Archives for June 2022

NGA LIDHJA E PRIZRENIT NË LIDHJEN SHQIPTARE TË PRIZRENIT!

June 17, 2022 by s p

NGA NDUE BACAJ

HYRJE

Që kur kemi filluar të shkruajmë e lexojmë , nga e historia jonë e shkruar kemi mësuar se “Lidhja e Prizrenit” 1878 (e filluar me 10 qershor…), pas Kuvendit të Lezhës ..1444, është organizimi më i madh mbarë-kombetarë shqiptarë, programorë dhe ushtarak ,në mbrojtje të trojeve tona etnike nga prapësitë e Europes Plakë , që kerkonte të knaqte grykesinë në pafundesi të fqinjeve tanë sllavo-grekë.. Per hirë të vertetes duhet thënë se me gjithë qendresen tonë “doplomatike” dhe luftarake në mbrojtje të trojeve tona ,fqinjet tanë të mbeshtetura fuqishem nga dadoja e tyre Rusia , kishin arritur që të bejnë të “tyre” mjaftë teritore të Shqiperisë Etnike..Këtë hajni të dhunshme teritoriale – ndërshekullore , “diten per diell” ju a kishte lehtesuar mjaftë edhe perandoria turko-osmane , që mbante të pushtuar ketë pjesë të Europes prej shekujsh .Në këta shekuj pushtimi ,ligjin e bënte kerbaçi e kulaçi nën “prozhektoret” e errësires aziatike , gjë që e kishte çuar “punen” deri aty sa kjo pjesë e Europes të shikohej nga vetë Europa , jo si teritor i saj , por si një cop Azi në zemren e Europes plakë…Në ketë klimë , Europa nën “moton” të shkyejmë sa më shumë nga teritoret e “Turqisë” , (sa herë që kishte pasur mundësi) ju a kishte hellur nga një “cope” Shqiperi arinjëve sllav të uritur , të zbritur së voni nga Uiralet e Karpatet…

“NË PRAG TË LIDHJES TË PRIZRENIT”

Mjerisht në prag të Lidhjes së Prizrenit një pjesë e Europes po “mendonte” që kishte ardhuar koha që edhe ajo “copë” Shqiperi që kishte “tepruar” ndër shekuj të futej në gojen e uritur të fqinjëve tanë shoven – sllavë e grekë… Në këto kushte perandoria pushtuese turko-osmane (per të shpetuar diçka nga vehtja) ishte e gatshem të linte hali teritore shqiptare per të zbutur perseri shpirtin e zuçitur dhe grykësin e pafashitur të klysheve të Moskovit në Ballkan… “Sinjalet” ishin dhenë që mbas kongresit pansllavist që u mbajt në Moskë (1867) , me protokollin e Londres (1877), me marrëveshjen e Budapestit (1877), e veçanarisht me nënshkrimin e armëpushimit në Edrene me 31 janar (1878) , per të “kulmuar” me Traktatin e Shen Stefanit (fshat në afersi të Stambollit) të dates 3 mars 1878 ..(Per ketë historiani anglez William Miller do të theksonte se : ”Traktati i Shën Stefanit synonte me rregullua simbas interesave ekskluzive të popujve sllav fatin e një zone të Europes ku kanë interesa edhe kombe të tjerë”). Turqia si humbëse e luftes me Rusinë , kishte pranuar diktatin e Rusisë per të shkeputur shumë teritore nga perandoria e vet. Megjithse shumë nga keto teritore ishin safi shqiptare, emri i Shqiperisë as nuk zihej me gojë..Traktati i Shën Stefanit, perveç autonomisë që parashikonte per disa shtete sllave , ai parashikonte që keto “shtete” të zgjeroheshin edhe me shumë trojeve shqiptare.. Konkretisht kerkohej që Bullgaria të zgjerohej me ; Korçen , Pogradecin , Strugen , Dibren , Kërçoven , Gostivarin,Tetoven , Shkupin , Manastirin , Kaçanikun e Kumanoven. Ndersa Serbia kerkohej të zgjerohej me viset veriore të Kosoves duke perfshirë edhe Prishtinen me krahinat e saj etjer.. Mali i Zi po ashtu do të zgjerohej me Ulqinin , Krajen , Ana e Malit , Hotin , Gruden ,Kelmendin , Plaven , Gucinë dhe Rugoven.. Pra shumica e Shqiperisë do të ishte nën dominimin sllav… “Grimca” e mbetur Shqiperi momentalisht do ti lihej perandorisë osmane që pritej nga dita në ditë të shembej , dhe ajo çfarë po “tepronte” nga Shqiperia Etnike “shpresohej” se do të mbetej nën keto rrenoja në perjetsi… Vlenë të theksohet se shqiptaret ndonse kishin mbetur “jetim” ata nuk ishin “dorzuar”, por ishin munduar të krijojnë komitete e organizime të tjera me karakter lokal e kombëtarë. Në maj të vitit 1877 ishte formuar një komitet i fshehtë nën kryesinë e Abdyl Frashërit. Pak muaj më vonë në Shkoder perseri krijohet një komitet tjeter në mbrojtje të trojeve shqiptare , me pjesmarrjen e figurave të rendesishme (perfaqesuese të komuniteteve muslimane dhe katolike) , të qytetit , Malesisë së Madhe e më gjërë. Kryetar i këtij komiteti u zgjodh Pjeter Gurakuqi (i ati i Luigj Gurakuqit). Ndersa në dhjetor (1877) në Stamboll formohet komiteti kombetarë me emrin “Komiteti Qendrorë per mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare”, i cili shkurtimisht u quajt “Komiteti i Stambollit”. Në ketë komitet të kryesuar nga Abdyl Frasheri bënin pjesë patriot të njohur si Pashko Vaso, Jani Vreto ,Ymer Prizreni , Sami Frasheri , Zija Prishtina ,Ahmet Koronica e tjer. Per hirë të vertetes duhet thënë se keto komitete pavaresisht emrave të tyre , kishin një influencë të pamjaftueshme per të pasur perfaqesim më të gjërë kombetarë…

KUVENDI I LIDHJES PRIZRENIT “NË UJRA” TË TURBULLTA !!

Mjerisht në keto kohë të turbullta fqinjet sllav nën “slloganin” e shpalljes dhe fillimit së luftes kunder perandorisë osmane kishin filluar edhe ofensiven ushtarake per pushtimin e trojeve shqiptare , ku Mali i Zi në disa zona kishte pasur edhe “suksese”, si në Ulqin ,Tivar e tjer.. Ndersa Traktati i Shën Stefanit (3 mars 1878) dhe disa veprime të tjera pansllaviste të Rusisë me “klyshët” e saj në Ballkan , në disa fuqi Europiane kishin ngjallur shqetsim , pasi keshtu “vonacaket” sllav po bënin realitet ëndërren hegjemoniste të daljes në detin Adriatik , në atë të Mesdheut e më tej.. Per të kontrolluar këtë hegjemoni kancelari i “hekurt” i Gjermanisë Oto Bismark paralajmronte thirrjen me ngutë të kongresit në Berlin me 13 qershor 1878.. Patriotet shqiptarë kudo që ndodheshin per t’i dalur para kësaj tragjedie që po luhej në kurriz të trojeve të Shqiperisë Etnike menduan të organizonin me daten 10 qershor 1878 një kuvend në Prizrenin historik, ku do të perfaqesoheshin të gjitha krahinat ,malet apo bajrakët (flamurët) e trojeve shqiptare të ndara në kater copa (vilajete) nga pushtuesi osman ,per interesat e tij sunduese… Lajmi i organizimit të kuvendit të Prizrenit u perhap (nga Gjakova) në të gjitha trojet shqiptare , të cilat e perkrahen në pergjithsi një nisëm të till , duke u treguar të gatëshme të dergonin perfaqesuesit e tyre në daten dhe vendin e caktuar. Edhe Stambolli ketë nisem të patrioteve shqiptarë bëri sikur e perkrahte ,por nga ana tjeter aktivizoi “hafijet” e tij per të “faktorizuar” ketë kuvend në favorin e interesave të veta.. Stambolli së pari njoftoi që të jenë pjesmarrës në kuvend shqiptarë turkofil , perfaqesues musliman nga Bosnje-Hercegovina dhe njëkohesisht organizoi me strukturat e veta shtetrore e ushtarake të Vilajeteve apo Pashalleqeve pengimin e perfaqesuesve të krishterë dhe bashkëvëllezerit e tyre musliman nga trevat heroike e historike të Shkodres , Mirdites , Dukagjinit , Malesisë së Madhe e më gjërë per të shkuar në kohë në Prizren…Valiu i Shkodres Hysen Pasha u bë organizatori i pengeses , që vonoi delegatet e Vilajetit të Shkodres të cilet nuk ishin prezent në diten e hapjes së kuvendit të Prizrenit me daten 10 qershor 1878. Në dokumentet e “mbetura” per atë ditë shenohen rreth 110 emra delegatesh pjesmarres.. Shumica e atyre (që muaren pjesë në diten e parë të hapjes kuvendit) ishin nga vilajeti i Kosoves , ku disa nga keta delegatë janë : Iljaz pashë (Qoku) Dibra , Imer Prizreni ( i cili kishte drejtuar fillimisht kuvendin) , Ali bej Gucia , Ahmet Koronica , Hasan pash Tetova , Abdyl Frashri , Shaban bej Prizreni , Zija bej Prishtina , Filip Doda , Sulejman Vokshi , Abdullah pashë Dreni , Shuajp Spahiu , Jashar bej Shkupi , Ali Ibra , Shaban bej Peja e tjer.. Pra siç shihet edhe nga disa titujt “honorifik” dallohet qartë mungesa e madhe e një pjese të palcës së shqiptarisë , gjë që u kishte dhënë zemer turkofilëve sulltanist të kerkojnë haptë ti japin ketij kuvendi karakter Islamiko-Osman deri duke e “emërtuar si Xhemiliati Ihtiliati islam” ( lidhja e muslimaneve lojal). Kjo “performancë” në fakt ishte e dëshirueshme per sllavet e jugut dhe per atë pjesë të Europes që mbante kryet nga Rusia cariste… Vlen të kujtohet se kuvendi i Lidhjes së Prizrenit (ndonse me mungesa e me mjaft veshtirsi) do të arriti të dergojnë në Berlin një delegacion domethenes me në krye Abdyl Frashrin dhe Pashko Vasen , të cilet i “dorzuan” kongresit një protestë energjike per moscenimin e trojeve shqiptare në favor të fqinjëve sllav e grek , dhe nëse kjo ndodhë shqiptaret të bashkuar do të mbrojnë trojet e veta me armë në dorë me çdo çmim.. Kongresi i Berlinit i filloi punimet me 13 qershor 1878 dhe do të vijonte punen e tij në mes debatesh per rreth një muaj , nga perfqësuesit e fuqive europiane pjesmarrëse. Bismarku , kacelari gjerman (që ishte edhe i zoti i shtepisë të kongresit) thuhet se kur degjoi emrin Shqipëri ai e quajti , thjeshtë një shprehje gjeogarfike , gjë e cila tregonte “klimen” armiqsore të kongresit të Berlinit ndaj shqiptarëve…Në kongresin e Berlinit fuqitë Europiane do të perfaqesoheshin ; Gjermania me kancelarin e saj Otto Bismark , Franca me ministrin e jashtem Vaddington , Anglia me lordit Beaconsfield, Austro-Hungaria me ministrin e jashtem Adrassy , Italia me kontin Korte (Corte) , Rusia me ministrin e jashtem Gorkaçov , ndersa perandoria Osmane kishte tre perfaqesues , Mehmet Ali Pashen , Karatheodhori Pashen dhe ambasadorin e saj në Berlin Sadulla Pashen… Vendimet e kongresit të Berlinit në pergjithsi u muaren në favor të interesave të fuqive pjesmarrese… Ndersa Serbia nuk u planifikua të zgjerohej në drejtim të Mitrovices dhe të Priashtines , por ju dhanë krahinat e Pirotit, të Trenit , të Vranjës dhe të Nishit , (që i shin premtuar më parë Bullgarisë..), ndersa per Malin e Zi u plannifikua të zgjerohej me krahinat e Tivarit , Podgorices , Plaves , Gucisë (ose në vend të tyre të Hotit e Grudes), Rugoves dhe të Kolashinit. Kongresi mori në shqyrtim edhe kerkesat e Greqisë (që nuk kishte marrë pjesë në luftë kunder perandorisë Osmane), duke vendosur që kufiri i ri në Tesali dhe në Shqiperinë e Poshtme të caktohej nga një komision turko-grek.. Si vijë kufitare rekomandohej vija që formonin lumenjtë Kalamas dhe Selemvria , duke i dhënë keshtu Greqisë, perveç tokave greke që i takonin edhe treven shqiptare të Çamrisë.. Shqiperia siç shihet u trajtua thjeshtë si një plaçkë lufte…

