dgreca – Page 4719 – Dielli

INTEGRIMI PERTEJ PROPOGANDES

April 2, 2014 by dgreca

Opinion nga Ajet Delaj/New York/

E para gje qe duhet thene persa i perket integrimit eshte se shqiptaret ne ndryshim nga fqinjet ballkanike jane percaktuar per integrimin Euro-Atllantik qe 24 vjet te shkuara , qe atehere kur Shqiperia oshtinte nga veriu ne jug “E duam Shqiperine si gjithe Europa”.

Mirpo klasa politike shqiptare per arsye me shume subjective e ka perdorur procesin e integrimit per propogande pasi realisht nuk e kane dashur integrimin duke preferuar te sundojne shqiptaret e lodhur te dale nga diktatura sesa te udheheqin drejt sistemit te vlerave e llogari dhenjes.Natyrshem qe kur kerkon te sundosh e jo te udheheqesh kerkon qe te pasurohesh ne menyre te padrejte mbi varferine e shumices se shqiptareve. Shenjat jane jo te mira edhe per kete mazhorance pa hyre ne detaje megjithate ka edhe tre kater muaj per tu rikonfirmuar ekzaktesisht rrugen qe deshiron te ndjeke.

Megjithate shumica e gazetareve opinionisteve , komentuesve opozites madje edhe pozita qendrojne gjithnje tek roterika duke thene gabimet dhe premtimet me “do te” duke mos kaluar ne veprime konkrete qe do te bente te mundur shkurtimin e distances ndremjet BE e Shqiperise.

Qe ne fillim do te kerkoja kompromisin e shqiptareve per dy gjera themelore ne procesin e integrimit te Shqiperise:

Te mos vazhdoje propaganda politike e pozites e opozites mbi rendesine e madhe te marjes se statusit kandidat pasi deri ne antarsimin e plote mundet te jete ne mes nje gjysme shekulli pasi Turqia ka 38 vjet candidate pa u antarsuar akoma. Fakti qe klasa politike nuk guxon te kerkoje se bashku statusin kandidat dhe hapjen e negociatave per antarsim tregon se Shqiperia eshte shume larg BE.

Institucionet shqiptare politike , shteterore e qeverisese duhet ta shohin procesin e integrimit e perafrimit me BE si nje process qe vjen e duhet te vije nga brenda e jo nga jashte. Me kete dua te them se politikanet, pushtetaret e shtetaret ti kursejne popullit shqiptar vizitat tursistike gjoja per “lobim” dhe ato para te kursyera ti kalojne ne projekte investimi e menaxhimi te brendeshem.

Kur themi shkurtimin e distances duhet te kuptojme perafrimin e standarteve ligjore e zbatimin e tyre duke ndikuar drejteperdrejte ne cilsine e jetes se shqiptareve e perafrimin e natyrshem me standartin e jetes se popullit ne BE.

Demokracia perendimore me ne krye Shtetet e Bashkuara te Amerikes kane treguar se progresi dhe zhvillimi vijne vetem nepermjet zbatimit dhe respektimit te lirive dhe te drejtave themelore te njeriut gje per te cilen BE ka ngritur edhe nje gjykate te nivelit te larte, Gjykaten e Strazburgut.

Pra njeriu i lire ka energji te pashterrshme energjish positive qe ndikon ne ecjen e shpejte perpara te krejt shoqerise ne njeren ane por kerkon gjithnje qe procesi i modernizimit e kontrollit me perfaqesues real ne te tera fushat e jetes te jete i pandalshem.

Pra perafrimi i te tera sandarteve te shqiptarve me shoqerineEuro-Atllantike eshte nje process kompleks politik, ekonomik e shoqeror qe te marre se bashku duhet te realizojne ngritjen e nivelit e cilesise se jetes se popullit shqiptar.

Per sa kohe ne shqiptaret jetojme ne nje nder trojet me te pasur per njesi te siperfaqes ne bote dhe jemi ne varferi te plote te krahasueshme me vendet e Afrikes , Namibine Zairene etj jo vetem nuk eshte nevoja te analizohen parametrat e tjere por as qe duhet propoganduar se jemi ne prag te BE pasi politika thjesht mashtron.

Po a kemi potenciale njerzore , ekonomike e resourse natyrore qe kombi shqiptar te perafrohet realisht me vendet me te zhvilluara te perendimit. E them me te madhe e me siguri teper te larte PO.

Kemi popullsine me moshen me te re ne Europe e nevel arsimi te krahasueshem me Europen pasi mjaft student shqiptare kane mbaruar e po mbarojne universitetet me prestigjoze te botes por duhet then se ne kontrast me ekonomine trashiguam nje nivel arsimimi te kenaqshem nga diktatura.

Kemi pozicionin gjeografik me klimen me te mire ne bote e toke e nentoke nder me te basurat e botes me rezerva minerale e uje me shume se cdo vend i Europes per njesi te siperfaqes.

Pra na mungon lidershipi dhe organizimi i brendeshem i shoqerise shqiptare tersisht ne doren tone dhe ne mundesine e organizimit te shoqerive perendimore.

I bej thirrje klases politike shqiptare qe ti leri vazhdimin e demagogjise nekomuniste dhe ti perveshet veprimeve konkrete duke e persosur organizimin e brendeshem te shoqerise shqiptare si garanci e padiskutueshme per te arritur parametrat e Amerikes e BEse.

Dua te shtoj pa u bere i besdishem ne moralizime se nese klasa politike shqiptare eshte e ndergjegjshme per reformat qe duhet te kryej duke e trasformuar se pari veten nga sundues ne lidere te jeni te bindur se suksesi i integrimit eshte i garantuar.

Shqiptaret duhet ta dine se gjate fushates elektorale nga Presidenti i Amerikes ne zyre , sfidanti i tije e deri tek perfaqesuesi me i vogel i qeverisjes vendore shkojne pothuaj fshat me fshat se nuk po ze ne goje qytetet qe shkojne disa here per ti kerkuar voten elektoratit pra popullit Amerikan.

A e dini se perse?

