Nga Avdulla Kënaçi/Kanada/

Ata që kanë provuar emocionet e një udhëtimi të largët, e dijnë mirë se çfarë ndodh kur të ka mbetur vetëm një ditë përpara se sa të ngrihesh në fluturim. Po doktor Selam Shkurti, as donte t’ia dinte për të gjitha këto. Nuk thonë kot “kokë golëmi”.Dëgjo, mos më turpëro me djemtë e Alizotit, duan të të takojnë për një kafe. Ler çdo punë se ata të presin tek Kullat. – Kaq tha Doktori dhe mbylli telefonin.Duke kujtuar tërë ato porosi që më kishin mbetur pa mbaruar, turfullova. Ja edhe Selami tani, më jep ultimatume. Valixhet e udhëtimit i kam akoma të hapura mbi divan. Nuk ka faj, vetë unë ia kam krijuar këtë komoditet. Nuk ia kam prishur kurrë. Na lidh një shoqëri e vjetër, ne jemi jo vetëm rreth miqësie, por shokë që nga fëmijëria, shokë në shkollë të mesme, pastaj të dy me punë në Gjrokastër e më vonë në Tiranë; gjersa unë përpara disa vjetësh u degdisa në Kanada. Me të qeshur unë i thoshja: “Mirë të tjerat, por edhe nuset nga i njëjti qytet, more Selam!?”

U dhashë këmbëve për të arritur në kohë. Librarit Alizot Emiri i kisha borxhe të mëdha. Edhe pse ai ka më shumë se tri dekada që ka ndërruar jetë, nuk mund kurrsesi ta shlyej nga kujtesa. Kur duhej, në moshën time të re, më ushqeu dashurinë për librat duke m’i përzgjedhur sikur të isha një nga fëmijët e tij.

I pari në takim erdhi Imja, arkitekti, me të bijën, Klodin të cilën e shihja për herë të parë. Emri i Ibrahim Emirit, ose Imes, si e thërrinsnin në Gjirokastër shokët e ngushtë të Selamit,  më është ngulitur thellë në memorie që nga shkolla e mesme. Pastaj e kisha njohur vetë. Jo vetëm Doktor Selami , por edhe përmetarët ku ai kishte punuar, nuk e hiqnin nga goja për të mirë. Kur ishim në shkollë të mesme në Gjirokastër, nuk kishte se si ta harroja “çekiçin” e Selamit.  “Imja më tha kështu, Ibrahimi është më i miri i klasës, është i shkëlqyer në matematikë, … dje isha në shtëpi të Imes. … Ka gjithë ato libra. ….E di kush është babai i tyre? Alizoti, ai  që ka atë librarinë poshtë Qafës së Pazarit. … Nuk e merr me mend se çfarë familje e dashur janë ! … Por nuk e di… kanë diçka në biografi”. Biografi!? O zot, kjo është fjala që më ka tmerruar e llahtarisur së tepërmi në atë periudhë. Familja jonë në fshat konsiderohej me “hije në biografi”, ndërsa e Selamit jo. Ai e bënte gjumin të qetë. Kjo e flamosur fjalë paska mbirë edhe në qytet, mendova. Ndoshta kanë pasur ndonjë me qeverinë e Zogut, i thashë Selamit. Ai nuk më ktheu kurrë përgjigje gjersa unë e mësova të vërtetën nga librat biografikë që kanë shkruar për Zoten të bijtë e tij. Zotja ishte dënuar për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor. Edhe pse bisedën e kthyem përsëri tek librat, ajo fjala “biografi” ishte sikur t’i hidhje ujë të akullt bashkëbisedimit që kishte filluar aq këndësh. Selami e dinte pikën time të dobët, librat. Së bashku, kur sa kishim mësuar shkrim e këndim, ndërtuam me dërrasat e një arke të vjetër “bibliotekën” tonë. Nuk u besoja veshëve, por edhe bëhesha ziliqar si kishte mundur Selami të kishte mik një qytetar dhe akoma më shumë, një gjimnazist me libra në shtëpi, ndërsa unë, edhe një shok klase që kisha nga qyteti, ai ishte me origjinë nga Kurveleshi, për ndonjë armë mund të hamendësoje, por për libra kurrsesi nuk bëhej fjalë që t’ia gjeje në shtëpi.

