dgreca – Page 3324 – Dielli

VATRA’S ALBANIAN GOVERNMENT IN EXILE IN 1918 FROM U.S. ARCHIVES

November 27, 2015 by dgreca

By Agron Alibali, LL. M./Senior Fellow, University of Massachusetts, Boston/

I. Introduction/

In life and afterlife, great men interact with each other in unusual ways. As we remember today the 50th anniversary of the passing of Bishop Fan S. Noli, 53 years ago on this very day President John. F. Kennedy was assassinated.

John F. Kennedy and Noli knew each other well. John F. Kennedy represented Massachusetts for many years in the U.S. Congress before becoming President of the United States.. Noli, who engaged so effectively President Wilson in 1918 must have worked with J. F. Kennedy thirty years later as well.

Future research must focus on this earlier, lifetime interaction between these great men. The resources are right here in Boston: at the J. F. K Presidential Library and the Fan S. Noli Memorial Library.

Before I begin let me make a few remarks on the previous presentations. Ambassador Berisha mentioned the efforts to place a sculpture of Noli at his birthplace in Qytezë, or Ibrik Tepe, in Thrace, Turkey, describing how the place has now been settled by Moslem Bulgarians. In U.S. archives I have found a letter that Noli sent to Faik Konitza around the WWI period where the former describes the deep pain he felt for being unable to assist his family in Ibrik Tepe, who was being forced to flee the place.

Dr. Thanas Gjika referred to Faik Konitza’s conversion to Catholicism. It should be noted that, according to Konitza’s Application Form at Harvard University, to the question about religion he responded this way: “Albanian Catholic”, and not simply “Catholic”. The adjective “Albanian” is essential and crucial in describing Konitza’s religious leaning at the time, which was

1 Presentation at the Symposium for the 50th Anniversary of the Repose of Bishop Fan S. Noli, St. George Cathedral, Albanian Orthodox Church of America, South Boston, MA, November 22, 2015.
2 This work is based on one chapter of the forthcoming book “Faik Konitza, Contrasts of a Diplomat”. Copyright © All rights reserved. No part of this presentation may be published or disseminated in any form without prior written consent of the author.

….primarily patriotic, being imbrued in Shkodër of late XIX Century, the cradle of Albanian nationalism in the Catholic North.

Thirdly, Prof. Pano rightly referred to VATRA and Noli’s efforts in 1918 as having had the attributes of an Albanian government in exile, which brings me to the topic of my presentation.

II. Year 1916 – the beginning

U. S. Archives further evidence the claim that the Pan-Albanian Federation of America, VATRA, The Hearth, during 1916-1918 acted as an Albanian government in exile.

The beginning of this valiant effort is vividly described by a simple pledge card widely distributed in 1916 with the following statement:

“Current history shows that there can be no permanent peace in Europe until the Balkans are tranquil. A free and independent Albania is necessary as a buffer state between rival Powers if there is to be peace in the Balkans. Therefore, I believe that, when the new map of Europe is made after the war, the London Conference of 1913 should be respected, and the territory of Albania confined to its lawful owners who have possessed it from time immemorial: and I hereby enroll myself among the Friends of Albanian Independence”.3

The voluntary group, called “Friends of Albanian Independence,” was set up through the valiant efforts of Fan S. Noli, and was composed of prominent American endorsers, some known personally to him. Its goal was to spread the word for the suffering of Albanians during the war, to gather support among the American public and to assist VATRA’s efforts in preserving Albania’s independence.

The signed pledge cards and eventual contributions were to be returned to Fan S. Noli at VATRA’s office address at 97 Compton Street in Boston, MA, to Christo Dako, at 18 North Street, Southbridge, MA, and to Joseph F. Gould, a Harvard graduate who could have know Fan Noli, and who later became an eccentric and prolific writer.4

3 The Outlook, Volume 112, 1916, the Reader’s View, pp. 156-157. The reference contains also a list of prominent supporters of “Friends of Albanian Independence”.
4 Jill Lepore, Joe Gould’s Teeth, the long-lost story of the longest book ever written, The New Yorker, July 27, 2015 issue.

As the events evolved and the U.S. entered the War, soon the tide turned and the European conflict was coming to an end. Meanwhile, the secret Treaty of London that partitioned Albania became public. Obviously, in those historical moments VATRA rose up to its valiant task and lead the unparalleled effort to preserve Albania from extinction.

III. Fan S. Noli, among the most surveilled leaders in history?

Pursuant to a FOIA request some times ago, I was able to find Noli’s FBI file. Thick, detailed and complex, the file reveals that Fan S. Noli was subject to a strict surveillance for many years, beginning in 1946, where someone accused him of being a communist, based on Noli’s book on Beethoven and the French Revolution. The FBI quickly started a full-fledged investigation, involving many branches and special agents. After many years of surveillance and investigation, finally a Special Agent of Greek-American extraction reached the conclusion that there was nothing to support the charge that Noli was a Communist or received external, foreign funding. Therefore he recommended the termination of the investigation.

It should be noted that, throughout this entire secret operation, Noli was treated by the FBI with the utmost respect and decency, always keeping in mind his personality and stature as the widely respected leader of the Albanian-American community.

However, archival research reveals that Noli was subject to other surveillance and investigations even before, ranking him among the most surveilled personalities ever.

That was the case in 1918, after the U.S. entered the Great War, and enemies of the Albanian patriotic cause in America found a good pretext to get rid of VATRA, Noli and other Albanian activists by accusing them of being in the payroll of Austro-Hungary, an enemy country to the U.S.

Noli was the President of VATRA at the time, and he was leading the most robust and fruitful effort of the Albanian-American community to save Albania from final dismemberment.

Such movement was seen extremely unfavorably by some Greek nationalists and Italian activists in the U.S., who saw an opportunity to finally settle the score with Noli and the Albanian-American patriotic movement.

VATRA’s office and Noli’s apartment at that time were located at South End and Back Bay, and both locations became subject of a most intense surveillance. Dictaphones, or the most advanced listening devices of the time, were placed at VATRA’s offices and at the Fruit Store of Chris Kirka, one of VATRA’s leaders and Noli’s closest collaborators and friends. Noli and his closest collaborators were often shadowed by [F]BI agents. Noli’s apartment at 53 Clarendon Street and office were searched in his absence and without a warrant.

Photo 1. Fan Noli’s apartment in 1918 at 53 Clarendon Street, where the search took place. Noli rented a small room on the ground floor. The photo is current.

At the very beginning the investigation encountered a difficult problem: translating the surveillance product from Albanian into English. U.S. authorities therefore used three sources: a Greek-Albanian activist, Liolion, editor of a Greek-American newspaper in Worcester; Giorgio La Piana, an Albanian-Italian or Arbëresh, who later became a Professor at Harvard Divinity School, and the Qiriazi sisters. These four people assisted the [F]BI in countless hours of listening to and the surveillance of VATRA, its leader Fan S. Noli and his Albanian-American close collaborators.

The product of this rich archival material is extremely valuable in helping us today, or almost one century later, to revisit and reconstitute the historical, outstanding work of VATRA as the de facto government of Albania in exile in 1918. The archival sources reveal that VATRA indeed assumed the essential elements and core functions, and in many respects, acted, as Albanian Government in exile at the time.(Map 1. Boston’s South End neighborhood, where Vatra’s office were located, at 97 Compton Street. The street no longer exists.)

IV. The core elements and functions of the Albanian government in exile

The essential elements of a national government are its territory, people, the legal framework connecting the government to the governed, and international recognition. The only major difference between a regular national government and a government in exile is the territorial element. A government in exile is removed from its territory, and only indirectly exercises its jurisdiction and related functions.

The VATRA Board at the time was leading a large organization on the ground, with dozens of branches all over the U.S. Its members were representative of almost all the regions and towns of Albania, including Kosova and Çamëria. It should be noted as a digression that Kosova’s first representative in the U.S. was Faik Konitza, as revealed in a letter he sent to Charles Crane in 1911. Fan S. Noli was the only person among the members of the Government in Exile that was not from proper Albania. All the others were from various regions, within or outside of the 1913 boundaries, and mainly from Southern Albania.

If we review the essential elements of a government in exile with respect to VATRA’s activity, the territory of that Albanian government in exile was proper Albania, within its ethnic-linguistic boundaries, as described by Mehmet Konitza in his work The Albanian Question.

The population of such territory was composed of the people living in Albania and all those that were born there and had immigrated mainly to the United States, especially after the unspeakable massacres committed by Greek terrorists in Southern Albania in 1913-1914.

VATRA was the element that glued this fabric together into a coherent and effective government. It should be highlighted that in 1916-1918 Albania itself was in the most difficult conditions. Central Albania at some point was ruled by Essad Pasha until the Austro-Hungarian advances to a line approximately in the Vjosa – Devoll – Pogradec axis. Korça was effectively ruled by the French Army, which allowed the ephemeral Republic of Korça to institute a rudimentary and democratic form of self-government. Vlora, Gjirokastra and, briefly Janina and Çamëria, were under Italian administration. Therefore, VATRA was the only institution that reflected a unified and coherent Albania in the eyes of the world.

The seat of this government was VATRA’s headquarters at 97 Compton Street in Boston’s South End. This street today does not exist. U.S. archives show beyond doubt that Boston’s South End and Back Bay neighborhood were transformed, under the leadership Fan S. Noli and all the other VATRA’s leaders, into a true cradle of Albanian nationalism.

As for the international recognition, the Albanian government in exile faced considerable opposition, intrigue and backstabbing from the Greek and Italian Embassy in the U.S, as well as from extremist and radical Greek ultra-nationalist circles. While certainly far from being a formal recognition step, this government in exile achieved a major public relations boost and indirect moral support from the U.S. government, especially after the historic meeting at the White House between President W. Wilson with a number of various community leaders, including Fan S. Noli on the 4th of July 1918. Curiously, even as Noli was preparing for this historic meeting he was being watched by the [F]BI.

