Elez Osmani, Prishtinë-New York, 2024/
Nëse, një parathënie e një libri e shkruar nga autori, ka për qëllim të tërheqë vëmendjen lexuesit, duke ofruar informacion në lidhje me përvojën krijuese, njohuritë që ofron, ose frymëzimin që i ka dhënë tema që ka trajtuar, si dhe kontekstin historik të materialit që ka shfrytëzuar për hartimin e veprës, më duhet të them që në fillim, se nuk i kisha as parapërgatitjen fillestar për hartimin e kësaj vepre. Nuk e kisha as si ide. Mirëpo, nëse një parathënie shkruhet nga autori, që të tregojë rrugën që ka ndjekur për hartimin e saj, atëherë mund të them, se jo kot, rasti është mbret i botës, kanë thënë të mençurit. Falë kësaj rastësie, sot kam nëpër duar një material të tërë, kryesisht një letërkëmbim madhështor, por edhe krijimtari origjinale, të njërit nga atdhetarët që kanë lënë gjumë për historinë e popullit shqiptar. Fjala është për veprën e gjithanshme të Vasil Germenjit.
Një ditë, derisa banoja në Brox të Nju Jorkut, më telefonon Muharrem Krreku, i cili ishte nga Juniku, por që banonte dhe punonte si kontraktor në Long Island të NY. Nga ana tjetër e telefonit, më thotë :”O dajë, jam duke e meremetuar një bodrum të një shtëpie, këtu në Long Island. Pronarja e shtëpisë më thotë, se çdo mbeturinë ta gjuaj në kontejner. Duke punuar, po shohë disa letra, gazeta, libra të vjetër, të gjitha në gjuhën shqipe, Janë disa kuti të mbushura me materiale të ndryshme. Çka të bëj? A janë me interes që të ruhen’’?
Pasi e dëgjova, i them shkurt: ‘‘Mos i hedh’’! Pastaj vazhdova, ‘‘nëse nuk t’i zë makina, mund të vijë edhe unë e t’i marrim’’. ‘‘Jo, më thotë, mos u merakos se e kam kamionin e vogël me vete dhe kam mjaft vend. Në mbrëmje t’i sjellë në shtëpi’’. Të gjitha ato materiale m’i solli në Bronx. Në ndërkohë, i paketova në kuti të plastikës, kurse pas një kohe, i ngarkova në makinën time, të cilën po e dërgoja në Kosovë. Kështu, të gjitha ato materiale shkrimore, nga porti i Nju Xhersit, me anije i nisa për në portin e Durrësit. Pas një muaj, anija kishte mbërritur në Durrës. I mora dhe i vendosa në shtëpinë time, në Prishtinë. Në pushimet e verës, kur u ktheva në Kosovë, fillova t’i shfletojë, t’i kontrollojë, në mënyrë që të njihesha me lëndën e atyre shkrimeve. Në këtë mënyrë, e kuptova se ai ishte “arkivi” i Vasil Germenjit. Unë, në të vërtetë, as që e dija se kush ishte Vasil Germenji. Ndoshta e kisha dëgjuar vetëm si emër. Pasi kisha shfletuar mjaft shkrime nga ai material, kisha marrë njohuritë e përgjithshme nga tërë ajo lëndë shkrimore, e thirra në telefon Z. Idriz Lamaj, ish- gazetar i ‘‘Zërit të Amerikës’’, por edhe njohës i mirë i mërgatës shqiptare të asaj periudhe. I fola për çka bëhej fjalë. Sa mund ta përfytyroja përmes bisedës, Idrizi ishte gëzua shumë nga kjo gjetje e rastësishme. I erdhi aq shumë mirë, që kishte shpëtuar, së paku një pjesë e atyre shkrimeve nga tërësia e dokumentacionit të Vasil Gërmenjit, me të cilin, më thoshte se kishin punuar një kohë bashkë. Por, po ashtu, nga ato që i tregoja, ishte i befasuar me faktin se si kishin përfunduar “shkrimet “ dhe puna tij në Long Island, kur dihej se Vasil Germenji kishte vdekur në Florida!
