

Më vjen keq që dyshimet tona u vërtetuan.Një nga parimet themelore të qytetarisë së sotme është që lufta të bëhet vetëm me ata që kanë armët në duar, jo kundër grave dhe fëmijëve.Por turqit s’qenka të zot ta kuptojnë këtë parim, ose nëse e kuptojnë, le ta vënë në praktikë… Fakte dhe jo fjalë, fakte të thata të tmerruara në thatsinë e tyre, na provojnë se si e kuptojnë Xhon turqit detyrën e një shteti të qytetruar…

Motin e shkuar, famë ndyeri Xhavit Pasha, i cili ishte në krye të ushtrisë turke në Gegëri, dogji dhe shkatërroi krejt një qytet të vogël, Bizzin, kryevendin e Lumës dhe pesë fshatra: Namgi, Galvica,Mamzi, Pebregi dhe Golecioni. Këto emra fatzeza, që ndodhen edhe në hartat gjeografike të botës botuar para vitit 1909, do të përpiqeni më kot t’i gjeni në hartat e mëvonshme, ato nuk do të egzistojnë…Pse u shkatërruan ato. Sepse andej kishin dalë shumë prej kryengritësve. Bizzi dhe pesë fshatrat e tjerë të zhdukur, s’kishin kala, s’kishin burra të armatosur, s’kishin përveçse gra dhe foshnja…

O vise të mjera, kush do t’këndojë dëshprimin tuaj?

Dje të gjalla, dje plot jetë dhe këngë-dhe sot? Ah vëllezër!

-Sot gërmadha të veshura me mallëngjim!

…Nuk po flasim për turpet që iu bënë grave. Lista e krimeve është e gjatë, subjekti për të vajtuar e për të vjell’. Do t’ju përmend vetëm dy fakte: Të ngjarën e Bllacit dhe të Strelacit. Turqit për të ndëshkuar Bllacin, fshat afër Ferizofiqit(Ferizaj)dhe Prizrenit, hyjnë në fshat dhe këto kafshë me fytyrë njeriu, turpërojnë të gjitha gratë, të reja apo plaka. Në Strelatz, tjetër fshat afër Pejës, kafshët ushtarake të Turqisë, përdhunuan tri vajza 14 vjeçare, të cilat pasi i turpëruan, fatkeqet varën vehten.

E dini vëllezër se këto fakte i bëmë botërisht të njohura në gazetën “Dielli” të Vjeshtës së tretë 1909, dhe 7 Janarit 1910. Guverna turke u ndje ligsht nga këto të vërteta por nuk mundi t’i përgënjeshtrojë, përveçse ndaloi Diellin të hynte në Shqipëri. Menjëherë nxuarëm “FLAMURIN” dhe i ribotuam faktet, këshilli Ministror, ndaloi dhe Flamurin, por ne nuk u ndalëm.

Zotërinj, nëse ushtria u suall me poshtërsi në kryengritjet e vitit që shkoi(1909), në ato të këtij viti po sillet më poshtërsisht. Sipas Daily Telegraph të Londonit, ushtria turke shkatërroi fare 10 fshatra, kemi arsye që të besojmë se dëmi është shumë herë më i rëndë….Dimë se në Goden 500 gra dhe fëmijë ranë viktima të ushtrisë turke. Ushtarët turq të mundur në fushën e betejës, të turpëruar nga luftëtarët trima shqiptar, u kthyen pas dhe u derdhën nëpër fshatra të pambrojtur dhe kryen krime, duke turpëruar gra, që më pas i vrisnin, masakronin dhe fëmijët. I dërguari i gazetës së madhe të Milanit, SECOLO, pa me sytë e tij gra shqiptare të tmerruara me fëmijët në krah që vraponin t’u shpëtonin maskrave dhe ç’nderimit. Le të shpresojmë se shumë nga këto gra të gjora me fëmijët e tyre arritën në kampin e ushtrisë të Isa Boletinit, kryetarit fisnik, dhe të kenë shpëtuar nga masakrimi.