In general, the core functions of a national government are: (i) Finances and tax collection;
(ii) Public order, defense and security;
(iii) Education, culture and healthcare for the people;

(iv) Foreign affairs;
(v) Public relations and communications; and (vi) Public work.

i. Foreign Affairs

In foreign affairs, obviously, the main objective of VATRA was the titanic diplomatic battle to preserve the independence and territorial integrity of Albania. The minimum objective was the preservation of Albania’s boundaries of 1913. The maximum objective was the re-institution of Albania’s ethnic-linguistic boundaries. The foreign affairs function was carried out by Fan Noli and Mehmet Konitza, the later being one of the most eminent diplomats of Albania. In his groundbreaking pamphlet “The Albanian Question” Mehmet Konitza succinctly outlined the country’s key foreign policy objectives as follows:

(i) Confirming the country’s territorial boundaries according to ethnic-linguistic lines;

(ii) Establishing a sovereign government that could make sovereign and independent decisions;
(iii) Maintaining strict neutrality in international affairs.

Noli and Mehmet Konitza were helped in their work by Dr. Mihal Turtulli and Nikolla Kasneci, both also operating in Europe.

ii. Finances

As for the finance and taxation attribute, VATRA was able to collect more than 160,000 USD in 1917-1918, which today is worth approximately 3 million USD. The funds enabled the maintenance and operation of the basic functions of the government. That included especially the funding of the diplomatic efforts in Europe, but also the support for VATRA’s operation in the U.S., including its various publications. This unprecedented patriotic effort was entirely voluntary, and was based on the contributions of thousands of Albanians who were doing mainly manual work and under very harsh conditions.

iii. Defense and Public Order

American archives show also the extent of the public order and security attributes of the government in exile. Upon the proposal of Mehmet Konitza, VATRA instructed Aqif Përmeti to constitute a Voluntary Force that would be ready to be deployed on the side of the Allies in the European theater. This was meant to become mainly a striking force that would have both a military and police character, like a gendarmerie. Aqif Përmeti composed an important training manual for this voluntary force.

This important government attribute caused enormous alarm especially within Greek radical nationalist circles, as seen in various protests they sent to the U.S. government. They knew very well that such a force, composed mainly of a young, strong and uncompromising group of men from Southern Albania, would be a direct threat to their goals in Southern Albania.

iv. Communications

In terms of pubic relations and communications, Fan S. Noli and the core Albanian leaders knew well the intricacies of how to win hearts and minds of the U.S. and European public opinion. They worked very well with the press and were able to put their point of view on the record and in plain public view. The public pledge reprinted above further demonstrates this point. Also, they knew very well that they needed to maintain secrecy in their communications in the circumstances of the World War and in the face of Greek-Italian intrigues. They were fully aware that they were being watched and that were under surveillance. They joked often about their letters being censored and delayed.

To avoid surveillance and to secure their communications of vital importance, the government in exile sometimes utilized extraordinary measures, such as the use of trustworthy personal couriers who would verbally pass on the message. Sevasti Qiriazi, who was assisting the [F]BI in the surveillance process, complained in June 1918, thus providing the remarkable case of a certain Faik Dadani, who was treasurer with a VATRA branch in Waterbury, CT, and was sent as a personal courier from Fan Noli to London to send a “proverbial” message to Mehmet Konitza. “It seems – added Qiriazi – that nothing was kept in writing and the message he was carrying was very important and secret”.

V. A tentative reconstitution of the Albanian government in exile

Based on a careful review of the American archival files at our disposal and the structure and activities of VATRA at the time, we can tentatively submit that the Albanian government in exile in 1916-1918 was composed as follows:

Prime Minister: Fan S. Noli
Deputy Prime Minister: Kolë Tromara, Minister of Foreign Affairs: Mehmet Konitza ,Minister of War: Aqif Përmeti,
Minister of Economy and Finance: Loni Kristo ,Minister of Interior: Koli Rodhi, Minister of Public Works: Kristo Kirka, Minister of Education and Culture: Kostë Çekrezi Minister of Press: Bahri Omari.

Shqipëria s’ka kapacitete për strehimin e emigrantëve sirian

November 27, 2015 by dgreca

Opinion nga Arben LLALLA/Çështja e refugjatëve sirian është bërë problemi botëror sot. Janë mijëra njerëz që ikin nga lufta, janë prindër me fëmijë në krah që qajnë, ikin, duke mos e kthyer kokën pas. Por për ku janë nisur sirianët? Mijëra refugjat me varka zbarkojnë në fillim në Greqi, më tej të shoqëruar nga policia greke i fusin në Maqedoni. Policia maqedonase i pajisë me një dokument 3 ditor për tu larguar në drejtim të Serbisë, Kroacisë, Austrisë dhe në fund në Gjermani. Kjo mënyrë e shoqërimit të emigrantëve sirian duke i shëtitur nga shteti në shtet është një mënyrë poshtëruese, një politikë raciste sepse këta emigrantë nuk kanë nevojë të bredhin nga shteti në shtet, por të përkrahen, tu jepet ndihma e shpejtë, ushqime dhe të qëndrojnë sa më afër Sirisë, shtëpive të tyre me qëllim pasi të mbaroj lufta të rikthehen në vatrat e tyre.

Shqipëria është zotuar të strehoj rreth 25 mijë emigrantë sirian, por sa janë kapacitetet tona për të strehuar mijëra emigrantë sirian? Mendoj se premtimi i qeveritarëve shqiptar për të pritur me afate të pa përcaktuara rreth 25 mijë sirian është i tepërt, servilizëm sepse kapacitetet tona ekonomike dhe shtetërore nuk janë në gjendej të pranojnë emigrantë. Jemi dëshmitar se përditë nga Shqipëria largohen për arsye ekonomike rreth 10 mijë shqiptar në muaj. Që nga viti 1991, rreth 1.5 milion shqiptar janë emigrantë të përhershëm në vendet Evropiane. Atëhere si është e mundur që qeveria e Edi Ramës premton të strehojë rreth 25 mijë emigrant sirian, kur vetë shqiptarët janë popull emigrantë sot? Si është mundur që ne premtojnë të strehojmë emigrantë kur ekonomia e vendit tonë është e varfëruar tej mase? Ku do strehohen këta emigrantë? Shpresoj që qeveritarët tanë mos të shkallmojnë dhe dhunojnë shtëpitë e emigrantëve shqiptar që punojnë nëpër Evropë për të strehuar dhunshëm mijëra emigrantë sirian. Shpresoj që edhe pak ajo pasuri e vënë me djersë prej 25 vitesh në emigracion mos të sekuestrohet nga shtetit shqiptar për të strehuar emigrantët sepse kjo gjë mund të ndodhi me një palo Ligj që mund të aprovojë qeveria në raste të emergjencës.

Ne nuk kemi asgjë kundër emigrantëve sirian sepse e dimë fare mirë se çfarë do të thotë të jesh emigrantë lufte, por kapacitetet ekonomike dhe strehimore të Shqipërisë e bëjnë të pamundur strehimin e rreth 25 mijë emigrantëve sirian në mesin e të cilëve mund të ketë edhe terroristë, vrasës seria, hajdutë. Kam frikën se ardhja e emigrantëve sirian në Shqipëri do e çoj ekonominë tonë të brishtë drejtë një katastrofe të urisë së zezë, do prishi edhe pak atë imazh të mirë të bashkëjetesës harmonike fetare duke patur parasysh se ne jemi një vend laik me shumë besime brenda rrethit familjar, ndërsa sirianët kanë një besim unik. Politikanët tanë të cilët gratë, fëmijët e tyre i dërgoj për jetuar jashtë Shqipërisë duhet të mendohen mirë para se të premtojnë strehimin e emigrantëve sepse kjo gjë nuk do sjelli zhvillim paqësor as në sferën e politikës së brendshme të vendit. Nuk e dimë se kush do tua paguaj rrymën elektrike emigrantëve sirian kur vetë shqiptarët nuk janë në gjendje ekonomike ta paguajnë dhe nga kjo mos pagesë dënohen me burg. Më duket një premtim qesharak dhe ironik për strehimin e mijëra emigrantëve sirian në Shqipëri, në kohën ku vetë shqiptarët e braktisin vendin e tyre si pasojë e ekonomisë së varfëruar.

Katёr Shqiptarёt nё Amerikё dhe Pavarёsia e Shqipёrisё

November 27, 2015 by dgreca

NGA ENKELA VEHBIU/

Pranverё 2001. Zilja ra gjatё nga ana tjetёr e telefonit. Mё nё fund njё burrё I nxehur mu drejtua nё shqip – çfarё don? I kthehem po shqip mora tё konfirmoj orёn. U ndje keq, mё kёrkoi nё anglisht falje pёr tonin, dhe qeshi me tё madhe. Nё qytetin universitar tё Las Krusesit nё jug tё Nju Meksikos njihja vetёm njё vajzё shqiptare. Njё ish profesor I universitetit dhe tenist I zoti, me prindёr nga Korça, kish dёgjuar pёr ne tё dyja dhe na ftoi nё shtёpinё e tij pёr darkё. Atё pasdite familjen e profesorit e kishin shqetёsuar mjaft telefonatat e telemarketingu saqё ai I kish sugjeruar tё birit ti drejtohej telefonatёs sё radhёs nё shqip. Unё isha telefonata e radhёs.

