Ëndrrat e trashëguara për demokraci si trashëgimia jonë kulturore/
DITA E FALËNDERIMEVE NË AMERIKË, 2017

Nga Frank Shkreli/
Për shumicën e amerikanëve, imazhi i Ditës së Falënderimeve lidhet me gjelin e detit të pjekur dhe me një festë familjare që normalisht bashkon familjet. Njihet gjithashtu edhe si një ditë paradash, qoftë ditë me borë, apo shumë e ftohtë. Por edhe një ditë kur luhet futboll amerikan.

Por kjo festë ka një domthënje më të madhe se kaq.Dita e Falenderimeve në Amerikë është një ditë e dalluar në kalendarin vjetor të këtij vendi. Është me të vërtetë një festë kombëtare, në të cilën përfshihen dhe marrin pjesë të gjithë qytetarët, për një qëllim të përbashkët dhe pa dallim feje, pikpamjesh politike ose origjinë etnike — vetëm e vetëm për të falenderuar Perendinë për bekimet që u ka dhenë atye individualisht, familjeve dhe vendit të tyre, ku ata jetojnë.
Pak histori në lidhje me këtë fetes tipike amerikane. Çdo vit, Dita e Falënderimeve shënohet të ënjten e katërtë të muajit Nëntor. Kjo festë e ka origjinën në fillim të historisë së këtij vendi kur kolonët e parë pelegrinë nga Anglia u vendosën në këtë hapësirë në shekullin e 16-të dhe të cilët, pas të korrurave të bollëkshme,vendosën që të pushonin nga puna e mundshme, me qëllim për të falënderuar Perëndinë, për të gjitha bekimet që u kishte dhënë atyre gjatë një periudhe shumë të vështirë për ta. Thuhet se pelegrinët e parë mësuan nga indianët vendas për të mbjellur misër, fasulje dhe kunguj, ashtuqë në Vjeshtën e vitit 1621, nja 90 prej tyre, së bashku me indianët vendas, përgatitën një darkë të madhe për të shënuar ditën e parë të Falënderimeve.
Por historia e kësaj feste e ka zanafillën zyrtare në vitin 1789, pas një deklarate nga presidenti i parë i këtij i vendi, Xhorxh Uashingtoni, kur Amerika festoi zyrtarisht ditën e parë të Falënderimit ndaj Zotit, në bazë të kushtetutës së re, të caktuar si, “Një ditë Falënderimesh publike, kushtuar të Madhit Zot, Autorit të të gjithë të mirave që kanë qenë, që janë dhe që do të jenë”. Presidenti Xhorxh Uashington, duke caktuar ditën e Falënderimeve si festë kombëtare, ka përdorur një ton gjithëpërfshirës, pa preferuar ndonjë fe ose besim, por në të njëjtën kohë, ai ka theksuar edhe “Bekimet politike, morale dhe politike për demokracinë e re” – të cilat sipas tij bëjnë të mundur funksionimin e një qeverisjeje të mirë, duke perfshirë edhe “Pendimin personal dhe kombëtar”, kur është e nevojshme për të pranuar gabimet, madje edhe në nivel kombëtar, sipas Xhorxh Washingtonit.Historia amerikane shënon se në Tetor të vitit 1777, të gjitha 13 kolonitë e para amerikane të asaj kohe, u bashkuan për të festuar ditën e Falënderimeve, që në të njëjtën kohë shënoi edhe fitoren e kolonive të reja amerikane në luftën e tyre kundër Perandorisë së atëherëshme britanike. Gjatë viteve që pasuan, festimi i kësaj dite ka pësuar disa ndryshime, por më në fund, presidenti Abraham Linkolni më 1863 ka shpallur zyrtarisht të Ënjtën e katërt të Nëntorit si Ditën Kombëtare të Falënderimeve.Disa prej presidentëve më të dalluar të Shteteve tëBashkuara, siç janë Xhorxh Washingtoni, Abraham Linkolni dhe Franklin D, Rusvelti — kanë luajtur rol me rëndësi për të bërë që Dita e Falënderimeve të jetë për të gjithë amerikanët, pa dallim, një ditë për të festuar me familjet e tyre, traditat, vlerat dhe idealet amerikane. Urata e Xhorxh Uashingtonit për Ditën e Falënderimeve ishte kuptimplotë nga pikpamja përsonale si dhe në nivel kombëtar si udhëheqës i këtij vendi por edhe , pasi i lutej Perëndisë edhe për shtetet mike të Amerikës, me uratën: “Le të bashkohemi dhe t’i lutemi me përvjutërinë më të thellë të Madhit Zot dhe Udhëheqsit të kombeve dhe t’i kërkojmë Atij që të na fali gabimet tona kombëtare dhe mëkate të tjera dhe i lutemi të na mundësojë që në jetën tonë private ose publike të kryejmë detyrat tona ashtu siç duhet dhe siç kërkohet nga ne; që qeveria jonë të jetë gjithmonë e mençur, e drejtë dhe të zbatojë ligjet kushtetuesee me besnikëri…Që Perëndia të ruaj dhe të mbrojë të gjitha shtetet sovrane, sidmos ato që janë mike me ne dhe bekojë të gjithë ata o Zot me një qeveri të mirë, falu atyre o Përendi paqë dhe mirëkuptim”, ishte shprehur Xhorxh Wasshingtoni.