Kur hyra në librarinë e Aliotit për herë të parë, më dukej se edhe unë kisha “një të drejtë” më shumë, isha një rek Selami. Guxova dhe një ditë i tregova Zotes se çfarë më lidhte me Selamin. Ai më pa drejt në sy e më tha: “Edhe ti nga Golëmi qënke, kini zbritur në qitet, mos mendoni se do vijmë ne gjirokastritët t’u ruajmë bellot (delet)?!” Pastaj u bë serioz dhe m’u drejtua sikur të isha burrë  i rritur “Selami është shok i ngushtë i djalit tim.” Unë këtë doja, këtë prisja.  “Çfarë libri kërkon?”.  Zotja ma kishte blerë mendjen. Mora kurajo dhe “si mik” i thashë “Bija e mallkuar”. Ai qeshi pa e hequr cigaren nga buzët dhe më tha: “Eshtë ca si shpejt për atë libër, por nuk mendoj se na vjen më, por mund ta gjesh në bibliotekën e qitetit, ama po i gjete mik Vangjelit, drejtorit”. Aty për aty nuk i kuptova fjalët e Zotes, por më vonë mësova se ai libër ishte hequr nga qarkullimi.

Por unë kam një tjetër edhe më të mirë, – rrëmoi në raftin e fundit, vuri mbi banak një libër të trashë – ja këtë amerikanin. E ka shkruar një i famshëm, Teodor Draizer. Sa mbaroi Lufta e Ditë Botërore, vdiq edhe i ziu Draizer, po ka lënë vepra shumë të bukura.

Ne fshatarët jemi mosbesues. Veçanërisht qytetarët nuk i besojmë lehtë. Kur vura re çmimin dhe madhësinë e librit, mendova: “Ma ngopi, do t’i ketë mbetur pa shitur dhe ma ngeci mua”. Megjithatë e mora. Nisa ta lexoj me përtesë. Po sa më shumë faqe kaloja, aq më shumë më vinte turp për ato që kisha menduar për Zoten. Përpara meje u çpalos një vend tjetër, Amerika, marrëdhënie të tjera, por të egra, një djalë ambicios, Klajdi dhe një vajzë e thjeshtë punëtore fabrike, Roberta, por e pastër, njerëzore, mirësia vetë. Në fund të dy vdiqën. Histori e trishtur dashurie…U ktheva në librari pas një jave. E falenderova Zoten me përzemërsi.

E di që të ka pëlqier romani që të zgjodha. Ç’o marrëçtjetër? –  më pyeti duke më parë drejt e në sy.

Po ta lë ty.- Ai shpejt e shpejt zgjodhi një libër shumë më të vogël nga i pari.

Ky e ka titullin “Gjeri i vogël” por është shkruar nga një shkrimtar i madh farances. Shkruar nga i madhi Alfons Dode, ky libër është autobiografia e atij vetë.

E përpiva për dy ditë edhe Dodenë. Stili i ëmbël, thjeshtësia dhe madhështia e këtij autori më mahnitën, veçanërisht përshkrimet e natyrës dhe fshati.

Pastaj ai më rekomandoi shkrimtarë të tjerë; Mopasan, Stendal, Balzak, Hygo, Remark, Petro Marko, Flober, Cvajg, etj. mirpo nuk ma mbante xhepi dhe i rrallova vizitat në librari. Njëherë i kërkova librat e një autori rus dhe ai më tha në formë këshille, por edhe me një ton qortues; “Mbaro njëherë këta frënjtë që të jap unë, pastaj shohim e bëjmë për ata sovjetikët e tu”.

Për katër vjet me radhë me Spiro Deden nga Zagoria isha shok banke, shok klase dhe shok dhome në konvikt. Spirua ishte i publikuar si letrar mbasi në gazetën “Pionieri” kishte botuar një poemë qysh në shkollën 7-vjere kur i vdiq e ëma gjatë lindjes së motrës. Librat na lidhën më shumë së bashku. Ato çfarë lexonim ia tregonim njeri-tjetrit. Kur vinte pranvera “arratiseshim” nga dhoma e konviktit dhe ngjiteshim në tarrarcën e mencës. Shtronim batanie, merrnim nga guzhina biskota dhe një ibrik qumësht. Ky ishte “kokteji”. Ato na i jepte ndihmës guzhinierja, Antigoni Kutra, natyrisht “pa lejen” e guzhinierit. E ky i fundit, xha Kiçoja, një burrë i mrekullueshëm, ishte babai i Spiros. Flisnim për shkrimtarët, filmat, personazhet dhe përshkrimin e ngjarjeve që lexonim. Edhe Spirua tek Alizoti e kishte “kokën”.

Më thuaj mor vëlla, si është e mundur që Zotja i di subjektet e librave që ka në dyqan, i del koha atij t’i lexojë të gjitha!? – e pyeta njëherë.

Po, edhe mua më ka bërë përshtypje, më ka folur për librin para se ta blej dhe kur e kam lexuar ka qenë ashtu si më ka thënë Zotja.