“INTERMEXO” NË KUJTIM TË NJË MIKUDHE NJË ARMIKU TË SHQIPTARËVE…

Vlen të kujtohet se perkundër politikes zyrtare të fuqive të atëhershme të Europes , kishte edhe zëra intelektualesh potencial të cilet e shihnin në sy realitetin historik dhe konkret të trojeve shiptare. Studiuesi britanik Artur Xhon Evans botoi “Letrat Ilire” po në vitin 1878 , pasi kishte vizituar (një vit më parë) , Durresin , Shqiperinë Veriore dhe Kosoven me në krye Prizrenin . Pershtypjet e vizitës së tij ky studiues i permbyllte me fjalët : ” Gjithçka më bënë të kujtoj se nuk jam as në mes të sllavëve e as në me të turqve. Keta janë me të vertetë bashkëpatriotët e Skenderbeut dhe të Aliut të Tepelenes – shqiptarë , trashigimtarë të fortë si shkëmbi ,një racë luftarake dhe gjithmonë e pamposhtur…”. Me sa duket fuqitë Europiane të kohes kishin vendosur të mos degjojnë potenciale intelektuale të pa-anshme si studiuesin britanik Evans , por të “degjonin” Karl Marksin , mikun e sllavëve dhe armikun e shqiptarëve , filozofin e proletarëve ( të atyre që populli u thoshte horra) i cili ndër të tjera shkruante: “Arnautët (shqiptarët),janë pjesërisht të krishterë të ritit ortodoks –grek dhe pjesërisht musliman ,ku duke gjykuar persa i njohim janë pak të pergatitur per tu qytetruar. Prirjet e tyre grabitqare duhet të detyrojnë çdo qeveri fqinje ti mbajnë nën trysni të rreptë ushtarake …Nuk mund të mohohet fakti se gadishulli i quajtur Turki europiane është pasuri natyrore e trashiguar nga stergjyshrit e races sllave të jugut… Rival të sallavëve janë vetem barbaret arnaut dhe turqit të cilët prej kohesh duhen denuar si kundershtaret më të egër të qytetrimit e perparimit , perkundrazi sllavë janë bartës të qytetrimit…”.(Se çfarë “qytetrimi” suallen sllavët në Ballkan e më gjërë , kjo nuk donë shumë koment , pasi pasojat e ketij “qytetrimi” sot i gjykon vetem Haga…).

“JEHONA” E FILLIMIT TË LIDHJES TË PRIZRENIT NË GEGNI”!!

Në keto kushte shqiptarët me në krye ata të trevave veriore e verilindore të Shqiperisë nuk qendruan kurrë duarkryq , ku perveç “profesionit” qindravjeçarë të qendreses me armë në dorë, do të formulonin edhe dhjetra memorandum, protesta e kerkesa të cilat iu a kishin drejtuar fuqive europiane të kohes , Stambollit dhe në ketë kohë kongresit të Berlinit. “Pikrisht” disa nga keto akte diplomatike të patrioteve shqiptarë po i kujtojmë shkurtimisht: E para protesta e dates 15 qershorit (1878), protestë kjo e popullsisë së Podgorices , Zhabjakut , Hotit ,Grudes , Trieshit , Kuçit e tjer drejtuar kongresit të Berlinit per të mos i leshuar asnjë pellembë tokë Malit Zi.. E dyta vjen protesta e po kësaj date e popullsisë së krahinave të Shqiperisë së Mesme , të Veriut të Tivarit e më gjërë,që u drejtohej qeverive të fuqive të mëdha kunder aneksimit të tokave shqiptare po nga Mali i Zi… Ndersa e treta është ajo e dates 16 qershor 1878 që është protesta më e fuqishme dhe organizuar, e cila nënshkruhet në Shkodër nga 324 perfaqesues thuajse të të gjithave krahinave të Shqiperisë së veriut dhe asaj të mesme…Ne per të mos “merzitur” lexuesit po shenojmë vetem disa nga emrat më sinjifikativ që nënshkruan protesten.. të cilet janë : Jusuf Sokoli ,Farnçesk Çoba , Pjeter Ashiku , Daut Boriçi , Filip Suma , Selim Gjyrezi , Zef (Xhuzepe) Muzhani , Hafiz Jusuf Repishti , Pjeter Lazer Pistulli , Alo Tabaku , Anton Zojzi , Tahir Bushati , Gjon (Xhiovani) Çurçia , Dul Grizha , Pjeter Guraziu , Ahmet Haxhi Ademi , Engjëll (Anxhelo) Curani , Paulo Simon Noga , Pjeter A. Suma , Alush Fishta , Françesk Pema , Gjon (Xhvani) Çoba , Haxhi Selim Karakaçi , Zef (Xhuzepe) Vasa , Hasan Quku , Pjeter Çapaliku , Mark Lula , Marash Kola , Gjekë Gega e tjer.. Ndersa lista vijon unë me ketë rast po veçoj nëshkruasit e treves së Malesisë së Madhe ,të cilet e nenshkruan protesten jo me “bojë”, por me gjak gjatë betejave luftarake në mbrojtje të trojeve të tyre kunder ushtrive shovene Serbo-Malazeze . E ata atdhetar të mendjes e pushkes janë : Dedë Gjon Luli , Çun Mula , Nikollë Mirash Hasanaj – Hot ; Ujk Gila e Merandia (Mirash) Nika –Kelmend ; Gjel Vuksani e Paskal (Pashko) Deda- Kastrat ; Smajl Martini, Baca Kurti, Pllum Gjeka e Ibrahim Hasani –Grudë ; Dedë Nika , Lul Vuli e Mus Milia –Kuç ; Dedë Hysa e Mirash Musa –Triepsh ; Marash Dashi- Shkrel ; Sokol Mustaf Bajraktari , Meto Dema , Abdyl Kurti e Mem Shabani- Koplik ; Fasli Gruemira –Gruemire ; Tafil Bisho e Ali Tahiri – Grizhe ; Mehmet Rrjolli e Hajdar Huka –Rrjoll ; P. Mark Loshi nga Reçi ; Tak Elezi –Lohe… Vlenë të theksohet se edhe komunitetet shqiptare që jetonin jashtë trojeve të tyre ishin soldarizuar me protestat energjike kunder kongresit të Berlinit , që po planifikonte coptimin e mëtejshem të trojeve shqiptare. Një ndër keto protesta me rendesi historike është edhe ajo e shqiptarëve me banim në Stamboll të cilet me daten 18 qershor (1878) u dergojnë një protestë domethenese perfaqesusesve të Fuqive të mëdha në Kongresin e Berlinit kunder qellimeve aneksioniste të Greqisë ndaj tokave shqiptare… Gjithsesi edhe në ketë situatë mjaftë atdhetare-shqiptare , turkofilet që “goksinin” në sofren e kuvendit të Prizrenit kishin arritur që me 18 qershor të paraqitnin një program prej 16 pikash të njohur me emrin Karamame (tuqisht-libri i vendimeve) , madje Karamame-ja edhe pse nuk mori shumicen e votave (mori 47 vota), ajo u konsiderua e miratuar. Karamame-ja shprehte besnikerinë e pa lekundur ndaj sulltanit dhe pershkohej nga fryma islamiko-osmane..

“NGA LIDHJA E PRIZRENIT NË LIDHJEN SHQIPTARE TË PRIZRENIT”.

