Archives for December 2023

Nga Rafael Floqi/

Nëse nuk do të ishte për Mbretëreshën e paepur Olimpia, Aleksandri i Madh mund të mos kishte pushtuar kurrë gjysmën e botës gjatë mbretërimit të tij historik.

Thonë se pas çdo burri të madh qëndron një grua e madhe. Kjo është padyshim e vërtetë për mbretin maqedonas Aleksandrin e Madh – i cili pushtoi pjesën më të madhe të botës së njohur në shekullin e katërt para Krishtit. – dhe nënës së tij, Mbretëreshës Olimpia.

Olimpia e Epirit lindi rreth vitit 375 p.e.s. me emrin Mytale. Ajo ishte e bija e mbretit molosian Neoptolemus në Epir, pjesë e shtëpisë mbretërore Aeacidae. Për sa i përket nënës së saj, ajo mungon në burime, por disa studiues kanë sugjeruar se ajo ishte një princeshë kaoniane, nga Epiri veriperëndimor. Kjo ndeshje ka kuptim kur merret parasysh marrëdhënia e fortë e molosëve me kaonët e tyre fqinjë.

Filipi kishte ardhur në fron kur ilirët vranë vëllain e tij të madh dhe më pas mbretin, Perdikas. Dy vjet më vonë, në vitin 357 p.e.s. ai marshoi kundër Ilirëve dhe fitoi një betejë vendimtare që raportohet të ketë lënë të vdekur 7 000 ilirë. Një vit më vonë ilirët u përpoqën përsëri dhe u mundën nga Parmenioni. Në vitin 345 p.e.s. Filipi e çoi luftën në qendrën e ilirëve në atë që sot është Shqipëria e Veriut. Ai padyshim po përpiqej t’u bënte përshtypje fqinjëve të tij të padisiplinuar faktin se Maqedonia do të arrinte dhe do të shtypte çdo sjellje të padisiplinuar. E gjithë kjo ndoshta ishte pjesë e përgatitjeve të tij për të sulmuar Persinë.

Megjithatë, ai nuk e filloi atë fushatë dhe Aleksandri ndërmori fushatën e tij ballkanike për të bindur vasalët dhe armiqtë e tij se ai ishte i barabartë me babain e tij. Në dimrin e vitit 335 p.e.s. ai ishte në afërsi të liqenit të Ohrit. Atje ai rrethoi Peliumin dhe u zhvendos në jug në Tebë. Ilirët nuk i shqetësonin më. Aleksandri nuk dukej se ishte i interesuar për ilirët që jetonin në perëndim të atdheut të tij maqedonas. Ai kurrë nuk i vizitoi ato rajone. Babai i tij, Filipi II, duhet të ketë pasur disa probleme me ilirët, veçanërisht në kohën kur ai nënshtroi mbretërinë e vogël të Paionisë (gjeografikisht rajoni rreth qytetit të Manastirit).

Filipi kishte një grua ilire, Audata, e cila mori emrin grek Eurydice. Audata ishte gruaja e parë ose e dytë e Filipit dhe mori emrin Eurydice , emri i nënës së Filipit, pas dasmës.

Ky ndryshim i emrit ishte ndoshta për arsye dinastike, sepse ajo ishte shkurtimisht mbretëresha zyrtare e Filipit. Thirrja e saj Eurydice mund të ishte lehtësisht një gabim i bibliografëve Arrianit të Fotit, por mund të nënkuptojë gjithashtu se Filipi zgjodhi të ndryshonte emrin ilir të Audata-s në diçka më greke, ose mund të fliste për devotshmërinë e tij bijore ose thjesht për të treguar se statusi i saj kishte ndryshuar. Menjëherë pas kësaj, Olimpia u bë gruaja kryesore e Filipit.

Audata vazhdoi ta konsideronte veten “ilire” dhe i rriti vajzat e saj që të identifikoheshin si të tilla. Olimpia, si epriote ishte pellazge. Epiri ishte një shtet shumë i ngjashëm me Maqedoninë. Në fakt, teorizohet se atdheu i para grekëve pellazgëve proto-grekë ishte Epiri i Jugut dhe Maqedonia perëndimore.

Epiri ka qenë i pushtuar të paktën që nga koha e neolitit nga detarët përgjatë bregdetit dhe nga gjuetarët dhe barinjtë në brendësi që sollën me vete gjuhën pellazge parashtresë e gjuhës greke. Këta njerëz i varrosën udhëheqësit e tyre në tuma të mëdha me varre bosht, të ngjashme me varret mikenas, gjë që tregon një lidhje stërgjyshore midis Epirit dhe qytetërimit mikenas pellazg. Një numër i mbetjeve mikene janë gjetur në Epir, veçanërisht në vendet më të rëndësishme fetare të lashta në rajon, Necromanteion (Orakulli i të Vdekurve) në lumin Vjosa dhe Orakulli i Zeusit në Dodonë.

Nëna e Aleksandrit të Madh ishte ilire apo greke? A konsideroheshin grekë epirotët?

Epirotët ishin pellazgë, megjithëse me pak ndryshime. Familja e Olimpias pretendoi, gjithsesi, se ishin pasardhës të Akilit, nëpërmjet djalit të tij Neoptolemus. Orakulli i Dodonës, një nga vendet më të vjetra dhe më të rëndësishme fetare (pas Delfit dhe Olimpit) ishte në Epir. Shumë gjuhëtarë modernë mendojnë se Epiri ishte djepi historik i gjuhës pellazge (megjithëse, si shumë tema në Greqinë parahistorike, kjo është debatuar ashpër). Greqishtja epirote pellazgjishtja ishte një proto dialekt veriperëndimor i lidhur me greqishten maqedonase dhe greqishten e folur në Thesali. Dhe ndoshta më e rëndësishmja këtu, stërgjyshi i Aleksandrit, Tharrhypas shpesh vlerësohet me futjen e institucioneve dhe zakoneve greke jugore në Epir – sido që të dukej pema familjare, familja e Olimpias do t’ju kishte thënë se nuk ishin grekë. Xhaxhai i saj Arybbas ishte një fitues olimpik, kështu që ai ishte aq i afërt me “zyrtarisht” grek sa mund ta kuptoni, pavarësisht nga emri i tij jo-grek. Këto gjykime nuk barazohen me faktin/