Sepse VOTA eshte e paprekshme dhe vete fuqia e shtetit me te fuqishem te botes por dhe me tej perfaqesuesit legal te popullit jane “dora e Zotit” per popullin amerikan e zgjidhjen e problemeve te tije ne raport me administraten pasi asgje nuk eshte ne perfeksion .

Pra ngritja dhe perafrimi me standartet e BE duhet te fillojne nga legjitimiteti i perfaqesuesve te pushtetit e shtetit ku ne themel te kete voten e lire e te ndershme te qytetarit shqiptar. Duhet filluar me ndergjegjsimin e rendesise se votes me qytetarin shqiptar por bashkengjitur me penalitete ekstreme per ata qe afrojne thase mielli, favore, para, apo presion ne emer te shtetit e pushteti.

Shqiptare duhet te zgjoheni e te kuptoni se tere ata candidate qe ju afrojne favore personale per te marre voten tuaj nuk e kane ndermend te jene neser ne sherbim tuaj. Jeta eshte e gjate pasi neser mundet qe ju nevoitet mbeshtetja e perfaqesuesit tuaj ne emer te se drejtes e ligjit qe shkone mbase pertej jetes suaj e familjes tuaj qe nuk mundet te paguet me miljona dollar gjje qe nuk do ta keni nese e keni shitur paraprakisht voten tuaj.

Te nderuar bashkombas komuniti hebre si komuniteti me i organizuar ne Amerike e pse jo edhe ne bote edhe kreun e sinagoges pra kreun shpirteror te komunitetit e zgjedhin me vote komuniteti me kandidatura alternative . Deri ketu ka shkuar bota e qyteteruar .

Zgjidhni perfaqesuesit tuaj te ndershem e me vision per nje jete ndryshe qe te keni mundesi neser te trokisni ne nje dere te hapur per te zgjidhur hallet tuaja te shumta.

Shqiptare te jeni te bindur se tek zgjedhja e ndershme e perfaqesuesve tuaj real fillon zgjidhja e halleve te gjithsecilit duke cuar ne zgjidhjen e probleve te shoqerise shqiptare.

Reforma territorjale e inicuar dhe paguar nga Shtetet e Bashkuara te Amerikes eshte rruga e duhur drejt pushtetit legjitim gje qe jo vetem i duhet bashkengjitur opozita por duhet zgjeruar me koncepte te reja e ndryshime mbi sistemin zgjedhor ne Shqiperi duke shkuar 100% drejt perfaqesuesve te dale direct nga vota e popullit . Me kete duhet kuptuar qe perfaqesuesit e popullit qe nga parlamenti e deri tek komuna te jene perfaqesues direct te popullit e jo sherbetore te kryetarit te partis e aq me keq sherbetor te nje klani criminal.

Te reformohet tersisht KQZ duke e kthyer ate institucion te pesueshem per tere shqitaret duke gjetur mekanizma e perfaqesues dinjitoz te komuniteteve duke ingranuar edhe institucionet fetare me keshillat e tyre ne kontrollin e votes se popullit si institucione qe funksionojne e sherbejne ne emer te Zotit duke nxjerre rezultatin me se shumti 4 ore nga mbyllja e procesit.

Kur te tera keto permirsime ligjore te arrihen me consensus te plote te nje spektri te gjere te politikes shqiptare duke ftuar edhe jasht parlamentit por edhe te grupeve te interest e OJFve e deri tek individe te spikatur atehere te kalohet ne zgjedhje parlamentare e locale se bashku ne vitin 2015.

Nuk ka hap me domethenes ne rrugen e perafrimit te Shqiperise me perendimin Euro-Atllantik sesa vendosja e pushtetit e shtetit Shqiptar legjitim me vote te lire e te ndershme. Te tera te tjerat jane vazhdim i paster i demagogjise qe nuk kane per qellim perafrimin e Shqiperise me perendimin.

Te tera problemet e tjera si ceshtja e sigurimit kombetar, pronsise, vendosjes se sundimit te ligjit e respektimit te vendimit te gjykatave e vete reformimin e sistemit te drejtesise ne Shqiperi respektivisht respektimin e zbatimin e lirive dhe te drejtave te qytetareve shqiptare zgjidhen e zbatohen hap mbas hapi nga perfaqesuesit legjitim te Pushtetit e Shtetit Shqiptar.

Nese politika arrin te kuptoje apo shqiptaret ta detyrojne qe te kuptoje se pushteti ne demokraci nuk eshte i perjetshem se sistemi nuk mundet te ngrihet as konceptohet pa alternative e vlerave , ideve, resourseve njerzore ne nje ekonomi te lire konkuruese mbi ruallin privat qe njihet e respektohet nga shteti nuk mundet te kete as demokraci as integrim.

Si perfundim dua te them se Integrimi arrihet me pune e hapa konkrete gjithnje ne interes te shoqerise e jo nisur nga interesa meskine e aq me keq kriminale. Nese ka politikan apo qytetare shqiptar qe e shikon ndryshe procesin e perafrimit me perendimin Euro-Atllantik eshte i lutur te ingranohet pasi filozofia ka thene se te keqijat kesaje bote nuk i vijne nga te keqijte pasi jane pak por nga indiferentet se ata jane shume.

