dgreca – Page 439 – Dielli

Vaksina, imuniteti i tufës dhe ilaçet e reja në luftën kundër pandemisë Covid-19

August 8, 2020 by dgreca

Nga Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik *-

Po hyjmë në muajin e shtatë të pandemisë të koronavirusit. Gjatë kësaj kohe, ne kemi mësuar shumë gjëra në lidhje me virusin SARS-CoV-2 dhe sëmundjen që ai shkakton.Me numrin e infeksioneve dhe vdekjeve ende në rritje, disa pyetje mbeten të vështira për t’u përgjigjur:

-kur do të jetë e gatshme vaksina për Covid-19, dhe a do të jetë e sigurt dhe efikase?

Përgjigjet e këtyre pyetjeve nuk janë të lehta, dhe sigurisht jo të thjeshta, por nga pikëpamja e dëshirës sonë për t’u rikthyer menjëherë në normalitet, përgjigjja është Jo. Sidoqoftë, nga pikëpamja e kohës së zhvillimit të vaksinave tipike, përgjigja është, Po, do të jetë gati dhe ne përdorim së shpejti.

Progresi në kërkim të vaksinave:

Siç e dimë, zhvillimi i një vaksine të re mund të zgjasë me vite apo edhe dekada. Kjo ishte e vërtetë deri tani! Shpejtësia dhe përparimi në kërkimin e një vaksine të efikase dhe të sigurt kundër Covid-19 kanë qenë shpresëdhanëse. Rezultatet e para pozitive mund t’i atribuhen pjesërisht numrit të madh të ekipeve kërkimore në mbarë botën që punojnë pa ndalur. Për më tepër, relaksimi i kufizimëve për të lëvizur ndërmjet fazave të zhvillimit të vaksinave, dhe premtimi i teknologjive të reja në kërkim të vaksinave në mbarë botën, gjithashtu kanë luajtur një rol në këtë përparim të paparë.

Tradicionalisht, vaksinat funksionojnë duke futur viruse të vdekur ose të dobësuara në trup, të cilat stimulojnë trupin që të prodhojë në mënyrë preemptive antitrupa që janë të gatshëm të sulmojnë viruset invazues. Ndërsa kjo ka qenë një qasje efektive, gjithashtu ka qenë e ngadaltë për t’u zhvilluar, pasi ka shqetësime rreth sigurisë çdo herë kurë ne injektojme virus, të vdekur ose të dobësuar në trup të njeriut. Kohët e fundit, vaksinat e reja përdorin futjen e vetëm një pjese të vogël të virusit, të quajtur një antigjen, i cili vepron pothuajse si ngacmues për të prodhuar antitrupa kundr ketij antigjeni. Kjo zakonisht e shtyn trupin të bëjë antitrupa, pa shqetësimet e sigurisë me futjen e tërë virusit.

Për momentin, studiuesit janë tashmë në proces duke i testuar vaksinat për siguri dhe efikasitet. Disa nga ato prova janë në faza të përparuara dhe do të përfundojnë deri në fund të verës. Por edhe kurë të kemi një vaksinë të aprovuar, do të marrë akoma kohë për të prodhuar dhe shpërndarë numër të madh te dozave. Parashikimet, megjithëse optimiste, vlerësojnë disponueshmërinë e vaksinave kah fundi i këtij viti ose në fillim të vitit 2021. Logjistika se si dhe ku vaksinat do të shkojnë së pari, dhe kush do të marrë përparësinë e vaksinimit të hershëm, janë akoma për definuar. Por ky është një ‘problem’ me të cilin të gjithë duhet të jemi të lumtur të kemi.

Efektiviteti i vaksines dhe imuniteti i “tufës”:

Per një vaksinë qe të konsiderohet e suksesshme, do të duhet të nxisë imunitetin në të paktën 60 përqind të njerëzve. Kjo konsiderohet minimale kur flasim për arritjen e imunitetit të “tufë”. Disa të dhëna sugjerojnë që na nevojitet 70-80 përqind efektivitet që ky imunitet të jetëi mjaftueshëm.. Ka shumë që thonë se duhet të kemi lejuar që virusi të vazhdojë rrjedhën e tij qe ne te krijojmë imunitetin në atë mënyrë. Por modelimi fillestar vlerësoi se pa ndonjë ndryshim në sjelljen tonë, dhe lejimin e virusit pa kontroll, virusi mund të ketë vrarë 1 milion deri në 2 milion amerikanë, disa vlerësime madje dyfishojnë ose trefishojnë këtë numër. Kjo ishte thjesht e papranueshme! Ne gjithashtu e dimë se Suedia, e cila ishte më e afërta për ta lënë virusin të “drejtonte rrugën e saj”, kishte

vdekje shumë më të larta se vendet fqinje. Kështu që, pritja e imunitetit të tufës në këtë mënyre, do të kishte rezultuar në shumë më shumë vdekje, përveç vershimit të sistemit tonë të kujdesit shëndetësor, i cili mund të kishte krijuar shqetësime shtesë, jo vetëm nga Covid-19.

