Archives for May 2025

Kombi shqiptar dhe kodi i ruajtur në gurët e lashtësisë

May 12, 2025 by s p

Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/

Në fundin e shekullit XIX, kur rilindësit shqiptarë shpallnin përmes fjalës dhe pendës së tyre se kombi shqiptar është ndër më të lashtit në Evropë, ata nuk mbështeteshin në iluzione, por në kujtesën e një populli që kishte mbijetuar përmes shekujve mbi një bazë të pathyeshme: Dardaninë. Jo rastësisht, në çdo përpjekje për të gjetur gjenezën tonë, harta tërhiqet kah ajo hapësirë që sot përfshin kryesisht Kosovën, një territor që i ka rezistuar pushtimeve, harresës dhe asimilimit, sepse ka ruajtur kodin e shpirtit shqiptar në gurët e qytetërimeve të lashta, në gojëdhëna, në gjuhë, në zakon dhe në këngë.

1. Dardania si truall i qytetërimit të hershëm ilir

Dardania u përmend për herë të parë nga autorë si Straboni, Plini Plaku dhe Ptolemeu, si një nga mbretëritë më të rëndësishme të Ilirisë juglindore. Kryeqyteti i saj ishte Scupi (Shkupi i sotëm), ndërsa qytete si Ulpiana (afër Prishtinës), Vendenisi (Gjilan), Theranda (Suhareka) dhe Artana (Novo Brdo) ishin qendra të rëndësishme kulturore, ekonomike dhe ushtarake.

Në Ulpianë, gërmimet kanë zbuluar forume, terme, bazilika dhe mozaikë të një qytetërimi të zhvilluar romak, ndërtuar mbi bazën e një popullsie vendase ilire – dardanët. Emrat e gjetur në lapidarë, si Dardanos, Teuta, Scervia, janë dëshmi të vazhdimësisë ilire në këtë rajon.

2. Kodet gjuhësore dhe toponimike që dëshmojnë identitetin shqiptar

Një ndër dëshmitë më të forta të vazhdimësisë etnike është toponimia – emërtimet vendore që lidhen drejtpërdrejt me shqipen:

Prishtina: nga rrënja “prisht” ose “prrish”, që lidhet me toponimet e ujërave ose vendbanimeve të lashta;

Dardana: ruan vetë emrin e Dardanisë së lashtë;

Vushtrria (në antikitet Viciana): një vendbanim i njohur në dokumentet romake, me vazhdimësi të dokumentuar deri sot;

Gjakova, Deçani, Peja – emra që përmbajnë elementë të gjuhës shqipe dhe që nuk janë të përkthyeshëm apo të huazuar nga gjuhë të tjera ballkanike.

Gjuhëtarët si Eqrem Çabej dhe Shaban Demiraj kanë vërtetuar që shqipja ka një shtresë të lashtë ilire, sidomos në fjalorin bazë: “diell”, “mal”, “gur”, “vaj”, “mbath”, “dritë” – fjalë që nuk kanë asnjë lidhje me latinishten apo greqishten, por burojnë nga një fond gjuhësor autokton.

3. Vazhdueshmëria kulturore dhe simbolet e lashtësisë

Shqiptarët, në veçanti ata të Dardanisë, kanë ruajtur motive të lashta në veshjet, ritualet dhe këngët popullore. Simboli i kalit, për shembull, që shfaqet në mozaikët e Ulpianës, ruhet në tekstilin tradicional të Drenicës, si dhe në stolitë e grave nga Anamorava dhe Rugova.

Kënga epike me lahutë, e trashëguar brez pas brezi në Malësinë e Gjakovës dhe në Dukagjin, është dëshmi e ruajtjes së kodeve të epikës së lashtë ilire. Studiuesit kanë krahasuar këtë traditë me epikat e popujve indo-evropianë dhe kanë gjetur struktura të përbashkëta me Homerin, por me përmbajtje që lidhet fort me jetën shqiptare.

4. Dardania në vetëdijen kombëtare dhe në histori

Nuk është rastësi që Lidhja Shqiptare e Prizrenit nisi pikërisht në zemër të Dardanisë. Prizreni, qytet me rrënjë ilire, u kthye në vendin ku shqiptarët, të rrezikuar nga copëtimi pas Kongresit të Berlinit, u ngritën për të mbrojtur trojet. Prej aty do të vazhdonte përpjekja për shtetformim, e cila u përmbyll përfundimisht me çlirimin e Kosovës në vitin 1999.