Duke i qëndruar besnikë kësaj tradite, gjatë gjithë historisë amerikane, presidentët amerikanë i kanë ofruar lutje dhe falënderime Perëndisë për bekimet ndajë këtij vendi — por pa preferuar një besim fetar ose një tjetër.
Edhe sivjet, me rastin e kësaj dite të shënuar në jetën e shoqërisë amerikane, Presidenti Donald Trump, në deklaratën e tij me rastin e Ditës së Falënderimeve të këtij viti — që festohet të ënjtën me 23 nëntor ka theksuar se, “Në këte Ditë Falënderimi – ashtu siç kemi bërë për pothuaj katër shekuj –Amerikanët falënderojnë Zotin e Plotëfuqishëm për bekimet tona të bollëkshme. Me këtë rast ne mblidhemi së bashku me të dashurit tonë për të falënderuar Zotin për liritë tona që gëzojmë, për miqët dhe për familjet tona si dhe për Atdheun tonë të begatë”. Në meazhin e tij, Presidenti Trump u kujtoi amerikanëve tragjeditë shokuese me të cilat është përballur vendi gjatë këtij viti, siç ishin uraganët shkatërrues, zjarret që goditën rëndë pjesën perëdnimore të Amerikës, si dhe aktet e dhunës dhe të terrorit në Las Vegas, në qytetin e New York-ut dhe në shtetin Teksas. “Ndërkohë që mbajmë zi për këto ngjarje të dhimbëshme, ne jemi si gjithmonë të bindur se vendosmëria dhe optimizmi i popullit amerikan do të triumfojnë”, u shpreh Presidenti Trump në deklaratën e tij me rastin e Ditës së Falënderimeve të këtij viti. “Ashtu siç kanë bërë dikur pelegrinët e parë në këtë vend, Amerikanët sot janë të fortë dhe të vendosur për të mbrojtur familjet dhe të ardhmen e tyre, për të ruajtur dhe për mbështetur vlerat e tyre dhe për t’u përballur me çdo sfidë”, tha Presidenti amerikan Donald Trump, në mesazhin e tij drejtuar bashkëkombasve të vet, në shënim të Ditës së Falënderimeve, festës së përvitshme, tradicionale amerikane.
Amerikanët, nga natyra janë popull optimist madje edhe në kohë të vështira dhe plot sfida me të cilat është përballur dhe përballet vendi i tyre, në fushën politike të mbrendshme dhe ndërkombëtare. Megjithë problemet ekonomike, shoqërore dhe megjithë fatkeqsitë natyrore me të cilat u pëball ky vend gjatë këtij viti e të cilat i përmendi edhe shefi i Shtëpisë së Bardhë në mesazhin e tij, në Ditën e Falënderimeve, Amerikanët kujtojnë ditët e para të demokracisë së tyre si dhe vështirsitë dhe fatkeqsitë e brendshme dhe të jashtme gjatë historisë së tyre, përfshirë edhe luftën civile, ndërkohë që përballë të gjitha këtyre problemeve në të kaluarën dhe atni, ata janë të vetdijshëm se jetojnë në një vend me shumë bekime për veten, për familjet e tyre dhe për kombin — dhurata të Përendisë këto ndaj këtij vendi, në të cilin çdo qytetar I këtij vendi ka të drejtë të jetojë, të punojë dhe t’i lutet Perendisë në liri të plotë dhe në mënyrën që dëshiron vet – jo vetëm Ditën zyrtare të Falënderimeve, por çdo ditë.