Thënë kështu, ka shumë mënyra për ta komplikuar figurën. Tukididi, për shembull, i përshkruan kaonët – një nga fiset kryesore epirote – si “barbarë”. Ka një spërkatje të emrave jogrekë midis atyre të paktëve që vijnë tek ne: emra si Sabylinthus ose, në familjen e Olimpias, Arrybas dhe Tharrypas, të cilët nuk janë grekë. Megjithatë, edhe këta emra duket se nuk përshtaten as në modele të njohura ilire – ato pasqyrojnë një nivel diversiteti gjuhësor të cilin burimet tona të shkruara (të gjitha në greqisht, të bashkë ku priren të fshihen. Territori malor, i banuar shpesh nga blegtorët e lëvizshëm, është një terren pjellor për mikrokulturat, një nga arsyet që Ballkani ka pasur gjithmonë kaq shumë grupe gjuhësore më të vogla që veprojnë në ndërthurjet e grupimeve më të mëdha. Në rastin e Epirit, është e qartë se faltorja ishte një magnet ndërkombëtar – adhuruesit erdhën nga pjesa tjetër e Greqisë, por edhe nga Iliria dhe Thraka dhe nga Italia jugore. Kjo sugjeron një përhapje të kulturave që rrjedhin lehtësisht nëpër linjat në hartën moderne. Dhe – duke pasur parasysh reputacionin e epirotëve për mënyrat “barbare” edhe nëse ata ishin pasardhës të Akilit – kjo përhapje duket se rrjedh në më shumë se një drejtim.

Shkurtimisht, ndoshta është më mirë të mos mendohet për këtë rajon si një shoqëri e kufizuar, e përcaktuar mirë, e banuar nga një popullsi homogjene. Familja mbretërore ishte një pjesëmarrëse aktive në botën e kohës për të paktën një shekull para se të lindte Aleksandri. Më poshtë në shkallën sociale është e vështirë të thuash – por pothuajse me siguri ka më shumë, sesa më pak larmi gjuhësore dhe origjinës. Është një rajon i çrregullt nga pikëpamja gjuhwsore.

Për sa i përket historisë personale të Aleksandrit, ekziston edhe fakti që epirotët – të paktën, mbretërit epirotë – praktikonin poligaminë kur u shkonte për shtat (shembulli më i famshëm është Pirro, gruaja greke e të cilit Lanassa e la me neveri pasi ai solli një të dytë në shtëpi, nusen ilire).

Meqenëse nuk e dimë se sa e zakonshme ishte kjo (dhe gjenealogjitë mbretërore epirote bëhen të paqarta në mesin e shekullit të 5-të para Krishtit), nuk është vërtet e mundur të vendosim asnjë lloj numrash për përzierjet e ndryshme. Për qëllime krahasimi, dy nga shtatë gratë e Filipit II ishin jo-greke.* Në rastin konkret të Aleksandrit, paraardhësit meshkuj të Olimpias kanë përzierje emrash grekë dhe të pavendosur (3 deri në 2). Dy paraardhësit e quajtur femra janë Troa (i cili ishte një mbretëror epirot) dhe Phthia, një grua greke nga Thesalia.

Historiani galo-romak Trogus, pasi është një ilustrim i mirë i kompleksitetit të prejardhjes epirote. Si një burim i vonë, nuk është shumë i besueshëm, por ilustron një pamje të lashtë se sa jo homogjen ishte Epiri: Fuqia e parë mbretërore në këtë vend ishte ajo e Molosëve. Më pas Pirro, i biri i Akilit, i privuar nga zotërimet e të atit gjatë mungesës së tij në luftën e Trojës, u vendos në këto anë; banorët e së cilës fillimisht u quajtën Pirrohidae, e më pas epirotët. Ky Pirro, duke shkuar në tempullin e Zeusit në Dodonë për t’u konsultuar me orakullin, e kapi atje me forcë Lanasën, mbesën e Herkulit, dhe nga martesa me të pati tetë fëmijë. Nga vajzat e tij ai u dha për martesë princave fqinjë dhe me anë të këtyre aleancave fitoi fuqi të madhe. Ai i dha Helenusit, birit të mbretit Priam, për shërbimet e tij të shquara, mbretërinë e Kaonëve dhe Andromakës, të venë e Hektorit, pasi ajo kishte qenë gruaja e tij, ai e mori atë në ndarjen e plaçkës së Trojës. Menjëherë pasi u vra në Delfi, në altarin e Apollonit, nga tradhtia e Orestit, birit të Agamemnonit. Pasardhësi i tij ishte djali i tij Pielos. Nëse e ndiqni këtë, kjo i bën kaonnët pasardhës të Akilit dhe Priamit, dhe kjo nënkupton se dinastia Aeacide (a) kishte gjak trojan, (b) praktikonte poligaminë që herët dhe (c) ishte e përzier me elitat vendase.

Familja dhe Linja e Olympias

Si vëllezër e motra, mund të identifikojmë një motër të saj me sa duket më të madhe, të quajtur Troas, e cila, kur Olimpia ishte ende foshnjë, duhet të jetë martuar me xhaxhain e saj, Arybbas (që u ngjit në fron rreth vitit 360 p.e.s.), pasardhësin e babait të saj Neoptolemit. Olimpia kishte gjithashtu një vëlla më të vogël, Aleksandrin, i cili më vonë do të bëhej i famshëm për fushatën e tij kundër Lukianëve dhe Brutii në Italinë jugore.

Si një anëtare e Aeacidae, Olimpia mendohej se ajo rridhte “nga Aeacus nga Neoptolemus” (Plutarku, Jeton, Aleksandri, II), një mbret mitik që ishte gjyshi i Akilit. Gjithashtu, Olimpia duket se ka pretenduar prejardhjen nga Helenusi i Trojës, i biri i mbretit Priam dhe Hekubas, një besim popullor midis kaonianëve. Sipas legjendws Helenusi krijoi Butrintin par se të hidhej në Itali. Kjo linjë e fortë e kombinuar me fokusin në aftësitë luftarake dhe autoritetin e fuqishëm të grave në një shoqëri molossiane formoi një karakter të fortë dhe ambicioz tek Olimpia.

Princesha molose mësoi që në moshë të re fuqinë e simboleve dhe ndikimin e tyre në politikë, madje duke e përdorur veten në një mënyrë simbolike. Një tjetër emër i saj ishte Poliksena, vajza mitike e Priamit që ngushëlloi heroin Akil, duke tërhequr kështu vëmendjen për lidhjen e saj heroike greko-trojane.

Martesa me Filipin

Një element tjetër i pranishëm tek Olimpia ishte përkushtimi i saj i zellshëm ndaj kultit të Dionisit, një kult që në praktikën e Olimpias përfshinte sharmimin e gjarpërinjve dhe ritualet seksuale midis grupeve të grave. Edhe emri i Olimpias si e re, Myrtale (“Myrtle”) duket se ilustron përkushtimin e Olimpias ndaj riteve dionisiake. Olimpia më vonë do t’ia kalonte birit të saj, Aleksandrit të Madh, besimin e saj në fuqinë hyjnore dhe prejardhjen e tij hyjnore.