Dardania nuk ishte vetëm një territor i lashtë, por edhe një truall simbolik i qëndresës kombëtare. Kjo u dëshmua edhe në vitet 1981, kur studentët shqiptarë në Prishtinë ngritën zërin për barazi dhe për Republikën e Kosovës – dhe më pas, me organizimin e rezistencës paqësore dhe të armatosur në vitet ’90.

5. Dardania si busull për të ardhmen kombëtare

Kur në diskursin politik dhe kulturor flasim për Shqipërinë dhe Kosovën si “një komb në dy shtete”, e kemi fjalën për një realitet historik dhe kulturor që e ka Dardaninë në themel. Në këtë rajon, që për shekuj është përpjekur të ndahet nga politika, por kurrë nga vetëdija kombëtare, janë ruajtur kodet e përkatësisë: gjuha, zakoni, riti dhe kujtesa.

Ndarja që solli historia politike, nuk arriti të zhdukë rrënjën e përbashkët. Ashtu siç pemët mund të kenë degë të ndara, por ushqehen nga e njëjta rrënjë, Shqipëria dhe Kosova janë një lis me dy degë. Dhe rrënja e këtij lisi shtrihet thellë në tokën e Dardanisë.

Ruajtja e kodit, ringjallja e vetëdijes

Dardania nuk është thjesht një emër antik në hartat romake. Ajo është një kujtesë kolektive që rreh në zemrën e kombit shqiptar. Është një hapësirë që na mëson se përkatësia nuk është çështje kufijsh, por e krijimit dhe ruajtjes së kodeve të përbashkëta – gjuhësore, kulturore, historike dhe shpirtërore.

Në këtë kohë të sfidave globale, ku identitetet shpesh relativizohen, është jetike të kujtojmë se të jesh shqiptar nuk është çështje dokumenti, por kodi. E ai kod, që nga Ulpiana te Prekazi, nga Prizreni te Gjakova, është ruajtur si trashëgimi dhe si betim.

Ky shkrim i kushtohet kujtesës së Dardanisë dhe thirrjes për bashkimin shpirtëror të shqiptarëve kudo që ndodhen. Një homazh për rrënjët tona të përbashkëta dhe një ftesë për të mos harruar se kush jemi, nga vijmë dhe ku duam të shkojmë.

Maqedonia e (Jo e) Veriut dhe gjuha që flet…por nuk dëgjohet”

May 12, 2025 by s p

Reagim nga Rafael Floqi/

Mirë se vini në S’ka Ndal e Paradokseve Ballkanike, ku flasim për gjithçka që s’ka kuptim… por ekziston! Sot – një udhëtim në republikën e çoroditur të Maqedonisë së Veriut, ku gjuha shqipe është zyrtare… vetëm kur nuk duhet të jetë. Nuk dua të tingëlloj si pesimist, disfatist apo – Zot na ruaj! – paranojak. Thjesht po përpiqem të jem realist në një shtet që funksionon mbi parimin e mosfunksionimit. Maqedonia e Veriut, apo më saktë Maqedonia e Paralelizmit Jetësor, është bërë një laborator eksperimental ku jetojnë dy specie të ndryshme njerëzore: shqiptarët që flasin një gjuhë që Kushtetuta e ka dëgjuar por nuk e pranon, dhe maqedonasit që flasin në emër të bashkëjetesës duke mbyllur veshët. Por… Maqedonia e Veriut është bërë një shtet i deformuar.

Jeton në dy dimensione paralele:

Në njërin – shqiptarët. Në tjetrin – maqedonasit.

Në mes – iluzioni i bashkëjetesës që shëtit nga dokumenti në foltore, por që në praktikë… funksionon aq sa funksionon interneti nëpër komuna. Dhe çfarë është “top tema” e ditës? Rritja e rrogave? Shëndetësia? Investimet?

Jo, jo…

Çështja më e nxehtë është: A lejohet shqipja në seanca gjyqësore? Sepse, siç e dimë të gjithë, drejtësia varet nga… alfabeti. Në këtë republikë të çoroditur, gjithçka duket sikur është marrë nga një skenar grotesk teatro-politik. Gjykata Kushtetuese – institucioni që në një vend normal do të garantonte drejtësinë – këtu ka marrë rolin e një redaktori gjuhësor me sindromën e gramatikës së pastër etnike. Në vend se të merret me krizat sociale, politike e ekonomike që po çojnë vendin në një limbo permanente euro-integruese, ajo merret me rishikimin e alfabetit shqip. Si të ishte ndonjë klub provincial letrar që debaton nëse “ë”-ja duhet përdorur në fillim apo fund.