“ROZAFA’S MILK”, ANTOLOGJI NE ANGLISHT E POETËVE SHQIPTARO-AMERIKANË
BOTOHET NË ANGLISHT ANTOLOGJIA POETIKE “ROZAFA’S MILK” E POETËVE SHQIPTARO–AMERIKANË NË AMERIKË/
Janë 19 poetë shqiptarë, anëtarë të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë të cilët janë prezantuar në këtë antologji. Kjo antologji deri më sot mund të konsiderohet e para e këtij lloji në historinë e letërsisë shqipe që krijohet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

NGA ADNAN MEHMETI/Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është një organizëm kulture, duke i dhënë zhvillim artit të ri letrar, gjatë këtyre gjashtëmbëdhjetë viteve. Shumë herë u vlerësua nga emra të njohur të letërsisë amerikane, siç janë Frederic Turner, kandidat për çmimin Nobël në letërsi, Constance Rooke, shkrimtare dhe kritike letrare nga Kanadaja, Rainer Schulte poeti i njohur, Salman Rushdie, ish Presidenti i PEN Qendra Amerikane, Cara Lefebvre, studiuesja amerikane e pasionuar pas letërsisë shqipe dhe mike e Shoqatës, Carrie Hooper, profesoresha dhe poetja e njohur amerikane, njohëse e shumë gjuhëve por e përkushtuar për gjuhën dhe letërsinë shqipe, Louis Romano, autori i romanit të njohur amerikan “Besa”, James Pettifer, shkrimtar dhe gazetar, autor librash për Ballkanin, etj. Pas këtyre personaliteteve letrare, dhe pas botimit të monografisë voluminoze “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë (Aktivitete dhe krijimtari)”, vjen vlerësimi me botimin në anglisht e poezive të anëtarëve të Shoqatës së Shkrimtarëve.
Shtëpia botuese Mundus Artium Press pranë Universitetit të Teksasit në Dallas, botoi antologjinë poetike me krijues shqiptarë që jetojnë dhe punojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me titull “ROZAFA’S MILK” (Qumështi i Rozafës). Antologjia poetike u përgatit nga profesoresha e letërsisë amerikane, Diane Durant, e cila librin e shoqëron edhe me një parathënie. Në këtë antologji poetike janë përfshirë 19 poetë, anëtarë të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro Amerikanë, si: Teuta Osmani, Adnan, Mehmeti, Yllka Filipi, Raimonda Moisiu, Merita McCormack, Luigj Kola Çekaj, Idriz Çelaj, Mëhill Velaj, Këze (Kozeta) Zylo, Gjekë Marinaj, Veneta Çallpani, Kostaq Duka, Elko Qeparoi, Dalan Luzaj, Fation Pajo, Iliriana Sulkuqi, Albana Melyshi Lifschin, Rozi Theohari dhe Petraq Risto.
Redaktorja, pa i njohur fizikisht poetët, që janë të shpërndarë anembanë Shteteve të Bashkuara, i ka përzgjedhur krijimet e tyre dhe i ka futur në këtë antologji. Për secilin është dhënë një biografi e shkurtër.
Autorja e fillon librin me një hyrje, e frymëzuar nga legjenda e Rozafës, të flijimit të nënës besnike, një metaforë poetike, që ndërlidhet me flijimin tek shqiptarët, që mund të koiçidojnë edhe me sakrificën e rrugëtimit të 19 poetëve shqiptarë, autorë të kësaj antologjie. Lexuesit amerikanë, dhe gjithashtu edhe lexuesit shqiptaro-amerikanë, që për arsye të ndryshme nuk mund të lexojnë shqip, u krijohet mundësia e leximit dhe mësimit për legjendën e njohur të Rozafës.
Për herë të parë në historinë e letërsisë shqipe që krijohet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës vjen interesimi nga ana e botuesve amerikanë. Antologjia në fjalë me titull “ ROZAFA’S MILK” (Qumështi i Rozafës), është një ndër kurorat më të bukura të anëtarëve të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, e cila është përzgjedhur dhe përgatitur me mjaft përkushtim dhe i bën nder jo vetëm autorëve të prezantuar në të, por edhe letërsisë shqipe që krijohet në diasporë, në veçanti, dhe asaj shqipe, në përgjithësi.