KOMENT RRETH TAKIMIT RAMA-MERKEL

April 2, 2014 by dgreca

– Të rejat e vjetra – Gjermania pret që qeveria Rama të zbatojë reformat, s’ka alternativë tjetër/

– Nga ELIDA BUÇPAPAJ/

Kam përpara sysh dokumentin marrë nga faqja elektronike e kancelares Gjermane ku pasqyrohet Konferenca për Shtyp e Kryeministrit shqiptar me zonjën Merkel. Teksti është në gjermanisht dhe mund të lexohet nga çdo vizitor i faqes.
Së pari, dua të nënvizoj dy fakte.
Fakti i parë lidhet me rëndësinë e këtij takimi. Askush nuk mund ta minimizojë atë. Gjermania një nga shtetet ku mbështeten themelet e demokracisë Perëndimore. Pra rëndësia e takimit Rama-Merkel është maksimale.
Fakti i dytë na kthen në retrospektivë, katër muaj përpara, kur Gjermania ishte njëri nga pesë shtetet (Gjermania, Britania, Holanda, Danimarka dhe Franca) që ia refuzuan në dhjetor Shqipërisë statusin e vendit kandidat në BE.
Ky refuzim u shpjegua në mënyrë shumë kontraverse dhe manipuluese si nga shumica ashtu dhe nga opozita. Sepse të dyja palët i ikën të vërtetës. Opozita për këtë vonesë bëri shkaktare shumicën, ndërsa maxhoranca iu referua „islamofobisë të disa shteteve perëndimore“, pa marrë parasysh se publikisht në televizionet e Tiranës, Hollanda deklaroi se nuk do të përdorte veton kundër Shqipërisë. Që do të thotë se, nëse Hollanda do të ishte e vetmja refuzuese,ajo do të votonte pro.
Le të kthehemi tek takimi i djeshëm Rama-Merkel. Në webfaqen e Kancelares gjermane është publikuar qëndrimi i zonjës Merkel. „Wir sehen Fortschritte“ – „Ne shohim përparim“, – citohet zonja Merkel në një titull në websitin e saj. Por përveç kësaj fjalie me tre fjalë, që është inkurajuese, Gjermania nuk bën asnjë premtim se ka ndryshuar qëndrimin e dhjetorit. Sepse kjo do të varet nga Shqipëria.
Në fjalën që mbajti në konferencën për shtyp zonja Merkel vuri në dukje marrëdhëniet shumë të mira 20 vjeçare midis Gjermanisë dhe Shqipërisë. Ne mendojmë, theksoi Merkel,se perspektiva europiane është për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, se ky rajon ku përfshihet edhe Shqipëria ka nevojë për një zhvillim prosperues të shëndetshëm, dhe se për këtë „Shqipërisë i duhet një proces i thellë ndryshimi“. Shikoni, po e përsëris edhe një herë se çfarë nënvizoi zonja Merkel: „Shqipërisë i duhet një proces i thellë ndryshimi“. Pra kancelarja e Gjermanisë iu referua perspektivës. Që do të thotë se Gjermania dhe Perëndimi pret një proces i cili deri tani nuk është marrë dhe nuk është plotësuar, paçka se shihet përparim.
Kryeministri shqiptar e kishte informuar zonjën Kancelare për projektet e mëdha të qeverisë së tij. Që ka në mendje a në letër. Por Gjermania mirëpret që këto projekte të zbatohen. Me këtë rast Kancelarja gjermane kur iu referua projekteve të qeverisë shqiptare, vuri në spikamë konkretisht se fjala është për„luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, për ndërtimin e shtetit të së drejtës dhe për pavarësinë e sistemit të drejtësisë“.
„Komisioni Europian po e vëzhgon Shqipërinë në mënyrë shumë intensive dhe në qershor do të raportohet për përparimin e bërë. Ne shohim përparim, nënvizoi Merkel, dhe do të desha t’i uroja Kryeministrit të gjitha të mirat në këtë punë shumë të vështirë, sepse kjo rrugë e re nuk është e lehtë të përshkohet.“
Pra, le të ndalim këtu. Dhe të mos mbajmë popullin me premtime apo me lajme për vizitën e padatë të kancelares gjermane në Tiranë.
Nuk diskutohet roli pozitiv i Gjermanisë në mbështetje të integrimeve shqiptare. Në këtë rezonancë janë edhe Anglia, Franca, Hollanda dhe Danimarka që refuzuan statusin e kandidatit të Shqipërisë në dhjetorin që shkoi. Rol negativ ndaj integrimit të Shqipërisë në BE ka patur klasa politike shqiptare. Edi Rama do të ndryshojë kurs. Gjermania e mbështet. Le ta ndryshojë kursin! Të gjithë po presim.

Për të përditësuar aktualitetin e marrëdhënieve të qeverisë shqiptare me Gjermaninë pas takimit Rama-Merkel, mund të themi se kryeministri Rama ka projekte për një reformim dhe modernizim të thellë të shtetit shqiptar, të cilat Kancelarja Merkel i mirëpret dhe kërkon t’i shohë të zbatuara në realitet.
Gjermania sheh progres, por qeveria Rama ndodhet në fazën kur nuk ka nisur ende implementimin e projekteve të saj. Dhe gjithçka do të varet prej implementimit.
Kancelarja Merkel vuri në dukje se Gjermania e mbështet plotësisht qeverinë e re të Edi Ramës në rrugën e re dhe shumë të vështirë, jo vetëm për faktin se ka disa ministre gra, por sepse pret që kjo qeveri të ndërmarrë veprime konkrete, të cilat nuk ishin ndërmarrë në muajin dhjetor 2013, kur pesë shtete të BE-së refuzuan statusin e kandidatit të Shqipërisë.
Ndërkohë në pyetjet që iu bënë Kancelares të Gjermanisë u vu re se investitorët gjermanë në Shqipëri janë të pakët ose nuk janë të shumtë në numër. Zonja Merkel u përgjigj: “Për investitorët private gjermanë siguria ligjore është e rëndësisë fondamentale. Ata duan të dinë: A mund të mbështeten në sistemin e drejtësisë që ka Shqipëria? Kjo është arsyeja që ne e theksuam kaq shumë reformat në sistemin e drejtësisë”. Siç shihet përgjigja e zonjës Merkel ishte e kjartë dhe flet qartë për rrugën e reformave që e pret qeverinë Rama.
Këto janë të rejat nga takimi Rama-Merkel.
Në fakt, nuk janë gjëra që ne i dëgjojmë për here të parë. Mospërmbushja e obligimeve të qeverisë pararendëse ka bërë që statusi i kandidatit t’i refuzohet Shqipërisë pesë herë rresht.
Gjermania përfaqëson Perëndimin, sikur Komisioni Europian apo dhe investitorët gjermanë e të huaj, të cilët nuk ngopen me fjalë dhe projekte. Por me vepra.