Një e treta e popullsisë flet shqip. Kushtetuta thotë “po”, Gjykata thotë “ndoshta”, politika thotë “le të presim ç’të thotë partia në pushtet”, ndërsa faktori ndërkombëtar thotë “shikoni sa bukur bashkëjetoni… në letra”. Është një bashkëjetesë që e gjen vetëm në PowerPoint-et e ndihmës së huaj dhe në broshurat turistike ku përpiqen të na shesin një shtet multietnik me erë nacionalizmi të ftohtë. Në këtë republikë, për të zgjidhur një problem – duhet të bësh… problem. Pa zhurmë nuk bëhet punë. Heshtja është arma më e fortë e sistemit: e përdor për të mbuluar padrejtësitë, për të fshirë gjurmët dhe për të bërë që shqiptarët të duken si figurantë në serialin “Progresi Evropian”.

Komisioni i Venecias – si zëri i arsyes që bie kot në vesh të shurdhër – thotë: “Përdorimi i shqipes në gjyqe nuk përbën problem. Madje, mund të jepen edhe më shumë të drejta gjuhësore.” Por ja ku vjen pika e ëmbël e hipokrizisë: Ky ligj është dërguar për shqyrtim si… ligj për minoritetet. Po, shqiptarët – një e treta e popullsisë – trajtohen si pakicë. Kështu i emërton Kushtetuta. Kështu e shqyrton Europa.

Dhe pse? Për këtë na flet Zeqirija Ibrahimi: Për shkak të Marrëveshjes së Ohrit – asaj të lavdishmes që na la “gjuha zyrtare” në letra, por “gjuhë e pakicës” në praktikë. Dhe për këtë duhet të falënderojmë BDI-në dhe komandantët e Prizrenit, që e nënshkruan këtë marrëveshje me buzëqeshje për kamerat… dhe heshtje për historinë. Një mik më pat thënë një herë: “Në këtë shtet, pa bërë problem, s’mund të zgjidhësh asnjë problem.” Përkthyer në maqedonishten politike do të thotë: bërtit, protesto, blloko rrugën, thyej ndonjë derë, dhe – voilà! – gjuhës shqipe i shtohet ndonjë tabelë diku në ndonjë ndërtesë komunale ku s’ka punuar njeri që nga viti 2005. E kështu, Maqedonia e Veriut vazhdon të ecë drejt Evropës me një këmbë në vitin 2025 dhe tjetrën në shekullin XIX, duke valëvitur flamurin e integrimit me njërën dorë dhe flamurin e frikës nga gjuha shqipe me tjetrën. O sancta simplicitas! Deri kur do të jetojmë në këtë paradoks, ku Kushtetuta është roman fantastiko-shkencor, ndërsa realiteti – një dramë e pambaruar e përkthyer keq në dy gjuhë që nuk duan të dëgjojnë njëra-tjetrën?

HISTORIA E SHPATËS SË GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT NË VJENË

May 12, 2025 by s p

Hazir Mehmeti/

Në Vjenë ruhen përkrenarja dhe shpata e Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Muzeun e Arteve Botërore të Vjenës. Me të drejtë Vjena tek shqiptarët është e shenjtë dhe vend kontakti me identitetin kombëtar nga koha më e lavdishme në historinë e tij, koha e qëndresës heroike. Për shqiptarët që vizitojnë Vjenën, pikëtakimi i parë i tyre është Muzeu i Shpatës së Gjergj Kastriotit. Ata vijnë nga Atdheu, diaspora, arbëresh nga Italia, Zara etj. Diku rreth vitit 1886, kur vjen në Austri për shërim shkrimtari ynë i madh, Naim Frashëri e vizitoi Muzeun në Belvedere të Vjenës, ku ruheshin përkrenarja dhe shpata e kryeheroit kombëtar. I frymëzuar ia kushtoi vargjet emblematike që çdo shqiptar i mëson e reciton me zemër:

“Lum ti, moj Shqipëri!” thashë,

Armët e ti’ kur i pashë

Ndë Belvedere në Vjenë,

Sikur pashë Skënderbenë.”

Naim Frshëri

Për lexuesit e nderuar po japim një shkrim rreth shpatës dhe përkrenares, rrugëtimi i tyre deri në Vjenë sipas shkrimit të mikut të madh të shqiptarëve Leo Freundlich i bazuar në disa dokumente relevante të kohës.