Me gjithë perpjekjet e e patrioteve pjesmarres në kuvendin e Prizrenit insinuatat e performances se ky kuvend është një organizim në sherbim të perandorisë osmane kishin gjurmë të “thella”, të cilat filluan të “fshihen” vetem me daten 30 qershor kur në Prizren arriten delegatet e Shkodres ; Selim Begu-Gjyrezi , Jusuf agë Sokoli , Tahir Begu-Bushati , Shan Deda , Hodo beg Sokoli , Jusuf efendi Podgorica , Çun Mula-bajrakatr i Hotit , Dedë Gjon Luli- vojvod i Hotit , Smajl Martini –bajrakatr i Grudes , Baca Kurti –vojvodë i Grudes , Ujk Gila –bajraktar i Selces (Kelmend) , Marash Dashi – bajraktar i Shkrelit , Dodë Preçi – bajraktar i Kastratit , Gjel Vuksani –Vojvod i Kastratit , Zyber (Zymer) Selmani – bajraktari i Reçit… Mark Lula –bajraktar i Shales , Mark Kola- bajraktar i Shoshit , Gjekë (Gjetë) Gega –vojvodë i Shllakut , Prengë Bibë Doda – Mirditë e tjer.. (Vlenë të kujtohet se nga burime jo të dokumentuara thuhet se nga Malesia e Madhe muaren pjesë në Lidhjen e Prizrenit edhe Gjokë Doda – Pjetroshan , Prel Toma – Jeran (Kastrat) e tjer.. Pas pjesmarrjes të plotë apo më sakt më të plotë të perfaqesuesve të planifikuar në ketë Kuvend u arrit miratimi i një Programi politik dhe ushtarak nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit , që synonte të ruajnë tërsinë e tokave shqiptare nga coptimi i shovinistëve fqinjë, si dhe një autonomi substanciale me trajta mvehtësie. Per të “freskuar” diçka nga kujtesa se çfarë ishte ky program që u miratua me daten 02 korrik 1878 , mendova të citoj 14 pikat e programit si vijon :

1.Nuk duam të pranojmë tjeter qeveri , perveç asaj të Portes së Lartë.

2.Po qe se kerkesa jonë , drejtuar Portës së Lartë dhe Kongresit (Berlinit) , që Serbia dhe Mali i Zi të zbrazin viset e okupuara prej tyre nuk do të merret parasysh , ne të gjithë do të rrokim armët per çlirimin e tyre .

3.Po qe se trupat tona nisen në luftë , ne do ti permbahemi dispozitave të Vendimeve dhe Urdhëreses.

4.E gjithë fuqia jonë e armatosur do të ndahet në pesë korpuse ; keto do të perqendrohen në Shkoder , Shkup , Kosovë , Novipazar dhe Hercegovinë , nga një (korpus) në secilen.

5.Trupat që do të mobilizohen në Shkoder, do të sulmojnë Malin e Zi. Oficeret dhe flamurtaret e tyre do të zgjidhen prej popullit.

6.Perveç trupave të veta per në Guci do të dergohen 2000 burra prej kontigjentit të Gjakoves dhe në Beranë 1000 burra prej Pejet.

7.Novipazari do të dergojë per në Kolashin 1000 burra prej trupave të tij.

8.Per Bjelopoljen do të majftojnë kontigjenti i mobilizuar prej banorëve vendas.

9.Per në Priepolje , Çajnicë ,Tashlixhë dhe Foçë , perveç kontigjentëve të tyre , do të dislokohen 2000 burra prej korpusit të Novipazarit.

10.Per mbrojtjen e vijës Gaçkë-Trebinjë , perveç trupave që do të japë Hercegovina, do të dergohen 10.000 burra prej Sarajevet . Të gjitha keto së bashku do të formojnë korpusin e Hercegovines.

11.Trupat që do të mblidhen nga Shkupi , Kosova , dhe Novipazari do të sulmojnë Serbinë në perputhje me udhëzimet tona.

12.Kur armiku do të kërcenojnë ndonjë prej vendeve të sipertreguara do të lajmrohen nga komandanti i pergjithshëm të gjithë komandantet e tjerë. Sulmi kundër armikut do të fillojnë atëherë prej të gjitha anëve njëherësh.

13. Në qoftë se , në rast lufte me Malin e Zi, Serbia mbetet neutrale , do të dergohet në ndihmë një korpus nga trupat e caktuar perkundër Serbisë , per të vepruar në Mal të Zi , dhe anasjelltas , një kontigjent i caktuar perkundër Malit Zi do tu shkojnë në ndihmë trupave që veprojnë kundër Serbisë.

14.Në qoftë se duhet të luftohet kundër të dyve , Serbisë dhe Malit të Zi , atëherë , trupat e mobilizuara perkundër të dyve do të zhvillojnë luftën në mënyren e sipershenuar dhe burrëria e qendresa nuk do ti lënë gjë mangët frymës së marrëveshjes dhe betimit tonë.

Kuvendi i Lidhjes Prizrenit më parpara kishte zgjedhur edhe organet e veta drejtuese : Kryetar i Lidhjes ishte zgjedhur Iljaz pashë Dibra, kryetar i komisionit per punët e jashtme Abdyl Frashëri , kryetar i komisionit per punët e brendëshme Haxhi Shabani dhe kryetar i komisionit per punët e finances Sulejman Vokshi.. Lidhja e Prizrenit do të njihej edhe si “Lidhja Shqiptare per Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare , apo Lidhja Shqiptare e Prizrenit”.. Ky organizim do të merrte trajtat e një “qeverie” shqiptare , me rëndësi diplomatike dhe ushtarake në kundershtim me objektivat e qeverisë të Stambollit , të cilen shqiptaret e kundershtuan edhe me armë në dorë.. Një “rast” i till sinjifikativ (por jo i vetem) është ai që zhvillohet në trojet shqiptare të Kosovës, kur me 25 gusht (1878) arriti në Prizren marshalli turk Mehmet Ali Pasha , të cilin Porta e Lartë e kishte derguar në krye të një ushtrie , per të detyruar shqiptaret ti binden “fatit” të percaktuar nga Europa , per ti lëshuar Malit Zi trojet shqiptare të Plavës e Gucisë… Në Prizren marshalli ndeshi në mosbindje te shumica e organeve qendrore të Lidhjes , por gjeti edhe mbeshtetje te disa pashallarë turkomanë. Me gjithë ketë situatë të pa favorshme , Mehhmet Ali Pasha vazhdoi rrugen per në kufirin e Malit të Zi , dhe me 01 shtator arriti në Gjakovë , ku u perball me një kundershtim më të vendosur per misionin e tij antishqiptarë . Komiteti i Lidhjes per Gjakoven i udhëhequr nga atdhetarë Sulejman Vokshi dhe Ahmet Koronica i kerkuan marshallit turk të nderpriste udhëtimin drejt kufirit malazez dhe të kthehej në Stamboll. Mehmet Ali Pasha nuk e pranoi kerkesen e atdhetarëve shqiptarë ,por shkoi dhe u strehua në sarajet e Abdullah Pashë Drenit nga ku do të thurte planet e tij antishqiptare.. Forcat vullnetare të Lidhjes Shqiptare i rrethuan sarajet duke filluar keshtu luftimet kunder ushtareve dhe perkrahesve të Mehmet Ali Pashes , dhe “fatkeqësisht” mbështetesit të tij Abdulla Pashë Drenit. Pas një lufte të pergjakshme tre ditore (3- 6 shtator 1878), forcat e lidhjes Shqiptare vranë marshallin turk Mehmet Ali Pashen dhe shqiptarin Abdulla Pashë Drenin… Kjo fitore e forcave ushtarake të Lidhjes shqiptare pati jehonë të madhe kombetare e më gjërë..Në vijim të mbeshtetjes të objektivave të Lidhjes së Prizrenit u zhvilluan edhe dhjetra kuvende e memorandume të tjera në disa krahina të Shqiperisë Etnike.. Nga kjo kohë e organizimeve “diplomatike” po “veçojmë” ; Kuvendin e Dibres të dates 01 nentor (1878) , kuvendin i Prevezës të dates 11 janar 1879, memorandumin e Lidhjes Shqiptare të Jugut viti 1879 (pa datë) , si dhe një kuvend tjeter të zhvilluar po në Prizren me daten 3 tetor 1879… Gjatë ketyre kohëve me “afshë të shtuar” atëdhedashurie u nënshkruan edhe shumë protesta , memorandume e deklerata , ku me ketë rast menduam të kujtojmë (si tituj) “disa” nga ato që “linden e u rriten” në votrat plot prush atdhtearie të Malesisë Madhe dhe Shkodres të cilat janë : Protesta e dates 21 shtator 1879 e nënshkruar nga kreret e krahianve të Grudës e Hotit , ku u kerkonin fuqive të mëdha të Europes “anullimin” e projekteve per leshimin e trojeve të tyre Malit Zi. Dy Protesta të datave 01 mars dhe 12 mars 1880 të krenve të Hotit ,Kelmendit , Kastratit e Grudes drejtuar konsullit të Austro-Hungarisë në Shkoder –kunder gadishmerisë së qeverisë Osmane per të dorzuar keto krahina Malit të Zi.