Botimi i antologjisë në anglisht, shënon një hap përpara në prezantimin e vlerave reale të anëtarëve të Shoqatës së Shkrimtarëve, të kësaj shoqate elitare, në udhën e gjatë të letërsisë së përbotshme. Ky libër hap një derë të re komunikimi, për të lënë të hapur për lexuesin amerikan.
Libri mund të porositet direkt nga portali i shtëpisë botuese www.mundus artiumpress.org
Nju Jork, 19 nëntor 2017
Michael Flynn and the Turkish Connection
/

By David L. Phillips/
When he started investigating General Michael T. Flynn, Special Counsel Robert Mueller concentrated on his income and undisclosed contacts with Russian officials. Now, however, Mueller’s investigation has broadened to include Flynn’s business with Turkey. Flynn faces possible fraud and money-laundering charges for failing to disclose a payment of $530,000 from the Turkish government. (The Foreign Agent Registration Act, FARA, requires disclosure of work for foreign governments, including details about compensation.) Flynn could also face conspiracy and kidnapping charges for allegedly negotiating a payment of $15 million to deliver to Turkey Fethullah Gülen, an Islamic cleric and political foe of President Recep Tayyip Erdoğan. Gülen has lived in exile in the United States since 1999; he was granted permanent residence in 2008. The Turkish government accuses him of orchestrating the coup attempt in July 2016 and imprisoned thousands of his followers.
If indicted on these charges, Flynn could end up in jail for a long time. (Lawyers for Flynn have denied the kidnapping allegations, which were first reported by The Wall Street Journal.) Alternatively, Flynn and his son, Michael Flynn Jr., who works with him at the Flynn Intel Group, a lobbying firm in Virginia, can avoid jail time by becoming a cooperating witness in Mueller’s investigation. Flynn was an integral part of the Trump campaign and briefly served the Trump administration as national security adviser. If the Trump campaign colluded with Russians—for example, to coordinate the release of hacked emails embarrassing to Hillary Clinton and a social media campaign to influence voters—Flynn would probably know. Mueller has already brought charges against Trump’s former campaign manager, Paul Manafort, his associate Rick Gates, and a campaign foreign policy adviser, George Papadoupoulos. Flynn may be next.
Flynn has a history of cutting corners and breaking rules. Flynn failed to disclose income from three Russian companies, including a 2016 speaking fee of $45,000 from RT, an official propaganda arm of the Kremlin. He failed to disclose contact with Russia’s ambassador to the United States, Sergey Kislyak, to FBI investigators conducting a background check to renew Flynn’s security clearance. Intercepts of Flynn’s phone calls with Kislyak reportedly showed that Flynn discussed sanctions on Russia and suggested the possibility of sanctions relief once Trump became president. Flynn also failed to disclose his involvement in a $100 billion nuclear energy deal, which he explored during an undisclosed trip to Israel and Egypt in 2015.
Flynn’s work for the Turkish government is also under investigation. The Flynn Intel Group was paid $530,000 by Inovo BV, a thinly capitalized Dutch company that serves as a front for Inovo Turkije, whose principal, Ekim Alptekin, is a close associate of President Erdoğan. Public records in the Netherlands confirmed that Inovo BV is a shell company. Flynn should have known that Inovo BV was a pass-through and, given Alptekin’s close relationship with Erdoğan, that Inovo BV’s funds originated from the Turkish government. Flynn hid the origins of the money and the fact that his payment was funneled through a third party. When details of the contract surfaced in press reports, Flynn acknowledged his service for the Turkish government by belatedly registering under FARA.
The contract with Inovo BV required Flynn to lobby on appropriations bills for the departments of State and Defense. Flynn’s duties also included keeping his client informed about “the transition between President Obama and President-Elect Trump.” In effect, Flynn was also hired to conduct a smear campaign of Gülen. In an article published by Flynn in The Hill on election day, November 8, 2016, Flynn referred to Gülen as a “shady Islamic mullah residing in Pennsylvania.” He wrote: “To professionals in the intelligence community, the stamp of terror is all over Mullah Gülen’s statements.… Washington is hoodwinked by this masked source of terror and instability nestled comfortably in our own backyard.” Flynn endorsed Turkey’s demand for extradition. “The forces of radical Islam derive their ideology from radical clerics like Gülen, who is running a scam. We should not provide him safe haven.”