Vec sё qeshurёs sa herё qё e kujtoj, ai moment mё ngjall dhe kёrshёri – njё njeri i shkolluar, lindur e rritur ne SHBA, ende ruante brenda vetes pak Shqipёri. Si ka mundёsi? Çfarё na bёn shqiptarё? Çfare na bёn krenarё? A i pёrkasim njё trualli? A e kultivojmё identitetin shqiptar? Literatura ёshtё e shumtё, por po e lё mёnjanё sot. Pyetjet e mia, aq mё tepёr nё kёtё prag pamvarёsie, u ula ti ndajё me dy çifte – dy shqiptarё tё Shqipёrisё dhe dy shqiptarё tё Kosovёs, katёr shqiptarё tё diasporёs.

Shqiptarёt e Shqipёrisё

Burrelasit Melida dhe Dilaver Gasa flasin qetё. Tё trashёguar me tre femijё dhe gjyshёr tё njё mbese, ata u vendosёn nё Omaha, Nebraska 13 vjet mё parё. Nё njё shtёpi tё rehatёshme nё zemёr tё Amerikёs, futesh dhe brenda gjen Shqipёrinё. Foto tё Burrelit, pllaka tё Skёnderbeut, Durrёsit dhe Krujёs zbukurojnё muret e lyera kёndshёm, ndёrsa nga ekrani tingujt e shqipes mbushin shtёpinё sa mё duket se vajza Matiane prej porcelani e vendosur pranё televizorit me zor pret t’ia marr valles. Me emocion Melida dhe Dilaveri mё pёrshkruajnё ndjesinё e tyre.

Festa e flamurit nё Shqipёri mё thonё kurrё nuk rroku zemrёn. Edhe pse nё mendimin e tyre ёshtё festa mё rёndёsishme ajo nuk u ndje si e tillё asnjёherё. Te dy pjesёn mё tё madhe tё jetёs e kanё kaluar nё Shqipёrinё e kuqe, dhe si traditё, mё 28 nёntor anёtarёt e komitetit tё partisё mbanin njё fjalim nё qendёr tё qytetit, ndёrsa mё 29, vendosnin kurora tek varrezat e dёshmorёve, tё ndjekur nga femijё. Nё pёrvjetore shton Dilaveri shkohej dhe festohej dhe nё Vlorё. Qytetin e mbajnё mend tё zbukuruar me flamuj. Vetё nuk kanё pasur kurrё flamur nё shtёpi, ndёrsa himnin kombёtar e dёgjonin dhe kёndonin shumё rrallё. Festa asnjeherё nuk u pa si festё mё thonё, por si ditё pushimi. Nё mёndje shёnoj – pamvarёsia nuk arriti kurrё tё rrokё qelizёn e shoqёrisё shqiptare. Identitet I pazhvilluar. Dita e flamurit – thjesht njё datё pa emocion.

Gjёrat ndryshuan kur erdhёn kёtu dhe vetёm nga njё shkak – malli pёr mёmёdhe. Flamurin e festojnё çdo vit, dhe Melida 56 vjeçare, kujton 100 vjetorin e pavmarёsisё. Vura njё flamur tek dera mё thotё, I ndoqa nё televizor tё gjitha festimet dhe qaja sa nga gezimi ashtu dhe nga mёrzija. Doja tё isha atje. Ndёrsa Dilaveri, 57 vjeçar, shton se sa mё shumё moshohet aq mё shumё mallёngjehet. Nuk mё mallёngjejnё vdekjet mё thotё, por ngjarjet positive dhe ndodhitё njerёzore, ato po. 100 vjetorin e pamvarёsisё tregon ta ketё ndjerё shumё, por jo aq sa pamvarёsinё e Kosoves. Nё kёmbё pёrgjatё gjithё kohёs sё leximit tё deklaratёs nё parlament kujton lotёt qё pa kontroll I mblidheshin tek mjekrra. Eshtё fitore e madhe thotё – Kosova e lirё.

Shqiptarёt e Kosovёs

Fortesa dhe Gazmend Ademi, tё dy nga Ferizaj, mbёrritёn nё Omaha nё verёn e ’99-ёs. Tё rinj siç ishin me vetёm 17 dhe 21 vite mbi supe seicili, ankthi i kish pushtuar tek uleshin nё Omaha. Gazmendi biles kishte menduar si tё gjente ca kartona dhe tё ndёrtonte njё strehёz pёr tё kaluar natёn. Pak e dinin qё nё aeroport I pritnin jo vetёm njerёz, por dhe kamera tё televizioneve lokale. Ardhja e refugjatёve tё luftёs sё Kosovёs bёri bujё nё edicionet e mbrёmjes. Tё nesёrmen telefoni I sponsorizuesit, personit qё I strehoi, ra pёr Gazmendin. Genc Gjoca, nje shqiptar I Tiranёs I foli shqip. “Vdes e shkoj dhe atё telefonatё dhe njeri nuk e harroj,” thotё Gazmendi, ndёrsa lufton me lotёt qё I veshin sytё. Jo vetёm se ishte hera e parё qё dёgjonte shqipe tё pastёr por mbi tё gjitha siguria qё I dha prania e njё shqiptari. Siç thonё tё dy, njё shqiptar I Shqipёrisё ёshtё respektuar gjithnjё ashtu siç respektohet njё vёlla I madh nga njё shqiptar I Kosovёs. Tё dy djem tё njё nёne – Shqipёri.

Epike – vetёm kёshtu mund ta perkufizoj forcёn e ndjenjёs sё te rinjve pёr atdhe, qё sot janё qytetarё amerikan, tё trashёguar me tre femijё dhe tё rehatuar si mos mё mirё nё dheun e ri. Fortesa kujton ta kenё festuar pamvarёsinё nё shkolla me programe artistike. Ana zyrtare ishte shumё e vakёt – nuk kishin tё drejtё tё festonin, por brenda shtёpisё ndjenja rrihte fort. Vatёr dhe flamur. Dasёm dhe flamur. Shtёpi e re dhe flamur. Kёngё dhe Shqipёria nёna jonё. Fjalim dhe Shqipёria nёna jonё. Shqipёria, shqiptarёt, flamuri – tё gjitha sё bashku njё mburrje pajustifkim siç e pёrshkruan Gazmendi – e ngulur thellё nё qelizёn e shoqёrisё Kosovare.

Kater Shqiptarё tё Diasporёs

Dilaveri e pёrgjithёson shpejt marrdhёnien e shqiptarit te Shqipёrisё me atё tё Kosovёs – nё Shqipёri ne kemi vuajtur pёr bukё, ata nё Kosovё kanё vuajtur pёr flamur. Ndaj, as ne nuk I kuptojmё plotёsisht ata, dhe as ata ne. Nga kjo qasje mundesh ti japёsh shpjegim edhe tё pёrbashkёtave dhe ndryshimeve qё katёr shqiptarёt vёnё re tek njёri tjetri.

Gjuha bashkon. Fortesa mban mend tё jetё rrёnqethur herёn e parё qё ka dёgjuar shqipen standarte. Gazmendi e pёrforcon. Nuk ia njihnin tingullin. Nё fshatra lart nё kodёr edhe I kapnin valёt e TVSH-sё, nё qytet veshin e kishin tё pa vrarё me gjuhёn. Por shqipja edhe ndan. Melida vё nё dukje vёshtirёsinё. E kam pasur dhe vazhdoj nё disa rast ta kem tё vёshtirё t’ia kuptoj tё folurёn. Fortesa ka mё pak, por ende has probleme nё bisedat telefonike. Por ndryshimi I madh vjen nё konsideratёn pёr njёri-tjetrin.

Fortesa flet me respekt pёr dёshirёn e shqiptarёve tё Shqipёrisё pёr shkollim dhe vendin e gruas nё familje. Ne jemi prapa shton ajo. Gazmendi ka vёnё re se janё mё tё hapur. Kosovarёt sipas tij nuk ta thonё kurrё atё qё mendojnё aq hapur. Por lёndime dhe ka. Fortesa ёshte çuditur qё nuk e ka dёgjuar deri vonё fjalёn Kosovё nё asnjё kёngё tё Shqipёrise. Kёta nuk paskan menduar fare pёr ne – kujton Fortesa ti jetё drejtuar Gazmendit, I cili pёrpiqet ta qasё nga ana tjetёr situatёn. Ne kemi pritur mё shumё thotё ai sepse nuk kemi ditur fare pёr vuajtjet tuaja. Dhe sot e kёsaj dite nuk munden ta imagjinojnё jetёn nё Shqipёrinё e kuqe. Nuk e shprehin, por kam ndjesinё qё nё pёrgjithёsi kanё pёrjetuar njё far harrese nga vёllai I madh. Megjithatё, siç thotё Gazmendi, njё shqiptar I Kosovёs nuk e ul kurrё njё shqiptar tё Shqipёrisё.

E pёrbashkёta e dy shqiptarёve ёshtё mё e lehtё. Fortesa menjeherё rreshton thashethemen dhe qesh. Gazmendi e plotёson listёn me mikёpritjen, tё njёjtёn gjё qё rreshton dhe Melida. Tё dy palёt ndjejnё tё mos I pёrkasin plotёsisht mё as Kosovёs dhe as Shqipёrisё. Jemi si goca – shton Dilaveri I cili ka nje aftёsi tё kёndёshme pёr ti kufizuar situatat thjesht – martohet, shkon me bujt tek baba dhe pas pesё ditёsh dёshiron tё kthehet nё folenё e vet. Nuk na gjehet karari me njё fjalё – plotёson Melida.

Pamvarёsisht se nuk ndjejnё ti pёrkasin vendeve tё tyre si mё parё, pa ngurrim tё thonё se ёshtё koha pёr njё shtet tё vetёm shqiptar. Gazmendi, I cili I mban tё dy flamujt nё shtёpi, I kupton intelektualёt dhe nё mёndje u jep tё drejtё pёr tё gjitha ç’ka kanё kundra njё shteti tё pёrbashkёt. Me shprit ama – jo. Nё zemrёn e çdo shqiptari tё Kosovёs ёshtё dёshira pёr bashkim thotё ai. Ndjenjёn e shqiptarisё e kanё kaluar dhe tek fёmijёt, te cilёt tё dy palёt I kanё rritur tё jenё krenarё qё janё shqiptar. Po pёr çfarё tё jenё krenarё?