Protesta e dates 18 maj 1880 e degës së lidhjes së Prizrenit Shkodër , drejtuar konsujve të fuqive të Mëdha , kundër lëshimit të Hotit e Grudës Malit të Zi. Mbasi kjo protestë me emrat që nënshkruajnë është shumë domethënëse, menduam që keta emra t’i “paraqesim” siç janë : Daut Shukri efendiu , Selim Reçaj Efendiu , Sulejman beu , Haxhi Haki ,Ahmet agë Çoba , E’them agë Kazazi , Hasan beu , Brahim efendiu , Haxhi Hysejn Drishti , ,Muhamet Bektashi , Ahmet Haxhi Ademi, Sali agë Doçi , Nikollë Gjush Serreqi , Simon Simoni ,Mark Naraçi , Gjon Muzhani ,Filip Suma dhe Andon Shiroka ….”. Protestat vijojnë me atë të Komitetit të Lidhjes (degës) Shkodër të dates 19 qershor 1880, drejtuar perfaqësuesve të fuqive të medha të Europes.. Deklerata e krernve të Hotit nenshkruar në Tuz me 16 korrik 1880 , ku shprehet vendosmeria per të luftuar per mbrojtjen e trojeve të tyre nga sulmet e ushtrisë Malazeze e tjer.. Por as malsoret , as shkodranët , as kosovaret dhe shqiptarët e tjer nuk u mjaftuan vetem me rrugët diplomatike , por nën udheheqjen e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878 – 1881) rroken armet dhe u organizuan ushtarakisht në mbrojtje të trojeve të tyre shqiptare nga lakmit e fqinjeve shoven.. Në keto kohë heroike shenohen dhjetra beteja ku spikasin ato në mbrojtje të trojeve të Kosoves , Plaves , Gucisë , Hotit , Grudes , e veçanarisht të Ulqinit kur shqiptaret luftonin jo vetem kunder pushtuesve malazez , por edhe kunder Perandorisë Osmane dhe aleancave ushtarake të disa fuqive të Europes së Kohes…Vlen të theksohet se me daten 11 prill (1880) Komiteti (Dega) e Lidhjes Prizrenit –Shkoder njoftonte formimin e shtabit ushtarak ,që do të udhehiqte luftrat mbrojtëse të Malësorve , Shkodranve e më gjërë me këtë perberje : Nga Shkodra ; Hodo Sokoli , Selim Çoba , Filip Çeka , Selim Gjyrezi , Zef Simoni , Shaban Bushati etj.., Ndersa nga Malesia e Madhe : Dedë Gjon Luli , Ismajl Marku –Hot ; Baca Kurti , Smajl Martini –Grudë ; Nikë Gila , Nikë Leka –Kelmend ; Shaban Elezi , Gjon Deda –Kastrat etj.. Në keto luftra mbrojtse dhanë jeten qindra e mijëra deshmorë , të cilet ishin frymzimi dhe amaneti i pamort i shqiptarëve , per të shpetuar atë Shqiperi e shqiptari , (edhe pse të ndarë ) që kemi sot , por me shpresë e të bashkuar “mot”, pasi siç thotë një shprehje popullore trojet tona i ka ndarë ropi (njeriu) e jo Zoti…

BIBLIOGRAFI:

1.Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptere 1878-1912 (Memorandume , Vendime, Protesta , Thirrje) Akademia e Shkencave …Instituti i Histiorisë –perg. nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha-Tirane -1978.

2.Edwin Jacques ,SHQIPTARET –Historia e popullit shqiptare nga lashtesia deri ne ditet e sotme. -Tiranë 1995.

3.Xhafer Belegu ,”LIDHJA E PRIZRENIT –Tirane 1939.

4.Tajar Zavalani , HISTORI E SHQIPERISE –Tirane 1998.

5.Stefanaq Pollo , Në Gjurmë te Historise Shqiptare.I. –Tirane 1990.

6.Serge Metais ,HISTORI E SHQIPTARVE nga Iliret deri te pavaresia e Kosoves. Tirane-2006

7. Gazeta “Shqiperia Etnike” nr.5 viti 2001 ( Ndue Bacaj – artikulli “Shqiperia Etnike nga Realiteti në Ëndërr”).

8.Antonio Baldacci , SHQIPERIA E MADHE.- Tiranë 2006.

9.At Gjergj Fishta ,LAHUTA E MALËSISË . Romë 1991.

10. Kristaq Prifti , Lidhja Shqiptare e Prizrenit ne dokumentet osmane –Tirane 1978.

11.Hamdi Bushati ,Shkodra dhe Motet ,vll.I. Shkoder -1998.

12.Letrat, vllimi Çoba :’Studime Historike” ,V.1968 nr.33..

13.AQSH,fondi “Lidhja Shqiptare e Prizrenit”,dosja 2,dok.5523.

14.Stefanaq Pollo ,Referati i mbajtur me rastin e 90 vjetorit te Lidhjes Prizrenit ,botua ne Studime historike -1968.

15.Kristo Frasheri, “Lidhja Shqiptare e Prizrenit”1878- 1881 ,vll.I.Tirane -1989.

16.Noel Malcolm, Kosova Histori e shkurtër, Harper Collins, 1999.

17.Robert Elsie, Fjalori Historik i Shqipërisë, Sh.B. Eugen, Tiranë 2011.

MALËSI E MADHE, QERSHOR 2022

Studimi Amerikan në Shqipëri gjatë viteve 1920

June 16, 2022 by s p

Nga Dr. Fatjona R. Lubonja Ed.D/

Një nga iniciativat më të rëndësishme gjatë periudhës së themelimit të Shtetit Shqiptar (Arkiva, 1912) të ofruar në formën e ndihmës humanitare ka qënë projekti i Fondacionit Rockefeller me qëndër në New York në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ky studim me përdorimin e metodave studimore kuantitative dhe kualitative dhe me një process të gjatë analitik të studimit gjatë një periudhe që zgjati 24 vjet i dha një kontirubut të rëndësishëm popullit shqiptar. Ky studim kishte për qëllim eradikimin e epidemisë të malarjes që kishte prekur masivisht popullsinë Shqiptare, themelimin, ndërtimin, apo zhvillimin e insitutcioneve edukuese të fushës së pedagogjisë, mjeksisë, infermjerisë, epidemologjisë, dhe laboratoreve. (Lubonja, 2019)

Përgjatë kësaj periudhe studiuesit American Dr. Hackett (Harvard University, 1914), Dr. Russell (Columbia University, 1893) shtuan edhe një iniciativë të rëndësishme në projektin studimor siç ishte ai inxhinierik i studimit të infrastrukturës në shumë zona dhe qytete të ndryshme të Shqipërisë. Ky studim ishte consideruar i nevojshem për studiuesit Amerikan sikurse njohja dhe aplikimi i të cilës do të sillte ndryshime të vlefshme dhe të studiuara drejt themelimit të infrastructurës së edukimit dhe shëndetsise se Shteti Shqiptar gjithashtu edhe eradikimin të semundjes së malarjes. Ky program nëpërmjet financimit, investimit, dhe ndihmës akademike dhe shkencore ndihmoi direkt popullsinë shqiptare në atë periudhë të vështirë nën influencën e epidemisë së malarjes dhe mungesën e infrastukturës përkatëse të specializuar (Hackett, 1927).

Një nga qytetet e studiuara ishte qyteti i Durrësit, që në atë periudhë, konsiderohej si një nga qytetet më të prekura nga epidemia e malarjes. Duke u referuar në raportin dhe analizën e humultimit nga studiuesit dhe inxhinieri Amerikan (Hackett, 1926) një nga faktorët kryesorë që influenconte përhapjen epidemike në popullsinë e qytetit të Durrësit dhe përeth ishte infrastruktura kënetore, laguna e gjirit dhe ndryshimet klimatike gjatë vitit.

Në dokumentet e bashkangjitura theksohen qartësisht disa nga problemet që duhet të merreshin në konsideration gjatë studimit dhe ndërtimit të infrastruktures. Janë diskutuar në vecanti tre (3) probleme:

Kanale në afërsi të qytetit,
Gropa me një distance 2 klm. nga qendra e qytetit,
Laguna dhe toka kënetore në afërsi të qytetit 9 klm. e gjatë dhe 2 klm. e gjerë, ku pjesa veriore ishte 20cm. nën nivelin e detit.

Ky studim është shumë i rëndësishëm për to referuar për cilësinë studimore, dokumentimi në detaj, dhe rëndësinë që ka për të kuptuar zhvillimet që kanë pasuar gjatë shekullit deri në vitet e fundit.

*Fatjona R. Lubonja mban titullin Dr. e Shkencave në Edukim, ka studiuar Neuro-Shkencë/Edukim dhe Behavior në Universiteti i Kolumbias (Columbia University) në New York, Rowan University, dhe është specializuar në ABA (Applied Behavior Analysis) dhe Rehabilitimi Mendor. #fatjonalubonja

KALENDAR – KOSOVA SHTET, PARA 14 VITEVE HYRI NË FUQI KUSHTETUTA

June 16, 2022 by s p

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 15 Qershor 2022/ Në Kosovë para 14 viteve, pas shpalljes së Pavarësisë në 17 Shkurtin historik, pas më pak se katër muajve – në 15 Qershor 2008, ka hyrë në fuqi Kushtetuta që përcakton që në Nenin 1 se, “Republika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”.

Nga “Kapitulli I Dispozitat Themelore” i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, të njohur ndërkombëtarisht, citojmë të plota dy nenet e para:

“Neni 1 [Përkufizimi i Shtetit]

1. Republika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm.

2. Republika e Kosovës është shtet i shtetasve të vet. Republika e Kosovës ushtron autoritetin e
saj bazuar në respektimin e të drejtave dhe lirive të qytetarëve të vet dhe të gjithë individëve
brenda kufijve të saj.

3. Republika e Kosovës nuk ka pretendime territoriale ndaj asnjë shteti ose pjese të ndonjë
shteti dhe nuk do të kërkojë të bashkohet me asnjë shtet ose pjesë të ndonjë shteti.

Neni 2 [Sovraniteti]

1. Sovraniteti i Republikës së Kosovës buron nga populli, i takon popullit dhe ushtrohet, në
pajtim me Kushtetutën, nëpërmjet përfaqësuesve të zgjedhur, me referendum, si dhe në
forma të tjera, në pajtim me dispozitat e kësaj Kushtetute.

2. Sovraniteti dhe integriteti territorial i Republikës së Kosovës është i pacenueshëm, i
patjetërsueshëm dhe i pandashëm dhe mbrohet me të gjitha mjetet e përcaktuara me këtë
Kushtetutë dhe me ligj.

3. Republika e Kosovës, me qëllim të ruajtjes së paqes dhe mbrojtjes së interesave shtetërore,
mund të marrë pjesë në sisteme të sigurisë ndërkombëtare.”

Kushtetuta, akti më i lartë juridik i shtetit më parë ishte miratuar nga Kuvendi i Kosovës në ditën e 9 Prillit 2008.

Prej atëherë, 9 Prilli është festë shtetërore – Dita e Kushtetutës, sipas Ligjit për festat zyrtare në Republikën e Kosovës, të miratuar në Kuvend në 21 Maj 2008.

Dekretimi i këtij ligji dhe 40 ligjeve të tjera, të dala nga Paketa e Propozimit Gjithpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të Kryenegociatorit Martti Ahtisaari – Emisarit Special të OKB-së, ishte një nga zhvillimet më të rëndësishme të ditës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës, 15 Qershorit 2008. Dekretimin e bëri Presidenti i atëhershëm i Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu, pasi ato i dërgoi në Presidencë Kryeparlamentari në atë kohë, Jakup Krasniqi.