Po si ka mundësi?! – Nuk kishim përgjigje. Ishte enigmë. Më në fund i dhamë karar se Zotja bënte lexim diagonal. Unë nuk e di se këtë fjalë “diagonal” e shpiku vetë Spirua për të shpëtuar nga pyetjet e mia dyshuese apo e kishte dëgjuar diku. Ama ne nuk dinim diçka tjetër. Zotja lexonte në gjuhë të huaj, italisht dhe fërngjisht.

Pasi mbarova shkollën e mesme, në një ditë të nxehtë korriku isha drejtuar për në sportelin e kinemasë, kur dëgjoj një zë që erdhi nga klientët e kafenesë së Rrapit:

Ti golëmas, pa eja këtu se të kërkon Doktori! – ishte zëri i Zotes që në atë orë pinte kafenë me Doktor Vasilin e Madh.  Ashtu, i ndrojtur, i pasigurtë, u rrotullova për nga tavolina e tyre. Doktori, një burrë trupmadh dhe i mbajtur mirë, më bëri vend me dashamirësi, më pyeti për mësimet, për librat që lexoja dhe çfarë kisha ndërmend të bëhesha. Pastaj më tha:

Ti je nga fshati i Ismail Golëmit, – nuk priti përgjigje, por vazhdoi – e kam pasur mik, ishte burrë i ditur dhe i zgjuar. Shkonim së bashku për gjah aty nga kodrat e Dervenit.

Hej bela, thashë me vete, Ismail Golëmi është pushkatuar nga Partia si armik dhe ky këtu në hije të rrapit e në mes të ditës më thotë se ishte burrë i mirë. Ktheva sytë nga Zotja, por ai mplikste me nge një cigare duhan dhe aq i përqendruar ishte në atë marifet sa thua se nuk kishte dëgjuar asgjë. Ah, mor Zote, po a e  di ti që jam me “hije në biografi”!? Mblidhe Doktorin se ka ikur nga fiqiri. E kur pra, tani që po pres të vazhdoj shkollën e lartë më thotë nga këto gjëra!? Thuaji ore ç’janë këto gjëpo-gjëpora. – Këto kujtoja kur isha përballë Imes dhe të bijës, Klodit, që kërkonte të dinte sa më shumë për gjyshin e vet.

Ja ku mbriti edhe djali i dytë i Alizotit, inxhinier Shpëtimi. Dinamik, shpërthyes dhe i shpjenguar në bisedë. Ai ngjan më shumë nga karakteri i të atit sidomos me ato romuzet që i ka në majë të gjuhës, por mua nuk më duket se është aq i llogaritur sa Zotja. Ndoshta nuk e njoh mirë. E lëshoi breshërinë e parë:

Librin ta dërguam falas, llogarite të japim falas ne gjirokastritët dhe të mos na shkruash dy fjalë për përshtypjet!? – Sytë lutës i hodha nga Ibrahimi me të cilin ruaj korrespondencë në facebook:

Ia kam shkruar Imes me mesazh. – Ibrahimi pohoi dhe unë ndjeva lehtësim, por Shpëtimi nuk ndalej.

Ia ke dërguar Imes? Pse s’thua që na zuri çatia brënda.- Qeshëm të tre, Klodiana më shumë edhe pse i ati i saj u ngarkua me faj. Ishim brenda atmosferës së familjes Emiri. Unë për ta lehtësuar ca, thashë:

Imja ngjan nga Galua, (ky ishte dajua i tyre), është i urtë e i qetë, jo si ky verveleja.

E po tani nuk do të thërras vëlla Ibrahim, po Dajko Ibrahim. – tha Shpëtimi “shumë seriozisht”. E qeshura gurgulluese e Klodit bëri që klientët e nja dy tavolinave më tej të kthejnë kokën nga ne.

Ashtu si Zoten, unë njihja mirë edhe Galon, shoferin e Sekretarit të Parë të Gjirokastrës. Kur isha gazetar i shtypit lokal, Galua, me urdhër të Sekretarit më merrte në makinë për të dalë “në terren ku merreshin rendimente të larta gruri e misri”. Kur kishte mbledhje të gjata, Galua zbriste në dyqan të Zotes dhe në një cep të librarisë, mbështetur në kangjellat prej druri, lexonte vetëm faqen e katërt të “Zërit të Popullit”. Rralloheshin klientët dhe Zotia pyeste Galon nga kreu i dyqanit:

Hë, mo Galo, çfarë thotë shtipi?

Kina  i ka bërë Amerikës paralajmërimin e 3144.

Po dale mo, sikur dje ishte paralajmërimi 3142, si ka vajtur 44 apo i bën çift e çift.

Jo, mo jo, ka bërë dy lajmërime në një ditë.

Si duket një ka qënë në mëngjes e tjetri në darkë. Nuk janë tërhequr amerikanët nga lufta në Vietnam as me atë të vaktit të mëngjezit e as me atë të darkës.