BREZARGJENDTA DHE DUSHKLISI I SHENJTË

April 2, 2014 by dgreca

NGA FIQRI SHAHINLLARI/

“Filli i Arianës” si parathënie/

Gjurmët e para të kësaj rrëfenje i kam pikasur këtu e rreth dyzetepesë vjet më parë, kur isha student në Tiranë. Në fundjavë shkoja shpesh për vizitë te shtëpia e Zenel Qamilit, një kushëri i babait tim, që banonte familjarisht në Kodër-Kamzë. Ishim moshatarë me Hajriun, djalin e Zenelit dhe shokë klase me të dikur në fshatin tonë. Gruaja e Zenelit, Shefikua dhe vajzat e tyre Merema, Serka e më e vogla, Ramija, më ndihmonin, duke më larë e hekurosur këmishët e pantallonat. Nga që vija shpesh te kjo familje, më ishte bërë si shtëpi e dytë.

Me Zenelin jetonte edhe i ati i tij, Qamili i Hajredinit. Eshtë paksa e çuditshme pse ai jetonte me djalin e madh kur kishte edhe dy djem të tjerë e katër-pesë vajza, të gjithë të martuar e me fëmijë. Sipas zakonit, të moshuarit, pleqëroheshin me djalin e vogël. Arsyeja është sepse Zeneli ishte fëmija i parë i Qamilit, lindur nga gruaja e tij e parë, e cila ishte vajza e vetme e kryeplakut Shaqir Sadedini, i famshëm ky njeri për punën e tij si kryeplak, jo vetëm në fshatin tonë po edhe në tërë fshatrat e Rrëzës. Mirëpo e bija e Shaqirit dhe gruaja e Qamilit, ca kohë pasi lindi Zenelin, u vetëvra aksidentalisht. Thonë se Shaqiri nuk e donte veten nga kjo tragjedi, nga ikja e vajzës së tij të vetme. Pikëllim të madh ndjeu ky njeri. Zeneli mbeti jetim, pa nënë. Qamili u martua përsëri, u bë me plot djem e vajza të tjerë, por Zenelin e kishte pikë të dobët, veç të tjerave, edhe pse ai i kujtonte gruan e tij të parë, të cilën e kishte dashur si sytë e ballit. Qamili jetoi me Zenelin deri sa mbylli sytë, kur kishte kaluar shekullin e jetës. Hajriu, nipi i Qamilit tregon se gjyshi kishte lindur në të njëjtin vit kur kishte lindur edhe Lenini. Kishte qenë në Egjipt e në Jemen, duke shërbyer në ushtrinë turke …
Një ditë e gjeta Ramijen, mbesën e Qamilit, duke i lexuar me zë gjyshit të vet një reportazh timin, botuar atë ditë në gazetën “Zëri i Rinisë”. Në atë kohë Qamili ishte rënduar shumë nga sytë. Mua më njihte nga zëri e nga butësia e dorës, kur tokeshim. Gëzohej si fëmijë kur shtëpinë e tij e vizitonin miq, sidomos nga fshati i tij. Kështu kishte bërë ai kur në atë shtëpi shkonin dhe e vizitonin studentë para meje, si Paskal Paloli, Enver Ogreni e pas meje, Guri Daçolli, Nevrus Lika, Myrteza Dikolli, Gazmor Elezi e ndonjë student tjetër që nuk më kujtohet hë për hë. Me krahë u bë ai, njëlloj sikur të ishte nipi i vet, kur i treguan se djali i Fuatit, Nevrus Lika, përfundoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë Veterinare me mesataren e notës 9.99, duke marrë Diplomë të Shkëlqyer. Kush e di se sa krenar do të ndihej ai, sikur të ishte gjallë, kur të mësonte pas disa vitesh se Nevruzi do të vazhdonte studimet pasuniversitare për Master dhe Doktoraturë e do të dilte shumë mirë, duke u bërë i pari djalë nga fshati i tij i dashur që fitonte me zotësi e nder titullin Doktor i Shkencave.
Një pasdite, siç u thashë, e gjeta në shtëpi, si përherë, me tespie në dorë, ulur në minder. Më ndjeu.
– Erdhe Fiqiri? – më tha – Ramija po më këndon (lexon) gazetën ku ke shkruar ti. Të lumtë! Më kujton ish-vjehrrin tim të parë, Shaqir Sadedinin.
– Shaqirin, ish-kryeplakun e famshëm? Pse edhe ai ka shkruar nëpër gazeta?- Jo në gazeta po nëpër defterë. Më mirë të them që i ka dëftyer historinë djalit të tij, Istrefit, që ishte hoxhë dhe ky ka shkruar ato qe i ka thënë i ati, Shaqiri, një rrëfim si biçim përralle, po sipas Shaqirit ishte e vërtetë. Shaqiri ishte kryeplak, por ama ishte besimtar i madh. Ai e yshti të birin, Istrefin, të bëhej hoxhë, duke mësuar për fenë.
– E ke parë ti, xha Qamil atë defter?
– E kam parë, posi. Ma ka treguar Shaqiri vetë. Ishte goxha i trashë. Se ç’u bë më vonë me atë defter turp të gënjej. Nuk di gjë.
– I këndove ti ato shënime që Shaqiri ia tregonte djalit të vet, hoxhë Istrefit?
– Nuk këndova gjë, po Shaqiri më tregoi vetë se çfarë kishte rrëfyer. Ishte besimtar i madh në Perëndi. Siç më tha, në atë defter të madh flitej për Lisin Vakëf të fshatit tonë, për Hajdërbabën dhe Shelgun e Kamenicës, për Plepin dhe Ujin e Bardhë në Pulahë, për Shkëmbin e Zërës e plot objekte të tjera fetare, për Berihajn dhe Misrin e Floqit. Të gjitha këto vende lidheshin si me zinxhir të vetëm, me historinë e trimes Brezargjendtë, çupës me emrin Hëna, bijës së Manes. Ky ishte kushëri i dytë me Shaqirin.
– Ishte, në krye apo në fund të këtij defteri, emri i shkronjësit apo diktonjësit të kësaj rrëfenje?- e ngacmova unë për të mësuar më shumë nga rrëfenja, e cila po më tërhiqte drejt një bote enigmatike.