Deri në hyrjen në fuqi të Kushtetutës ligjet e miratuara në Kuvendin e Kosovës i ka nënshkruar Kryeadministratori – shefi i Misionit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK).

Sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Presidenti “shpall ligjet e miratuara nga Kuvendi i Republikës së Kosovës”. Poashtu, Presidenti “ka të drejtën e kthimit për rishqyrtim të ligjeve të miratuara, nëse konsideron se janë të dëmshme për interesat legjitime të Republikës së Kosovës ose të një a më shumë komuniteteve të saj”.

Zhvillimet më të rëndësishme brenda 14 viteve ishin në 2012-tën, kur Kuvendi, në 7 Shtator, ka miratuar amendamentimin e Kushtetutës së Republikës lidhur me përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës, ndërsa në 10 Shtator pasoi vendimi i Grupit Drejtues Ndërkombëtar, i mbledhur në Prishtinë, për përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare.

“Përmbyllja e mbikëqyrjes është vlerësimi më i lartë ndërkombëtar, që i është bërë shtetit të Kosovës pas shpalljes së Pavarësisë”, u vlerësua atëherë.

Grupi Drejtues Ndërkombëtar (ISG) për Kosovën, i cili përbëhej nga vendet që e kanë njohur pavarësinë, ishte formuar në 28 Shkurt të vitit 2008 dhe synonte të orientojë dhe mbikëqyrë zhvillimin demokratik të shtetit të ri, të nxisë qeverisjen e mirë dhe shumetnicitetin.

Deri në 14 vjetorin e hyrjes në fuqi të Kushtetutës pavarësia e Kosovës është e njohur nga 117 shtete të botës anëtare të OKB-së.

Në rrugën drejt pavarësisë Kosova ka një histori kushtetuese edhe para kushtetutës së saj të parë si shtet i pavarur me njohje ndërkombëtare.

Kosova prej vitit 1974 ka pasur Kushtetutën e vet, e cila i ka siguruar mëvetësi organizative si njësi konstituive me të drejtë vetoje në federatën e atëhershme. Nga shpërbërja e federatës dolën shtatë shtete të reja të rajonit: Kosova – shteti më i ri evropian, si dhe Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedona.

Para 33 vitesh, në 28 Mars 1989, Serbia në Kuvendin e saj miratoi “Kushtetutën e tankeve”, që përgjakshëm, në rrethana tragjike terrori, me forcë e në mënyrë kundërkushtetuese rrënoi autonominë që kishte Kosova.

Kundërshtimi i fuqishëm rrënimit të autonomisë në Kosovë ishin demonstratat gjithëpopullore në të cilat vetëm brenda dy ditëve, në 27 e 28 Mars 1989, në shtetrrethimin e hekurt ushtarako-policor të vendosur nga Beogradi u vranë 22 shqiptarë e plagosën qindra të tjerë në Prishtinë, Mitrovicë, Zhur e Dushanovë afër Prizrenit, Podujevë, Deçan, Gjilan e në anë të tjera të Kosovës.

Demonstratat pasonin grevën e urisë të 1.300 minatorëve të Trepçës, nga 20 deri 28 Shkurt 1989, e cila ishte në mbrojtje nga sulmet e Serbisë kundër Kosovës e mëvetësisë së saj, rezistencë e fuqishme e përkrahur nga populli dhe në kërkim të lirisë, demokracisë e të drejtave të plota për shqiptarët.

Në vijimësi të kundërshtimeve të fuqishme gjithëpopullore dhe institucionale të “Kushtetutës së tankeve” serbe, në rrethana të okupimit, Kosova në vitin 1990 shpalli Deklaratën Kushtetuese për Pavarësi në 2 Korrik e më pastaj Kuvendi miratoi në 7 Shtator Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Në vitin 1991, nga 26 deri në 30 Shtator u organizua edhe Referendumi ku kosovarët votuan 99,87 për qind për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur, i cili pasohej me zgjedhjet e para pluraliste, parlamentare e presidenciale të 24 Majit 1992, kur President i parë i Republikës së Kosovës u zgjodh Dr. Ibrahim Rugova.

Republika e Kosovës me Kushtetutën e vet e institucionet demokratike të zgjedhura atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, por megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Kosova e lirë, pas përfundimit të luftës në Qershor 1999, prej vitit 2001 deri pas shpalljes së Pavarësisë në 17 Shkurt 2008 ka pasur një Kornizë Kushtetuese, të miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila ishte dokument më shumë inicial kushtetues, por ka mundësuar zhvillimin e vendit nga një krijesë defakto e pavarur, ndonëse nën protektorat, në një entitet shtetëror të pavarur, edhe pse nën mbikëqyrje ndërkombëtare për një kohë.

Para katër vitesh, me rastin e 10 vjetorit të Ditës së Kushtetutës, 9 Prillit, hartuesit e Kushtetutës së Republikës së Kosovës janë dekoruar me Medaljen Presidenciale Jubilare të dhjetëvjetorit të pavarësisë nga atëherë Presidenti Hashim Thaçi.

Të dekoruarit janë: Prof. Dr. Arsim Bajrami. Prof. Dr. Hajredin Kuçi, Prof. Dr. Gjylieta Mushkolaj, Ilaz Ramajli, Prof. Dr. Kadri Kryeziu, Ramë Manaj, Prof. Dr. Eqrem Kryeziu, Mahir Yagcilar, Ylber Hysa, si dhe Nekibe Kelmendi (pas vdekjes).

Katrëmbëdhjetëvjetori i hyrjes në fuqi të Kushtetutës së shtetit të pavarur të Kosovës po shënohet në kohën kur nëpër qytetet e fshatrat kosovare festohet 23 vjetori i lirisë, e cila nisi me Ditën e Paqes e Lirisë – 12 Qershorin e vitit 1999, kur forcat paqeruajtëse shpëtimtare të NATO-s, prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, filluan të hynin në Kosovë, nga Maqedonia, e të nesërmen edhe nga Shqipëria, pas ndërhyrjes me aviacion në fushatën ajrore 78 ditëshe të goditjes së caqeve të forcave serbe që bënin masakra e spastrim etnik duke vrarë më shumë se 12 mijë shqiptarë, zhdukur mëse 6 mijë e dëbuar rreth një milion.

Me lirinë në Kosovë ndodhi edhe kthimi i madh i shqiptarëve të dëbuar…

Kosova për lirinë dhe pavarësinë është përgjithmonë shumë mirënjohëse dhe falënderuese për Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe gjithë botën demokratike

KOSOVA NË NATO DHE NË BE – JO KONFLIKT I NGRIRË

June 16, 2022 by s p

Xhelal Zejneli/

Kryetari i Serbisë, Vuçiqi, thotë: “Populli serb mendon se konfliktin me Kosovën duhet ngrirë”. Ai i komenton zgjidhjet potenciale për marrëdhëniet midis dy popujve – shqiptarëve dhe serbëve. Si një prej zgjidhjeve të “problemit” të Kosovës, sipas Vuçiqit, është që ky “problem” të shndërrohet në çështje të ngrirë. Po qe se një çështje midis dy shteteve nuk zgjidhet me vite dhe dekada, atëherë ajo qëndron në status quo. Status quo-ja, tërthorazi ngërthen në vete konfliktin e ngrirë. Për marrëdhëniet me Prishtinën, Vuçiqi thotë: “Do të bëj çmos që të përballem me qëndrimin e 80 për qind të njerëzve në Serbi të cilët mendojnë se duhet ruajtur konfliktin e ngrirë”.

Përfaqësuesit e Kosovës thonë se mosmarrëveshjet me Serbinë duhet të kapërcehen nëpërmjet dialogut.

Konflikt të ngrirë kemi në pjesë të caktuara të botës, por jo edhe midis Kosovës dhe Serbisë, thonë ekspertët e konflikteve të ngrira dhe të pangrira të Institutit të Lajbnicit për Studime të Evropës Lindore dhe Juglindore.

Ç’është konflikti i ngrirë? – Termi “konflikt i ngrirë” është shfaqur pas luftës së ftohtë dhe ka të bëjë me situatat e krijuara në shtetet e ish-Bashkimit Sovjetik. Në atëkohë, grupet apo forcat separatiste kanë krijuar shtete, të cilat nuk kanë njohje ndërkombëtare. Ato krijohen pas ndërprerjes së konflikteve të armatosura, por pa një marrëveshje paqeje dhe kornize politike, që bën të mundur një zgjidhje të përhershme dhe të qëndrueshme.

Megjithëkëtë, konflikt i ngrirë nënkupton edhe të heqësh dorë nga marrëveshja, për një kohë të pacaktuar, derisa nuk ndryshohen rrethanat dhe nuk krijohen kushtet për zgjidhjen e problemit. Për këtë arsye, shpeshherë politikisht nuk pranohet si zgjidhje. Më parë kemi të bëjmë me pranimin e pafuqisë apo të pamundësisë objektive të mbartësve të forcës, jo vetëm të pushtetit, për të arritur kompromis dhe marrëveshje në të cilën fitojnë që të dyja palët.

Shembulli që e ilustron më së miri këtë koncept është lufta për Nagorni-Karabah që ka zgjatur prej vitit 1988 deri në vitin 1994 ndërmjet Republikës së Azerbajxhanit dhe shumicës armene të këtij rajoni. Në luftë u zhvendosën rreth një milion njerëz. Në referendumin e mbajtur, shumica e votuesve të Nagorni-Karabahut votuan që t’i bashkëngjiten Armenisë, ndërsa azerët e kësaj pjese e bojkotuan votimin.

Me shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik konflikti u thellua, për arsye se Azerbajxhani e shpalli pavarësinë. Pas kësaj, shumica armene në Nagorni-Krabah votoi për shkëputje nga Azerbajxhani dhe e shpalli republikën. Më vonë e ndërroi emrin në Arcah.