Fortesa pёrmend gjuhёn dhe historinё. Gazmendi flet me mburrje pёr besёn e shqiptarit. Melida buzёqesh dhe ia lё fjalёn Dilaverit. Ne jemi njё komb I vogёl kёshtu qё dhe kountributi ynё ёshtё modest, thote ai mendueshёm, por jemi rreshtuar gjthnjё me progresin, gjithnjё me tё mirёn nё ngjarjet historike botёrore ku testohen kombet. Dhe pёr kёtё duhet tё jemi krenarё.

Lё bisedat dhe e ndjej fort identitetin tim jo si shqiptar I Shqipёrisё, jo si shqiptar I Kosovёs, por si shqiptar I kombit tim – kёtij grupimi abstrakt qё duhet tё ketё pasur njё ndjenje pёrkatёsie tё çeliktё, tё mirёformuar kohё para pushtimit 2000 vjeçar, qёkurse grupimi im I mbijetoi historisё. Ne ridolёm me gjuhёn tonё. Ne nuk u asimiluam. Ne I themi vetes Shqype.

Shpresoj qё dita tё vij, kur sociologё dhe antropologё, gjuhёtarё dhe historianё, te ma shpjegojnё qartazi, pa emocion dhe zёnka tё mёrzitёshme, kёtё pёrkatёsi. Tё ma pёrshkruajnё deri diku kombin tim ashtu siç ka qenё dhe tё mё udhёheqin kujdesёshёm drejt asaj qё ata mendojnё qё duhet tё jetё. Deri mё atё ditё, do tё vazhdoj tё jem verbazi – Krenare qё Jam Shqiptare.

Gёzuar Pamvarёsinё!

28 Nëntori… NË SHEKULLIN E PËRGJAKJEVE

November 27, 2015 by dgreca

Nga Eugen SHEHU/

Mjaftonte një datë historike që politikanë dhe analistë shqiptarë,brenda dhe jashtë shtetit amë dhe në trevat e tjera etnike shqiptare së paku tani që kemi shkelur në mileniumin e tretë përrkundër diplomacive të mbrapshta shqiptarët po hakërojnë pa përkdhelur politikat ditore drejt Bashkimit Kombëtar.Ky akt shihet tanimë jo si një thirrje folklorite ose si një „ngritje kryeje“ ndaj gjeopolitikës rajonale,por besueshëm si një sfidë e thirrur nga thellësia e kohës që kemi kaluar.Shtete dhe kombe shum më të zhvilluara se sa ne,me një traditë të thekshme nacionaliste,ende sot nuk u shkëputën dot prirjeve të tyre nacionale,duke dëshmuar realitete të tyre të nxehta në këtë pikpamje.Madje jo vetëm në gadishlluin ballkanik por edhe në Europën e „moderuar“ ,asgjë s’i ka zbrapsur ata në rrugën e tyre për t’iu bashkuar sipas parimeve të kahershme tejet natyrale në të drejtën universale të unitetit të kombit e për më tepër,sa më këmbëngulës kanë qenë në qëndrimet e tyre emotive,aq më shpejt dhe më shumë iu ka buzëqeshur fati i tyre kolektiv.Por në një analizë gjakftohtë,mendoj së në të shumtën e rasteve,është më mirë t’iu rikthehemi fakteve,ti rikthehemi historisë sonë, e cila ndonëse dëshmohet përmes ngjarjeve të dhimbshme e tragjike,gjithsesi na flet me gjuhën e vet realiste.Përmes këtyre analizave ndriqohen edhe ulje ngritjet shpirtërore të Nacionalizmit Shqiptar.

PARALELE NË HISTORINË E DY SHEKUJVE MË PARË

Nëse në shekujt 17 dhe 18 kish një lëvizje të paramenduar dhe një veprim konstantë të Perandorisë Ruse,për të zbarkuar në brigjet e Mesdheut në betejën e Prutit, në vitin 1912-të kjo dëshirë po rindërtohej plotësisht.Në aspektin ushtarak kjo betejë nuk është analizuar asnjëherë si arritje e artit ushtarak rus,përkundër taktikave të dala kohe të armatës osmane.Thyerja e ushtrisë osmane ishte ndërkaq njëherit dhe thirje e rusëve të përparonin politikisht,ushtarakisht dhe diplomatikisht drejt realizimit të ëndrave cariste.Gjeostrategjinë e dy Perandorive të Mëdha, tanimë e përcaktonin fatet e betejave të tjera ku miti osman sa vinte dhe harrohej në hapsirat e teatrit të ri ushtarak.

Edhe në gadishullin ballkanik të kësaj periudhe,sizmika Nacionaliste parandjente lëvizje të fuqishme. Populli shqiptar i gjendur për ballë rreziqeve të kafshimeve më të thella nga fqinjët serbosllav e grek kishte filluar të kuptonte realisht rrezikun e gjeografisë së tyre, përderisa Rusia Cariste mbështeste në „en bloc“ satelitet e saja të besimit të krishterë në Ballakan me gjdo mjet kundër „popujve islam“, përkundrazi politika Ruse territoret e popujve musliman i shihte si një mundësi reale për të kënaqur orekset shoveniste të vendeve ballkanike të krishtera.

Pa dashur të ndalemi në imtësitë në gjeografinë e kësaj lëvizjeje antimuslimane,po sjellim në këta rreshta shembullin e tokave shqiptare në Malin e Zi.Cari i atëhershëm i Rusisë Pjetri i Madh,nisi të tundë nëpër kacelaritë europiane,kërkesën e vojvodëve të Malit të Zi, për coptimin e trojeve shqiptare, ndonëse Perendoria Osmane e dinte mirë se kujt i përkisnin ato troje ajo u tregua e gatshme të hynte në pazare me Rusinë,duke parë se ushtria Osmane sa vinte dhe dobësohej,ndaj ushtrisë dhe diplomacisë Ruse.Me shkëputjen e dhimbshme të trojeve shqiptare dhuruar Malit të Zi dhe rrënien në dakordësi që pjesa tjetër e trojeve shqiptare t’i aneksoheshin Serbisë,në shiqim të parë u duk se situata do të normalizohej,por ndodhi e kundërta. Rusia po punonte ndërkaq për krijimin e një Bullgarie shum më të madhe, të cilët deri atëherë skishin pasë kurrfar lidhjeje me Bullgarinë,në kufijtë e së cilës u futën me forcën e rreprezaljeve masive,mjaftë toka edhe të muslimanëve të cilët asgjë si bashkonte me Bullgarinë.Është interesante të potencojmë në këtë rast se kanë qenë disa pashallarë shqiptarë të cilët i kërkuan ndihmë Rusisë në lidhje me operacionet e përbashkëta kundër Perandorisë Osmane,por në çdo rast këto thirje binin në vesh të shurdhër.Rusia në strategjinë e vet ishte e vendosur që jo vetëm të mos bashkëpunonte me pashallarët kusliman të Ballkanit,por në të kundërt të bënte pazare në tryeza të coptimit të gjeografisë „mes të mëdhenjëve“ për vilajetet shqiptare.Ideja e ringjalljes Bizantine tanimë kish uzurpuar gjithë makinën ushtarake edhe në ngjarjet pasuese. Konjukturat e reja në Ballkan,zgjuan në një farë mënyre nacionalizmin disi e fjetur tek pashallarët shqiptarë.Së fundmi këta po e kuptonin se ndryshe nga Serbia,Bullgaria,Greqia apo Mali i Zi,nuk do të kishin asnjëherë ndihmën Ruse.Përkundrazi duhej të ndiqnin përspektivat e lëvizjeve të tyre për pavarsi kurdoherë në dritën e zhvillimit mëmëdhetar e patriotik e luftarak të kombit shqiptar,madje jo vetëm Pashallarët,por edhe burra të shquar të kombit,hodhën sytë nga ideja e bashkimit të tyre,kundruall Rusisë nga njëra anë dhe anga ana tjetër kundra hijenave sllavoortodokse e greke për rreth.Në historiografinë shqiptare është bërë e njohur një letër që Silahdar Poda i drejtonte Ismail bej Vlorës (Gjyshit të Ismail Qemalit) në vitin 1828-të dhe ku kërkon midis të tjerave, shuarrjen e mërrive dhe ngjizjen e një aleance, dhe shembulli ma domethënës u regjistrua më vitin 1847-të kur bejlerë dhe burra të shquar nga Jugu i shtetit shqiptar (mallakstëre dhe berat) u bashkuan në një komandë të vetme.