SI PËRFUNDUAN ARMËT E SKËNDERBEUT NË VJENË

Shqipëria ka famën se është vendi i “Atletit të Krishterimit”, Gjergj Kastrioti Skënderbeut, por në arkivat e saj nuk ka asnjë relikt origjinale të tij. Përkrenarja dhe shpata ruhen në Vjenë. Një histori që zgjatet prej pesë shekujsh dhe që debatet për të nuk mungojnë edhe sot. Historinë e rrugëtimit të relikteve e ka zbuluar shumë vjet më parë, Leo Alexander Freundilich, një austriak i pasionuar pas historisë së Shqipërisë. Leo Freundlich ishte austriak me rrënjë hebre, mik i madh i shqiptarëve i cili shkroi për masakrat serbe ndaj shqiptarëve pas humbjes së Perandorisë Osmane. Është e njohur vepra e tij Albanisches Golgotha – Golgota Shqiptare)

Më shumë se relikte, tashmë, ato janë pjesë e identitetit kombëtar.

Përkrenarja me kokën e dhisë që mbante Skënderbeu është një simbol i huazuar nga legjendat e Pirros së Epirit dhe Aleksandërit të Madh. Ndërsa sipas historianëve Skënderbeu ka përdorur dy shpata. E para i është dhuruar nga Papa në Krishtlindjet e vitit 1466 dhe është me trup të drejtë, e gjatë 85.5 centimetra dhe e gjerë 5.7, peshon 1.3 kg. E dyta është model turk, është 121 cm dhe peshon 3.2 kg. Kjo e fundit gjendet së bashku me përkrenaren në muzeun e Historisë në Vjenë.

SHKRIMI BURIMOR NGA LEO FREUNDLICH

Shkrim, njëqind vjet më parë: Në Arkivin e Shtetit në dosjen e Skënderbeut gjendet një shkrim ku tregohet historia e udhëtimeve të tij. Artikulli nga Leo Freundlish, bazohet në rrëfimin e drejtorit të mbledhjeve të materialeve të Muzeut Historik të Vjenës për të treguar të vërtetën e armëve të Skënderbeut. Sipas tij, për herë të parë këto objekte janë përmendur në vitin 1578. Më 15 tetor të këtij viti, Mario Sforza, duka i Urbinos, i shkruan një letër arqi dukës Ferdinand, ku i thotë, se do t’i dërgojë atij armët e Skënderbeut, dhe të vëllait të tij. Ky është një fakt që dëshmon se mes arqidukës dhe Mario Sforzas janë këmbyer shumë letra. Më 15 maj 1579 arqiduka i Tirolit i shkruante dukës së Urbinos, Maroi Sforza, dhe e falënderon për armët e Skënderbeut dhe për të tjerat që do t’i binin në dorë.

Ndërsa për herë të dytë këto armë përmenden në një letër të dukës Von Arescot, e shkruar me 25 korrik 1588, ku flitet për armët e tjera të Skënderbeut. Në inventarin e vitit 1585 këto objekte nuk ishin të shënuara ende. Ndërsa në inventarin e vitit 1593 shënohet: “Në fletën 69, dy shpata dhe helmi i Gjergj Skënderbeut”. Prej këtyre shkresave dhe inventarit mund të konstatohet lehtë se elmi dhe dy shpatat e Skënderbeut kanë rënë në dorë të arqidukës Ferdinand midis vitit 1588-1593 nëpërmjet dukës Mario Sforza të Urbinos dhe të dukës Arescot. Saktësisht, në inventarin e vitit 1596, faqe 321, janë përmendur dhe shënuar elmi nr. 71 (127) dhe dy shpatat nr.92 (145) dhe 345 (550). Aty shënohet: “George Skanderbeg: një helm i bardhë me rrafshe të arta sipër një kokë dhie e artë me dy brirë, dhe dy shpata, njëra me një dorezë prej lëkure, e cila nga pesha e rëndë dhe prej shenjave të gjakut që duken ende, ngjan më e madhërishme, ndërsa tjetra është me një dorezë kadife ku është shënuar emri i Skënderbeut.