* * *

Konflikte të ngrira – Çështja e Gjibraltarit (La Cuestión de Gibraltar) – Sovraniteti i Gjibraltarit ka qenë çështje më e rëndësishme e tensioneve në marrëdhëniet e Spanjës dhe Anglisë. Gjatë luftës për trashëgiminë spanjolle të Gjibraltarit, midis Spanjës dhe Anglisë, ushtria angleze dhe holandeze, më 4 gusht 1704, e morën qytetin e Gjibraltarit. Ushtria spanjolle dhe ajo franceze, e humbën luftën. Shkretimi i Gjibraltarit zgjati tri ditë, përkundër marrëveshjes se nuk do të ushtrohet dhunë ndaj popullsisë civile. Shumica e kishave katolike u shkatërruan. Shumica e popullsisë u dëbua, iku ose u vra nga ushtria angleze dhe holandeze. Me Marrëveshjen e Utrehtit (Utrecht) të vitit 1713, me të cilin përfundoi lufta midis Spanjës dhe Anglisë, Gjibraltari dhe ishulli Minorca, mbetën nën sovranitetin e Britanisë. Britania e Madhe në vazhdimësi ka sovranitet ndaj Gjibraltarit, përkundër përpjekjeve të shumta të Spanjës për ta kthyer nën pushtetin e vet. Që nga Marrëveshja e Utrehtit (Utrecht) të viti 1713 e këndej, tensionet midis Spanjës dhe Britanisë së Madhe për Gjibraltarin, nuk kanë pushuar. Spanja edhe më vonë ka pasur pretendime ndaj Gjibraltarit dhe ka kërkuar nga Londra që t’ia kthejë. Kontesti rreth Gjibraltarit, herë-herë ka marrë edhe formën e konfliktit të ngrirë.

* * *

Territor për paqe – Izraeli dhe bota arabe – Shprehja “territor për paqe” është interpretim legal i Rezolutës 242 të Këshillit të Sigurimit të KB-ve që u përdor si bazë për arritjen e paqes midis arabëve dhe Izraelit. Shprehja territor për paqe është nxjerrë nga teksti i paragrafit të parë operativ të rezolutës që përcakton se paqja duhet të përfshijë zbatimin e dy parimeve: tërheqjen e forcave izraelite (të heqë dorë nga territori); dhe pushimin e të gjitha kërkesave apo të gjendjeve të luftës (Making Peace). Duke qenë se rezoluta parashikon zbatimin e të dy parimeve, ato bashkërisht mund të trajtohen si arritje e paqes duke hequr dorë nga territori, që në mënyrë koncize quhet “territor për paqe”.

Ky interpretim u kontestua gjerësisht për arsye se implikon se tërheqja e Izraelit ndërlidhet me gatishmërinë e fqinjëve të tij që formalisht të lidhin marrëveshje paqeje. Interpretimet oponentë të rezolutës konsiderojnë se Izraeli është i detyruar të tërhiqet pa kusht nga të gjitha territore e pushtuara në vitin 1967.

Diplomati britanik, Lordi Karadon (Hugh Foot, Baron Caradon, 1907-1990) flet për lëshimet që duhet t’ia bëjnë Izraelit shtetet arabe, si pjesë e zgjidhjes gjithëpërfshirëse – sipas Rezolutës 242. “Parimet e Rezolutës 242 i kanë pranuar Egjipti, Jordania, Siria dhe Arabia Saudite. Respektohen edhe nga Izraeli. Po qe se Izraeli tërhiqet nga territoret e pushtuara në vitin 1967, të gjitha shtetet në atë rajon duhet të jenë të lira që të jetojnë brenda kufijve të sigurt dhe të pranuar, pa forcë dhe kanosje me forcë. Kjo nënkupton pajtimin që Izraeli të ketë të drejtë ekzistimi dhe të drejtë për shtet të vet. Kjo nuk është diçka e re. Kjo buron që nga viti 1967”.

Më 19 qershor 1967 Izraeli ofroi tërheqjen nga Sinai dhe Golani si këmbim për paqen. Shtetet arabe, me Rezolutën e Kartumit të shtatorit të vitit 1967, ofertën e Izraelit e refuzua: “S’ka paqe me Izraelin, nuk ka njohje të Izraelit, nuk ka bisedime me Izraelin”.

Formula “territor për paqe” u zbatua për herë të parë me Marrëveshje e paqes të vitit 1979, midis Izraelit dhe Egjiptit. Sipas kësaj marrëveshjeje, Izraeli u tërhoq nga Sinai, si pjesë e marrëveshjes gjithëpërfshirëse të paqes, të mbështetur me ndihmën ekonomike të ShBA-së për të dyja palët.

Në vitin 1994, një marrëveshje e ngjashme gjithëpërfshirëse që i referohet Rezolutës 242 krijoi bazën e marrëveshjes së paqes midis Izraelit dhe Jordanisë, sipas së cilës të dyja palët u tërhoqën në anët e veta të kufirit të njohur në shkallë ndërkombëtare.

* * *

Marrëveshja e katër fuqive për Berlinin (Four Power Agreement on Berlin) – Marrëveshja e katër fuqive për Berlinin (Four Power Agreement on Berlin), i njohur si Marrëveshja e Berlinit apo Marrëveshje katërpalëshe për Berlinin, e 3 shtatorit të vitit 1971, e fuqive aleate të Luftës së Dytë Botërore, të përfaqësuar prej ambasadorëve të tyre. Katër ministra të Punëve të Jashtme, Alek Dagllas-Hom (Alec Douglas-Home, 1903-1995) i Mbretërisë së Bashkuar, Andrej Gromiko (Andei Gromyko; Starie Gromyki, Bjellorusi, 1909 – Moskë, 1989) i Bashkimit Sovjetik, Moris Shuman (Maurice Schumann, 1911-1998) i Francës dhe Uilliam P. Roxhërs (William Pierce Rogers, 1913-2001) i ShBA-së, më 3 qershor 1972 nënshkruan protokollin përfundimtar. Me Marrëveshjen e Berlinit si dhe me Marrëveshjen themelore (Grundlagenvertrag) që hyri në fuqi në qershor të vitit 1973, i njohën dy shtetet gjermane – Republikën Federale Gjermane dhe Republikën Demokratike Gjermane dhe dy vendet u obliguan të respektojnë sovranitetin e njëri-tjetrit. Në bazë të dy marrëveshjeve të sipërthëna, në shtator të vitit 1973, të dy shtetet gjermane iu bashkuan Kombeve të Bashkuara.

* * *

Marrëveshja themelore e dy shteteve gjermane – “Marrëveshje për bazat e marrëdhënieve ndërmjet Republikës Federale Gjermane dhe Republikës Demokratike Gjermane” e nënshkruar më 21 dhjetor 1972. Paraqet bazë për një sërë marrëveshjesh të tjera të dy shteteve gjermane deri në bashkimin e tyre në vitin 1990. Në nenin 1 të marrëveshjes thuhet se RFGJ dhe RDGJ do të zhvillojnë ndër vete marrëdhënie normale të fqinjësisë së mirë. Në nenin 2 thuhet se RFGJ dhe RDGJ do të udhëhiqen nga objektivat dhe parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara, sidomos nga parimet e barazisë sovrane të shteteve, të respektimit të pavarësisë dhe të tërësisë tokësore, i të drejtës për vetëvendosje, i respektimit të të drejtave të njeriut dhe i mosdiskriminimit. Në nenin 3 thuhet se në përputhje me Kartën e KB, RFGJ dhe RDGJ, çështjet e kontestueshme të ndërsjella do t’i zgjidhin përjashtimisht me mjete paqësore dhe do të përmbahen nga kanosja me forcë apo nga përdorimi i forcës. Ata e konfirmojnë moscenimin e kufijve, tani dhe në të ardhmen dhe obligohen për respektimin e plotë të integriteteve territoriale të tyre. Marrëveshja ka 10 nene. U nënshkrua në Berlin më 21 dhjetor 1872 nga diplomati i RFGJ-së, Egon Bar* (Egon Bahr, 1922-2015) si dhe nga diplomati i RDGJ-së, Mihael Kol (Michael Kohl, 1929-1981).

Shënim: I besueshmi i kancelarit gjerman Vili Brant (Willy Brandt, 1913-1992), Egon Bar (Egon Bahr, 1922-2015), ishte një prej arkitektëve kryesorë të hapjes së Gjermanisë kah Lindja, d.m.th. një prej themeluesve të ostpolitik. Më 1999, Egon Bar kritikoi ndërhyrjen e NATO-s kundër Jugosllavisë.

* * *

Pas këtyre dy marrëveshjeve të sipërthëna, u lidhën një sërë marrëveshjesh ndërkombëtare. Disa studiues thanë: “Filloi formalizimi i luftës së ftohtë dhe ndarja e Evropës”, ndërsa studiues të tjerë thanë se dy marrëveshjet e lartpërmendura shënojnë fillimin e fundit të luftës së ftohtë. Në vitin 2001, historiania amerikane, njohëse e luftës së ftohtë, Meri Elizë Sarot (Mary Elise Sarotte, 1968-) shkruan: “Përkundër frikës së gjithanshme, dy shtetet gjermane, si rezultat i dialogut për uljen e tensioneve, arritën të lidhin shumë marrëveshje”.

Pas rënies së murit të Berlinit më 9 nëntor 1989, në vitin 1990 dy shtetet gjermane u ribashkuan.

* * *

Çështja e Gjibraltarit (La Cuestión de Gibraltar) edhe sot vazhdon të ndikojë në marrëdhëniet midis Britanisë së Madhe dhe Spanjës. Shumica e madhe e banorëve të Gjibraltarit, kategorikisht janë kundër kthimit nën pushtetin e Spanjës, si dhe kundër propozimit për ndarjen e sovranitetit. Më 17 nëntor 2002, u mbajt referendumi në të cilin qytetarët e Gjibraltarit u deklaruan për ruajtjen e sovranitetit britanik mbi Gjibraltarin. Vetëm 1 për qind e qytetarëve kanë qenë për ndarjen e sovranitetit midis Spanjës dhe Mbretërisë së Bashkuar, ndërsa 99 për qind – për mbetjen e gjendjes së përtashme. Në shtator të vitit 2006, përfaqësuesit e Mbretërisë së Bashkuar, Spanjës dhe Gjibraltarit zhvilluan bisedime në Kordobë (Córdoba) të Spanjës, me një marrëveshje kornizë për një sërë çështjesh që kanë të bëjnë me Gjibraltarin dhe me Campo de Gibraltar, me të cilat hiqen disa kufizime të imponuara nga Spanja. Gjatë muajit maj të vitit 2009, u shtua numri i shkeljeve të ujërave territoriale të Gjibraltarit nga anijet spanjolle. Pas kësaj, pasojnë protestat diplomatike të qeverisë britanike.