– Jo, nuk ishte. Sepse unë e kuptova se nuk ishte mbaruar historia. Ishte si një llaf i lënë përgjysmë. Kur ma tregoi Shaqiri, herën e dytë, ishte i sëmurë. Ishte bërë tezgere nga sëmundja dhe pleqëria e thellë. Pranë krevatit të tij ndriçonte kandili dhe llamba me vajguri. Isha unë vetëm me atë. Ai donte të llafoste me mua më gjatë por llafet i nxirrte si me çengel. Mbaj mend se në fund të defterit ishin shkruar llafet: … Po Lisi po plakej dhe …
Ky nuk ishte fundi i rrëfenjës, sipas mejtimit tim, por një muhabet i lënë përgjysmë… Kur e pyeta Shaqirin nëse do ta vinte imzanë në fund të defterit ai më tha: “Jam kryeplak dhe s’bën të shes mend, nuk mund të lëvdohem e të them sikur të gjitha këto që kam rrëfyer janë pjellë nga mendja ime. Jo, jo. Pjesën më të madhe të ngjarjeve ma ka treguar Mania, im kushëri. Dhe shumë gjëra të tjera i dinë fshatarët e kazasë sonë dhe fshatarët e Rrëzës domosdo. Edhe ti ke dëgjuar për ndonjë nga ato, o Qamil, që të kam si djalë … Unë përfitova nga djali, Istrefi, që di shkrim e këndim, ndaj ia diktova historinë. Nga ana tjetër, detyra si kryeplak më shtynte ta bëja një gjë të dobishme për fshatrat e krahinës. Të kam thënë edhe herën e parë. Nuk dua lavde. Më duhet të pohoj se edhe mua ma kanë treguar historinë Mania dhe burra të tjerë të moçëm të krahinës, që kanë rrojtur më përpara. Disa gjëra i kam jetuar edhe vetë po jo të gjitha. Prandaj po them edhe një herë: Nuku dua lavde për vete, sepse jam vetëm një rrëfimtar. Këtë mund ta bënte edhe ndonjë tjetër, por ja që kështu e donte perëndia, që të jem unë.
Më tha këto dhe humbi, e mposhti sëmundja. Pas dy ditëve Shaqiri vdiq …
… E vura vëth në vesh sinjalizimin e xha Qamilit. E quajta si “Fillin e Arianës”, që do të më udhëhiqte nëpër labirintet e të panjohurës, në përpjekje për të gjetur Defterin, vendndodhjen e tij. Pas vdekjes së xha Qamilit unë iu “qepa” djalit të tij, Zenelit. Ai nuk më tregoi ndonjë gjë të veçantë. Më pas, me gjithë kërshërinë time të madhe, i “vura plloçën” kuriozitetit përvëlues, sepse sapo ishin prishur kishat e xhamitë. Ecja sipas “Fillit të Arianës” për zbulimin e gjërave fetare më rrezikonte vendin e punës si gazetar i një prej gazetave qendrore në kryeqytet. Megjithatë, nuk harroja kurrë të pyesja si gjoja shkarazi, me marifet, ndonjë pinjoll të Shaqirit, sa here shkoja ne fshat ku banonte xhaxhai im, Vaska me gjithë familjen e tij. Nuk mund të ndodhte ndryshe. “Mola” e kuriozitetit më bluante brenda meje. Në një rast pyeta Nevruzin, djalin e madh të hoxhë Istrefit, sepse ky i fundit kishte kohë që kishte ndërruar jetë. Nevruzi nuk shkoi dot më tutje. Më tha se ishte në dijeni që gjyshi Shaqir i kishte rrëfyer djalit të vet Istrefit, një histori të bukur për ngjarje të moçme në fshat e krahinë, dhe se babai i vet, Istrefi, i kishte hedhur ato rrëfenja në letër. Ai e dinte se Istrefi i ruante ato shënime si sytë e ballit. E quante amanet nga i ati. Bllokun e fuste dhe e kyçte tok me kuranin, në një baulkë të vogël, veshur me hekur. “Sa ishim në shtëpitë e vjetra e shikoja herë pas here atë baulkë por më vonë, kur erdhëm në shtëpitë e reja, nuk di gjë për të. Në shtëpinë e vjetër mbetën dy xhaxhallarët e mi, Zeneli dhe Sadiku me gjithë familjet e tyre”.
Kaluan vite. Komunizmi u përmbys edhe në Shqipëri. Frika u davarit. Nuk kishte asnjë shkak më për tu trembur si dikur. Duhej që ta gjeja Bllokun ose, të paktën, fatin e tij o “rashë e vdiqa”. E gjitha kjo mu kthye si një makth prej zbuluesi, i cili mezi pret që ta shtjerë sa më parë në dorë një histori që e ka tunduar së tepërmi për vende që i njeh si në “pëllëmbë të dorës”… Ndoshta edhe pendesë për kohën e humbur, që nuk e ktheja dot më. Ndaj nuk lija rast e person pa pyetur. Dhe më duket se çasti erdhi më në fund, pikërisht atëherë kur po mendoja se e gjithë kjo që po bëja nuk ishte gjë tjetër veçse aventurë. Pas varrimit të xhaxhait tim, Vaskës, në kthim për ngrënien e drekës, sipas zakonit, Serveti, djali i Zenelit, pra nipi i Shaqirit, më afrohet e më thotë:
– Fiqiri, kam marrë vesh që interesohesh për “defterin e gjyshit”. Di që shkruan nëpër gazeta. Mirë është që të shkruash edhe për defterin e gjyshit. Unë e kam gjetur atë në një baule prej hekuri në hatullat e shtëpisë së vjetër ku ti ke ardhur shpesh, se ishe shok klase me tim kushëri, Xhevdetin, djalin e Sadikut …
Vetëtimthi më shkoi mendja tek shtëpia në fjalë. Jo më shumë se tre – katër minuta tutje Çezmës se Madhe. E ndërtuar nga ustallarët e Shtikës, një nga krenaritë e shtëpive në fshat e në të gjithë krahinën. Në një gur shtufi të qoshes së shtëpisë shkruhej: “Shaqiraj – 1936”.
– Po, po më kujtohet fare mirë shtëpia. Ku e ke defterin? – pyeta me shpejtësi e me padurim.
– Në atë baulkë, veç defterit ndodhej edhe një kuran edhe një patllake me mulli.
– Patllake me mulli?
– Po.