Në inventarin e pikturave të sekretarit privat Schrewnchk të titulluar “Armamentarium heroicum” të vitit 1601, ne shohim në tablonë 16, Skënderbeun me elmin nr.71 (127) dhe me shpatën nr.345 (550), ku shkruhet: Në një kornizë me ornamente të shumta rrinë në këmbë Skënderbeu i veshur me një pallto të gjatë me astar lëkure e mbërthyer në gjoks me shirita, me kokën dhe mjekrën e gjatë kthyer nga krahu i majtë, ku i duket profili. Në krahun e djathtë ai mban lart shpatën e zhveshur nr. 345 (550) dhe poshtë në tokë afër këmbës së majtë qëndron helmi (përkrenarja) nr. 71 (127). Në kokë mban një beretë. Objektet që janë pikturuar në fotografi i ngjajnë shumë atyre në origjinal që ndodhen në muzeun e Artit Historik të Vjenës. Shihet qartë që këto dy objekte njiheshin që në vitin 1601 si sendet e Skënderbeut. Ja një përshkrim i imët mbi dy shpatat dhe mbi përkrenaren: Në sallën XXV Nr.71/127 ndodhet një përkrenare e shtrirë në një piedestal të ulët, e cila duhet të jetë prerë si mbas stilit italian. Sipër përkrenares i fiksuar mirë është kryet dhisë. Përkrenarja përbëhet prej dy pjesëve, një pjesë prej bakri dhe pjesa tjetër sipër me një copë metali buzët e secilës janë zbukuruar me ar. Syve të dhisë u mungojnë gurët. Akoma duket vendi bosh, i cili të jep të kuptosh se brenda kanë qenë vendosur gurë. Në mesin e përkrenares është vendosur një rreth prej bakri. Në këtë rreth janë shkruar këto shkronja: I.N.P.E.RA.TO.RE.BT. Ky shkrim është shumë i vështirë për t’u domethënia e tij. Deri më tani e kanë deshifruar si: “Jesus Nazarenus Principi Emathiae Regi Albaniae Terrori Osmanoru Regi Eperi Benedicat”. Pesha e përkrenares është 3000gr. Kjo përkrenare është një “unikum”, i vetmi e i veçantë që gjendet në muzeun dhe i përket artit të punimit të metalit në stilin gotik të vonshëm. Përpara së gjithave kjo përkrenare në pikëpamjen estetike është një vepër e mrekullueshme dhe i ka hije vetëm një burri të fuqishëm të fortë e me vullnet të hekurt.

Shpata që ndodhet në sallën XXVII, rafti V.Nr.345 (550) është e gjatë 88.5 cm e gjerë 57 cm, me dy tehe dhe me një formë të drejtë, në një vend të kthyer përmban disa shkronja latine. Prej këtyre shkronjave lexohen këto fjalë: “Heroi i perëndisë, Iskander Beg”. Doreza është e përbërë prej druri të mbështjellë me lëkurë, pesha e kësaj shpate asht 1300 gr. Shpata me dorezë është e veshur me lëkurë shagreni, ka nga anët e jashtme 4 arabeska të thella, tre rripa për hijeshim. Anët e jashtme përshkohen prej fildishi dhe në anët e brendshme shohim disa germa të kuqe, të cilat janë shkruar më shekullin e XVI e që përmbajnë emrin “Scënderbeg”. Pesha është 600gr dhe pesha e përgjithshme 1900 gr. Kjo shpatë është e shënuar dhe pikturuar në librin e sekretarit privat të arqidukës së Tirolit, Jakob Schrenckh, “Armametarium heroicum”, në faqet XVI.

Përveç këtyre në sallën e armëve historike të muzeut të Vjenës gjendet dhe një shpatë tjetër, e cila quhet si një nga shpatat e Gjergj Kastriotit dhe është shënuar në inventarin mbajtur në vitin 1593. Kjo shpatë të jep të besosh nga pesha e rëndë dhe nga gjatësia se Kastrioti me një të goditur i ndante në dy pjesë trupat e armiqve. Kjo shpatë gjendet në sallonin XXV, rafti II Nr.92(143), gjatësia e saj 121 cm dhe doreza është e zbukuruar me ar dhe me lëkurë. Pesha e saj është 3.2 kg.

Kur kryehroi i shenjti -Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, do ta ketë statujën e tij në Vjenë. Ai e meriton këtë. Vepra e tij prej madhore në mbrojtje të kulturës evropiane nga perandoria osmane, na detyron të mendojmë për këtë. I detyron drejtuesit e vendeve tona dhe vendit mik Austrisë, në koordinim për vlerësimin që na duhet në ndërtimin e urave miqësore gjeneratave. Gjegj Kastrioti – Skënderbeu, ishte frymëzim i luftës për mbrojtje nga hordhitë osmane për Gjergj Basten (Giorgis Basta) i cili drejtoj luftën kundër hordhive turke dhe atyre sllave në kohën e Habsburgëve, Mbretërinë e Austrisë. Ai shkroi vepra mbi teknikën dhe strategjinë e përdorimit të shpatës dhe taktikat e tij luftarake i kishte pjesë të sukseseve të tij në të gjitha betejat. (Gjermanisht: Er war der Sohn von Demetrio Basta, einem albanischen Epiroten, der sich nach dem Tod Skanderbegs im Jahr 1468 während der dritten Emigrationswelle der Arbëresh[4] im Königreich Neapel ansiedelte und in kaiserlichem Kriegsdienst nach Österreich kam)