Ne mund ta vlerësojmë atë për magjepsjen e mëvonshme të Aleksandrit me heronjtë trojanë, veçanërisht Akilin, me princin maqedonas që mbante me vete një kopje të “Iliadës” në çdo kohë. Olimpia qëndroi gjithashtu pas trillimit të Aleksandrit si pasardhës i saj dhe i Zeusit në vend të saj dhe Filipit II, një trillim që ajo nuk hezitoi ta ngulite edhe vetë Aleksandrit.

Historiani i lashtë grek Plutarku tha se kur Filipi II e vështroi, ai ra në dashuri me pasion me flokët e saj të kuq dhe me temperamentin e zjarrtë të ngjashëm. Në të njëjtën kohë, një martesë midis të dyve, siç u organizua nga xhaxhai i saj Mbreti Arybbas, ndihmoi në forcimin e aleancës së Filipit II me Epirin. Sido që të jenë motivet, ata u martuan në vitin 357 p.e.s. kur ajo ishte 18 dhe ai 28 vjeç. Çifti ishte takuar për herë të parë në ishullin e Samothrakës, ndërkohë që të dy po njiheshin me një kult shumë të vjetër, të rëndësishëm për maqedonasit dhe egjeanët veriorë, të njohur si Misteret e Samothrakës. Për këtë ndeshje, Plutarku tregon se Filipi “duke qenë ende i ri…u dashurua me të dhe u fejua me të” (Plutarku, Jeta e Aleksandrit, II).

Një monedhë romake që paraqet ngjashmërinë e Olimpias. Legjenda thotë se si Olimpia, ashtu edhe Filipi II patën vizione që në natën e tyre të dasmës se do të konceptonin një lider të fuqishëm botëror. Më pak se një vit më vonë, lindi Aleksandri i Madh. Legjenda thotë gjithashtu se në ditën e lindjes së Aleksandrit, nëna e tij u zotua ta bënte atë mbret të, mirë, të gjithçkaje. Ajo do të bënte gjithçka që kjo të ndodhte dhe kështu filloi ngritja e Aleksandrit në pushtet. Para së gjithash, Olimpia nuk donte që dikush tjetër t’i prishte shanset e Aleksandrit për t’u ngjitur në fron.

Me dashuri apo jo, martesa duket se është rregulluar nga xhaxhai/njerku i Olimpias, Arybbas. Ai gjithashtu përmbushi fazën e parë të politikës së Filipit për martesën me disa gra nga rajonet fqinje me qëllim të sigurimit të kufijve të Maqedonisë.

Nënë e Aleksandrit

Në vitin 356, Olimpia lindi Aleksandrin i cili më vonë do të pushtonte gjithë Persinë. Ishte i njëjti vit kur Filipi pushtoi Potidean, gjenerali i tij Parmeni mundi ilirët dhe “kali i garës” i Filipit fitoi kursin në Lojërat Olimpike në korrik (Plutarku, Jeta e Aleksandrit, III). Kombinimi i sukseseve të lidhura me lindjen e Aleksandrit e bëri maqedonasin ta konsideronte princin e mitur si një ogur të mirë.

Për nder të fitores së burrit të saj në Lojërat Olimpike, nëna e Aleksandrit mori emrin Olimpia. Ky i fundit kishte edhe një vajzë, të lindur me radhë pas Aleksandrit, Kleopatra. Natyra e marrëdhënieve të saj me vajzën mbetet e paqartë, por ato me djalin e saj Aleksandrin shfaqen më shpesh.

Lindja e një djali, paraqiti sfida dhe mundësi të reja për Olimpian. Ajo e ngriti atë në statusin e nënës së një mbreti të mundshëm pasardhës. Megjithatë, ajo solli gjithashtu konflikt në një shtëpi mbretërore me gratë e tjera që mendonin për rrugën drejt mbretërimit të djemve të tyre.

Një konkurrent i mundshëm ishte gjysmë-vëllai i tij Philip Arrhidaeus, të cilin Olimpia e helmoi dhe e la të dëmtuar rëndë. Olimpia e rriti Aleksandrin e ri të ishte krenar për trashëgiminë e tij. Familja e saj pretendonte se ishte pasardhëse e Akilit, gjysmëperëndi grek dhe hero i Luftës së Trojës.

Akuza e Plutarkut ndaj Olimpias për helmimin e gjysmëvëllait të Aleksandrit, Arrideut, duke i shkaktuar atij demencë, pasqyron natyrën rivale në shtëpinë e Filipit. Megjithatë, autori antik duket se ka shkuar shumë larg në atë që duket se ka qenë mungesa e aftësive qysh në lindje të Arrideut.

Nga të gjitha llogaritë, Olimpia ishte një nënë dominuese dhe ndërhyrëse, e cila u përpoq të hapte rrugën për Aleksandrin, ngjitjen e tij në fron. Djali i saj u rrit i ndikuar nga ambiciet e nënës së saj, duke zhvilluar një marrëdhënie të ngrohtë dhe të ngushtë. Detajet mbeten të paqarta, por disa historianë të epokës pohojnë se Olimpia mund të ketë qenë pas saj.

Aleksandri i Madh

Më pas Aleksandri u ngjit në fronin maqedonas ku nëna e tij i tha se Zeusi ishte babai i tij i vërtetë. Kjo vetëm sa e rriti entuziazmin e tij për të udhëhequr dhe pushtuar si asnjë sundimtar para tij. Për 14 vitet e ardhshme, Perandoria Maqedonase u rrit derisa u shtri 3000 milje nga Spanja në Indi.

Aleksandri i Madh përdori martesat politike, traktatet dhe forcën për të bashkuar botën perëndimore në një perandori të madhe deri në vdekjen e tij nga shkaqe të pasigurta në 323 B.C.

Krisja e Olimpias me Filipin

Filipi vazhdoi të martohej me gra të tjera, një praktikë që nuk i pëlqeu Olimpias, e etur për ta bërë të birin trashëgimtar. Sipas Plutarkut, burimi i problemeve të çiftit ishin kultet simpatike të gjarpërinjve të Olimpias. Mbretëresha e bëri zakon të kishte një gjarpër pranë saj në shtratin martesor, një zakon që “e zbehte vëmendjen e Filipit ndaj gruas së tij” kështu që mbreti e dëboi atë “ose sepse kishte frikë se mund të praktikoheshin disa magji dhe magji prej saj, ose sepse u tkurr nga përqafimet e saj me bindjen se ajo ishte partnere e një qenieje superiore”. (Plutarku, Jeta, Aleksandri, II).