Në fillim e pyeta: ‘‘Është një përkthim nga gjuha frënge, nga Vasil Germenji me titull “Gjashtë muaj histori e Shqipërisë”, si thua ke njohuri se a është botuar’’? Pas pak më thotë, ‘‘Nuk më kujtohet, por po do të interesohem çka mund të gjejë’’. Në ndërkohë i them që të mos merrej fare me atë punë, ngase ‘‘materialin’’ do të ta kthejë që të merresh ti me të, sepse, jo vetëm e njeh mirë këtë materie, por edhe keni punuar bashkë, si dhe keni zhvilluar të njëjtën veprimtari.
Idrizi me thotë shkurt: ‘‘Unë nuk kam mundësi fizike që të merrem me te. Përvishu punës për ta ndriçuar figurën e Vasil Germenjit. Do të më kesh për krahë. Do ta kesh ndihmën time të vazhdueshme. Pasi ke punuar në Programin Dokumentar të TVP-së, ke përvojë si hartohen dokumentarët, andaj jam i bindur se tërë atë dokumentacion do ta sistemosh mirë’’. Idrizi me ”lëshoi në det dhe më tha, noto’’.
I hyra punës. Fillimisht në ndarjen e gazetave dhe të revistave, sigurisht numrat që ishin, pastaj fillova sistemimin e letrave të shumta nga tërësia e letërkëmbimit të tij. Pastaj bëra radhitjen e shkrimeve, të komenteve dhe të raporteve të ndryshme të tij, të shkruar në gjuhën shqipe, në gjuhën angleze dhe në gjuhën frënge.
Duke u marrë me gjithë atë krijimtari të Vasil Germenjit, ndava mendjen që në këtë botim të përfshihen këto përmbajtje:
1. Punime të shkruara për Vasil Gërmenjin,
2. Shkrime autoriale, disa nga ato shkrime të tij,
3. Poezitë e tij, të shkruara dhe te radhitura në një fletore xhepi,
4. Pjesë nga ditari i tij, si dhe
6. “Gjashtë muaj histori e Shqipërisë” Perkthimi i Shënimve te gjeneralit Descoin
5. Letërkëmbimin e tij vetëm në gjuhën shqipe, me personalitete te ndryshme të kohës kur kanë vepruar. *
Letërkëmbimi i tij ishte pjesa me e vështirë që të redaktohej. Ishin letra të shumta që mbërrinin deri në njëmijë faqe, si të dërguara personave të ndryshëm, por edhe të marra nga ata. Ishin të shkruara kaherë, në shumë vende të dëmtuara nga dhëmbi i kohës, kurse shumë nga ato ishin të shkruara me dorë. Do të thotë, kishte vështirësi që të radhiteshin. Një ditë, duke biseduar me ish kolegun Sabit Jahën, redaktor i shumë botimeve, ia tregova edhe hallin tim. Më tha se do të krijonte kontakt me një punëtore që ishte e angazhuar në Akademinë e Shkencave dhe të e Arteve të Kosovës, e cila merrej edhe me këtë punë. Ndoshta ka mundësi të merret me këtë punë. I tregova se janë shumë dorëshkrime, por të vështira që të radhiten. Pas një kohe biseduam me zonjën Mirëlinda Latifi, e cila pranoi të merrej me këtë punë, të cilën e ka kryer me sukses, për çka e falënderoj me shumë respekt.