Skënderbeu, strateg dhe arkitekt i një projekti europian për Shqipërinë

May 10, 2025 by s p

Dr. Afrim Shabani/

Libri i Virgjil Kules, Kryqtari i Fundit, nuk ndjek trajektoren klasike të rrëfimeve patriotike. Ai nuk përqendrohet vetëm në lavdinë e betejave, por hulumton rrënjët e projektit të Skënderbeut për çlirim. Autori e paraqet Skënderbeun si një figurë që, që në kohën kur ishte pjesë e administratës osmane, kishte filluar të ndërtonte një rrjet të mendimit dhe të veprimit politik në favor të një mbretërie arbërore të krishterë (Kule 2018, faqe 24, 25).

Risia metodologjike që sjell Kule është ndërtimi i një “ditari diplomatik” të veprimtarisë politike dhe ushtarake të Skënderbeut, duke renditur ngjarjet dhe dokumentet sipas rendit kronologjik të viteve dhe muajve, në mënyrë që të shmangen interpretimet jashtë kontekstit historik (Kule 2018, faqe 7–8). Kjo strukturë i jep lexuesit ndjesinë e zhvillimit të një mendimi të qëndrueshëm dhe të qëllimshëm që zgjat mbi dy dekada, e jo të një reagimi të çastit apo instinktiv.

Metoda hronotopike që përmend autori – lidhja e dokumenteve me kohën dhe hapësirën konkrete – është qasje që krijon një narrativë logjike ku çdo ngjarje merr kuptim në funksion të projektit madhor të Skënderbeut (faqe 8–9).

Kapitujt kushtuar periudhës osmane të Skënderbeut janë të thelluar në këtë libër. Kule analizon në detaje se si funksiononte sistemi i devshirmesë dhe shkolla Enderun, ku përgatiteshin kuadrot më të lartë të Perandorisë, dhe ku Skënderbeu u trajnua si iç-oglan (faqe 14–18). Ai u përfshi në elitën e sistemit, kaloi filtrat e meritokracisë, zotëroi gjuhët osmane, persiane, arabe e më vonë edhe ato perëndimore si greqishtja, italishtja e sllavishtja (faqe 17–18).

Por më pas, ai përdori këtë formim jo për të forcuar Perandorinë, por për të ndërtuar strategjinë e shkëputjes prej saj. Kjo e bën figurën e tij më komplekse, por edhe më të lavdishme – një lider që e njihte sistemin nga brenda dhe vendosi t’i dalë përballë me instrumentet e dijes.

Autori dokumenton qartë përpjekjet e Skënderbeut për të krijuar lidhje me fuqitë kryesore të krishtera të kohës. Ai përshkruan me hollësi kontaktet e fshehta me Huniadin, me Papën Eugjeni IV, me Venedikun dhe me mbretin Alfons të Napolit (faqe 27, 29, 30, 31). Mesazhet e dërguara prej tij në këto qarqe nuk janë thjesht kërkesa për ndihmë, por oferta konkrete për ndërtimin e një fronti të dytë antiosman në Ballkanin jugperëndimor, paralel me frontin hungarez (faqe 23–24, 31).

Në këtë kontekst, Skënderbeu shfaqet jo si një prijës i izoluar lokal, por si një aktor që ndodhej në qendër të gjeopolitikës së shekullit XV. Ai kishte kuptuar se Shqipëria ishte nyja që mund të lidhte Adriatikun me rezistencën kontinentale, dhe e përdori këtë pozitë për të ndërtuar aleanca të qëndrueshme.

Kryqtari i Fundit është një kontribut me vlerë për të kuptuar më thellë figurën e Skënderbeut. Ai nuk e sheh heroin si simbol abstrakt, por si mendje realiste që punoi sistematikisht për një qëllim të madh kombëtar. Kule e vendos Skënderbeun aty ku e meriton: jo vetëm në historinë e betejave, por në historinë e ideve politike dhe të diplomacisë shqiptare.

Në një kohë kur ne shpesh harrojmë se historia jonë ka pasur edhe vizion përtej qëndresës, kjo vepër na rikujton se Skënderbeu ishte edhe strateg, edhe arkitekt i një projekti europian për Shqipërinë. Dhe kjo është arsyeja pse ai mbetet i fundit ndër kryqtarët dhe i pari ndër ne.