* * *

Vendet me “konflikte të ngrira”:

– Armenia dhe Azerbajxhani rreth Nagorno-Karabahut, i ngrirë që prej vitit 1994;

– Konflikti ndërmjet forcave ushtarake dhe paraushtarake në Moldavi rreth Pridnjestrolit, i ngrirë që nga viti 1992;

– Konflikti në Gjeorgji rreth Osetisë Jugore dhe Abhazisë, i ngrirë që nga viti 2008;

– Konflikti i Qipros ndërmjet Qipros Veriore dhe Turqisë, i ngrirë në vitin 1974;

– Lufta në Ukrainën lindore, që nga viti 2014, edhe pse kohë pas kohe zhvilloheshin konflikte të armatosura. Po të mos ishte agresioni rus në Ukrainë, konfliktet atje do të mund të rezultonin me krijimin e konfliktit të ngrirë. Aktualisht, në atë pjesë të Ukrainës, midis forcave pushtuese ruse dhe ushtrisë ukrainase, zhvillohen luftime të përgjakshme.

Kjo mënyrë e zgjidhjes së konflikteve është “burim i problemeve ekzistenciale për shtetet e vogla , të përfshira në to”.

Konfliktet e ngrira nuk janë opsion i mirë politik për arsye se:

– konfliktet e ngrira gjithmonë paraqesin kërcënim që të shndërrohen në luftë të hapur;

– ato janë burim i konfliktit të ditëpërditshëm, me intensitet të ulët;

– gjithmonë krijojnë mundësinë e ndërhyrjes së fuqive të mëdha dhe të përplasjeve të tyre të ndërsjella, në kurriz dhe në dëm të atyre, për fatin e të cilëve vendosin;

– e vështirësojnë zhvillimin ekonomik;

– ekzistimi i konfliktit të ngrirë nxit mobilizimin etno-nacional të vazhdueshëm;

– nuk u kontribuon përpjekjeve për ndërtimin dhe për zhvillimin e shtetit ligjor, por krijojnë kushte plotësuese dhe terren të përshtatshëm për korrupsion dhe klientelizëm;

– konfliktet e ngrira u pengojnë shteteve në territoret e të cilave figurojnë, që të integrohen në BE.

* * *

BE-ja dhe dialogu i ngrirë nuk janë kompatibilë (të pajtueshëm) – Ka të tillë në Serbi që propozojnë “ngrirjen e konfliktit në Kosovë, në mënyrë që një ditë, kur të ndryshojnë rrethanat në botë, të gjendet zgjidhje në dobi të Serbisë”.

Një politikë e këtillë e konfliktit të ngrirë do ta çonte Serbinë në një rrugë gjeopolitike të gabuar. Me ngrirjen e konfliktit, Serbia në të ardhmen do të parapaguhej për luftëra të reja, me shumë të panjohura dhe si pasojë do të humbte çdo mundësi për t’u bërë një demokraci funksionale, juridikisht të rregulluar dhe ekonomikisht të zhvilluar.

Serbia synon anëtarësimin në BE. Konflikti i ngrirë nënkupton ngrirjen e kandidaturës së Serbisë për t’u bërë anëtare e BE-së. Ai që mbështet idenë e ngrirjes së konfliktit, duhet të marrë përsipër përgjegjësinë për ngrirjen e integrimeve evropiane. Në Serbi ka që thonë: “Po qe se politika e ngrirjes së konfliktit e ka mbështetjen e qytetarëve, atëherë kjo do të ishte një politikë legjitime , por problemi i Kosovës mbetet”.

Shembuj pozitivë të konflikteve të ngrira – nuk ka. Vetë termi nënkupton në të vërtetë “paqe negative” , d.m.th. mungesë armiqësie, por jo edhe zgjidhje problemi. Në situata të konflikteve të ngrira, shpeshherë mungojnë mekanizmat e paralajmërimit. Ç’duhet bërë po qe se konflikti shpërthen përsëri, kurse rreziku për një të tillë, gjithmonë është i pranishëm.

Sipas hulumtuesve të Institutit të Lajbnicit për Studime të Evropës Lindore dhe Juglindore, Serbia, duke marrë pjesë në dialogun e Brukselit, ka hequr dorë nga konflikti i ngrirë.

Hulumtuesit e Institutit të Lajbnicit, Grupi për konflikte të ngrira dhe të pangrira, thonë: “Momenti i vetëm në të cilin Serbia ka mundur të arrijë konflikt të ngrirë në Kosovë, ka qenë ai pas shpalljes së pavarësisë në vitin 2008. Ka mundur të thotë: Nuk dëshirojmë dialog dhe dërgojmë ushtrinë në kufi. Këtë e ka bërë Azerbajxhani me ushtrinë e vet. Duke qenë se Serbia është përcaktuar për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian dhe për dialogun në Bruksel, ajo ka pamundësuar që konflikti të stopohet, përkatësisht të ngrijë”.

Ekzistojnë disa parametra të rëndësishëm që e mundësojnë lindjen e konfliktit të ngrirë, si opsion politik.

Shtetet të cilët sot janë të përfshirë në konflikt të ngrirë, në terren janë të pavarura, por nuk njihen nga organizatat ndërkombëtare, siç janë Kombet e Bashkuara, Fondi Monetar Ndërkombëtar, FIFA, Banka Botërore, etj.

Rasti i Kosovës është krejt tjetër. Ajo është njohur nga 117 vende të botës dhe pothuajse nga të gjitha shtetet, anëtare të BE-së. Është anëtare e shumë organizatave. Për dallim nga vendet e tjera me konflikte të ngrira, në Kosovë është e pranishme edhe bashkësia ndërkombëtare. Përveç kësaj, në Kosovë nuk kemi as konflikt të armatosur, që është edhe një kusht. Për këtë arsye, raporti midis Kosovës dhe Serbisë nuk mund të trajtohet si konflikt i ngrirë.

* * *

Sipas qendrave politike ndërkombëtare të vendosjes, Uashingtonit dhe Brukselit, rasti i Kosovës është i veçantë në botë. Këtë e thonë Uashingtoni, Londra, Parisi dhe Berlini. ShBA-ja, Mbretëria e Bashkuar dhe Franca janë anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Midis Kosovës, në një anë dhe territoreve që i ka pushtuar Rusia në Moldavi, në Gjeorgji dhe në Ukrainë, në anën tjetër, nuk mund të bëhet kurrfarë krahasimi. Midis Kosovës, në një anë dhe Pridnjestrolit të Moldavisë, Osetisë Jugore e Abhazisë – të Gjeorgjisë, të pushtuara nga Rusia, Krimesë së Ukrainës, të pushtuar nga Rusia, Donbasit apo Luganskut dhe Donjeckut, të Ukrainës, të pushtuar nga Rusia, në anën tjetër, nuk ka asgjë të përbashkët. Krahasimet dhe arsyetimet e kryetarit të Rusisë, Vladimir Putinit, janë kryekëput të pabaza.

Kosova është subjekt historik. Ajo lufton për liri që nga viti i pushtimit serb, më 1912. Pas Luftës së Dytë Botërore, përkatësisht me Kushtetutën e RSFJ-së, të vitit 1974, ka qenë pjesë konstitutive e federatës jugosllave. Me shpërbërjen e kësaj federate, Kosova është shkëputur prej saj, njësoj si pjesët e tjera federative.

E mbështetur nga Moska, Serbia i bën obstruksione dialogut të Brukselit. E zvarrit atë deri në pafundësi. S’ka kompromis për Kosovën. Kompromis është pakoja e Ahtisarit. Kosova sa më parë duhet të pranohet në NATO dhe në BE. Serbisë, e cila refuzon ta njohë pavarësinë e Kosovës dhe e cila në rastin e invadimit rus në Ukrainë, është rreshtuar në anën e Rusisë, përgjithmonë duhet t’i ndalohet anëtarësimi në Union. Vendet e Perëndimit duhet ta privojnë Serbinë prej investimeve të tyre. Kompanitë e tyre duhet t’i vendosin në Kosovë dhe në Shqipëri.

* * *

Qendrat proruse të BE-së duhet ta dinë se politika evropiane s’bëhet dot duke e anashkaluar ShBA-në. Ndryshe, të vjen lufta te pragu i derës. Qendrat filoserbe të BE-së, duke e lënë Kosovën në margjinat e agjendës së tyre, e çonin atë drejt një konflikti të ngrirë. I mbështetur nga Putini dhe i përkëdhelur nga qendrat filoserbe të BE-së, Vuçiqi manifestonte arrogancë, megalomani dhe mendjemadhësi. Stabilpolitick e Angela Merkelit u pa në Ukrainë. Arkitektët e ostpolitikës gjermane kishin parasysh kryesisht interesin ekonomik të Gjermanisë. Por, BE-ja dhe NATO-ja janë më shumë se kaq. Integrimi i Ballkanit Perëndimor s’bëhet dot, duke i lënë hapësirë Putinit që të penetrohet në rajon. Agresioni rus në Ukrainë i dha fund politikës lindore të Berlinit.

* * *

Kancelari gjerman Olaf Sholc (Olaf Scholz, 1958-), gjatë vizitës së tij në Prishtinë më 10 qershor 2022, tha se dialogu është e vetmja rrugë. Ai e ftoi Serbinë dhe Kosovën që sa më parë të lidhin marrëveshje për njohje të ndërsjellë dhe t’u japin fund tensioneve shumëvjeçare.