– Kush mund ta ketë patur, Shaqiri apo Istrefi? – Bëra këtë pyetje pa e ditur nëse ia bëra vetes apo Servetit. Rrufeshëm më shkoi mendja tek vetëvrasja e bijës së vetme të Shaqirit, gruas së Qamilit … Të jetë vallë ajo armë vdekjeprurëse? Pse të mbahej në baule nëse ajo nuk përcillte ndonjë kujtim, qoftë edhe të hidhur? Megjithatë, goditja e pulsit tim mendor rrihte te Blloku, Defteri, si e quanin bashkëfshatarët.
– I dashur Servet, të lutem, po të pyes edhe një herë: E ke Defterin apo jo?
– Jo, nuk e kam. E mori Gazmor Elezi, djali im, që ndodhet në Amerikë, atje ku je edhe ti. Ai është me shkollë të lartë dhe merret me këto gjëra. E quajti dokument me vlerë e nuk donte që të shpërdorohej e të humbiste. Prandaj e mori me vete. Gazmorin e ke në Detroit. Gjeje e llafosuni gjerë e gjatë.
U gëzova. Kur u ktheva përsëri në Uashington DC, një nga gjërat e para që bëra ishte telefonata me Gazmorin, intelektualin floqar e dashamirës i letërsisë. Ai më pohoi se e ruante me skrupulozitet Defterin. Dhe më premtoi se do të ma jepte dorazi dokumentin me rastin më të parë të takimit tonë fizikisht. Dhe rasti erdhi. Në vizitën që i bëri Gazmori Uashington DC-së më 4 Korrik 2013, me rastin e festës amerikane të Shpalljes së Pavarësisë, ma dorëzoi dorëshkrimin në mirëbesim, me shpresë se do të përpiqesha ta botoja këtë dokument tepër interesant.
Ja tek e kini të botuar Defterin në këtë libër, të nderuar lexues. U kujtoj se dokumentin origjinal, pasi mbarova punë, ia ktheva Gazmorit, dorazi, me një mikun tim të besuar, që jeton në Detroit. Nuk mund të rri pa u treguar se dokumenti është i plotë dhe unë i kam qëndruar besnik strukturës e kompozimit por, sado që u kujdesa për ta ruajtur motamo origjinalin, nuk mund të rrija pa ndërhyrë dhe e redaktuar në shumë pjesë, për ta bërë të kuptueshme nga ana letrare për lexuesin e sotëm, me shprehje të kohës së sotme. Megjithatë, origjinaliteti është ruajtur dhe përcillet mjaft mirë fryma e kohës kur është shkruar. U përpoqa që rrëfyesi të mos modernizohet në rrëfim, të mos duket sikur ai rrëfen me gjuhën e sotme. Kështu ju do të pikasni vulën e kohës dhe hapësirës ku dhe kur është ngjizur tregimi, do të ndjeni rrahjet e zemrës dhe hovet shpirtërore të rrëfyesit. Unë e ndjeva se jeta e rrëfyesit është shkrirë me jetën e fshatarëve të krahinës dhe të fshatit të tij, me hallet dhe gëzimet e tyre, me përpjekjet për kapërcimin e vështirësive të shumta. Shpirti i tij bëhet njësh me kreshpërimin e fshatit, me qëndrimin burrëror të fshatarëve, me berihajin e fshatit e luftën për të ruajtur nderin e re, të grave e vajzave, pa pyetur për frikë e për sundimtarë. Gërshetimi i trimërisë dhe bukurisë së femrave brezargjendta me moralin fetar të kohës, udhëtimi nëpër objektet e kultit dhe vendet e njohura e përshkrimi i ngjarjeve mbresëlënëse, përcjellin mesazhe filozofike për nevojën e dashurisë midis njerëzve, për luftën e së mirës ndaj së keqes, për triumfin e jetës mbi vdekjen, për trashëgiminë e vyer të brezave njerëzorë e të kulturës së tyre fetare, janë fabula, janë motive të forta, që më shtynë t’i futem punës me seriozitet maksimal në dobi të njerëzve. Pata vështirësi jo të pakta. Sepse shumë fjalë ishin në gjuhën turke. Shumë fjali kishin konstruksionin e kësaj gjuhe. Mu desh të përdorja fjalorin e gjuhës turke për të ndryshuar disa emra si, bie fjala, në vend të fjalës “terxhuman” të shkruaja “zëdhënës” ose përkthyes në gjuhen e sotme, por i lashë të dyja, në vend të fjalëve “Shunden-bunden” të shënoja fjalët shqip “Andej-këtej” e kështu për shumë fjalë e fjali të tjera.
Kur e ndjeva se ishte bërë një punë goxha e madhe, mendova ta bëja libër këtë rrëfenjë, duke hequr dorë përfundimisht nga synimi im i parë për të bërë një shkrim në ndonjë gazetë të përditshme të Tiranës. Ndërrova mëndje sepse – i thashë vetes – gazeta e ka jetën e shkurtër për publikun, nga mëngjesi në mbrëmje të një dite, pastaj ajo arkivohet dhe u shërben vetëm studiuesve e historianëve, kurse libri mbetet në dorë të atyre që e duan dhe e ruajnë në biblioteka.
Një nga vështirësitë e tjera të punës, që më doli përpara, ishte se origjinali në disa faqe është shkruar me laps plumbi dhe në disa të tjera me bojë. Tek faqet me laps shkrimi duket i qartë, tek ato me bojë, vende – vende duket sikur boja ka djersirë e fjalët të japin përshtypjen sikur janë ndryshkur. Në këto raste Gazmor Elezi, si një kurator i vërtetë e i kujdesshëm, ka ndërhyrë, duke i bërë të dukshme fjalët dhe fjalitë. Vende – vende ka pusulla të shkruara, të ngjitura me tutkall ose me narden mbi faqet e defterit. Megjithatë, mu desh të ndërhyja me eksperiencën time në fushën e letrave. Dhe kam përshtypjen se ia arrita qëllimit. Por, gjithsesi, vlerësimin për dokumentin, defterin, të botuar tashmë në këtë libër, po ua le juve në dorë ta bëni, të nderuar lexues.