Gjdo ditë e më shumë në vetëdijen shqiptare po zinte vend mendimi i urtë se pamvarsisht lëvizjeve politike të kohës dhe pamvarsisht brenda gjeo strategjisë ballkanike fati i kombit duhej të merrej në dorë prej burrave më të shquar të kombit shqiptar.Këto shk¨üendija të nacionalizmit shqiptar do të ndizeshin sidomos në Lidhjen Shqiptare të Prizërenit,e cila u shëndrua në një ngjarje për historinë e kombit tonë.Aspektet politike dhe ushtarake të kësaj Lidhjeje mbarëkombëtare,bënë që Fuqitë e M¨dha të kohës,të kthenin sytë dhe vëmendjen e tyre drejt kombit shqiptarë,ndërsa këto zhvillime, brenda mendimit shqiptar, i dhanë krahë jo vetëm formacionave luftarake që po kristalizoheshin por edhe ideve për pavarsi të plotë.Në këtë kontest mendimtarët e shquar shqiptarë,si mbrenda apo jashtë territorit shqiptarë u përpoqën me çdo mjet të bindin kacelaritë evropiane se pamvarsisht zhvillimeve fetare në asnjë rast vendbaimet shqiptare nuk mund të konsideroheshin si sllave apo greke.E shoh me vend të sjell këtu një pasash të memorandumit që Shkodranët i dërgonin më 13.qershor.1878, Kongresit të Berlinit,ku midis të tjerave në këtë memeorandum thuhej „Feja e shqiptarëve mund të ketë lëvizur nga ortodoksia tek islami dhe nga ky tek katoliçizmi.Po qofshin musliman,ortodoks apo katolikë,shqiptarët nuk e kanë mohuar atdheun e tyre dhe duke qëndruar me këmbëngulje besnike,krenarisë për preardhjen e tyre kanë mbetur kudo kurdoherë vetëm shqiptarë të mirrë“.

Shkalla e ndërgjegjes kombëtare u ngrit së tepërmi në vitet që erdhën më pas.Nacionalizmi ynë u zgjua sidomos përmes rrugëve diturie të arësimit dhe zhvillimit të gjuhës shqipe.Plejada e shquar e burrave të Shqipërisë Etnike,të cilët ngarendën në fushat e ngjarjeve të pandarë nën idenë „me pushkë e penë për mëmëdhenë“e pasuruan strukturën shqpirtërore të nacionalizmit duke u prirur drejt pavarësisë së trojeve Etnike.Është tejet e rëndësishme të theksojmë se Nacionalizmi ynë duke preku deri nevojat jetsore të atdhut tonë.Në kundërshtim me nacionalshovenizmat ekspansionist sllavo-grek të cilat kishin shpallur botërisht konceptet e tyre përmes “Meg„liidesë” dhe „Naçertanies“,nacionalizmi shqiptar u përmbahej plotësisht aspiratave të kombit dhe krenarisë tonë për të jetuar të lirë dhe të pamvarur në trojet tona stërgjyshërore.

SIMBOLIKA E 28 NËNTORIT TË VITIT 1912

Jemi mësuar ta identifikojmë këtë ditë,me valvitjen e flamurit kombëtar në Vlorën e bekueme.Ashtu si në një pjesë teatrale,rekuizita viret në funksion të ideve kryesore që vlen të zbulohen edhe në këtë rast epika folklorike bashkëudhëton kurdoherë nën valvitjen e flamurit kuq e zi.Natyrisht ne duhet të krenohemi si komb shqiptar me 28 nëntorin e vitit 1912-të.Por kjo nuk mjafton,duhet të reflektojmë në njëmbëdhjet deceniet e pushtimit sllav e grek.Sidoqoftë,për shum ngjarje të trishtuara erdhën pas këtej të viti 1912-të,shteti i porsalindur u godit qysh në djep.Programet shovene të grekërve,bullgarëve dhe serbëve,që i kishin të studiura me kohë objektivat e tyre përkundër trojeve tona,ata tashmë jo vetëm në rastin diplomatik por dhe ate ushtarak vërsuleshin drejt trojeve etnike shqiptare.Nëse sjellim ndërmend sadopak dimrin e viteve 1912-1913 do të kujtojmë jo pa trishtim se forcat ushtarake serbe kishin pushtuar Shkodrën,Dibrën,Matin,Tiranën dhe Durrësin,ndërsa ato Bullgare viset shqiptare lindore, e ndërsa në jug ligjin e bënin forcat e erta zjarvënëse të hordhive andarte greke,madje këta duke inkurajuar edhe disa shqiptarë „grekofon“ kishin nisur dhe me sulme për marrjen e Himarës me origjinë autoktone shqiptare.

Parë në këtë aspekt ndonëse flamuri kuq e zi u ngrit në Vlorën tonë,ai askurrënuk u identifikua me mëvetsimin e të gjitha trojeve shqiptare në një komb dhe në një shtet të vetin.Madje rrethanat tona historike për fatin tonë të keq,nuk e lejuan diçka të tillë edhe në vitet e Luftës së Dytë Botërore,ku errërat e nacionalizmit të përgjakur nisin të fryjnë në të gjitha vendet ku flitej gjuha jonë amtare ku me të drejtë pretendohej për bashim të viseve shqiptare.Historiografia shqiptare ka prodhuar takime katërcipërisht se ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore ku interesat e hapura dhe të fshehta të fuqive europiane,transmetuan dhunë të pashembullt tek njëra-tjetra duke ndihmuar së tepërmi në shijen e ndjenjës kombëtare tonën.Veçanërisht në vitet 1941-1944 me rritjen e forcës dhe të pranisë Gjermane në ballkan shqiptarët e kuptuan se mund të bashkoheshin fizikisht dhe shpirtërisht përmes një qëndrimi luajal reciprok me gjermanët por edhe më gjërë. Për shqiptarët e atyre viseve do të mbeten të gdhendura në kujtesë çelja e shkollave shqipe si në Maqedoninë Shqiptare po ashtu në Kosovë,në Mal të Zi, dhe deri në Prevezë të Camerisë.Shteti amë do të dërgonte në këto vise etnikisht të pastra shqiptare,jo vetëm mësues të mësimit të gjuhës shqipe por edhe një plejadë burrash të shquar si juristë,historianë dhe gjuhtarë,të cilët u pëpoqën me gjdo mënyrë e mjet përr ngritjen e vetëdijes nacionale e atdhetare në kuadër të bashkimit të trojeve ashtu siç na i kish lënë Zoti i Madh.Në sjellim ndërmend se në mjaft shkolla e komuna të këtyre viseve valvitej krenar flamuri ynë kombëtar kuq e zi,nëse nuk harojmë se administratat vendore në këto „Toka të Liueme Shqyptare“ u mbushën me ajkën e djemëve dhe burrave që Punonin për Shqipërinë Etnike,atëherë mund të themi me plot gojën se nacionalizmi shqiptar ishte në lartësinë e misionit të vet të shenjtë..Por pas kësaj filluan të frrynin errërat në gjostrategjinë ballkanike e ma gjërë në kahje të ndryshëm,dëshmuan një veç të tjerave një represion të pashembullt ndaj frymës sonë kombëtare të përbashkët.Fitorja e sëmundjes kanceroze,komunizmiz, hapi plagë të mëdha në pjesë më të madhe të Europës.Kujtojmë të gjithë se si kënga „Internacionale do të jetë bota e re“ përfshiu horizonte të tërë,duke risjellë një makth makabër në shpirtin dhe ëndrën e miliona nacionalistëve.Por nëse serbët e grekët përqafonin idetë e tyre si fiolozofi që buronte nga „proletariati“,shqiptarët shum pak kishin nevojë të përfaqsonin këtë murtajë ardhur nga karpatet Urale në viset shqiptare, e megjithatë një pjesë shqiptare në shtetin amë jo vetëm që e pranoi e zhvilloi dhe kultivoi këtë mësim dhe përvojë perverse,por në të shumtën e rasteve përdorin edhe si kërbaç për të goditur sa herë të donte ndjenjat e kulluara nacionaliste shqiptare.

Është e dhimbshme të kujtosh se si komunistët internacionalistë shqiptarë,u suallën me dy nga grupimet kryesore nacionalistë „Ballin Kombëtar“ dhe „Legalitetin“. Burgosjet ,torturat, shpifjet, etiketimet e deri tek pushkatimet makabër,shoqëruan për gati gjysëm shekulli me radhë që jo vetëm nacionalistët me emër shqiptarë por vuajtën të zitë e ullirit dhe vetë familjet e tyre dhe farefisi.Një goditje e tillë e përpiktë me një gjakëftohtësi deri në genin më të largët e shqiptarëve ndaj shqiptarëve vetëm për arsye ideologjike ka qenë padyshim një nga aktet tragjike të kohrave që lamë pas.Është gjithashtu e dhimbshme të kujtosh se sa i turpshëm ishte bashkëpunimi i komunistëve shqiptare me OZN-ën jugosllave për kapjen dhe eleminimin fizik të udhëheqësve të lëvizjeve nacionaliste shqiptare si në Kosovë në maqedoninë Shqiptare,ku veçmas atdhetarëve nga rradhët e ONDSH-së,siç është po ashtu e trishtueshme kur të mendojmë se bijtë më të mirë të Camërisë martire si ajka e Nacionalzmit shqiptar, u vranë dhe u prenë nëpër burgje që u pasuan dhe me shpërngulje masive,vetëm e vetëm për shkak të konjukturave internacionaliste shqiptaro-greke.Por për hir të së vërtetës duhet thënë se kombi shqiptar,në të gjitha trevat e tij në vitet edhe të diktaturës së egër komuniste si në shtetin amë ashtu dhe nën sundimin komunist serbosllav,përsëri dualën kuadro që mbanin në fshehtësi flakën e nacionalizmit shqiptar.Sipas mendimit tim ka qenë pikërisht këto die dhe mendime të davaritur nëpër mjerrgullat gjysëmshekullore të cilët u rizgjuan edhe për orët kthesave të rënda të përgjakjeve mes shqiptarëve për lir dhe serbosllavëve për pushtim.Shpërthimi i këtij Nacionalizmi të natyrshëm sikurse sinjalizonte Europën e bashkuar sikurse shqiptarët tashme kish bërë zgjedhejn e horizontit të tyre për bashim të shqiptarëve dhe Shqipërisë.