Flynn was apparently willing to consider more drastic action. James Woolsey, a former director of the CIA, attended a meeting with Flynn in September 2016 during which Flynn discussed abducting Gülen and delivering him to Turkish authorities at the Imrali Island Prison off the coast of Turkey. The meeting was also attended by Berat Albayrak, Erdoğan’s son-in-law, and Turkey’s foreign minister, Mevlut Cavusoglu. Woolsey described the proposed extradition outside of the US legal system as “a covert step in the dead of night to whisk this guy away.” He and Flynn were both working for the Trump campaign at the time.
Earlier this month, The Wall Street Journal reported that Flynn and his son rejoined discussions about Gülen at a meeting in December in New York at the 21 Club, where Flynn was offered as much as $15 million to deliver Gülen. The Turkish government denies that this meeting took place; Flynn’s lawyers also called the Journal report false. If the story is true, however, Flynn and his son could be prosecuted under the RICO law (Racketeer Influenced and Corrupt Organizations).
Despite Flynn’s pattern of illegal and unethical behavior, President Trump took extraordinary steps to protect him. On February 14, 2017, Trump met with the then-FBI director, James Comey, in the Oval Office. “I hope you can let this go,” said Trump, alluding to Comey’s investigation of Flynn. Comey took it as an order, but did not comply. Trump fired Comey on May 9.
Trump had already fired, in March, Preet Bharara, the US Attorney for the Southern District of New York. Among the cases Bharara was pursuing was the prosecution of Reza Zarrab, a gold trader and Erdoğan crony charged with violating US sanctions on Iran. According to the indictment published shortly after Bharara was fired, Zarrab’s economic crimes involve illicit gold sales on behalf of the Iranian government, which were deposited into Turkey’s HalkBank; the proceeds helped support Iran’s nuclear program and business enterprises linked to the Iranian Revolutionary Guards Corps. Mehmet Hakan Attila, a Halkbank executive, was also arrested, on charges of conspiring with Zarrab to evade US sanctions against Iran.
It is not unusual for an incoming president to replace US attorneys. But the manner and timing of Bharara’s dismissal raised red flags. Trump acted improperly toward Bharara, initiating direct contact by calling Bharara three times. Bharara, who had jurisdiction to investigate suspected criminal conduct in business in New York, rightly refused to take the calls. Bharara believes that Trump would have asked him “to do something inappropriate,” had they spoken. Trump removed Bharara after having assured him in November 2016 that he would retain his job. Turkey has invested heavily in efforts to influence the US government, spending millions of dollars annually to hire former members of Congress as lobbyists, sponsoring junkets for members of Congress in the Turkey Caucus, and making large contributions to think-tanks such as the Atlantic Council. Was Turkey’s influence a factor in Trump’s decision to fire Bharara?
Erdoğan appears intensely interested in the Zarrab case, repeatedly asking US officials to drop the charges against him. An FBI source told me that the allegations against Zarrab include selling a ton of gold each week and taking a 15 percent commission. A superseding indictment filed by prosecutors in September charges that Zarrab conspired with senior Turkish government officials, including Erdoğan’s then-minister of the economy, in a scheme to dodge US sanctions on Iran that involved “laundering funds in connection with those illegal transactions, including millions of dollars in bribe payments.”
Zarrab hired Michael Mukasey, an attorney general in the George W. Bush administration, and Rudy Giuliani, a former Republican mayor of New York City and a notorious hard-liner on Iran, in March. According to Zarrab’s attorney, Benjamin Brafman, Giuliani and Mukasey were not hired to participate in Zarrab’s legal defense team; they were paid instead “to explore a potential disposition of the criminal charges”—in other words, to get the case closed down by influencing senior US government officials. That means, in effect, going over the head of prosecutors and bypassing the normal plea bargain channels—thereby undermining the administration of justice. Greenberg Traurig, Giuliani’s firm, is a registered agent for the Turkish government. Both Giuliani and Mukasey, who acted as advisers to the Trump campaign, appear to be cashing in on their connections to the White House.
The Zarrab case is a further example of Turkish efforts to circumvent the US legal system, but lobbying to get the charges dropped in the case has become a fool’s errand. Reports suggest that Zarrab recently agreed to act as a cooperating witness. Judicial interference, however, is part of an established pattern of conduct by Turkey, which has also become adept at buying influence in Washington. Turkey has many reasons for its largesse: it wants to deflect attention from its support to Syrian jihadis, official corruption, the killing of Kurds, and the systematic arrest of opponents under the guise of fighting terrorism.