Përmirësimet në kujdesin shëndetësor:

Ndërsa presim lajme në frontin e vaksinës, ne kemi parë përparim në mënyrën se si ne trajtojmë dhe kurojmë Covid-19. Kohët e fundit remdesivir, dhe një steroid i quajtur dexamethasone janë treguar të dy në mënyrë të konsiderueshme uljen e vdekshmërisë në pacientët me sëmundje serioze – në disa raste deri në një të tretën. Për më tepër, RLF-100 ose aviptadil, një formë sintetike e një peptidi natyral që mbron mushkëritë ka treguar një përparim domethënës në trajtimin e pacientëve me sëmundje kritike. Kësaj terapi i është dhënë një përcaktim i shpejtë për të zhvilluar ilaçin në Shtetet e Bashkuara. Trajtimet për të

përmirësuar prognozën për pacientët me raste më të buta të infeksionit kanë qenë edhe në studimin paraprak – me rezultate të përmirësuara. Një aspekt i rëndësishëm i trajtimeve të përmirësuara ka qenë që spitalet dhe ofruesit e kujdesit shëndetësor në përgjithësi janë më të përgatitur tani sesa në fillim të vitit. Ata po përmirësohen në trajtimin e virusit, falë një kombinimi të përvojës dhe trajtimeve të reja. Një dëshmi për këtë është dhe niveli i vdekjeve relativisht e ulët dhe në rënie në krahasim me ato të disa muajve më parë.

Pra, metodat e vazhdueshme të parandalimit të virusit, siç është larja e mirë e duarve (dhe jo prekja e fytyrës, gojes, hundes dhe syve), dhe distancimi i vazhdueshëm shoqëror, si dhe përdorimi i mbulesave të fytyrës dhe maskave do të ulë rrezikun për përhapjen e virusit ose infektimin dhe mbajtjen e shëndetshme. Për ata fatkeq që infektohen dhe kërkojnë kujdes mjekësor, përdorimi i ilaçeve të përmirësuara dhe kujdes më i mirë i përgjithshëm, do të jetë thelbësore. Këto janë opsionet e mundshme në luftën kundër këtij armiku, derisa një vaksinë e sigurt dhe efektive të na vendosë në një rrugë drejt kthimit në jetën që kemi njohur përpara se Covid-19 të trondiste botën tonë!

**Nënkryetare i Federatës Pan-Shqiptre të Amerikës “Vatra”

ALBANIAN RYDER CUP IN ITS 10th YEAR STAYS IN NEW YORK – BUT THAT’S ONLY PART OF THE STORY

August 8, 2020 by dgreca

By Rafaela Prifti-

In its 10^th year, the Albanian Ryder Cup tournament contended with the Coronavirus pandemic and hurricane Isaias perhaps foreshadowing the future of community events defined by dignity, respect and pertinence in testing times. At least one team member believes that in the future, there might be a junior event or a girls’ edition for the Albanian youth. Next year’s competition will be held in August in Wisconsin, whereas an all-star team from both groups will pair together to compete against Albanians from Europe in Germany in 2021 for the Inaugural Kastrioti Cup.

Embracing the opportunity to cover the 2020 tournament edition played over three courses at Turning Stone Resort and Casino in Verona, New York from August 2 to 5 between NY and Detroit teams, I had the chance to interview New York team captains Zef Gjelaj and Sokol Selmani, and Detroit Team Co-Captain Gjon Sinishtaj, in addition to communicating with New York Team Coordinator Mark Curanaj, and members Pashk Berisha and Mark Tushaj. In terms of golf events, through the middle of the last decade, Dielli has covered fundraising efforts to support building the Mother Theresa Cathedral in Prishtina led by members of Vatra Council like Anton Raja along with Board members like Simon Qafa and others. This compilation of conversations on this week’s four-day golf tournament presents a brief history of the event originating in 2011, some highlights of the dramatic moments of the recent competition, exemplifies ways of adapting to new challenges of social gatherings and location adjustments, but above all it shows the power of human bonds. Each one of the golfers I talked to, valued the excitement of the game and the integrity of friendship. They also expressed their wish to pass down this gift to the younger Albanian generation.