Reference:

Kule, V. (2018) Gjergj Kastrioti Skenderbeu – Kryqtari I Fundit. Fast Track Albania

Strategjia e Izraelit dhe Mësimet e Tukididit

May 10, 2025 by s p

Analizë nga Rafael Floqi

Strategjia e Izraelit pas ngjarjeve të 7 tetorit, ku një sulm i madh nga Hamas tronditi sigurinë e Izraelit, ka ngjallur një diskutim të gjerë mbi natyrën e politikës së jashtme dhe të sigurisë në një kohë krize. Në këtë kontekst, politikat dhe veprimet e Izraelit mund të shihen si një reflektim i mësimeve të klasike të historisë dhe të filozofisë politike, të paraqitura nga mendimtarë si Tukididi, i cili theksonte se politika e fuqisë dhe mbijetesa e shtetit shpesh kërkojnë veprime ekstreme, të cilat mund të shkaktojnë pasoja të thella.

Një nga masat më të fundit të Izraelit ka të bëjë me një plan për të pushtuar Rripin e Gazës dhe për të zgjeruar operacionin ushtarak. Ky plan ka shqetësuar shumë në rajon, duke përfshirë edhe palët që janë të angazhuara në negociata për armëpushim. Zyrtarët izraelitë njoftuan se kabineti miratoi planin për të marrë kontrollin mbi Gazën dhe për të qëndruar aty për një periudhë të pacaktuar, një zhvillim që ka alarmuar shumë palë.. Familjet e pengjeve izraelite janë gjithashtu të shqetësuara, duke u frikësuar nga mundësia që armëpushimi të bëhet gjithnjë e më i largët.

Për mendimtarët si Tukididi, një luftë e gjatë dhe e mundimshme shpesh kërkon masat më ekstreme, dhe nuk është e pazakontë që një shtet të kërkojë të forcojë pozitat e tij edhe pas dëmeve të konsiderueshme. Izraeli, me këto veprime, po përpiqet të bëjë presion mbi Hamasin për të arritur një marrëveshje për armëpushim, por gjithashtu mund të ketë në mendje ruajtjen e integritetit të tij dhe mbrojtjen nga kërcënimet e vazhdueshme. Ky është një shembull tjetër i asaj që Tukididi e quante “rregullin e fuqisë”, ku shtetet veprojnë në interesin e mbijetesës dhe forcës së tyre, edhe nëse kjo sjell pasiguri dhe dhimbje për ata që janë të përfshirë.

Kjo situatë ka të ngjarë të çojë në një ndërlikim të mëtejshëm të konflikteve dhe një thellim të ndarjeve të brendshme, një temë që Tukididi e analizoi me theks të veçantë, duke treguar se përpjekjet për të ruajtur fuqinë shpesh mund të rezultojnë në shkatërrim të brendshëm dhe destabilitet.

Frika, nderi dhe interesi i pushtetit i shtyjnë shtetet në luftë.

Strategjia izraelite pas ngjarjeve dramatike të 7 tetorit, kur Hamasi kreu një sulm të paprecedentë mbi civilë izraelitë, ka hapur një faqe të re të errët në konfliktin e gjatë izraelito-palestinez. Ndërkohë që bota ndiqte me tronditje brutalitetin e sulmit dhe përgjigjen e ashpër të Izraelit, shumë analistë kanë vënë re një kthim të frikshëm drejt një logjike të lashtë të konfliktit — atë të përshkruar nga historiani grek Tukididi, i cili mbi 2400 vjet më parë, në “Luftën e Peloponezit”, analizonte si frika, nderi dhe interesi i pushtetit i shtyjnë shtetet në luftë.

Në këtë dritë, sjellja e Izraelit mund të kuptohet jo thjesht si hakmarrje emocionale, por si një përpjekje për të rivendosur kontrollin përmes një manifestimi të pashmangshëm të forcës. Tukididi na kujton se, për shtetet që ndihen të kërcënuara, ligjet morale shpesh zëvendësohen nga ligji i mbijetesës. “Të fortët bëjnë çfarë duan, të dobëtit vuajnë çfarë duhet,” thotë ai në dialogun mes Melianëve dhe Athinasve — një pasazh që duket thuajse profetik në kontekstin e sotëm.