The United States needs leadership that is steely-eyed toward Turkey as well as toward Russia. Yet Turkey’s influence-buying efforts are paying off. The Trump administration ignores Erdoğan’s human rights abuses and election irregularities. The White House turned a blind eye when Erdoğan’s security guards beat up US citizens outside the Turkish ambassador’s D.C. residence in May. The Trump administration was virtually silent when Turkey bought S-400 anti-aircraft missiles from Russia for $2.6 billion. Trump calls Erdoğan “a friend of mine” and praises his job performance, saying: “He’s getting very high marks.” Trump has his own interests to think about—stakes in major real-estate developments in Istanbul, as well as in a luxury furniture company in Turkey.
Trump’s disparaging of the US justice system undermines judicial independence. He has already issued a controversial pardon for Sheriff Joe Arpaio, who was convicted of disobeying a federal judge’s order. Knowing there is a potential presidential pardon in the works could dissuade Flynn from telling the truth as a cooperating witness. Efforts to subvert our democracy—by enemies foreign and domestic—may succeed unless the rule of law is fully and effectively applied in the case of Michael Flynn.
*David L. Phillips is Director of the Program on Peace-building and Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights. He served as a Senior Adviser and Foreign Affairs Expert to the U.S. Department of State under Presidents Clinton Bush and Obama. His most recent book is An Uncertain Ally: Turkey under Erdogan’s Dictatorship.
Harresa e krimeve komuniste sjell përsëritjen e tyre

* Randësia e demaskimit dhe informimit publik të personave dhe krimeve ashtë e padiskutueshme. Ashtu si ashtë e padiskutueshme randësia e “kujtesës” dhe përbuzja e “harresës”./
*! Sot, na duhet të luftojmë “harresën”, sepse jemi të bindun se heshtja përfaqson rrezikun ma të madh të përsëritjes së tmerrit të kaluem./
NGA SAMI REPISHTI*/
Jam dakord me thanjen e të ndjerit Argjipeshkv, Imzot Rrok Mirdita, se “…edhe për Shqipërinë dhe shqiptarët nuk do të ketë një themel të shëndoshë përparimi kombëtar për sa kohë që nuk do të ketë nji proces purifikimi të guximshëm të vetëdijes historike; një ndërgjegjsim individual e kolektiv i shqiptarëve, i identitetit të tyre si popull dhe si njësi e organizuar në shtet të pavarur…” Menjifjalë, duhet të tejkalojmë pengesat që trashëguam nga e kaluemja jo e largët, me ndërtimin e nji Shqipërie pa komplekse, të lirë dhe dinjitoze. Pakë ditë ma parë, lexova në mediat gjermane lajmin se nji grup prokurorësh gjermanë po përgatisin listat e nazistëve, ish-roje të kampeve të çfarosjes, megjithëse kanë kalue 70 vjet; ma riu ashtë 87- vjeçar, ma plaku 96, “…sepse kishin dijeni për tmerrin e vrasjeve të organizueme në masë, dhe e dinin se të burgosunit, të cilët përballeshin me fatin e tyne, si të pafajshëm dhe pa mbrojtje, vriteshin për arsyet ma shnjerëzore që mund të imagjinohen;… si pjesëtarë të grupit të rojeve të burgut ata kanë kontribue në ekzekutime… tue ditë mirë se ç’ndodhte, dhe me vullnet kanë mbështetë këto akte barbare…”. Le të shtrojmë nji pyetje për të gjithë: Supozojmë se kriminelët fashistë, nazistë dhe komunistë kanë persekutue, arrestue, burgosë dhe ekzekutue pjestarë të familjes suej. “Fajtori” smuret; para se vdes dëshiron të ju takoj e kërkon falje nga ju për krimet e kryeme Mendoni mbi enormitetin e krimit të kryem dhe për rrjedhimet e aktit tuej. Në nji rast të këtill ekstrem, ashtë falja e fajit nji opsion për ne që mbijetuem? Cili do të ishte reagimi i viktimës së vdekun? Klasa të tana të popullsisë kanë qenë objekt sulmi e çfarosje fizike nga regjimet kriminale: në Shqipëri, kleri katolik shqiptar dhe intelektualët e formuem në universitetet perëndimor u çfarosën! Simon Wiesenthal, ndjeksi ma kambëngulës i kriminelëve nazistë, në korrik 1995, i shkruente Presidentit W.J.Clinton: “Ngjarjet në Bosnje, ashtu si na paraqiten nga shtypi këto ditë, me të gjithë krimet serbe kundër njerëzimit- pastrimin etnik, therjen si kafshë të popullsisë civile të të gjitha moshëve, dhunimin masiv të grave myslimane- në se nuk përbajnë Holokaust, janë përsëritje e shumë nga krimet e tij…. Unë besoj se dënimi i fajtorit do të baj efektin e vet. SHBA kanë mundësi….me ba publike të gjitha krimet që janë krye, që ata të mos kalojnë në harresë, dhe kriminelët të mos i shpëtojnë dënimit…”. Randësia e demaskimit dhe informimit publik të personave dhe krimeve ashtë e padiskutueshme. Ashtu si ashtë e padiskutueshme randësia e “kujtesës” dhe përbuzja e “harresës”. Si mund të vendoset paqa sociale në mes të kriminelit dhe viktimës, marrëdhanjet e maparëshme, nji jetë “normale”, në nji botë ku kujtimet e llahtarisë diktatoriale janë aq të thella?