The captain of New York team, Zef Gjelaj, said that this is his 8^th year in a tournament that runs continuously for 10 years. “This year is the first time NY team won back to back and more interesting the first time the team won cup on home course. Calling it “our NY team”, Mr. Gjelaj said that golfers’ backgrounds are from Albania, Kosova, Montenegro and vary in range from 21 to 65 years old. He was proud of their great chemistry, adding that most of them were friends before they started playing golf. In fact, over the years, they have played together for so long, the team has become ‘a golf family.” I asked how he carries out the functions of the captain for the New York team. “I don’t say much, only except to remind them to work together. To not care for individual success because we will win as a team. “Individual commitment to a group effort that is what makes a team work” is our guiding principle,” said Mr. Gjelaj. He described with excitement the clinching of the tournament by the first year player Christian Dedvukaj who made a 7 foot putt in the last hole 18 par 5 and also the team’s MVP who is none other than two-time Champion of Dancing With the Stars, Driton Dovolani known to all as Toni Dovolani.

For Pashk Berisha of the New York team participating in the tournament as a team compounds the pressure on the player yet it increases the intensity and thrill of the sport. “Playing as a team in an annual tournament is very rewarding because you are representing your team and in this case your community as well. It is pressure packed and thrilling because you are playing for your team mates and community not just for yourself. It’s a much different feeling when your team mates rely on you and vice versa so the pressure is amplified many fold,” said Mr. Berisha. When describing how different this year’s tournament was in the pandemic situation, he said that they had to change the venue from Whistling Straits to Turning Stone, where they had to abide by social distancing and mask restrictions. “It limited the time we spent together outside smoking cigars and telling jokes because they would not allow gatherings,” commented Pashk, who explained that unlike previous years when the teams would get together in the evenings and spend hours as a group, this year the socializing was very limited due to pandemic. As far as the event, he noted that the early years had seen many controversies whereas the last few years it’s gone pretty smoothly. “The teams,” contented Mr. Berisha, “have developed friendships and bonds that will be long lasting. The competition is very serious but it has become more of an event with competitive golf than just a competition. Winning is very important but it is not the only goal; competitive golf played with integrity, dignity and respect in a gentlemanly manner that will make our community proud.”

Mark Curanaj, the New York Team Coordinator indicated to me that there are 100 Albanian golf players in the Tri-State area. While I am aware that Albanians have brought to their adopted country the passion for the popular sport of soccer, I wondered about the extent of golf’s popularity with the older demographics in the community. I asked him how he got into gold and if perhaps Mark’s father or any elderly family members who came from Montenegro were into golf. I heard him laugh cheerfully admitting that none of them particularly cared for golf. Then he explained that growing up in Westchester, meant that golf is part of your life. I asked about the discipline it requires mentally as well as physically. Mark reinforced the point of mental toughness of the sport that is a natural ability more than a trained feature. He laid out the history of the Albanian Ryder Cup, created by two longtime friends Tony Gjokaj and Luvigji Lucaj from New York and Michigan respectively. “In the first iteration in 2011, eight players gathered from each state and played 54 holes over two days at Shephards Hollow in Michigan. Curanaj, who is the New York team coordinator, recalled “the two dramatic putts on the final hole singles match between Marko Gjolaj and Martin Vulaj that galvanized the cup and the bonds that continue today’ as he put it. It ended in a tie. Since then the format has remained the same. The only adjustment has been the increased participation which has seen the number of golfers swell from 16 to 28, making 14 on each side. Each year the venue rotates between the two states and each side has added or removed players. The current teams have remained unchanged in the last five years. In the course of the five years, the best golfer on both teams with over 70% win of his matches is Shkelqim Kukaj. New York team has been led by outstanding performances by Sokol Selmani, Zef Gjelaj, Toni Dovolani and Paul Martini, who have won over 70% of their matches, whereas the Michigan team has been led by Mark Kalaj, Mark Berishaj, Gjon Sinishtaj and Anton Sinishtaj. New York has had the cup three of the last five years and was the first team to retain it after a 14-14 tie last week,” said Mr. Curanaj. He described the 2020 edition played over three courses at Turning Stone Resort and Casino in Verona, New York from August 2 to 5 for each team. Toni Dovolani, two time MVP and Mark Tushaj were undefeated for New York team. Team members raved about rookie and last-minute replacement, Christian Dedvukaj, who won two matches. In true golf commentator fashion, NY Team Coordinator remarked “Michigan was led by three undefeated individuals Mark Kalaj, Mark Berishaj and Dennis Perkaj, also MVP for Team Michigan. Team Captains Lou Lucaj and Gjon Sinishtaj. New York held a one point lead after the first day four ball matches. Here is how the local team got the 4-3 lead: Three matches ended on the 18^th hole par 5 in dramatic fashion when Christian Dedvukaj got up and down from 40 yards for birdie to seal a victory and Sokol Selmani finished the final 3 holes: birdie, par, birdie after being down 2 with 3 to play.” In day two of the tournament, he said “we decided to play the alternate shot matches during tropical storm Isiais.” Acknowledging that this year’s golf was unique considering the conditions, Mr. Curanaj remarked that New York managed to split the seven points and maintain the one point lead going into the final day of singles. “On singles day there were 14 points on the line, NY shot out to an early lead owing to putts made by Sokol Selmani, Toni Dovolani, Tony Gjokaj and Mark Tushaj. Michigan was able to win 5 of the final 6 matches thanks to impressive performances by Zef Deda. Marko Gjolaj, Dennis Perkaj, Mark Berishaj and Mark Kalaj. The final result 14-14. As previous year’s winner, New York retained the Cup, in accordance with the rules. Christian Dedvukaj, Rookie of the Year, made a Cup clinching 7 foot putt on the 18^th to win his match and retain the Cup. Each team has 4 wins, 4 losses and 2 ties, as the home team has yet to win on its own turf,” commented Mr. Curanaj. While there is much focus on the competition like at any sporting event, Mark Curanaj and his fellow golfers value the “camaraderie and respect displayed and earned” at the event as defining features of the first decade of the tournament. In response to my question about next year’s event, Mr. Curanaj said that the Cup will be contested at Whistling Straits, with future venues including some of the world’s finest gold resorts Pinehurst, Sea Island and Streamstrong. In terms of future events, the team coordinator said that though 2020 was cancelled due to Covid-related issues, an all-star team from this large group will pair together to compete against Albanians from Europe in Europe at some point in 2021 for the Inaugural Kastrioti Cup, guided by Florim Bajraktari.