S H Y T A

April 2, 2014 by dgreca

Ngjarje të treguara në një familje devollinjsh në qytetin Everest, Mass…./

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Dimri i ashpër northistian, i dëgjuar për të ftohtit, dëborën e shumtë dhe tufanet paniksjellëse, shpesh i mbledh shqiptarët e Bostonit me rrethinat, tek shtëpitë e njëri-tjetrit, duke sjellë gjithsecili ngrohtësinë e zemrës e të shpirtit e duke qenë së bashku, sikur i përvidhen stinës së egër. Shumë prej tyre tani kanë shtëpitë e veta me verandë e vatra zjarri; ulen rreth vatrës burra e gra, me ndonjë gotë raki (të ardhur nga Shqipëria) e biseda tirret e merr zjarr…

U ndodha në një nga këto vizita në një familje devollinjsh në qytetin Everest, Mass. Ndrioja, i zoti i shtëpisë, dhe burrat e moshuar, duke rrufitur raki në gota të vogla ia kishin shtruar bisedës rreth kujtimeve nga koha e vegjëlisë, kur vrisnin zogj me llastika buzë lumit e kur shkelnin jonxhat e perimet e gradinave të fshatit, duke ndjekur hap pas hapi fluturimin e rabeckave. Ato gradina, bahçe e jonxhishte… të cilat sot nuk i mbjellin më duart e tyre e kushedi se kush i ka gëzuar! Në vargun e fotografive të varura në mur dallohej, e zmadhuar,fotografia e një burri thinjosh, që tërhiqte për litari një dash të bëshëm brirëpërpjetë. I drejtova Ndrios një buzëqeshje pyetëse rreth asaj fotoje dhe ai, pasi e ktheu me fund gotën e rakisë, filloi të na tregonte: “Eshtë im vëlla, Peroja, me dashin e tij të vetëm; them të vetëm, se vëllaçkoja, më i madh nga unë, as u shkollua, as u martua, as hapi familje. Jetonte i vetëm aty në fshat, në shoqëri të një tufe dhensh. S’mund të them se ishte i gëzuar, por edhe i dëshpëruar s’ishte.Me të ardhur “tufëzimi”, dhentë filluan t’i firaksnin e i mbeti vetëm dashi. Donin t’ia merrnin edhe dashin. Ai sa s’plasi.Atëherë isha oficer në Tiranë, më dërguan ultimatum të paraqitesha menjëherë në mbledhjen e kooperativës. Vajta. Iu luta vëllait ta shporrte atë dash të shkretë. Por Peroja ngulte këmbë si mushka: “Nuk e jap e nuk e dorëzoj dashin”. Fjalët e mia i merrte era. Nuk bindej.

“Nuk të vjen turp!, – iu hakërrua Peros kryetari i kooperativës, të ka ardhur goxha vëlla që nga Tirana, kryeqyteti.” “E po mirë, – ektheu pllakën Peroja, unë dashin e doja ta bëja pastërma, meqë u dashka t’ia fal kooperativës, le të zotohet im vëlla, që ka ardhur nga Tirana se do të më dërgojë mish një vit të tërë dhe e jap dashin!

“Hajde, mirë se na keni urdhëruar, ju ardhshim edhe në shtëpitë tuaja, – uroi Ndrioja, – le ta kthejmë një gotë për tim vëlla dhe tufën e tij, që i vjen nga pas dashit, siç e shihni në fotografi që sapo ma ka dërguar.”

Tema “bagëti e bujqësi” solli atë natë tregime e kujtime hokatare e të trishtueshme, me të cilat, sidomos fshatarët, kanë një përvojë të gjatë pune e jete.

Edhe mua, kur po kthehesha në shtëpi, “drama” e Peros me dashin e tij më kishte bërë përshtypje. Hamendja se dikur e kisha dëgjuar këtë ngjarje, më solli në gjasë se unë vetë e kisha shkruar më parë një histori pak a shumë të ngjashme. Hapa e kontrollova sirtarët e, së fundi,

e gjeta tregimin për dhitë e Maros, të cilin nuk e mbaja mend në e kisha botuar apo jo.

* * *

Mbrëmja e asaj dite e gjeti Maron si gjithnjë, ulur te guri i latuar më të djathtë të pragut të shtëpisë, duke pritur t’i ktheheshin nga mali “bijat”, siç i quante dhitë e saj, ndërsa bluante e përbluante mendime, bënte hesape herë me gishtat e duarve, herë me hamendje, ashtu siç e ka

huq, dert e zakon pleqëria.

Një hënë e paformë sapo doli mbi pyllin me ah, si për t’i bërë dritë një djali të ri që qëndroi dy hapa para plakës. Ai u bë gati të shkruante në një bllok me fletë të shpërveshura dhe u përkul para:

-Sa dhi ke ti Maro?

-Asnjë… pse… nuk ia dhashë dy dhitë dimrin që shkoi,kooperativës? – iu përvesh Maroja.

Ajo u ngrit vërtik me atë trupin e bëshëm që akoma nuk i ishte dorëzuar pleqërisë, duke i dhënë të kuptonte atij tjetrit se muhabeti kishte mbaruar.