“Nuk due të dal nga burgu” më thonte nji koleg, “tre vllazën të vramë dhe dy të burgosun… U shue familja e ime!”. Si mund të pranojmë që akoma sot kriminelët të rikujtojnë me nostalgji regjimin e krimit, vazhdojnë “dënimin” e viktimave, mbrojnë aktin kriminel të tyne ose të prindëve të tyne, e që sot përkrahin lëvizje politike që duen kthimin e regjimit të “hurit e të litarit” dhe e justifikojnë me shprehje se “koha”, kjo e panjohun që nuk lejon pushim për meditim, shlyen kujtesën tonë sot pjesërisht, dhe për brezënitë e ardhme, totalisht? Nji fat i përbashkët na bani të gjithëve të barabartë….(por jo bashkëfajtorë!) Kjo gjendje nuk u pranue nga komunistët, as edhe kur ne vdisshim e varroseshim në burgje e kampe pune çfarosje. Para nji situate të këtillë, si mund të mendoj viktima se Zoti na ka krijue të gjithëve të barabartë? Si ashtë e mundun që të gjithë, viktima e kriminelë jemi krijue nga e njajta “baltë”? Krimineli nuk mund të jetë vëlla e motër e ime…; përndryshe, nuk ekziston krimi mbi tokë, as pafajsia e plotë! Sepse ashtë e pamundun për viktimën me besue në Krijuesin kur gjysma refuzon me pranue gjysmën tjetër- si njeri me të drejta të barabarta, dhe ecën kështu në vazhdën e krimit pa bremje ndërgjegjeje. Duket sikur Zoti ashtë në vakanca…! Gjatë viteve të burgimit tim dridhesha nga ideja e vdekjes, e varrosjes pa ceremoni, në nji gropë plot baltë, vetëm ose me viktima tjerë si unë. Pa lule! Pa lutje! Pa dritë që ndritë errësinën time të përjetëshme, dhe si thotë poeti: “Pa flutura shumëngjyrëshe që vallëzojnë rreth vorrit tim të frikshëm…”! Jetojmë në ditë të vështira, dhe kjo më frikëson! Jetojmë në nji botë ku në shumë vende pakicat shtypëse sundojnë me egërsi për arsye të shumicës së frikësueme dhe inaktive. Kjo shumicë pa inisiativë, me shpirtin e vramë dhe zemrën e coptueme, ka vetëm nji dëshirë: me vdekë në paqë. Ideja e Problemi i përgjegjsisë së gjithë “atyne” që përkrahën dhe mbajtën regjimin komunist në kambë nuk do të zgjidhet ndoshta asnjiherë në vendin tonë, sepse “atyne” u mungon aftësia me kuptue dekadencën morale ku kanë ra, me kuptue përpjestimet frikësuese të shtypjes që mbretnoi. Shumica prej “atyne” kufizohen tue përsëritë: “ashtu ka qenë koha”, “kështu bajnë të gjithë” fraza të preferueme të turmave të pa tru… ose “unë zbatoi ligjin”, “ç’të thotë ligji…”- edhe kur vriten të pafajshmit e zhduken pa gjurmë (sic!). Megjithate, nji gja ashtë e sigurt: asnjeni prej “atyne” që ndihmuen vullnetarishtose u detyruen me u bindë- nuk do të jetë në gjendje me “shkundë” përgjegjsinë për qëndrimin e tyne gjatë periudhës 45- vjeçare të terrorit të organizuem me mjete shkencore. Edhe në qoftë se nuk ashtë “fajtor”, ai/ajo duhet të ndiejë veten të turpnuem… Viktimat e persekutimeve komuniste duhet të qëndrojnë larg nga këto elementë mjeranë që kanë humbë humanitetin e tyne, solidaritetin natyral me qeniet njerëzore në ditët e vështira. Kështu ka qenë me fashistët, me nazistët dhe kështu ashtë edhe për komunistët. Nuk duhet të harrojmë! “Harresa” e krimeve të kryeme ashtë nji fenomen që vetëm koha mbulon, edhe të kaluemen tonë, pa mëshirë! Mbetet gjykimi i aktit, dhe mundësia e faljes se tij.