For Mark Tushaj, such an event helps the community of golfers who love to participate and non-golfers who generate interest and are drawn to it, by reaching out to ask about it. “Aside from the 28 participants, 14 in each team, there are dozens of Albanians who would love to be part of it. It has really created a positive buzz in the community” To my question about sharing the excitement of the game now and in the future, Mr. Tushaj said that the hope is that “the event will continue into the next generation of young Albanian golfers. Perhaps we can develop a junior event or even a girl’s event for our youth.” He defined golf “as a great game that requires focus, independence and confidence, as well as athletic ability. The game of golf and this tournament would be a wonderful gift to give to our children.”

Gjon Sinishtaj, co-Captain of Michigan team, shared that same sentiment. I asked him to relate what he appreciates most about the game. Without hesitation, he answered ‘Friendship building!” and having a unique opportunity to meet with fellow Albanians that he would not have the chance of encountering in life. He said that he regards them as “brothers’ and is proud to be part of a unique brotherhood.

Noting the impact of the pandemic, Sokol Selmani, Captain of New York Team, explained that they had to make adjustments and the original location was moved from Whistling Straits to Turning Stone, where he added “the team had never won” in prior competitions. Despite the changes and the wearing of the masks indoors as required, Mr. Selmani said that the team did not allow that to affect the good mood of the event. Echoing the fellow golfers on both teams, captain Selmani underlined that when the round is over they shake hands and sit together cheering for their team in a respectful manner, and when everyone is done competing they go to dinner together where in typical fashion one tries to pay the bill before someone else gets to take care of it and, when the tournament ends they hug everyone while wishing each other good trip home. He made sure to credit Mark Curanaj, for making all the arrangements from flights to sleeping quarters, from tee time reservations to dinners, thus allowing the team to focus on golf. Indeed in the course of the interviews I observed that each one credited the other team member for their role in the event and in the team. In its tenth year, the Albanian Ryder Cup stayed in New York, but I hope the golf culture spreads throughout the community.

Below is the list of members: Team Michigan: Lou Lucaj – Captain Gjon Sinishtaj – Captain Luki Lucaj Luvigji Lucaj Gjon (John) Lucaj Kujtim Sinishtaj Mark Berishaj Marko Gjolaj Dennis Perkaj Nick Palushaj Zef Deda Anton Sinishtaj Frank Gjinaj Mark Kalaj

Team NY: Sokol Selmani – Captain Zef Gjelaj – Captain Mark Curanaj Martin Curanaj Pashk Berisha Simon Hajdaraj Florim Bajraktari Mark Tushaj Tony Gjokaj Shkelqim Kukaj Christian Dedvukaj Leon Gjoni Toni (Driton) Dovolani Paul Martini

IU DHA LAMTUMIRA ATDHETARIT, BAMIRËSIT, “AMBASADORIT” TË NËNË TEREZËS, LEKË GOJÇAJ….