E vërteta në krisjen martesore duket se ka qenë më pak romantike sesa ajo që paraqet Plutarku. Ajo i ka rrënjët në presionin në rritje nga miqtë maqedonas të Filipit që ai të martohej me një grua me gjak të vërtetë maqedonas. Kjo do të siguronte një trashëgimtar të vërtetë maqedonas. Në këndvështrimin maqedonas, Aleksandri i ri ishte gjysmë maqedonas, gjysmë barbar (Olympia konsiderohej jomaqedonase/barbare për shkak të etnisë së saj kaoniane /ose molose).

Kërcënimi për trashëgiminë mbretërore të Aleksandrit u materializua në vitin 337 kur Filipi vendosi të martohej me një fisnike maqedonase të quajtur Kleopatra (e cila do ta ndryshonte emrin e saj në Eurydice). Ndeshja pritej të sillte një trashëgimtar të vërtetë maqedonas. Vetë Attalus e bëri këtë në një banket që festonte ndeshjen, një vërejtje që zemëroi Aleksandrin. Olimpia u internua në Epir ndërsa Aleksandri bëri të njëjtën gjë në Iliri. Kjo tregon edhe lidhjet e Aleksandrit me Ilirët.

Nr. Olimpia (rreth 375–316 p.e.s.), në vajzërinë e saj, gjithashtu me emrat Poliksena dhe Myrtale, dhe më vonë në jetë si Stratonice, ishte e bija e mbretit Neoptolem të Epirit (bashkëregjent me vëllain e tij Arybbas). Ai ishte një mbretëror i molosëve, një nga fiset më të fuqishme dhe më luftarake nga katërmbëdhjetë fiset epirote që banonin në Epir që nga antikiteti më i hershëm; nga stoku i tyre do të vinte Pirro, mbreti epirot i famshëm për luftën e tij fitimtare ose të pasuksesshme për të pushtuar Romën (Pyrros ishte një nga emrat e tij; ai u quajt edhe Neoptolemus).

Shtëpia e tyre pretendonte prejardhjen nga dinastia Eacid e Akilit mitik dhe nëpërmjet tij nga mbreti i Eacus-it të Aeginës, një ishull Saronik (Egje, afër Peloponezit) që në antikitet kishte kundërshtuar hegjemoninë detare athinase – i gjithë klani molos mbahej tradicionalisht në të jenë pasardhës të një Neoptolemi më të madh, djalit të Akilit dhe një vajze të mbretit të Skyros, ishullit verior të Egjeut nga i cili Akili kishte nisur luftën kundër Trojës. Fisi ishte i lidhur ngushtë me faltoren në Dodonë, ndoshta orakullin më të vjetër dhe më të respektuar në botën pellazge.

Pak para lindjes së Olimpias, në fakt, kishte pasur një pushtim të mbretërisë molosiane nga një lidhje fisnore ilire nën mbretin Bardhylin e Dardanisë, gjoja për të rivendosur në fron një mbret të rrëzuar epirot, në aleancë me tiranin e Sirakuzës, një koloni greke që synonte të thyente ndikimin e Epirit në Mesdhe (në oborrin e të cilit pretenduesi ishte strehuar). Pas masakrës së shumë molosëve, ushtria e kombinuar sirako-ilire u mund nga spartanët, mbreti i të cilëve Agesilaus marshoi në veri në mbrojtje të Epirit (ai kishte pasur një histori të mbrojtjes së shteteve të largëta nga inkursionet e huaja, si monark i një qyteti i lartë). Një tjetër pushtim i tillë u krye kur Olimpia ishte në adoleshencë, përsëri nga i njëjti Bardhyl; këtë herë mbreti i lartpërmendur Arybbas (Neoptolemusi i vdekur) evakuoi të gjithë popullsinë mollosiane dhe ra mbi dardanët ndërsa ata ishin të përfshirë në plaçkitje, duke i shpartalluar. Mbreti Bardhyl jetoi deri në moshën 90-vjeçare, duke e detyruar ndonjëherë edhe Maqedoninë t’i paguante haraç falë hegjemonisë së tij të gjerë mbi fiset ilire, derisa u vra në betejë nga Filipi II, babai i Aleksandrit.

A ishte Aleksandri i Madh gjysmë ilir?

Ka mundësi. Aleksandri i Madh ishte djali i Filipit II dhe mbretëreshës së tij Olimpias. Kurse Olimpia ishte e bija e mbretit të Epirit në Greqinë Veri-Perëndimore, familja e së cilës e gjurmoi veten në Akilin e Luftës së Trojës (babai i saj u emërua sipas djalit të Akilit). Familja Filipit pretendoi Herakliun si themeluesin e tyre, por nëna e tij Euridika ishte nga “Maqedonia e Sipërme” dhe disa burime thonë se ajo ishte nga një fis ilir.

Ndërsa kjo është sigurisht e mundur, unë do ta imagjinoja nëse ata do të kishin qenë me origjinë ilire, ata ndoshta do të ishin helenizuar për disa breza në mënyrë që ajo të kishte qenë një ndeshje e pranueshme për mbretin maqedonas, një “mbretëreshë barbare” do të kishte ngritur komente, veçanërisht. pasi ajo ishte e përfshirë në mënyrë të famshme me punët shtetërore, si dhe me kulte të ndryshme fetare. Shumica e burimeve që pretendonin se linja e Aleksandrit ishte ilire ishin qysh nga epoka romake, kështu që janë larguar pak nga jeta e tyre. Sigurisht, nëse dikush i besonte Olimpias, atëherë Aleksandri ishte djali i Zeusit, kështu që kjo do të ndryshonte gjithçka…

Po pse Aleksandri i Madh iku në Iliri kur tensionet për fronin ishin rritur në Maqedoni?