Falja e aktit ashtë nji gjest vullnetar vetëm për vuejtësit e krimit, kategoria e vetme dhe e privilegjueme, e aftë racionalisht dhe e paisun moralisht, me falë fajin. Vetëm vuejtësit e krimit kanë të drejtën me i përgjegjë kësaj pyetjeje, vetëm viktimat e së kaluemes së errët. Kush tjetër ka autorizimin politik ose moral? Asnji nuk ka të drejtë me falë në emën të viktimës, kur ai/ajo nuk ka pësue mbi kurriz tmerret e torturës që nuk durohen e që nuk mund të “harrohen”. As vetë “mbreti” i vendit të martirizuem…! Falja e fajit për ata që seriozisht e ndiejnë efektin e “fajit kolektiv” ashtë e mundun, megjithëse vula e turpit mbetet e pashlyeshme. Ashtë heshtja e tyne që i dënon! Sot, na duhet të luftojmë “harresën”, sepse jemi të bindun se heshtja përfaqson rrezikun ma të madh të përsëritjes së tmerrit të kaluem. Sot, na duhet të luftojmë “harresën”, sepse nuk duhet të lejojmë humbjen e aftësive tona me veprue të lirë në nji botë të lirë që mbrojtëm me aq shumë sakrifica. Sot, “harresa” për ne ashtë abandonimi i autoritetit ligjor dhe moral të viktimës pa lejen e viktimës; puna e jonë duhet të zhvillohet në këte kontekst. Viktimat e terrorit të kuq gjetën guxim të mjaftueshëm me përbuzë urrejtjen dhe pjellën e saj, hakmarrjen. Me këte qëndrim, ata kanë fisnikërue qeniet e tyne dhe kanë dhanë nji shembull të shkelqyeshëm për historinë e popullit tonë. Ky gjest sublim mbeti pa përgjigje! Fatkeqsi! Por “harresa”- dhe ndoshta edhe “falja e fajit” nuk ashtë vetëm “personale”. Asnji nuk gëzon të drejtën me falë fajin në emën të nji viktime. Nuk duhet ta lejojmë. (Nji proverb francez thotë se na jemi shumë të fortë me durue fatkeqsitë e tjetrit). Ky ashtë nji imperativ kategorik i shoqënisë shqiptare, sidomos i viktimave. Sepse ajo diktaturë synonte seksione të mëdha të demokracisë në vendin tonë. Duhet folë, duhet tregue e përshkrue ferri komunist me të gjitha mjetet, por pa dhunë. Dhuna nuk ashtë arma e jonë; drejtësia, po! Sot, ballafaqohemi me fazën e dytë të rindërtimit moral të jetës sonë në Shqipëri. Në fazën e parë kemi përbuzë urrejtjen e hakmarrjen. Sot, kemi shpresë se do të jetë e mundun me ba hapin e dytë: pajtimin në mes nesh. Sepse edhe na, viktimat, kemi nevojë për paqën tonë të humbun. Si mund të arrijmë këtë pikë kaq të vështirë? Ndoshta….nëse jemi të bindun që “pajtimi” do të kthejë elementin njerëzor te ne, të gjithë ne, dhe vlerat tona etike. Unë nuk kam arrijtë akoma plotësisht këte bindje. Prandej jetoj i shqetësuem, nuk harroj, dhe do të vazhdoi “me kujtue” deri në fund krimin komunist. Unë, ishi burgosuni, që përbuza urrejtjen e hakmarrjen…!
*Fjalë e mbajtur në ceremoninë e hapjes së “Ditëve të Kujtesës” 16-23 nëntor 2017, organizuar nga IDMC dhe KAS në Tiranë, aktivitet ky që synon përballjen e shoqërisë shqiptare me të shkuarën komuniste.