August 7, 2020 by dgreca

NGA DALIP GRECA-*

Shkoi të pushojë atdhetari i përkushtuar Lek Gojçaj. Shqiptaro-amerikanët ia dhanë të gjithë respektin që meritonte. Kisha po ashtu. Po shtetet shqiptare sa e vlerësuan? Njeriu që së bashku me vëlla, sponsorizoi dhe vendosi shtatoret e Shënjtëreshësh Nënës TEREZË në Trojet Shqiptare,njeriu që dhuroi shtatoret e argjendta për Vatikanin(Papen) dhe Washingtonin, kongresmenëve e senatorëve, për t’i afruar ata më shumë më Kombin e Nënë Terezës, nuk u vlerësua nga shtete shqiptare as me dekoratën që mbanë emrin e shenjtëreshës ”Nënë Tereza”,-ndërkohë që patriotë të dyshimtë u ngjitën deri në titujt dhe urdhërat më të lartë, që mbajnë emrin e heroit kombëtar , tituj e urdhëra kalorësie, Nder e Flamur… etj….!Natyrisht se të turpëruar mbeten shtetet shqiptare, Jo Leka.Ai shkoi me nder e respekt edhe pa dekorimet e merituara!

Komuniteti shqiptaro-amerikan e ka nderuar me plot respekt patriotin me sjellje e bëma fisnikërije Lekë Gjeto Gojçaj, i cili ndërroi jetë me 4 gusht 2020. Të Enjten me 6 gusht, edhe pse në kushtet e rrepta të diktuara nga Pandemia e koronavirusit, me rregulla strikte të mbrojtjes dhe ruajtjes së distancës sociale, kanë qenë të panumërt pjesmarrësit në homazhet e organizuar në në Shtëpinë Mortore YORKTOWN FUNERAL HOME,New York. Për shtatë orë vargu i bashkatdhetarëve (po edhe i amerikanëve) që kryenin homazhe nuk pushoi. Vatra ngushëlloi familjen Gojçaj me një pjesmarrje të madhe.

Në meshën e Dritës, që u drejtua nga famullitari Don Pjetër Popaj, ditën e Premte, 7 gusht 2020, duke filluar që nga ora 11 A.M.,pjesmarrja ishte e jashtzakonshme duke marrë parasyshë distancimin social dhe rrezikun e koronavirusit.

Në Meshë dhe në ceremoninë e varrimit ishin të pranishëm edhe përfaqësues të Vatrës: Kryetari Elmi Berisha, Presidenti i Nderit Agim Rexhaj, anëtari i Kryesis Zef Balaj,Arkëtari Marjan Cubi me Familje,anëtarët e kryesisë Anton Raja, Mark Mrnaçaj,vatarni Aleks Mrnaçaj, Mhill Gjuraj-anëtar i Këshillit, Kryeredaktori i Diellit Dalip Greca, e të tjerë.
Gjatë Meshës Dom Pjetër Popaj vlerësoi Lek Gojçaj, jo vetëm se besimtar i përkushtuar i fesë, por edhe si një atdhetar, që punoi pa u lodhur dhe pa u kursyer për Kombin, e vlërësoi për bamirësi, por edhe si qytetar i sjellshëm, komunikues,si njeri fisnik, I shkueshëm me të gjithë, i qeshur, i dashur. Leka të bënte për vete me karakterin e tij, të qeshurën e tij, shpirtin e tij fisnik.Leka shkoi, por pas ka lënë gjurmët e një jete që i bën krenarë pasardhësit dhe miqtë e tij. Dom Pjetri tha se ne po japim lamtumirën për ndarjen fizike prej nesh, por ai do të jetë përherë mes nesh me veprat dhe kujtimet që ka lënë pas. Kontributi i Gojçajve është aty në Kishën Zoja e Shkodrës, që nga fillimi, ndërtimi, është tek Shtatorja e Shenjtëreshës Nënë Tereza,para Kishe, që u uron e para mirëseardhjen besimtarëve të gjakut të saj. Atë e dhuruan vëllezërit Gojçaj. Shtatore të tilla ata ndërtuan e dhuruan jo vetëm në New York, por edhe në Michigan, Tuz (Malësi), Prishtinë, Mitrovicë, Strugë etj.

Varrimi i të ndjerit u bë në varrezat “GATE OF HEVEN”, New York.(Më shumë lexoni në Gazetën Dielli në print)