Xhelal Zejneli

Folklori si ruajtës i gjuhës dhe vlerave kombëtare

June 16, 2022 by s p

Gezim Zilja/

Në shekullin e XV, kur Shqipëria i bëhej mburojë Evropës, duke u sakrifikuar me gjithësej, duke u kthyer në një tokë të djegur e të shkretuar, kjo jetonte Rilindjen e saj, duke hapur shkolla, teatro, universitete, duke arritur majat më të larta të zhvillimit ekonomik artistik e kulturor. Me rënien e Arbërisë, shqiptarët u gjendën në kushtet e një terrori të pashëmbullt; nga të gjithë popujt e pushtuar të Ballkanit vetëm ai shqiptar u ndalua të shkruante e të mësonte gjuhën amtare. Kjo hata e padëgjuar kurrë më parë zgjati deri ditën kur Shqipëria shpalli pavarësinë. Në qiellin shqiptar për 450 vjet ndriçoi drita e zbehtë me ngjyrë meiti e gjysmë-hënës turke, që u ul këmbëkryq në ato troje të lavdishme, ku kodi i besës dhe i nderit ishin nenet themelore të jetesës dhe organizimit shoqëror. Pushtuesit turq nuk u mjaftuan me rrafshimin e kështjellave dhe qyteteve por mëtuan të zaptonin, shkatërronin e të zëvendësonin kulturën, traditat, filozofinë, këngët, vallet, meloditë, kostumet e gjithçka tjetër, që shkakton zvetënimin dhe rënien e një kombi. Gjithë kjo orvajtje për të zëvendësur botën shpirtërore të shqiptarit (që nënkuptonte asimilimin e tij) me një kulturë tjetër shumë më pak të zhvilluar se e tyre, barbare dhe armiqësore, gjeti kundërshtimin tërësor të banorëve të Arbërisë. Gjatë katërqind vjetëve lufta do të zhvillohej sërish e egër por në një plan tjetër, atë shpirtëror. Në këtë betejë 450 vjeçare shqiptarët treguan se janë një popull i pamposhtur dhe tepër më superior se pushtuesit. Qëndrueshmëria dhe papërkulshmëria tashmë do të shpreheshin në mënyrë të shkëlqyer në ruajtjen me fanatizëm të gjuhës amtare, të riteve, zakoneve, këngëve, valleve, veshjeve, e gjithçka që dallon një komb nga një tjetër. Ruajtja e gjuhës dhe traditës u kthye një një mision historik, që do të bënte të pamundur depërtimin e kulturës së pushtuesit turk. Kënga e poezia popullore tashmë do të zhvillohej e do të kapte maja të papara. Në të gjithë atë perandori që shtrihej në tre kontinente vetëm gjuha shqipe u dënua me vdekje. Sulltanët njëri më i egër se tjetri ndaluan, që kjo gjuhë me të cilën kishin folur perënditë në vigjilje të njerëzimit, të shkruhej në libra e sidomos të mësohej në shkolla. Gjithë “kujdesi” i pushtuesit ishte që kjo gjuhë të mos kishte alfabetin e vet e të mos shkruhej. Edhe në fund të shek. XIX e fillimet e shek. të XX, kur bota ecte me ritme të larta drejt zhvillimit e përparimit, pushtuesit turq ndonëse ishin armiq me grekofonët bashkëpunuan me ta, duke ndaluar përhapjen e shkollave dhe arsimit shqip.

Në këto kushte kënga dhe poezia popullore zuri një vend qëndror në jetën e shqiptarit. Ajo kishte një qëllim final fisnik, të mbijetesës së gjuhës, traditës dhe historisë. Kënga dhe poezia do të ishin elementët kryesorë, që interpretoheshin në mjediset familjare, në dasma, fejesa, mbas punës së përditëshme, në gostira me miq, në vaje e fatkeqësi. Ato do të ishin një kronikë e saktë e jetës shqiptare, asaj të përditëshme dhe asaj së shkuar. Në repertorin e këngëve do të ringjalleshin e shfaqeshin si kurrë ndonjëherë eposi i kreshnikëve, baladat e vjetra të murimit, Doruntinës, Ago Imerit, këngët që evokonin kohën e lavdishme të Skënderbeut, këngët e qëndresës kundër pushtimit turk, këngët e vajit, të trimave, kaçakëve, të kurbetit, këngët historike dhe ato të mrekullueshmet, këngët e dasmave, fejesave, të dashurisë, të bukurisë, të martesës, ninullat, këngët për natyrën, e ato humoristike; të gjitha ato këngë që tregonin se ata ishin shqiptarë, se gjysmëhëna ishte e huaj dhe nuk kishin asgjë të përbashkët me ta. Në librin e tij “Autografia e popullit tim në vargje” Ismail Kadareja do të shprehej: “Për shumë shekuj me rradhë poezia popullore ka qenë për njeriun shqiptar kronikë e jetës së tij: historia, dijet, morali, urtësia, arkivi, kujtesa kombëtare kumti i tejçuar nga brezi në brez. Ajo zëvëndësonte shkollën, botimet, gazetat, universitetin akademinë. f.12”. Vërtet në Shqipëri deri në shek. XIX nuk u vunë në skenë vepra teatrale, apo operistike, por kënga dhe vallja popullore vazhdoi të përsosej e transmentohej brez pas brezi si një shoqërues i pazëvendësueshëm i identitetit kombëtar. Edhe pasi gjuha shqipe u lejua të shkruhej e të botoheshin libra, kënga popullore e në përgjithësi folklori shqiptar nuk do ta humbte rëndësinë e tij, përkundrazi njohu një zhvillim të mëtejshëm. Ai vazhdoi të pasqyronte me vërtetësi, jetën e shqiptarit, varfërinë, kurbetin, qëndresën ndaj padrejtësive, këngët e dashurisë, pamundësisë për të zgjedhur njeriun e jetës, të mallit e ndarjes, duke sfiduar shpesh letërsinë dhe poezinë e shkruar. Edhe gjatë diktaturës kënga popullore e ruajti indentiten e saj megjithëse u ndodh nën trysninë e doktrinës komuniste, që duhet me patjetër t’i këndonte e thurte lavde diktatorit, partisë dhe “jetës së lumtur.” Madje dhe kuptimi i Atdheut dhe këngët për të, u rrudhën e mpakën sepse në plan të parë, e mbi çdo dashuri tjetër u vendos partia dhe udhëheqësi i saj. Megjithatë kënga popullore ruajti fizionominë dhe pavarësinë, duke u zhvilluar më shumë në drejtim të këngëve të dashurisë, kurbetit e sidomos ato të trimërisë e historike, duke mos u vunë tërësisht në shërbim të diktaturës. Ishin më të shumta këngët e poezitë kushtuar jetës së përditëshme, dashurisë, të kaluarës heroike, përpjekeve për liri e pavarësi, sesa ato që i thurrnin lavde diktaturës dhe diktatorit. Poezia dhe kënga popullore nuk shkoi paralel por “devijoi” nga kultura, letërsia dhe arti zyrtar, i diktuar nga teoria socialiste apo komuniste. Në librin “Autobiografia e popullit tim në vargje” botim i Onufrit, viti 2002, Ismail Kadereja shkruan: Dihet se kultura borgjeze dhe sot kultura revizioniste janë përpjekur të thyejnë pa mëshirë mekanizmin e mrekullueshëm të artit gojor, si një gjë të bezdisshme, kundërshtuese dhe penguese për to. Socializmi përkundrazi jo vetëm nuk e thyen mekanizmin e vjetër sepse s’ka asnjë arsye për ta bërë këtë, por e ndihmon atë të mbahet në efiçencë sa më të plotë të regjenerohet e të vazhdojë të prodhojë vlera poetike krahas artit të kultivuar të realizmit socialist. Vetëm në socializëm mund të themi me plot gojën se “autobiografia dhe “biografia” e popullit shkrihen në një.” Po të kemi parasysh botimet e këngëve folklorike pas vitit 1944, kupton se ç’gjëmë u përpoq t’i bënte politizimi i tejskajshëm socialist këngës popullore. Me vështirësi mund të gjesh aty midis qindra-mijëra vargjeve këngë dashurie, pune, dasme, qoftë dhe argëtuese ose ninullë, që të mos përmendet partia dhe Enveri. Manifestimi më i madh i këngës dhe valles popullore, që trumbetohej me aq bujë nga diktatura ishte Festivali i Gjirokastrës, ku nga fillimi deri në fund mbizotëronte llumi i këngëve të politizuara. Midis atij deti këngësh e vallesh për partinë dhe Enverin (Marsho Dibra e Partisë/Fole shqipesh , buz’ kufinit/Ylli i Artë ç’të ndrin në gjoks/Moj kala gur’ rubinit.) ose (Brigada në punë/ shkon si vetëtimë/ këngën më të bukur/ këndon për partinë. ) tek-tuk shkëlqenin këngët e vjetra si ajo për Zenel Gjolekën, Hajredin Pashën, Oso Kukën, Çelo Mezanin apo për ngjarje të veçanta si “Janinës ç’i panë sytë.” Janë me dhjetëra botime luksi të Akademisë së Shkencave, të emërtuara “Këngë popullore të periudhës së ndërtimit socialist” që edhe kur përmendeshin heronj të Rilindjes, Pavarësisë e të Luftës, do të futej emri i partisë apo diktatorit, se vetëm partia dhe Enveri i vuri në vendin që meritonin, i nderuan apo dekoruan. Ky politizim bëri që kënga popullore të humbte përkohësisht vërtetësinë, muzikalitetin, sinqeritetin, muzën, dhe shpirtin e pastër duke u shndërruar në këngë propaganduese: Është mjelëse me lopë/E dua shokë me kokë/E dua shokë e dua/Se ajo është për mua/Punëtore s’lodhet kurrë/Në çdo garë merr flamurë.) ose, Nënë më thërret partia/në aksion do shkojmë/Është e jona Shqipëria/Do ta zbukuromë/Atdheun dhe socializmin/Nëno do t’i mbrojmë/Armiku le të pëlcasë/Ne do të marshojmë.) Jo rrallë kënga popullore ishte e detyruar të paraqitej si një shërbyese e zellshme e doktrinës gjakatare komuniste me vargje makabre: Oh, sa gëzim ka fshati/ U arrestua Reshati/Reshati armiku ynë/ Partia ia bëri mirë. Nga sa arsyetova më lart nuk mund të thuhet e të provohet përfundimi i Kadaresë se: Vetëm në socializëm mund të themi me plot gojën se “autobiografia” dhe “biografia” e popullit shkrihen në një.” Mund të themi me plot gojën se socializmi u përpoq ta deformonte, ta shëmtonte, ta falsikonte e ta vinte në shërbim të politikës, këngën popullore, por nuk ia doli. Sot, folklori shqiptar gjendet sërish në “vështirësi,” në “garë” me këngët moderne, por duke qenë i lirë nga politika po ia del me sukses t’i sfidojë këngët e kultivuara. Kudo në festa gëzime, fejesa e martesa mbizotëron kënga e vallja popullore e vjetër dhe e re, në raport me atë moderne. Kjo është tjetër fitore e qëndrueshmërisë, fantazisë, bukurisë e pastërtisë së këngës, valles e muzikës popullore.