Por një ditë kryeredaktori i gazetës na mbledh në zyrën e tij dhe na thotë se ka shitës që mbajnë mall të rezervuar për miqtë. Përmendi kasapin, shitësin e djathit dhe Zoten. Ky lajm më prekte edhe mua. Isha një nga ata që Zotja më ruante gazetën letrare “Drita” dhe gjithë librat e reja. Si ta vija në dijeni? U ktheva në dyqan dhe si me të qeshur, i thashë:

Zote, je në listën e atyre që rezervojnë mallra. – Ai mund të më thoshte: “Qëromu nga dyqani, ti je një nga ata që i rezervoj!”. Por jo. Ai u nxi në fytyrë, humbi qetësinë. Ishte e para herë që e shikoja në këtë gjendje.

Mos më tremb mua me të tilla gjëpora. I sheh këto kalldrëmet e Gjirokastrës? Po të shkanë këmbët, nuk e merr më veten…

Përfundon në përrua, duhet të të ketë thënë!- tha Ibrahimi duke vazhduar mendimin e Zotes. Ishte i saktë. Të bijtë e tij e njihnin shumë mirë mekanizmin e të menduarit të babait të tyre.

Qortues, por edhe dashamirës. – tha Shpëtimi duke i dalë në mbrojtje.

Të nesërmen, i merakosur se po humbja një mik të çmuar, i penduar, u ktheva në librari. Zotja më priti si zakonisht, sikur midis nesh nuk kishte ndodhur asgjë.

Kishe të drejtë, më tha, atë problem në Komitet të Partisë e ka ngritur një instruktor që nuk ka haber nga librat. – U lehtësova.

Po mirë, po si e zgjidhe?

U thashë se vetë i madhi Lenin ka thënë se askush nuk duhet të dënohet se vjedh libra, unë nuk i vjedh, u thashë, nuk i mbaj për miqtë e mi, por i rezervoj për miqtë e librit. Nuk mund t’ua jap librat e gazetat atyre që duan të mbështjellin djathë e domate me to. “I paparë Zotja, i lumtë, ua ka mbledhur!”, mendova duke e kundruar me admirim. Ama atë këshillën e këmbëve që të rrëshqasin në kalldrëmet e Gjirokastrës, e vura vath në vesh, nuk e harrova kurrë, madje kohë më parë ia kam treguar edhe doktor Selamit.

Një herë tjetër vura re që midis dy kunetërve nuk shkëmbeheshin më shakara dhe romuze. Galua afrohej tek banaku dhe bashkëbisedimi ishte i tensionuar. Dëgjova që flitej për djemtë. Më theri në shpirt. Me siguri që ajo fjala e llahtarshme “biografi”, u kishte prerë rrugën. Zotia jepte e merrte nga një komitet në tjetrin. Në dy vëllimet, “Alizot Emiri, njeriu, librari dhe gazet fisnike”, të lidhura aq bukur, gjen të zbërthyer dramën e kësaj familjeje  denbabaden gjirokastrite, patriote, por të anatemuar nga teoria mizore e luftës së klasave. Djemtë e Alizotit kanë bërë një punë hulumtuese duke treguar mbijetesën, por edhe humorin që e kishte bërë aq popullor Zoten. Dashur pa dashur, kjo simpati e respekt e mbështolli me një koracë të paprekshme nga regjimi komunist. Unë nuk mund ta kuptoja saktësisht në ato vite se si në një shtëpi prej guri të lagjes Palorto rriteshin me mundime këta djem të mrekullueshëm, model në çdo kohë e periudhë.

Në atë takim të shkurtër Shpëtimi më dhuroi librin e tij “Kujtime me buzë në gaz”, është jeta e tij e mbushur me plot episode gaztore. Një libër me kripë e piper. Nuk thonë kot bëmë baba të të ngjaj. Nuk ke çfarë u thua, humorin e kanë në gjak. Buron vetvetiu si ujët e Viroit. Në çantën e udhëtimit drejt Kanadasë m’u shtua edhe një dhuratë e veçantë, ky libër plot humor, ngjyra dhe jetë.  Jam krenar që jam miku i tyre. Libri i dytë për Zoten mbyllet me një shprehje prej meje: “I paharruar. I madh Alizot Emiri. Dritë i pastë shpirti, ashtu si dritë diturie dhe hare shpërndau gjatë gjithë jetës së tij!”  M’u duk shumë pak, ende nuk ia kisha larë borxhin Zotes. Në shenjë mirënjohje për dashurinë që më ushqeu ndaj librit, edhe kaq sa shkrova tani, mendoj se është e pamjaftueshme.

Kanada, shkurt 2017