Ai iku atje sepse Iliria nuk ishte një armik tradicional i Maqedonisë dhe pasi pati një incident me të atin për të qenë trashëgimtar ligjor ose jo, që për pak do t’i kushtonte jetën, kjo ishte një zgjedhje logjike. Ja çfarë ndodhi sipas burimit antik, Plutarku në biografinë e Aleksandrit: “ Në dasmën e Kleopatrës, me të cilën Filipi ra në dashuri dhe u martua, pasi ajo ishte shumë e re për të, xhaxhai i saj Attalus në pijen e tij dëshironte që maqedonasit t’i luteshin perëndive t’u jepnin atyre një pasardhës të ligjshëm të mbretërisë nga mbesa e tij. Kjo e acaroi aq shumë Aleksandrin, sa duke i hedhur një filxhan në kokë, “Ti zuzar”, tha ai, “çfarë, atëherë jam një bastard?” Atëherë Filipi, duke marrë anën e Attalusit, u ngrit dhe do ta kishte qëlluar djalin e tij; por për fat të mirë për të dy, ose inati i tij i ngutshëm, ose vera që kishte pirë, ia rrëshqiti këmbën, saqë ra përtokë. Në të cilën Aleksandri e ofendoi me qortim mbi të: “Shiko atje,” tha ai, “njeriu që bën përgatitjet për të kaluar nga Evropa në Azi, u përmbys duke kaluar nga një vend në tjetrin.” Pas kësaj shthurjeje, ai dhe nëna e tij Olimpia u tërhoqën nga shoqëria e Filipit dhe kur e vendosi atë në Epir, ai vetë u tërhoq në Iliri. Në këtë kohë, Demarati Korintasi, një mik i vjetër i familjes, i cili kishte lirinë të thoshte çdo gjë mes tyre pa ofendim, duke ardhur për të vizituar Filipin, pasi mbaruan komplimentet dhe përqafimet e para, Filipi e pyeti nëse grekët ishin miqësorë. me njëri-tjetrin. “Nuk do të bëhesh keq”, u përgjigj Demarati, “të jesh kaq i përkushtuar për Greqinë, kur e ke përfshirë shtëpinë tënde në kaq shumë mosmarrëveshje dhe fatkeqësi”. Ai ishte aq i bindur nga ky qortim stinor, saqë dërgoi menjëherë të birin në shtëpi dhe me ndërmjetësimin e Demaratit fitoi që ai të kthehej.

Kjo ndodhi në vitin 336 para Krishtit kur situata ishte e tillë: Filipi e kishte zgjeruar jo pak Maqedonisë dhe kishte nënshtruar territoret e afërta. Ilirët ishin ndër të parët me të cilët u mor 20 vjet më parë para mërgimit të Aleksandrit, rastësisht kur lindi Aleksadri i Madh, në vitin 356 para Krishtit. Përsëri, sipas biografisë së Aleksandrit nga Plutarku, kjo ndodhi edhe kur Filipi fitoi lojërat olimpike (grekët vetëm në antikitet): Menjëherë pasi Filipi kishte pushtuar Potidea, ai mori këto tre mesazhe njëherësh, se Parmenio kishte përmbysur ilirët në një betejë të madhe, se kali i tij i garës kishte fituar kursin në Lojërat Olimpike dhe se gruaja e tij kishte lindur Aleksandrin. Pra, ne e dimë se ilirët mundur, kishin humbur territore dhe nuk përbënin asnjë kërcënim, por ishin më tepër një shtet vasal pas kësaj. Pra, nuk ishte e çuditshme që Aleksandri të shkonte atje. Nëse shikoni hartën, ai fillimisht kishte shoqëruar nënën e tij në pallatin e vëllait të saj në Epir. Nga atje ai mund të shkonte ose në jug në Akarnani që ishte e parëndësishme në atë pikë, ndoshta Thesalia që e kishte quajtur Filipin është “tagus” – mbret kështu që nuk ishte një zgjedhje e mirë ose mbreti i ilirëve që ishte nënshtruar nga Parmeni, por prapë mund të përdorni një princ maqedonas. Dhe princi maqedonas mund të përdorte disa trupa ilire nëse do të bënte një përpjekje të detyruar për fronin. Kjo nuk ishte e paimagjinueshme për kohën. Në fakt kishte ndodhur më parë thonë grekët, por më tepër e lidhje edhe linja e tij ilire.

Diku në të majtë të hartës, në Lyncos/Lyncestis, në vitin 424 p.e.s., Perdicas II i Maqedonisë kërkoi ndihmën e spartanëve kundër Arrhabeaus-it të Lyncestis, i cili me ndihmën e ilirëve donte të rrëzonte dinastinë Argead për kontroll mbi Maqedoninë. Dhe kjo përkundër faktit se ilirët fillimisht konsideroheshin si mercenarët e Perdikas. Siç raporton Tukididi (Thuk. 4.126): mbërriti lajmi se ilirët e kishin tradhtuar Përfikën dhe ishin bashkuar me Arrhabeun; dhe frika e frymëzuar nga karakteri i tyre luftarak bëri që të dyja palët të mendojnë se është më mirë të tërhiqeshin. Spartanët arritën ta tërhiqnin dhe u tërhoqën shëndoshë e mirë si dhe maqedonasit, por ekspedita dështoi dhe Arrhabeaus mbeti pa pjesë në Lyncestis,( Lin) megjithëse nuk arriti të marshonte kundër Pellës dhe të rrëzonte Argeadët.

Është mjaft interesante kur vetë Aleksandri mori fronin, disa nga kundërshtarët e tij ikën në…Persi. Përsëri në biografinë e Plutarkut për Aleksandrin: Në atë kohë në ushtrinë e Darit ishte një refugjat maqedonas, i quajtur Amyntas, një njeri që e njihte shumë mirë karakterin e Aleksandrit. Ky njeri, kur pa Darin që synonte të binte mbi armikun në kalime dhe ndotje, e këshilloi me zell që të qëndronte aty ku ishte, në fusha të hapura dhe të gjera, sepse kjo ishte përparësia e një ushtrie të madhe. Dhe kjo konfirmohet nga biografi tjetër i Aleksandrit, Arriani: Mercenarët grekë që formuan garnizonin e Efesit, kapën dy trirema efesiane dhe u nisën për të ikur. Ata shoqëroheshin nga Amyntas, 147 i biri i Antiokut, i cili kishte ikur nga Aleksandri nga Maqedonia, jo sepse kishte marrë ndonjë lëndim nga mbreti, por nga keqdashja ndaj tij, dhe duke menduar se nuk ka gjasa që ai të pësonte ndonjë keqtrajtim prej tij (për shkak të pabesisë së tij). Ashtu si në kohët moderne kur një djalë që ikën nga një vend shkon në një vend armik me marrëdhënie të këqija ose aspak diplomatike me atdheun e tij, grekët e lashtë bënë të njëjtën gjë. Një shembull më i famshëm është ai i djalit që goditi persianët dhe dërgoi Kserksin, perandorin pers, të tërhiqej pas betejës së Salaminës.