RRUGA NGA MUND TË ECIM DREJT BASHKIMIT KOMBËTAR

Një nga politiokologët modernë që e sheh kombin „si një grup të atij lloji që ka të drejtën për të ndërtuar shtet“ është sot P.Elibert.Sipas tij në mënyrë më të natyrshme,kombi është një bashkësi njerëzish,grupimi i të cilëve është arritur në mënyrë natyrore përgjatë shekujve.A nuk ka ndodhur kështu edhe me ne shqiptarët ? Dyndja Romake,bizantine dhe ato sllave nuk mundën të ç’bënin kombin tonë më i vjetri i gadishullit ballaknik.Me histori që peshon dhe klith,me përgjakje të pa fshirë në një shekull,nuk mund të flitet „si histori e përbashkët si një grup vlerash të njerëzve dhe humanizmi të përbashët“ arroganca dhe brutaliteti ekspansionist sllavo grek,qartasi si prerje me thikë bën ndarjen mes kombit tonë dhe kombeve ardhacakë e pushtues.

Qoftë Traktati i Shën Shtefanit,qoftë Konferenca e Londrës e viti 1913,ndaluan pikërisht kontimuitetin natyrorë dhe gjenetik tonë duke e coptuar kombin sipas babëzisë së interesave dhe orkesve sllavo-greke.Dhe pikërisht kjo arroganë europiane nga shekulli i kaluar nuk duhet lejuar në përsëritje të shfaqet në horizontin e mendimit tonë nacional.Ndonëse nacionalizmi shqiptar u godit keqazi në disa momente kruciale të historisë,ndryshimet etnike strukturore u prirën drejt një vëmendje nga shteti amë nga një frymë e re Nacionalizmi e Patriotizmi shqiptar të rrishfaqur haptazi i ardhur dhe duke u pasuruar me element të rinj dhe duke kultivuar në vetëdijen shqiptare tiparet më të shëndosha të një nacionalizmi bashkëkohor por i ngurtë.Ndryshe nga orekset shovene slllavo-greke të fqinjëve të shqiptarëvet,një bashkim kombëtar sam a të natyrshëm dhe në përputhje me të drejtat e gjitha konventave ndërkombëtare të aprovua nga vetë karta e O.K.B-së,është alternativa e ngurtë për të drejtën e shqqiptarëve për vetëvendosje dhe bashkim kombëtar.E në këtë kontekste unë bashkohem me shumë kolegë të mij të cilët kanë po idenë e një strategjie të përbashkët dhe të menduar mirë në kontekst,ku sfida dhe nuk është aq e lehtë.Shtresëzimet e qëndrimeve të ngjarjeve me plot gabime,të miteve etnike e fetare dhe përpjekjeve për rrëzimin e tyre kanë gjurmat diko nga fshehtësive të pushtusve,ne duhet me gjakftohtësi e maturi të studiojmë e analizojmë për gjdo copëz historie që na e kanë pështjellur pushtuesit sllavo-grek dhe krimet komuniste në gjsmëne dy të shekullit të XX-të. Tani që na u desht gati një shekull i përgjakjeve lumturisht na u kthye vrullshëm në agjendat ditore kërrkesat që fuqishëm po artikulohen për bashkim kombëtar dhe Shqipëri Etnike.Kjo jo se nuk ishte quar në mend ndonjëherë më parë,por pikërisht sot koha na e servon si një çështje që mund ta zgjidhim,duke mos u kapur pas nxitimit, gj¨q që zakonisht e bëjmë,por le të detajojmë lëvizjet brenda hapësirës kohore që parashohim mundësinë e këtij bashkimi të pashmagshëm jetik.

Togfajëshin „komb i copëtuar në pesë shtete“ gjithkush nga ne e artikulon me dhimbje,por ky asht ai realiteti i hidhur që na e lanë peshqesh“ndërkombëtarët“ që bilesh duhet të themi edhe si një realitet i zymtë.Unë do të them vetëm këtë se kombet e dala nga kolonializimi dhe pushtimi sado që të jetë ai, deninitivisht e kanë të drejtën referumdare për tu bashkuar në një trupë të vetme,nga shkaku se vetë terant „kolonizuese“ dhe „pushtuese“ janë terma që paraqesin mos vullnetn e kombit dhe atdheut të tyre,kjo nxit revoltat e deri tak përpjekjet me armë për çlirimin e tyre nacional,mbase kjo tashmë pjesërisht u realizua me Republikën e Kosovës si një çlirim definitiv nga pushtuesit serb,edhe në Maqedoninë Shqiptare duhet trasuar dhe mbështetur rruga vetë përcaktimit dhe ngritjes të vetëdijes kombëtare paralelisht me formulim të qartë të një projekti afat mesëm e afat gjatë si projekt kombëtar shqiptar.Kjo për faktin se po të vesh emënuesin e përbashkët do të dali se qëndrimi i përbashkët i liderëve politik sllavomaqedonas ka qënë dhe mbetet devocioni ndaj etnisësllavomaqedonase në çdo rast dhe me çdo çmim.Për këtë soj gjallese,shqiptarët mbeten gjakatarë të dorës së fundit dhe këtë e dëshmojnë qëndrimet dhe paranojat që jo rrallë kanë degraduar në krime të pashembullta ndaj nesh,ku çuditërisht përballë kësaj tablloje të shëmtuar të racizmit shtetëror sllavomaqedonas,klasa politike e Tiranës jo vetëm nuk reagon siç duhet por edhe në të shumtën e rasteve me deklarata shterpe duke shfaqur si „prirje europiane“,madje edhe më liberal se vetë Europianët kur pjesë e një kombi terrorizohet e përgjaket sa herë që shfaqen afera korruptive e spiumazhes të qfardollloi. Me kte rast dhe shumë qytetarë të Maqedonisë Shqiptare shtron dhe pyetjen se e kanë të vështirë të perceptojnë se realisht cila forcë politike e tyre,natyrisht dhe sinqerisht është e angazhuar në të drejtat e lirisë dhe perspektivës së tyre kombëtar.Dhe vetëvetiu është e kuptueshme se bara bie mbi shtetin amë,Shqipërinë.Edhe aty politika jo rrallë ka gabuar,edhe duke i rrëshqitur duarsh jo vetëm interesi Kombëtar Shqiptar por edhe forcimin dhe institucionalizimin e një Nacionalizmi Etnik, ku për hirë të së vërtetës të djathtët në këtë aspekt kanë qenë më të vëmendshëm.Është e vërtetë se kë kohrat e dy qeverisjeve politike është shmangur influenca serbe në mesin e ekonomisë së tregut,por nuk janë përmbajtur euforia dhe investimet greke në Shqipëri,ku rreth 60% e bakave janë në duart e grekërve,teleofinia celulare po kaq,madje bizneset në jugun e shtetit amë zhvillohen sipas orekseve grekësh,e kjo shpesh i ka hapur rrugë që Athina të ndërhyjë përmes interferencave të ekonomisë së tregut edhe në politikbërjen e shqiptarëve,Për’çka se së fundmi shohim një distancim në relacionet me grekun,por që ndërkohë u bien borrive të përafrimit me shtetin serb,ku shqiptarët e jashtëm të shqipërisë Londineze e konsiderojnë si një akt të pa paranueshëm dhe të paprecedan në historinë e kombeve me freski luftërash e betejesh për egzistencë.Vërtetë „Rruga e Kombit“ autostrada Durrës-Kukës dhe së fundmi edhe ajo Kukës –Prishtinë i bashkuan fizikisht shqiptarët,por qeveritë si ajo e Tiranës si ajo e Prishtinës përveçse marrëveshjeve në letër ende nuk kanë një strategji të përbashkët për lëvrimin e lirë të mallrave dhe të kapaciteteve të shumtë natyrorë,ushqimorë, e blektorial etj. Vazhdojnë lojërat abuzive njëra me tjetrën mes Tiranës e Prishtinës duke mos marrur e duke mos dhanun energji elektrike nga njëra-tjetra,por që të varren nga Beogradi apo kompani të tjera të huaja. Dhe çuditërisht të gjitha institucionet zyrtare shqiptare lidhin ende sot kontrata milionëshe , në vitme kompani të huaja,por harrojnë shkëmbimet tregëtare me Kosovës e Shqipërisë,kjo listë e keqpërdorimit të kapitaleve dhe resurseve natyrale kombëtare i shëndron në antikombëtar shtetarët e sotëm si të Tiranës ashtu dhe të Prishtinës,por edhe ky fakt nuk duhet të na bëjë pesimist,tek e mbramja,kujtesa kolektive shënon dhe në kalkulimet e saj,dhe le të shpresojmë në të mirë.

Ne shqiptarët të ndarë në pesë shtete por edhe të tjerët,në Europë dhe përtej Atllantikut duhet të kthejmë vështrimin e plotë në rrugët që na bashkojnë.Abetarje e bashkuar duhet të bjerë në duart e gjdo voglushi shqiptar për të rruajtur e forcur gjuhën e dashur shqipe nga fëmijët dhe nipërit tanë në kontinuitet.Gjuha si element relevant i çdo kombi,do të mund të mbajë të bashkuar këta breza që jo për faj të tyre,u detyruan të merrnin rrugët e pakthimta të mërgatës.Abetarja është shumdomethënëse për kombin tonë,por në kontinuitet por vetëm kjo nuk mjafton,gjithë universitetet dhe akademitë shqiptare duke unifikuar,madje në shumtën e rasteve duhet edhe gjuha e fortë dhe e mprehtë e historisë përmes Historianëve,meqë politika mbetet memece,pranë horizontit të paskajshëm të historisë.Të shkruajmë Historinë jo për ta vendosur nëpër raftet e bibliotekave tona,por si një dëshmi e asaj se çfar ndodhi,si u pushtuan trojet tona,si u egersuan nacionalshoveniszmat paranojake të fqinjë pushtues të shqiptarëvet por dhe duhet të spjegohemi se cili ishte reagimi i Nacionalizmit tonë i lindur si kundërpërgjigje të nacionalizmave të tjerë.