*Me shume fotografi gjeni ne FB

Botë e trashëgimi

August 7, 2020 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI- Njeriu i uritur gërmon në fushën e plehrave për të gjerur diçka me vlerë për ta këmbyer pastaj me diçka tjetër për të mbijetuar. Një historian a arkeolog bën të njëjtën gjë duke gërmuar edhe ai për të siguruar mbijetesën e kombit të vet, duke nxjerrë ato që të tjerët i kanë hedhur pasi i kane shtrudhur, ose që janë mbuluar nga koha. Shumë gjëra zbulohen dhe po aq të tjera harrohen; sapo zbulohen, mbulohen me pluhur e dikush tjetër e rizbulon. Hedhurinat e njërit, janë thesar i tjetrit. Kështu bota hynë në procesin e kompleksitetit. Njeriu mbetet gjithmonë në kërkim të identitetit, ushqimit për të shuar urinë, ose për të gjetur trashëgiminë e tij. Një vend i ri nuk ka asgjë të vjetër, sepse e kaluara është ajo që mbetet nga konsumimi i sotëm, dhe 100 vjet me kohën tonë, janë sa një minutë në historinë e Botës. Marrim për shembull Napoleon Bonopartin, arbëresh me prejardhje, themi ne (kemi ndonjë shtatore për t’a nderuar?), por francez i përkushtuar vdiq, thotë bota. Dhe është Franca që e nderon.Në 1805, Napoleoni përdori lumin Seine si bazë për adresat e rrugëve të Parisit, një sistem që është ende sot. Numrat fillojnë në pikën më të afërt me lumin dhe rriten ndërsa largohen – numrat çift në të djathtë, numra tek në të majtë. Për rrugët paralel me lumin, numrat bëhen më të lartë ndërsa ndjekin rrjedhën perëndimore. Pavarësisht nëse janë të vetëdijshëm për të apo jo, parizianët ende përdorin lumin si udhëzues në qytet. Seina është busulla e tyre. Ata e dinë se ku shkojnë ose nuk shkojnë, falë Seines. Nëse ndjekin lumin, nuk humbasin kurrë.Pas tërheqjes nga Rusia, Napoleoni fitoi një nga betejat e tij të fundit në 1814 aty ku lumi Yonne derdhet në Seine. Një statujë bronzi e Napoleonit mbi kalë qëndron në pikën ku dy lumenjtë takohen, dhe janë gdhendur këto fjalë: “Mos u shqetësoni, miqtë e mi. Plumbi që do të më vrasë nuk është derdhur ende”.Britanikët e pushtuan Parisin disa javë më vonë, dhe Napoleoni u detyrua të nënshkruajë Traktatin e Fontainebleau, duke i dhënë fund sundimit si perandor i Francës.Me humbjen në Waterloo në 1815 pas një kthimi të shkurtër në pushtet, Napoleoni u tërhoq në Chateau de Malmaison, vendbanimi i tij i fundit në Francë, afër Seines, para mërgimit në ishullin e Shën Helenës, në Atlantikun Jugor. Gjashtë vjet më vonë, ndërsa ishte duke vdekur, ai shtoi një paragraf në testamentin e tij duke thënë se donte të varrosej pranë lumit Seine. Britanikët ia mohuan kërkesën, dhe Napoleoni u varros më shumë se 5 mijē km larg, në ishillin Shën Helenë. Erërat politike ndryshuan dhe në vitin 1840, dhe eshtrat e Napoleonit u dërguan në Paris përgjatë Seines. Trupi i tij u vendos për homazhe në një sarkofag të kuq në Les Invalides, ku janë gdhendur këto fjalë: “Dëshiroj që trupi im të pushojë në brigjet e Seine midis popullit të Francës, të cilin e desha aq shumë.” (15 gusht 1769 – 5 maj 1821)

BIOGRAFIA E MUSINE KOKALARIT, “SONATA E HËNËS” NGA EGLANTINA MANDIA

August 7, 2020 by dgreca

-Me rastin e 13 gushtit 1983- 37 Vjetori i vdekjes së Musine Kokalari-

Nga Ullmar Qvick *- Më ka mbetur vetëm një tekst për të trajtuar në kumtesën time. Ky tekst është një fletë nga Ditari i Musine Kokalarit. E gjejmë në biografinë e Musinesë, ”Sonata e Hënës” nga Eglantina Mandia (Tiranë, 1995). Këtë tekst më dha për përkthim Natasha Lako në lidhje me Javën e kulturës shqiptare që u mbajt në Pallatin e Kulturës të Stokholmit po atë vit. Pas prezantimit tim të ditarit të Musine Kokalarit u interesua për këtë tekst edhe Shoqata e shkrimtares Selma Lagerlöf dhe më dha një honorar për përkthimin. Një nderim posthum për një intelektuale të vyer, jeta e së cilës u bë vuajtje pa fund…

Musine Kokalari, e para shkrimtare femër në Shqipëri, në fund të Luftës së dytë botërore hapi një librari në Tiranë, dhe pikërisht atje gjendet Musineja më 18 shkurt të vitit 1945, kur ajo do të shkruante në ditarin e vet për Selma Lagerlöf-in, laureate të Çmimit Nobel për letërsi. Një vit më vonë u arrestua Musineja, dhe në korrik 1946 ajo u dënua me njëzet vjet burgim nga gjykata ushtarake e Tiranës si ’sabotatore dhe armike e popullit’. Vërtet ajo ishte një nga themeluesit e Partisë Socialdemokrate Shqiptare, dhe si e tillë ajo guxoi të kritikonte komunistët për sjelljet e tyre dikatoriale dhe terroriste në qeverisjen e vendit. Ajo grua e talentuar u poshtërua, u shkatërrua nga regjimi i Enver Hoxhës, duke kaluar18 vite në burgun famëkeq të Burrelit, dhe që nga viti 1964 deri sa vdiq Musineja në vitin 1983, ajo u detyrua të punonte fshesare në qytetin Rrëshen të Mirditës. Turp i madh dhe një krim që nuk do të falet kurrë!
Më falni për emocionet jo shkencore, por tema të tilla nuk mund të përshkruhen me fjalë të thata.