Vrasja e burrit dhe pranimi i djalit

Në Epir Olimpia gjeti vëllanë e saj tashmë në fronin Molosian. Me ndihmën e Filipit disa vite më parë, Aleksandri Molosi kishte nisur madje procesin e krijimit të një Aleance Epirote, një shtet federativ i bashkuar që u zgjerua përtej Molosisë dhe që fillimisht përfshinte, përveç Molosisë, Kasopenë dhe Thespotinë ( Çamërinë), Na thuhet se Olimpia nisi një komplot që përfshinte ndërkohë që vëllai i saj sulmonte Maqedoninë fqinje.

Megjithëse një pushtim i suksesshëm i Maqedonisë nga forcat epirote do të kishte qenë i vështirë, Filipi kishte frikë nga ndikimi i Olimpias në projekte të tilla. Për këtë, ai kërkoi të rinovonte dhe forconte aleancën e tij me Epirin duke i ofruar vëllait të Olimpias Kleopatrën, vajzën e tij me Olimpian (pra mbesën e Aleksandrit). Sundimtari epirot pranoi propozimin që rivendosi ndikimin e Filipit dhe izoloi Olimpian.

Festimet e dasmës midis Kleopatrës dhe Aleksandrit I të Molosisë u zhvilluan në verë në Aegae, kryeqyteti i vjetër maqedonas. Në ato festime, Pausanias i Orestis, një roje mbretërore, vrau mbretin. Aleksandri dhe grupi i tij shpejt mposhtën vrasësin dhe me të njëjtën shpejtësi shpallën Aleksandrin III si mbretin e ri. Sundimtari i ri drejtoi menjëherë një spastrim kundër çdo të kënaquri në fron dhe armiqve. Ai ekzekutoi kushëririn e tij Amyntas IV, i cili ishte për shumë një trashëgimtar i ligjshëm. Në Attalus u dërguan vrasës të cilët e kishin ofenduar Aleksandrin, duke e vrarë edhe atë.

Kthimi në Maqedoni

Olimpia u kthye në Maqedoninë e Aleksandrit. Me urdhër të saj, ushtarët vranë të venë tjetër të Filipit, Kleopatrën/Euridikën dhe vajzën e saj të mitur, Europa. Shumë më pas besuan se Olimpia qëndronte pas vrasjes së burrit të saj, Filipit. Ajo kishte motivin (vrasja e Filipit e pengoi Kleopatrën/Euridikën si një “maqedonase e pastër” të lindte një djalë me legjitimitetin “maqedonas të pastër”; kjo lejoi ngjitjen e padiskutueshme të djalit të saj Aleksandrit në fron). Tregime të tjera përmendin që Olimpia i bënte respekt trupit të Pausanias (vrasësit të Filipit) dhe jo atij të Filipit.

Është e paqartë nëse llogaritë që inkriminojnë Olimpian janë fabrikuar, ose, bazuar në motivin e saj, ka disa elementë të së vërtetës në to. Nëse Olimpia qëndronte pas atentatit, në të duhet të ketë qenë edhe të afërm të tjerë të Filipit, pasi ajo vetë ishte larguar në Epir. Në këtë skenar, i dyshuari tjetër më i afërt do të ishte vetë Aleksandri i Madh. Më pas gjërat ndërlikohen aq shumë sa studiuesit duhet të bien dakord që Olimpia nuk kishte asnjë rol domethënës në vrasje; edhe autorët e lashtë nuk e kanë vënë në mënyrë eksplicite vrasjen tek Olimpia.

Reputacioni në rritje i Olimpias

Pranimi i Aleksandrit hapi rrugën për rëndësinë e Olimpias në Maqedoni. Autoriteti i Olimpias në Maqedoni konfirmohet veçanërisht në një mbishkrim të datës 330-326. Ai liston marrësit e dërgesave të grurit nga Kirena gjatë kohës së zisë së bukës. Midis emrave të shteteve dhe sasisë përkatëse të relievit/subvencionit të tyre, shfaqen vetëm dy emra individualë: Olimpia dhe Kleopatra vajza e saj. Konkretisht sasia e drithit të Olimpias ishte 72,600 medimos (të paktën 3,760,680 kg), e dyta pas 100,000 medimos të Athinës. Kjo do të thotë se Olimpia po vepronte si udhëheqëse shtetërore në këtë çështje, konkretisht ajo ishte sinonim i Maqedonisë.

Olimpia kultivoi një reputacion popullor dhe me reputacion midis popullsisë. Popullariteti i saj në Athinë është veçanërisht domethënës. Sipas Lyngsnes: “Olympias duket se ka pasur shumë mbështetësit në Athinë. Olimpia vërehet nga Hyperidi në fjalimet e tij për dhurimin në tempuj, dërgimin e lidhur në “udhëtime për blerje” në agorën e madhe në Athinë, si dhe duke iu drejtuar ekklesia [asamblesë] athinase përmes letrave në disa raste” Në vitin 324, Olimpia kishte kapacitetin dhe autoritetin për të dërguar një ambasadë në Athinë, duke kërkuar ekstradimin e Harpalusit (thesarit të Aleksandrit që u bë mashtrues).

Pozicioni i privilegjuar i Olimpias në Maqedoni binte ndesh me rolin e Antipatrit si guvernator i Maqedonisë (sundimtar në mungesë të Aleksandrit). Në vend të një fërkimi burokratik, tensionet midis Olimpias dhe Antipatrit ishin të një natyre karakteristike/personale. Në fakt, tensionet mes të dyve u intensifikuan aq shumë sa Aleksandri duhej të ndërhynte vetë për të parandaluar një destabilizimin e Maqedonisë. Në përputhje me rrethanat, mbreti i kërkoi Olimpias të tërhiqej në Epir me Kleopatrën që zuri vendin e nënës së saj në Maqedoni. Në vitin 324, Olimpia ishte në Epir.

Rënia e Perandorisë Maqedone

Në vitin 323, Aleksandri III iu nënshtrua sëmundjes dhe vdiq në Babiloni. Një gjueti e etur për pushtet pasoi midis pasardhësit të Aleksandrit. Në Epir, Olimpia ishte tashmë larg politikës së prerë, e lirë të mbante zi për humbjen e saj. Raportet sugjerojnë se ajo i besonte thashethemet se Kasandri dhe vëllai i tij Iolaos kishin helmuar Aleksandrin me udhëzim të Antipatrit. Kjo shpjegon urrejtjen e saj natyrale për Kasandrin.