…Zura në gojë emrin e kryekapedanit shqiptar Isa Boletini, i njohur deri më sot vetëm nga penda çpifarake e Serbve dhe turqve, kundër të cilëve ai po i mbron shqiptarët që prej 15 vite. Isa Boletini është një symbol i bukur i luftëtarit shqiptar. Mesatar nga mosha, Ati i dashur i nëntë djemve, ka pëlqyer më shumë jetën e thjeshtë dhe modeste të një kryetar-mali se sa shkëlqimet e hoborrit turk. Sulltani i shkuar u përpoq me çdo mënyrë që ta mbajë në Jelldiz këtë malsor me fjalë të pakta. Po, as titujt, as argjendi, nuk e bindi, dhe Xhon-Turqit nuk arritën të fitojnë miqësiën e tij, aq më tepër Sulltan Hamid.Isa Boletini është i tërë për Shqipërinë. Burrë me nder, me ment dhe karakter të fort, u tregua i lindur për Kryetar, kur arriti të bashkojë 40 mijë shqiptarë, nga bajraqe dhe fe të ndryshme, dhe t’i lidhë më një disiplinë të fortë, që të huajt e vlerësojnë më të lartë se atë të ushtrisë turke.

Tani pyesim, ç’fund do të marrin këto punë?

Zotërinj, njohim vetëm një fund- vetëm një fund mund të pëlqejmë: VETËQEVERIMIN.

Dhe vetëm një barrë ka fuqinë, forcën e karakterit, që ta verë vetqeverimin në punë; Ay është Kryekapedani i kryengritësve, ISA BOLETINI!

Nuk jemi armiq sistematikë të Turqisë. Kemi qenë dhe dëshirojmë të jemi subjekt besnik të Madhështisë së Tij, Sulltanit, por s’duam të qeverisemi më dreq për dreq nga Turqia. U ngopëm. MJAFT!

Kemi derdhur qindra herë gjakun tonë për Turqinë, kemi luftuar në luftrat e saj. Ne i dhuruam një Kushtetutë.Dhe për të gjitha këto Turqia na përgjigjet me TOPA!….

REZOLUTA E PARAQITUR NGA KONICA, PËRKRAHUR NGA NOLI

Ja rezoluta e paraqitur nga Faik Konica:

Ky miting mësoi me tmerr dhe me ndot masakrat ndaj grave dhe fëmijëve shqiptarë prej ushtrisë turke në Shqipëri;
Ky miting dënon sjelljen e Guvernës turke si barbare dhe të pandershme;
Përhiron Times-in e Londrës, që i këshillon Turqisë moderim;
Dënon TEMPES-in e Parisit, që nxit turqit të masakrojnë shqiptarët.
Përkrah dhe i dërgon të fala Kryekapedanit Isa Boletinit dhe tregon admirim për të dhe kalorsin’ e ushtrisë Kombëtare të Shqipërisë.
U lutet Fuqive të Mëdha të kenë mëshirë për gjakun e pafajshëm të grave dhe fëmijëve shqiptarë, dhe të intervenojnë Turqinë që të pushojë masakrat.
Ky miting çfaq besimin se e vetmja zgjidhje e çështjes shqiptare është Autonomia me Kryekapedan Isa Boletini për Vali brez pas brezi.

***

Fan S. Nolin në fjalën e tij , ndër të tjera, tha se: Jam në një mendje me çfarëdo fjale të bashkatdhetarit tonë të shkëlqyer dhe mikut tim Faik bej Konica, fisnik nga Lindja dhe nga Letrat, dhe përkrah me gjithë zemër Rezolutën që Ai u paraqiti për aprovim.

At Fan Noli, në fund pyeti sallën me delegatët: A JU PËLQEN REZOLUTA?

Kujt i pëlqen, le të ngrerë duart!

Të gjithë u ngritën dhe Urata thirri”U VOTUA!”

Salla shëprtheu në duartrokitje….