Ditari i Musine Kokalarit për datën 18 shkurt 1945 fillon me një përshkrim të situatës: ”Dita e vdekjes për 17 veta. Plagë të reja që hapen, lotë që po derdhen. Lotë mjerimi që s’kanë të pushuar, se plagë të reja të tjera do të hapen dhe s’lenë as të vjetrat të mbyllen. Hija e vdekjes mbulon qytetin. Drithma i shkojnë në trup çdo njeri. Ngjajmë me gjethet e pemëve që era i lëkund. Një e nga një po ikin e ikin. Një e nga një po na lënë. Kënga e vdekjes u përhap kudo dhe po hyn shtëpi më shtëpi. Ka më tepër se një mot që ka nisur me të madhe dhe nuk dihet se ku do të vejë dhe ku do të mbarojë. Pse heshtin njerëzia? Pse nxijnë rrugët e Tiranës? Mos vallë zemra ime e zezë, që kullon gjak i sheh kështu? Pse shtëpia më duket e ftohtë dhe çdo gjë pa shpirt? Fytyrave tona çdo ditë e më tepër u shtohet një rrudhë. Çdo ditë më të zbehta dhe me flokë të thinjura, nuset. Plaga e shpirtit çdo ditë ftohet dhe kështu dhëmbja dëgjohet më shumë. Dhëmbja shungëllon në boshllekun e shtëpisë sonë të ftohtë.”

Musine Kokalari kishte një dhëmbje të thellë personale: Më 12 nëntor 1944 u ekzekutuan pa gjyq dy vëllezërit e saj, Mumtaz dhe Vejsim nga komunistët. Kjo vrasje, sipas intelektualit Andrea Varfi, kishte qenë një strategji e caktuar, zëri i së cilës u ndie edhe në Tivar. – Nuk do të dimë kush ishte fajtor drejpërdrejt – Enver Hoxha, Mehmet Shehu ose këshilltarët e tyre jugosllavë. –

Notat e hidhërimit në ditarin e Musinësë natyrisht kanë të bëjnë edhe me këtë ngjarje. Në Ditarin e saj Musine Kokalari tregon se si largohet shpirtërisht nga mjedisi e terrorit dhe ankthit, duke lexuar në librari ”Novela suedeze” të Selma Lagerlöf. Musineja mahnitet: ”Penda e saj nuk shkruan, po i bie telave që tingëllojnë muzikën e ndjenjave të zemrës. Fjalët e saj i ngjajnë poezisë stolisur me mijëra zëra, ku natyra merr pjesë, sheh, këndon dhe qan me njerinë bashkë.” Ajo lavdëron suedezët që paraqiten në veprën e Selmës: ”një këngë e pa prerë, që lidh zemrat e njerëzve të një populli të qetë, që do paqen, kënga e dashurisë…. Pasqyra e gjallë e një populli të thjeshtë, të ndershëm, i lumtur dhe në varfëri, kur zemra është e kulluar si ujët e krojve. Pasqyra e një populli me ndërgjegje, ku edhe fukaraj, që është keq për bukën e gojës, e ruan dhe nderon mikun dhe shokun.”

Në këtë rast dua të vërej, se Musineja interpreton rrëfimin përrallor të shkrimtares për njerëzit në krahinën time të lindjes, Vermlanda, me një idealizim disi të tepruar. Mirëpo, pak më tej, mendimet e Musinesë për popullin tonë bëhen më realiste, kur ajo shkruan për marrëdhëniet midis njeriut dhe natyrës vermlandeze: ”Njerëz që me vetminë e natyrës nuk rrojnë vetëm, se kanë një botë të brendshme të pasur, të cilët edhe në gjënë më të vogël të natyrës gjejnë bukurinë e pashoqe: shushurimën e krojeve, këngën e zogjve, fërshëllimin e erës, që tund degë dhe lëkund gjethë, bukurinë e luleve me erë të mirë dhe dëborën në dimër, që vesh çdo gjë me petkun e saj të bardhë, si nusja atë ditë, që le derën e babait për të vajtur tek shoku i jetës.” Ky citim bën të qartë, se Musineja e ka kuptuar plotësisht mentalitetin e suedezit në lidhje me natyrën, një mentalitet që pjesërisht ruhet edhe sot.