Duhet bërë qartë politikës shqiptare dhe të evitojmë se cilat pasuri kemi akoma në rujtjen shtetërore dhe kombëtare,për t’i thënë „ndal“ gllabërimit nga ana e të huajve dhe për t’i menaxhuar vetë si komb,mbi bazën e interesave dhe principeve të ekonomisë së tregut,por jo si mall pa Zot.Duhet bërë të qartë se Toka asht e shtetit dhe nuk shitet por jepet me qira në shfrytëzim por përsëri është toka e shtetit,kështu mund të evitojmë rponën kombëtare,siç bën gjdo shtet në perëndim.E pra për të evituar djallëzitë e (Shën Shtefanit dhe Londrës 1913) serbit r grekut ne duhet të ngrejmë lartë zërin dhe në rafshin akademik dhe ate juridik që asnjë pëllëmbë toke nuk mund tu shitet të huajve përveçse shqiptarëve, toka jshqiptare është e rëndë dhe peshon histori dhimbjesh,trishtimesh e vuajtjes, gjysh pas gjysh për të ardhur tek në në këtë milenieum.

Së fundmi të kujtojmë se Nacionalizmi Shqiptar aq shumë i thirrur në këto situata eci përbri historisë së kombit tonë duke qenë gjithmonë mbrenda shtratit të vet si ai lumi i qetë,pa dashur të kapërcejë shtratin e brigjet për të shkruar faqe historie të dhunshme.Ky Nacionalizëm në të vërtetë na ka dhënë miq të vyer,të cilët i kemi pasur dhe do ti kemi në krah gjithmonë pasi që edhe ata vetë ti kuptojnë realitetet shqiptare,se si madje do të vepronin po të vëheshin në vendin tonë,ani se përgjigjeja e kësaj puetje kurë sështë dhënë,mbase dhe sjan pyetur.Ndaj të menjanojmë imoponimin servil politik,të ruajm dinjitetit dhe krenarinë tonë historike,dhe të fuqizojmë zërën e bashkimit tonë kombëtar dhe në territore si njihet nën emrin Shqipëria Etnike dhe të institucionalizojmë platformën e Nacionalizmit të ndershëm Shqiptar.

Bern-Zvicër

Aristokrati voskopojar Nikolaus Dumba

November 27, 2015 by dgreca

Aristokrati voskopojar Nikolaus Dumba, biznesmeni qe financoj dhe mbrojti vlerat e artit boteror/

Nga Pjeter Logoreci/

Komuniteti vllah i Shqipërisë ka nxjerrë shumë figura të njohura të rangut ndërkombëtar, njerëz që u bënë shumë të famshëm nga kontributi që dhanë në vende të ndryshme Europiane ku jetuan, personalitete të fushave të ndryshme si ajo financiare, e ndertimit, e artit dhe e tregëtisë. Një ndër figurat më të njohura, që i përkasin këtij komunitetit, është industrialisti multimilioner, vjenezi Nikolaus Dumba.Personaliteti i Nikolaus Dumbës është shumë dimensional. Ai përvec se një politikan liberal i suksesshëm ishte edhe një industrialist i njohur dhe largpamës, përvec se një mbledhës i njohur veprash arti ishte edhe mbështetës i fuqishëm i artit bashkohor, ishte inisiator dhe finacues i shumë krijimeve të njohura artistike të cilat kanë mbetur në fondin e artë të kulturës botërore.

Për dijeni të lexuesit, shkaku për të cilin vendosa të bëj këtë shkrim nuk është vetëm përshkrimi i figurës madhështore të Nikolaus Dumbës, por edhe kurioziteti për të zbuluar lidhjet e kësaj familje aristokratësh dhe patricësh me trojet tona shqiptare. Ka shumë autor që kanë shkruar për prejardhjen, jetën dhe aktivitetin e pjestarve të familjes Dumba, sikurse janë të shumta variantet e prejardhjes së tyre në veprat e këtyre autorëve. Një punim shkencor nga dy autorë të cilët janë njohësit më të mirë të cështjes vllahe M.D. Peyfuss dhe E. Konecni, kanë shtjelluar disa risi mbi prejardhjen e familjes Dumba si dhe disa familjeve të tjera vllehe, të cilat lëvizen nga Voskopoja dhe rrethinat për ti u shmangur djegjeve dhe plackitjeve të pasurisë dhe bisneseve të tyre nga sundimtarët e zonës.

Familja Dumba

Emri i familjes Dumba, e cila u vendos dhe jetoj në Vjenë, u dëgjua për herë të parë aty në vitin 1807 nëpërmes një vllahu të quajtur Raphael Dumba, pjestar i komunitetit të madh grek të ardhur në Vjenë nga Maqedonia. Thuhet nga studiuesit që në mbarimin e shekullit të 18-të dhe fillimin e atij 19-të, kolonia e “grekëve” të Vjenës nuk ishte e përbërë vetëm nga pjestarë të një kombësie, por ishte një përzierje përsonash të besimit ortodoks me shtetësi të ndryshme, të cilët mblidheshin për të kremtuar meshën e tyre të shënjtë në kishën e njohur të TRINISE SE SHEJTE në Vjenë. Këtij komuniteti të madh që fillimisht u quajtën “Grekët dhe Vllehët” ju shtuan edhe ortodoksët serbë, bullgarë dhe shqiptarë.

Rreth mesit të shekullit të 18-të, grupi i tregtarve aromunë, të cilët deri atëhere së bashku me tregtarët grek-bullgare-shqiptarë kishin qarkulluar mallrat nëpërmes korridorit të Adriatikut, filluan të përdorin rrugë tokësore për qarkullimit e mallrave, tashma nëpërmes kontinentit, duke krijuar në vende të ndryshme (Serbi, Hungari deri në Vjenë) qëndrat e para tregtare. Përvec Thesalisë që ishte zonë e njohur për prodhimin e pambukut, një zonë tjetër në kufijtë në mes Maqedonisë dhe Epirit (Shqipërisë së sotme) jo larg nga Korca, kish filluar të lulëzonte. Ky ishte qyteti me popullsi vllehe i Voskopojës, që u bë qëndra tregtare më e njohur e rajonit dhe që i pergjigjej plotësisht kërkesave në rritje të tregëtarve vllehë për mallra. Nga hovi dhe zhvillimi që pat (me Akademi, me shtypshkronjë) Voskopoja u quajt “Athina e kohës së turkut”. Në përgjithësi krejt zona në mes Beratit dhe malit të Gramozit deri në kufi me Greqinë, pat një zhvillim të madh ekonomik gjë që solli dhe rritjen e numrit të bandave që plackitnin bizneset e sukseshme. Djegja në 1788-tën e Voskopojës, plackitjet e mëdha detyruan banorët dhe tregëtarët të kërkonin vende të tjera më të sigurta për të jetuar dhe për të bërë biznes. Vllehët filluan të emigronin në masë nga fshatrat në malin e Gramozit, në zona aty afër (Manastir), të tjerë ndoqën shëmbullin e paraardhësve të cilët kishin dalë me kohë në perëndim (Vjenë) si në rastin e Dinastisë Sina apo të familjes Tirka. Edhe banorët e fshatit Vlastë / Blaci nga ku familja Dumba emigroj, u dynden aty nga Voskopoja dhe nga mali i Gramozit. Në studimin e M. Peyfuss thuhet që:…një rrymë e madhe të ikurish nga Shqipëria përmbytën Sanxhakun e Sirozit pashai i të cilit ishte konkurenti kryesor i Ali Pashës.

Si paraardhës i Dinastisë Dumba njihet bariu Celnic Dumba i cili pat 4 fëmijë: .. Mikelin, Nikollën, Rafaelin dhe një vajzë me emrin Peristera. Djali më i madh Mikeli përvec traditës familjare të mbarështimit të gjellëve, filloj të merrej dhe me tregëti. Ai pat 5 fëmijë, një vajzë (Maria, lindur 1796) dhe katër djelm: ..Teodorin, Nikollën, Rafaelin, Sterion i cili ishte i ati i vjenezit të famshëm Nikolaus Dumba.

Sterio Dumba pasi kish dëgjuar për fitimet në tregëti të bashkëqytetarve të tij vlleh të cilët kishin emigruar në Austri e sidomos për suksesin e madh të Simon Sinës, vendosi që me familjen e tij ti drejtohej qëndrës së perandorisë, Vjenës. Kështu që në vitin 1817 së bashku me vëllaun e tij më të vjetër Nikolausin të shoqëruar nga një karvan me ngarkesë pambuku, pas një udhëtimi që zgjati tre muaj arriti në kryeqytetin Vjenë. Në vitin 1819, së bashku me vëllezërit krijuan shoqërinë “Vëllezërit M. Dumba” e cila për pesë vite pat një fitim të konsiderueshëm të cilin e vendosen në aksione të shoqërisë. Mbas vdekjes së vëllezërve, në vitin 1844 Sterio Dumba u ba drejtuesi i vetëm i firmës me prokurën e të gjithë familjareve. Pas 8 vitesh, në 1852-shin ai ja kaloj firmën djalit të tij të madh Michael, por mbet aktiv si mbikqyrës i firmës me të drejtë nënshkrimi. Talenti dhe zgjuarsia e Sterios në biznes e ngriti kapitalin e firmes në 2.048.143 Gulde. Megjithëse i pasur, ai nuk pranoi asnjëherë titujt aristokratik që i propozuan. Në janar të vitit 1828 u martua në kishën e Trinisë Shejte në Vjenë me Maria Curtin, të bijën e tregtarit të madh Michael D. Curti i cili kishte lindur në vitin 1764 në Voskopojë. Me Marien, Sterio pat dy djelm: 1828 lindi Michael e pas dy vjetësh Nikolaus. Sterio vdiq dhe u varros me 31 janar 1870. Sipas një lajmi të kohës, në varrimin e tij morën pjesë me mijra qytetar, sikur të ishte një pjestar i familjes perandorake.Varri i tij gjindet në varrezën qëndrore të Vjenës në sektorin e varreve greke, parcela 30 A, strehimi 3.