Pas vdekjes së Aleksandrit të Madh, Olimpia kërkoi që nipi i saj, Aleksandri IV, të bëhej mbret. Megjithatë, një regjent i quajtur Kasandër sundoi në vend të nipit të saj pas një sërë luftërash pasardhëse. Ideja ishte që Kasandri do ta kthente fronin derisa Aleksandri IV të bëhej më i rritur. Kjo nuk ishte mjaft e mirë për Olimpian, pasi ajo kishte frikë se Kasandri do të ruante kontrollin e tij në pushtet. Ajo pushtoi Maqedoninë me ushtrinë e saj nga Epiri, e cila tani drejtohej nga kushëriri i saj. Ushtria e Olimpias arriti të kapte qindra njerëz besnikë të regjentit dhe i ekzekutoi të gjithë pasuesit e Kasandrit në vitin 317 p.e.s

Në vitin 318, Poliperkoni i dërgoi fjalë Olimpias në Epir duke i ofruar asaj kujdestarinë (“epimeleia”) të nipit të saj Aleksandrit IV. Regjentit i nevojitej popullariteti dhe karizma e Olimpias që me sa duket i mungonte mes bashkëmoshatarëve të tij maqedonas. Madje, Diodorus përmend se Polyperchon i ofroi Olimpias rolin e “prostasisë bazike”, një detyrë e paqartë me autoritet dhe rëndësi të lartë.

Olympia kaloi pothuajse dy vjet duke vlerësuar ofertën e Polyperchon-it për prostasinë. Në këtë proces, ajo i kërkoi Eumenes (një gjeneral besnik i Aleksandrisë) me letra për mendimin e tij. Ky i fundit e këshilloi atë të lëvizte me kujdes, duke mos anuar hapur me një fraksion përpara se të luftonte, zbuloi më shumë njohuri.

Ndërhyrja në luftërat e trashëgimisë

Në verë ose në vjeshtë 317, Olimpia vendosi: ajo pranoi ofertën e Polyperchon-it. Megjithatë, kur ajo bëri lëvizjen e saj, aleatët e saj ishin në humbje; Eumeni po luftonte në një luftë të pafitueshme në Azi, ndërsa Kasandri kishte shtypur trupat e Poliperkonit në Greqi. Megjithatë, Olimpia e dinte se nëse linja e Aleksandrit do të mbijetonte, ajo duhej të merrte kujdestarinë e Aleksandrit IV. Nëse ajo do të qëndronte joaktive, ekzekutimi i kësaj të fundit do të ishte çështje kohe.

Pasi Olimpia iu bashkua konfliktit, ajo e kaloi Polyperchon-in si për shkak të popullaritetit të saj më të madh ashtu edhe për shkak të forcave më të mëdha që komandonte. Aeacides, mbreti i Epirit, i dha asaj shumicën e forcave, duke e mbështetur edhe vetë. Përfshirja e Olimpias e ktheu konfliktin midis Poliperkonit dhe Kasandrit në një konflikt midis saj dhe Kasandrit.

Adea/Eurydice, gruaja e mbretit Philip Arrhidaeus dhe aleate e Kasandrit, ishte e vendosur ta mbante Olimpian joaktive. Më në fund erdhi në një konflikt midis dy grave Argead që përfaqësonin dy degë të ndryshme, tradicionalisht konfliktuale, Argead. Kundërshtarja e Olimpias, Adea, e kuptoi se lënia e një Argeadi tjetër shumë të vlerësuar të merrte kujdestarinë e Aleksandrit IV, do ta ulte bashkëshortin e saj Arrhidaeus dhe veten në status inferior dhe të papërfillshëm. Kështu, nxitimi i Adeas për të takuar ushtrinë e Olimpias në betejë të hapur me ushtrinë e saj maqedonase.

Triumfi në Euia; Pastrimi në Pellë

Të dy forcat u takuan në Euia, një vend i paidentifikuar në trojet e Dasaretëve (Shqipëria aktuale juglindore). Këtu, Olimpia doli përpara e veshur si Bacchante nën ritmin e një daulleje. Ky akt bëri jehonë me përkushtimin e trupave maqedonase ndaj Dionisit në radhët kundërshtare. Më e rëndësishmja, në mendjen e maqedonasve, Olimpia përfaqësonte stabilitetin dhe lavdinë; figura e saj duke qenë një simbol i rendit dhe prosperitetit të përjetuar gjatë mbretërimit të Filipit dhe Aleksandrit. Si rezultat, shumica e ushtrisë së Adeas dezertoi në anën e Olimpias.

Mbreti Philip Arrhidaeus dhe grupi i tij ranë rob në vend. Menjëherë pas kësaj, edhe Adea ra në robëri ndërsa përpiqej të bënte rrugën për në Amfipolis me Poliklin, një nga konsulentët e saj. Pas fitores, Olimpia mori një emër tjetër, “Stratonice” që do të thotë “komandant fitimtar”.

Pas Euias, Olimpia, me Arrideun dhe Adean rob, hyri fitimtare në Pella, ku mori fizikisht kujdestarinë e Aleksandrit IV. Ajo e shënoi kthimin e saj në Maqedoni me një spastrim. Olimpia i kishte murosur Arrideun dhe Adean, më pas e ekzekutuan të parën (që kishte sunduar teknikisht për gjashtë vjet e dy muaj) dhe këtë të fundit e detyroi të vetëvritej. Gjithashtu, mbretëresha e re regjente vrau gjithashtu rreth njëqind fisnikë maqedonas besnikë ndaj Kasandrit, mes të cilëve edhe vëllai i Kasandrit, Nikanori.

Me ekzekutimin e Adeas dhe Arrhidaeus, nipi i Olimpias, Aleksandri IV, u bë mbreti i vetëm i Maqedonisë në moshën gjashtë vjeçare. Për shkak të moshës së tij, Olimpia mund të sundonte në mënyrë efektive të padiskutueshme.

Pastrimi i Olimpias e siguroi atë nga pretendentët me prejardhje Argead. të majtët ishin pjesë e grupit të saj: Aleksandri i ri IV, vajza e saj Kleopatra dhe njerka e saj Selaniku. Megjithatë, shkalla e ekzekutimeve të tilla dëmtoi ndjeshëm reputacionin e saj në mesin e maqedonasve. Justini e përmbledh këtë politikë shkatërruese duke thënë se Olimpia “bëri një masakër të madhe midis fisnikërisë në mbarë vendin, si një grua e tërbuar dhe jo një mbretëreshë, ajo e ktheu favorin me të cilin konsiderohej në urrejtje” (XIV.VI.I).

Kundërpërgjigja e Kasandrit

Gjatë gjithë periudhës së kthimit dhe vendosjes së Olimpias në Maqedoni, Kasandri qe ngatërruar në jug në rrethimin e Tegeas, Peloponez. Pas lajmeve për punët në Maqedoni që i mbërrinin, ai shpejt u pajtua me tegeanët dhe udhëhoqi ushtrinë e tij në marshim drejt Maqedonisë. Etolët, aleatë të Olimpias, kishin zënë kalimet në Termopile, duke bllokuar hyrjen e Kasandrit në Thesali, dhe kështu, në Maqedoni. Kjo e detyroi Kasandrin në një rrugë alternative. Ai siguroi varka dhe maune nga Locris dhe Eubea dhe e dërgoi ushtrinë në Thesali, duke shmangur bllokadën në Thermopylae. Cassandre et Olympia (Cassander dhe Olympias).