Plani izraelit për të marrë kontrollin mbi Gazën dhe për të zgjeruar operacionin ushtarak ka alarmuar jo vetëm palestinezët, por edhe partnerët ndërkombëtarë. Pas 19 muajsh bombardimesh intensive, popullsia palestineze është e rraskapitur dhe e dëshpëruar, ndërsa shumë banorë të zhvendosur përdorin GPS për të gjetur gërmadhat e shtëpive të tyre. “Çfarë ju ka mbetur më për të bombarduar?” pyet me ironi të hidhur Moaz Kahlout, një refugjat nga qyteti i Gazës.

Nga ana tjetër, familjet e pengjeve izraelite që ende mbahen në Gaza janë gjithashtu të tmerruara nga ideja se një ofensivë e re mund të largojë përfundimisht çdo shpresë për armëpushim. Lajmi se kabineti izraelit ka miratuar një plan për të qëndruar në territorin palestinez për një kohë të pacaktuar, si dhe thirrja e dhjetëra mijëra rezervistëve, përforcon ndjesinë se Izraeli është i gatshëm të shkojë përtej kufijve të operacioneve të kufizuara dhe drejt një strategjie të kontrollit të drejtpërdrejtë.

Në optikën tukididiane, kjo sjellje është racionale, edhe nëse shfaqet brutale. Izraeli po i përgjigjet një kërcënimi ekzistencial me të gjitha mjetet në dispozicion, duke kërkuar të rimarrë iniciativën strategjike. Në të njëjtën kohë, përdorimi i forcës maksimale si mjet presioni ndaj Hamasit në negociatat për armëpushim është pjesë e asaj që Tukididi do ta quante logjikë e frikësimit: të detyrosh tjetrin të nënshtrohet jo përmes bindjes, por përmes fuqisë së zhveshur.

Pasojat e brendshme nga luftërat e gjata

Megjithatë, Tukididi na paralajmëron gjithashtu për pasojat e brendshme të një politike të tillë. Luftërat e gjata, shpjegon ai, degradojnë jo vetëm moralin e shoqërive, por edhe vetë strukturën e shtetit. Pavarësisht suksesit ushtarak, Athina përfundoi e rraskapitur dhe e përçarë nga brenda, e paaftë të ruajë stabilitetin që kërkonte përmes ekspansionit. Ky rrezik është real edhe për Izraelin, i cili po përballet me tensione të mëdha të brendshme, polarizim politik dhe humbje të mbështetjes ndërkombëtare.

Në këtë kuadër, mësimet e Tukididit nuk janë thjesht një pasqyrë për të kuptuar strategjinë izraelite, por edhe një paralajmërim i ftohtë për kufijtë e pushtetit të zhveshur. Një shtet që ndjek vetëm logjikën e frikës dhe mbijetesës, pa një vizion për pajtim dhe ndërtim politik, mund të fitojë betejat, por të humbasë paqen.

…Mund të fitojë betejat, por të humbasë paqen.

Kjo është pikërisht ajo që Tukididi nxjerr si mësim themelor nga tragjedia e luftës: forca pa urtësi është si një anije pa busull, që lëviz me shpejtësi drejt vetëshkatërrimit. Ndërsa Izraeli kërkon të imponohet ushtarakisht mbi një kundërshtar të rrënjosur në kaos, ideologji dhe rrënim social, sfida më e madhe nuk është thjesht asgjësimi i Hamasit, por ruajtja e humanizmit, unitetit të brendshëm dhe legjitimitetit moral në sy të vetes dhe botës.

Tukididi do të pyeste jo sa fort mund të godasësh, por në çfarë bote po hyn pas goditjes. Nëse çdo sulm sjell një hakmarrje të re, nëse çdo veprim ushtarak hedh më tej themelet e bashkëjetesës dhe shpresës, atëherë strategjia e fuqisë shndërrohet në një cikël pa dalje. Ashtu si Athina që u tërhoq nga idealet e demokracisë për të ndjekur ethet e pushtetit imperial, edhe Izraeli rrezikon të humbasë veten në emër të vetëmbrojtjes.

Në përmbyllje, urtësia e Tukididit nuk qëndron në një predikim moral, por në një analizë të ftohtë të natyrës njerëzore dhe të sjelljes së shteteve. Ai nuk i gjykon aktorët historikë, por i kupton dhe i zbërthen, duke na ofruar një pasqyrë që mbetet e dhimbshme, por e domosdoshme: forca është mjet, jo qëllim. Dhe kush e ngatërron këtë raport, shpesh humbet edhe forcën, edhe qëllimin.

Për Izraelin, për Palestinën, dhe për gjithë rajonin, mbetet pyetja thelbësore: A do të mësojnë ata nga historia, apo do të përsërisin tragjedinë e saj?