Dhe shënimet e Ditarit të saj mbarojnë me këto fjalë shumë prekëse:”Dashuria – burim i jetës na prek dhe na bën të mendojmë si ajo, na bën të mendojmë që edhe ne, ta kemi një vend-Atdhe si i saja, që na e përshkruan. Dhe në mos është ashtu si duket në shkrimet, ajo ka treguar se si vendi i saj, të gjejë rrugën më të drejtë për të qenë të lumtur. Të punojmë për të mbjellur farën e lirisë, ku respekti i çdo njeriu të jetë gjëja e parë. Dhe individualiteti i mbrujtur mbi baza të shëndosha morali në çdo krijesë është ideal. Një ideal që nuk i largohet realitetit, po që i vjen në ndihmë duke rrojtur me nder dhe me djersën e ballit. Një ideal me virtytet më të larta dhe me ndjenja njerëzore!”

Dhe në këtë rrugë që na tregoi Musine Kokalari jemi ne sot. Sepse idealet e lirisë dhe të mbrojtjes së të drejtave të individit duhet të jenë aq të gjalla edhe në botën tonë të tanishme. Në Suedi, në Shqipëri, në Kosovë, kudo.

Tani dua të vështroj këtë studim letrar nga pikëpamja e temës së sesionit shkencor të seminarit ”Kritika letrare dhe periodizimi i letërsisë.” Besoj se për një studim specifik letrar, periodizimi nuk mund të ketë shumë rëndësi. Më me rëndësi është të përqëndrosh vëmendjen te rrethanat shoqërore dhe politike në të cilat veproi shkrimtari, rrethana të cilat kanë ndikuar konkretisht në formën dhe përmbajtjen e veprës së tij. Për mua ka qenë i udhës të shqyrtoj edhe korrektësinë faktike në përshkrimin e lëndës, ose si në rastin e Musine Kokallarit, emocionet e ngjallura nga materiali thelbësor (romani i Selma Lagerlöf-it) duke i vështruar në përputhje me realitetin e kohës.

Mirëpo, një faktor që shpesh harrohet është pozita e kritikut letrar si ndërmjetës midis shkrimtarit dhe lexuesit. Pushteti i kritikut është mjaft i madh. Duke shkruar shpesh recensione me vlerësime për librat në revistën e Shërbimit suedez të bibliotekave, unë jam i vetëdijshëm për këtë pozitë, për rëndësinë e kritereve të shëndosha në rolin tim si kritik-recensues. Nga recensioni im varet në shumë raste suksesi (ose mos-suksesi) i përhapjes së librit në shqyrtim nepër bibliotekat e Suedisë, dhe ndoshta kritiku letrar, si faktor subjektiv, mund të ketë më shumë rëndësi se faktorët objektivë (çmimi, lënda, pozita e shkrimtarit, tirazhi etj.).

Musine Kokallari ëndërronte Suedinë, ambientin e bukur dhe të qetë ku jetoi dhe veproi Selma Lagerlöf, por mundësitë e saj për të parë vendin tonë u shkatërruan nga tragjedia e saj personale e cila ishte edhe tragjedia e vendlindjes së saj. Ajo motër e Gjergj Elez Alisë siç e quan Eglantina Mandia, nuk erdhi kurrë në Vermlandë. Unë mendova për të para dy-tri vitësh, kur bëra një vizitë me bashkëshorten time, e cila është me burim kosovar, motrën e saj dhe vajzat tona, për të ushtruar sportin e dimrit pikërisht në atë pjesë të krahinës ku gjendet shtëpia e Selmës. Gratë dhe vajzat u kënaqën në natyrën e bukur vermlandeze, me liqene, lugina dhe male të larta me pyje të dendura, merreshin me slalom sikur në malet e Brezovicës….

Bashkimi midis popujve ka shumë faqe, dihet, dhe me këtë kumtesë jam përpjekur të ju tregoj se si letërsia shqipe ka dhënë një kontribut të vlefshëm për të mirën e miqësisë suedezo-shqiptare. Dhe kjo, më në fund, është edhe një detyrë në duart e kritikut letrar: Në lidhje me përkthime me material jetik letrar nga një vend, kritiku mund të analizojë nëse libri në shqyrtim ka vlerë për ti dhënë lexuesit mbresa, gjykime dhe pikëpamje nga mjedisi i përshkruar. Kjo natyrisht duhet të bëhet nën kontekstin e egos letrare të veprës.

Për kontributin e shkrimtarëve të shqyrtuar në këtë studim për të transmetuar një element pozitiv suedez në botën letrare shqiptare kam pasur një kënaqësi të veçantë të informoj lexuesit suedezë në librin tim dokumentar ”Mera hjältemod än vete” – Më shumë heroizma se grurë – që gjendet në shtyp.

Ullmar Qvick
NORRKÖPING, SUEDI NË GUSHT V.2004(VOAL)