Kasandri duhej të shmangte dy bllokada të tjera të mundshme: Polyperchon kishte vendosur ushtrinë e tij në Perrhabeia gati për të kapur përparimin e Kasandës. Ndërkohë, Olimpias në ndihmë mund t’i vinte edhe Aeacidët e Epirit nëse ishte e nevojshme. Kështu, Kasandri dërgoi një detashment të forcave të tij për të përfshirë Poliperkonin ku ndodhej. Ajo forcë ishte e mjaftueshme për ta mbajtur Poliperkonin nën kontroll. Njëkohësisht, një forcë tjetër e Kasandës i mbajti Aeacides joaktive. Duke mësuar për përparimin e Kasandës, Olimpia dërgoi gjeneralin e saj të sapoemëruar Aristonous për të kapur Kasandrin.

Mbretëresha regjente mbështetej në besnikërinë dhe përvojën Aristonous: ai kishte marrë pjesë në ekspeditat e Aleksandrit si somatofilaks, një nga truprojat e shtatë më të nderuar. Ana e tij me Olimpian tregon se mbretëresha mund të mbështetej ende te disa gjeneralë të lartë, pavarësisht nga spastrimet që ajo kreu ndaj disa fisnikëve maqedonas. Kontrolli aristonik i Amfipolisit mund të rezultojë gjithashtu i vlefshëm për takimin me çdo përforcim të mundshëm. Ndërkohë, Olimpia u tërhoq nga Pella në Pydna, së bashku me Selanikun, Roksanën (nëna e Aleksandrit IV), Aleksandrin IV, Deidameinë (vajza e Aeacidit).

Rrethimi i Pydnas dhe ekzekutimi Olimpias

E vetme në Pydna, mund të mbështetej në një forcë shumë të vogël, pa asnjë ndeshje për ushtrinë e afruar të Kasandrit. Kontigjenti i disponueshëm përbëhej vetëm nga disa ushtarë të oborrit, disa kalorës ambrakë dhe disa elefantë të Poliperkonit. Mbretëresha shpreson qartë në një ndihmë detare nga Eumenes. Kjo është arsyeja pse ajo zgjodhi Pydnën në vend të Pellës: në këtë port, ajo mund të merrte çdo ndihmë detare shpejt dhe me lehtësi. Aq shumë për përpjekjet e Olimpias, sepse Kasandri arriti në Pydna brenda një kohe të shkurtër, duke rrethuar qytetin dhe duke bllokuar portin e tij. Rrënojat e Pydna në Pieria (Archaia Pydna aktuale në Greqi). Olimpia u dorëzua në fund të vitit 316, pasi Kasandri i premtoi sigurinë e saj. Mbretëresha duhej t’i dërgonte një letër personale Aristonousit në Amfipolis që ai, ende besnik, të hiqte dorë nga lufta. Megjithatë, pas dorëzimit të saj, Kasandri mblodhi një “kuvend të maqedonasve” për të gjykuar mbretëreshën. Ky kuvend e dënoi me ekzekutim. Ushtarët e parë të dërguar për të kryer dënimin, të vetëdijshëm për denjësinë e Olimpias (“axioma”), nuk mund të vendosnin shpatën mbi mbretëreshën. Kasandri duhej të dërgonte një njësi tjetër të përbërë nga anëtarë të familjes së njerëzve që Olimpia kishte ekzekutuar për të vrarë mbretëreshën. Dhe në një skenë të denjë për një tragjedi greke, Justin shkruan sa vijon: “Olympias, duke parë burra të armatosur që po përparonin drejt saj, të kërrusur nga shkatërrimi i saj, shkoi vullnetarisht për t’i takuar, e veshur me veshjet e saj mbretërore … ajo nuk iu shmang shpatës ose goditjes, ose të bërtiste si një grua … Ndërsa po mbaronte, thuhet se ajo i ka rregulluar flokët dhe i ka mbuluar këmbët me mantelin e saj, që të mos dukej asgjë e pahijshme rreth saj” .

Si një princeshë e Molosit, Olimpia ishte mësuar të trajtohej si një individ i klasit të lartë dhe zotëruese e pushtetit mbi të tjerët. E njohur si një “princesha tigreshë” e Shtëpisë e Maqedonisë, Olimpia ishte ndër ata që u konsideruan super- gratë e shekullit të tretë p.e.s.6. Statusi i saj si super-grua i është akredituar asaj personalitet pasionant, posesiv, mizor dhe xheloz që mban ndikimin e saj të paftuar mbi njerëzit në pushtet (p.sh., Filipi, Antipatri, Kasandër).

Historianët e quajnë Olimpian ndërhyrëse, arrogante dhe kokëfortë. Por pa ndikimin e saj te një Aleksandër i ri i Madh, ai mund të mos ishte bërë figura legjendare që njohim sot.

Bibliografia

akademia e shkencave e shqipërisë. instituti i historisë. historia e popullit shqiptar, i, p. 94-95. botimet toena, 2002.

blackwell, ch. w. (2005). athens and macedonia, in the absence of alexander. a publication of the stoa: a consortium for electronic publication in the humanities, r. scaife and a. mahoney, edd.

diodorus. bibliotheca historica.

justin, m. i. epitoma. historiarum philippicarum. pompei trogi.

kittelä s-i. (2013). dodona and neoptolemus.

lyngsnes ø w. (2018). the women who would be kings. trondheim.

plutarch. life of alexander.

ragnor, b. (2017). alexander i of molossia and the creation of apeiros. chiron. mitteilungen der kommission für alte geschichte und epigraphik des deutschen archäologischen instituts. sonderdruck aus band.

whitehorne j. e. g. (1994). cleopatras. routledge, 2001.

macurdy (1927) 202, the author describes these super-women as being those who can fight with enemies

on the battlefield, command garrisons and defy those in power when they disagreed of their methods.

hamilton, j. r., “alexander’s early life,” greece & rome 12 (1965) 117-124. olympias’ influence over

antipater is established over the macedonian throne after philip died. olympias was determined to have

her children rule the macedonian throne, which was against antipater’s wishes.

hammond, n. g. l., “some passages in arrian concerning alexander,” the classical quarterly 30

(1980) 455-476.