Në tërësi, materialin e rishkruar dhe të përpunuar ia dorëzova sërish , z. Idriz Lama, që ta kontrollonte dhe ta redaktonte, por edhe ta plotësonte me ndonjë të dhënë nga “arkivi” i tij, nga publikimet e tij që mund t’i kujtoheshin. Studiuesi i zellshëm, Idriz Lama, këtë punë e ka bërë me kënaqësi të veçantë, edhe pse i lodhur nga mosha, por edhe nga shëndeti i lig. Disa ditë kemi punuar edhe në shtëpinë e tij, ku bashkëshortja e tij, zonja e nderuar Alma, na ka pritur, na ka nderuar dhe na ka respektuar ashtu si i kishte hije një zonje mikpritëse dhe shumë bujare. Në asnjë rast, nuk e kishte mërzi, që ia mbushnim shtëpinë me letra e dosje të ndryshme, por na shpesh edhe na jepte kurajë për punën që bënim. *
Ky libër, lexuesit shqiptar do t’i japë informacion shtesë dhe të ndryshëm mbi historinë tonë. Lexuesi do ta kuptojë një pjesë të historisë sonë, që nuk e kemi ditur dhe që nuk na e kanë mësuar, edhe përkundër faktit se personazhi kryesor i këtij libri, si dhe personazhet e tjerë, me të cilët ka bashkëvepruar janë pjesë e qenies sonë kombëtare. Të gjitha këto figura të historisë sonë, mjerisht të anatemuar, të ndarë, të izoluar nga procesi i përgjithshëm i zhvillimeve historike në jetën tonë kombëtare.
Prandaj, në këtë libër, ka informacione mbi personazhet, shkruhet dhe flitet për shumë ngjarje që kanë ndodhur para fillimit të Luftës së Dytë Botërore, por edhe pas saj, kurse pjesëmarrëse kryesore ishte Mërgata shqiptare, e cila me angazhimin e saj, me punën e palodhshme në shërbim të kombit, ka zënë vendin e merituar në elitën ndërkombëtare në tërësinë e proceseve kundër komuniste, andaj edhe janë pjesë e historisë se përgjithshme botërore.
Në anën tjetër, përveç fakteve historike lidhur me veprimtarinë madhore të mërgatës sonë, në libër ka edhe informacione të shumta dhe të ndryshme, që shpalohen përmes këtij letërkëmbimi. Ky letërkëmbim vinte dhe shkonte nga shumë shtete të botës, nga aty ku secilin nga këta mërgimtarë e kishin përplasur dallgët e jetës. Prandaj, këto letra, në një mënyrë, përmbushin rrjedhën e rrëfimit të ngjarjeve historike.
Kam bërë përpjekje që lexuesit ta kuptojë se nuk jemi bërës të historisë, por ne jemi pjellë e historisë, kurse historia është e rëndësishme, edhe për faktin se edhe ne, një ditë, do të kthehemi në të kaluarën.
Të mësuarit dhe të kuptuarit e ngjarjeve që kanë ndodhur në historinë tonë, lexuesit i ndihmon të ketë edhe një aspekt tjetër të informacionit për atë që ka ndodhur dje, si dhe për ngjarjet që ndodhin aktualisht, por mbase edhe të ngjarjeve që do të ndodhin në të ardhmen!
Përmbajta që është përfshirë në këtë libër është një mundësi më shumë, që lexuesi të njihet edhe me anën tjetër të rrjedhës së ngjarjeve historike, të zhvillimeve të ndryshme në jetën tonë historike, në mënyrën e bërjes politikë, por edhe në zhvillimet e përgjithshme shoqërore. Pra, jepet një pasqyrë e të gjitha atyre ngjarjeve që janë zhvilluar jashtë hapësirave të ndryshme shtetërore ku jetojnë shqiptarët e sotëm.
* Vlenë te theksohet se në shtëpin e tij ne Bronx, Z.Idrizi,ruan dokumentcionin te shumtë,me me vlerë të kësaj natyre,ndonëse një pjesë i ka dhuruar “Vatrës” , Arkivitit te Kosovës ,dhe publicistëve dhe studjuesve të ndryshem.
* Materialin e mbetur do ja dorëzoj Arkivit të Kosovës.