Nikolaus Dumba

Industrialisti milioner Nikolaus Dumba (i biri i Sterios) lindi në Vjenë me 24 korrik 1830. Që në fëmijëri ai tregoj interes të madh për muzikën. Duke parë orientimin e fëmijës, familja e pasur e dërgoj në Gjimnazin Akademik, një shkollë shumë e njohur në Vjenë, nga ku mori kulturën dhe orientimin e duhur për karrierën e tij. I talentuar në fushën e tregëtisë, ai që i ri drejtoi fabrikën e përpunimit të pambukut, që ishte pronë e familjes, duke punësuar 180 punëtorë dhe duke i sjellë firmës fitime të mëdha. Nga kapitalet e mëdha që krijoj ai u bë zotërues i madh objektesh në Budapest të Hungarisë. Në vitin 1865, Nikolaus Dumba ndërtoj një pallat madhështor e përfaqësues në qëndër të Vjenës, në një nga rrugët më të famshme të quajtur Ringstrasse, i cili është në vetvehte një galeri arti. Për ndërtimin e këtij pallati ai ngarkoi dy arkitektë perandorak shumë të njohur. Pasioni i madh që Dumba kishte për artin, bëri që pallati të stolisej me veprat e piktorve më të dëgjuar të kohës të cilët ai i kishte edhe miq. Piktori i njohur Hans Makart është autori i tavanit të pikturuar, vepër e quajtur “Alegoria e Muzikës” në dhomën e punes së Dumbës. Piktori Friedrich Schilcher i pikturoi një tavan tjetër që sot quhet “Schubert-Apotheose”, ndërsa miku i tij i ngushtë Gustav Klimt i stolisi muret e studios (mbiportat) me veprat e njohura si “Muzik” dhe “Schubert am Klavier”.

Dhoma e famëshme e punës e Dumbës në Vjenë, ishte një vend kontaktesh për shumë artistë të famshëm si Johannes Brahms, Richard Wagner, Johann Straus, Franz Schubert, Johann Herbeck, apo njerzit më të përmendur të financave të perandorisë. Pallati u dëmtua gjatë luftës së dytë botërore, por u restaurua nga fondi i Bankës së kursimeve të Austrisë. Në vitin 1870, Dumba u zgjodh antar i parlamentit të landit Austrisë së ulët, si dhe nënkryetar i komisionit të financave. Më pas u zgjodh si kryetar i komisionit të arsimit. Nga viti 1870 – 1885, ai u bë deputet i parlamentit austriak dhe pjestar i komisionit të financës. Ai i përkiste partisë së krahut liberal dhe ishte kryetar i “Klubit të së majtës”në parlament. Në shtator të 1885-sës, i propozuar nga perandori, ai mori titullin e përjetshëm “Pjestar Nderi i Shtëpisë Mbretërore”, një titull që i jepej burrave të shtetit, njerzve të mëdhej të shkencës, të kishës, apo ndokuj për merita të vecanta. Në oborrin mbretëror, Dumba ishte pjestar i komisionit të buxhetit, në fillim si nënkryetar (1892) me pas (1895) si kryetar.

Ajo që e bënte Nikolaus Dumben vecanërisht të njohur në rrethet e aristokracisë vjeneze, ishte deshira e tij për të mbledhur, ruajtur dhe restauruar objekte arti. Duke qënë njohës dhe mbrojtës i mirë i artit, ai ishte pjestar i shumë shoqërive dhe organizatave të përmendura kulturore si: nga viti 1870 ishte Pjestar Nderi i Akademise Kombëtare të Arteve të Bukura, si dhe i Klubit të Artistëve të Arteve të Bukura. Ishte Kryetar i Lidhjes së Artit¸ Pjestar i Komisionit të Artit në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës Austriake, Anëtar i Komisionit Kujdestar të Muzeumeve të Artit dhe Industrisë të Austrisë, Nënpresident i Shoqerisë Kombëtare të Muzikantëve, Drejtues i Bordit të Shoqërisë së famëshme “Kori Vjenez i Burrave” për të cilin Johann Straus (biri) kompozoj valsin e njohur për kor “An der schönen blauen Donau”. Dihet nga të gjithë që për mbijetesën e këtij kori, Dumba i dhuroj shoqërisë 50.000 Gulde.

Si një personalitet me pasuri të madhe, industrialist i njohur, politikan i respektuar, Nikolaus Dumba kishte kontakte miqësore dhe bashkëpunimi me shumë yje të artit, financave e fushave të ndryshme në Austri, nga të cilat pat influencë të madhe në planifikimin, në ndërtimin dhe zbukurimin e qytetit, “të Vjenës së Re”. Vecanërisht emri i Dumbës është i lidhur me ndërtimin e shumë institucioneve apo ndërtesave të cilat janë monumentale për Austrinë si: …Godina e Shoqërisë së Muzikës ose sic njihet nga populli “Salla e Koncertit të vitit të ri, koncertit të Vjenës” ; dhe me Godinën e Parlamentit austriak.

Edhe në varrezat qëndrore të Vjenës, Dumba u kujdes që të ketë një parcelë monumentale me varret e artistëve botëror Beethoven, Brahms, Makart, Mozart, Radetzky, Raimund, Schiller, Schubert. Me rastin e 60 vjetorit, për kontributin e tij në mbrojtjen dhe mbështetjen e artit dhe shkencës, Bashkia e Vjenës vendosi ta shkruaj emrin e Nikolaus Dumbës në Librin e Arte të qytetarve të nderit. Dumba u zgjodh nga Bashkësia ortodokse greke e Vjenës, si udhëheqës i saj. Në mes të dekoratave dhe nderimeve të ndryshme ai pat: Kryqin perandorak të urdhërit të Leopoldit, Kurorën e Hekurt të Klasit II-të, Kryqin e Kalorësit të Franc Jozefit, urdhërin turk Mecidiye të Kl. II, Kryqin e madh ushtarak Grek, Kryqin e madh ushtarak Rumun, Kryqin e Komandantit të Dukës së Sachsenit të Kl. I.

Me 23 mars 1900, ndërsa gjindej në Budapest në mbledhjen e redaksisë të gazetës “Monarkia Austrohungareze në fjalë e shkrim”, ai pat një goditje në zemër e cila i shkaktoj vdekjen. U përcoll nga Budapesti drejt Vjenës me nderime të mëdha. Në Vjenë, arkivoli me trupin e tij i shoqëruar nga mijëra vjenez u varros në varrezat qëndrore të Vjenës në parcelen e quajtur “e grekve” deri sa në vjetin 1903 u vëndos në një varr nderi në parcelen që ndërtoj vetë për përsonalitetet e famëshme. Varri i tij monumental është vepër e skulptorit Edmund Hellmer. Dumba njihej si admirues i Franc Schubertit. Ai këndonte vete me një zë të bukur tenori pjesë të Schubertit për rrethin e tij miqësor. Ai u kujdes që monumenti i Schubertit të vendosej në parkun e qytetit, bëri me shpenzimet e tija restaurimin e varrit të Schubertit dhe i vendosi eshtrat e tij në parcelën e përsonaliteteve të nderit. Ai u interesua për mirëmbajtjen dhe grumbullimin e veprës së plotë të Schubertit. Mbas vdekjes së vëllaut të Franc Schubertit, i cili zotëronte të gjitha dorëshkrimet e kompozitorit (1859), Dumba u kujdes që trashigimia e lënë nga autori të mos shpërndahej e të humbiste. Më pas Dumba arriti të blejë nga përfaqësuesi ligjor i familjes së Schubertit, që ishte një nip i tij, me cmim të arsyshëm shumë dorëshkrime, por edhe mblodhi nga miq e të njohur të kompozitorit origjinale të mbetura apo të falura. Nikolaus Dumba zotëroj një koleksion të madh të objekteve origjinale të trashëguara nga Franc Schubert.

“Koleksionin tim me objektet përsonale dhe dorëshkrimet e Franc Schubertit, këtij mjeshtrit të mrekullueshëm vjenez të muzikës, unë vendosa të ja lë trashëgim Vjenës sime të dashur, me deshirën që ky koleksion të paraqitet me emrin tim kur të ekspozohet. Nqs grueja dhe vajza ime dëshërojnë të kenë ndonjë këngë nga ky koleksion, ti jepen lirisht atyre”, kto ishin rreshtat që Dumba para se të vdiste shkroj në testamentin e tij, për ti lënë qytetit të Vjenës një trashëgimi të pacmuar që përbëhej nga 200 objekte origjinale dhe partitura muzikore të Franc Schubertit.I gjithë ky koleksion, por edhe disa gjetje të mëvonëshme, sot gjinden në bibliotekën e qytetit të Vjenës.

Dëshëroj të theksoj për lexuesin që, ndërsa po kërkoja varrin e Sterio e të Nikolaus Dumbës në varrezën qëndrore të Vjenës, u ndodha përpara një surprize të bukur, që i bëri mirë krenarisë sime shqiptare. Në parcelën e personaliteteve të artit dhe shkencës e cila u ngrit me inisiativën e shpenzimet e Nikolaus Dumbës, ai ishte kujdesur që së bashku me figurat më të mëdha botërore të vendosë edhe varrin monumental të gjeniut të hekurudhave, shqiptarit Karl Ghega. Nuk mendoj se është një rastësi, që eshtrat e Nikolaus Dumbës prehen përjetësisht në krahun e djathtë të varrit të arkitektit Karl Ghega.

Wien, me 12 nandor 2015