Qëkur i iku djali i vetëm, Sotiri e filloi punë në qytet, teto Maroja banonte fillikat në një shtëpi të madhe dykatëshe në të hyrë të fshatit, shtëpia e prindërve, gjyshërve, ndoshta e stërgjyshërve, e cila, sapo vinte maj-qershori, buçiste nga këngët, thirrjet e piskamat e nipërve e mbesave që vinin nga qyteti. Kur iknin në vjeshtë, merrnin edhe Maron me vete, por një zot e di se si qëndronte plaka ata muaj mërguar në apartamentin e qytetit, larg shtëpisë, kumbullave e dhive. I flisnin dhe e qortonin të gjithë, të afërm e të largët, se mjaft kishte punuar tërë jetën,tani le të rrinte rehat e të çlodhte kockat, por ajo s’dëgjonte nga ai vesh.

Pa ardhur mirë pranvera, plaka kthehej në fshat bashkë me dallëndyshet e para, merrte në dorëzim nga Lisa, fqinja e saj me besë, katër dhitë, tri pulat e maçokun qimezi, hapte dykanatësh derën e shtëpisë, lante e pastronte, priste e përcillte, çmallej me frymorë e jofrymorë, deri edhe

me ibrikun e vogël që shfrynte gëzueshëm majë sobës.

Të nesërmen, në pikë të agimit, teto Maron erdhën e lajmëruan se e kërkonin lart, në zyrat.

Plaka mbërtheu buzët, hodhi shallin kokës e sakaq u gjend para tavolinës ku shoku Koçi po lexonte gazetën me nge. Ai ngriti kokën e filloi të fliste duke u nxehur pak nga pak, por edhe tallakeqas.

-Që t’i kemi sahanët pa kapak, plakë, boll të kemi duruar deri sot. Dhitë do t’i dorëzosh në tufën e kooperativës. Ky është urdhër.Pikë.Ajo ndjeu cermën t’i përshkojë pulpat. Një avull në formë alivani iu ngjit deri në fyt, pastaj mori përpjetë deri në flokë. Hoqi me vërtik shallin e zi nga koka.

-More… more… po na flet me kordhë, ky! Dhitë s’i jap.

Edhe mua më urdhëron kjo, zemra këtu, që po më kullon gjak!…

-Kaluan gjashtë muajt që të kemi paralajmëruar! – iu hakërrua ai.

-Poo! Më thirrët në palcë të dimrit. Erdha nga qyteti copë e gojë.

Ju dhashë dy. Për tufën. Flokët m’u ngritën tufë kur pashë dy beronjat

e mia bashkë me dhitë e zgjebosura të Milisë së Thanit. Hajde, de!

Duro të durojmë. Makar të ishin edhe sot, të zgjebosura. Po ato

ngordhë!

-Ngordhën nga dimri! – nuk u përmbajt ai. – Megjithëse i mbuluam

mirë!

-Mbuluar zeza! – uluriu ajo. – E bëtë vënçe. Ngarkuat gratë me

dërrasa. U ngul Lisa e gjorë me gjithë dërrasa në dëborë. U tartaros

nga të ftohtit. Desh i ra tastëngu… Turp! Se s’prisnit dot! Ç’vallë vinte

behari… Kurrë…

Disa çaste më vonë plaka ishte kthyer nga kishte ardhur, e tek

rrinte ulur te guri i latuar i pragut të derës, priste ndër ethe “vendimin

kolegjial”, siç i patën thënë. Shyqyr, trutë i kishte akoma në vend. Dërgoi

e thirri xha Todin: “Bëhet pastërma në gusht?” E bëri me mend shpejt e

shpejt që njërën dhi ta therte, Shytën ta ruante. “S’bëhet, moj Maro,

s’bëhet pastërmaja në gusht, se mishi zë krimba!” “Ikni atëherë jepni

haberë se njërën dhi do t’ua jap. Shytën e kam për vete. Në ju hëngshin

brirët, le të ma kërkojnë!”

Shytën… Lëmshi i kujtimeve në trurin e saj filloi të shpështillej me

furi. Diku ajo e ndali. Aty ku donte. Jetën bashkëshortore e nisi me një

udhëtim në SHBA, Uster. I shoqi kishte fituar ca pare kurbeteve dhe

dëshironte që vitet e para të martesës t’i kalonin së bashku. Me gjithë

kundërshtimin e këmbënguljen e burrit, Maroja, e mori një pjesë të

pajës andej, “prapa diellit”, siç e pat quajtur Amerikën, ditën e parë të

nisjes. Me shtresat e qëndismat zbukuroi dy kthinat e ulëta të një shtëpie

përdhese marrë me qira, madje sajoi për merak edhe një vatër me

oxhak, kamare e buhar. Mërgimtarët mblidheshin shpesh rreth asaj vatre,

uleshin këmbëkryq mbi shiltetë e Maros, çmalleshin me vatanin, kujtonin

e rrëfenin me zemër të cërritur histori, bëma e ndodhi, përloteshin nga

malli për gratë e fëmijët. Përlotej edhe Maroja e ngrihej si pa u vënë re

nga kuvendi i burrave, hynte në kthinën tjetër që shërbente si kuzhinë,

dridhej e përpëlitej nga ofshamat e dënesat që i rëndoheshin në shpirt,

pa vinte në vete shpejt kur ndiente lëvizjet e trembura të fëmijës në

bark. Mblodhi e mblodhi sa diti zemra e saj e një ditë i tha të shoqit:

“Do të kthehem në Shqipëri. Më ka zënë malli për Shytën!”

Burri, që ia dinte kokën Maros, nuk bëri as përçapjen më të vogël

për ta mbajtur: i dha navllon dhe e nisi në shoqërinë e disa

bashkëfshatarëve.

Kur u kthye në fshat, para se të përshëndoshej me të gjallë e të

vdekur, Maroja e mbajti frymën te kroi i bilbilit, e pllaquriti fytyrën në

shurupuqin gurkalitur e piu me etje, ëndje e dëshirë, si të pinte në zemrën

e saj gjithë atë kohë abrashe që ia kishte ndarë jetën më dysh e që nuk

donte t’ia shihte sytë më. Pastaj, me po atë kënaqësi mori përpjetë

dushkajën ku e priste qimekuqja beronjë, Shyta e saj.

Shtëpia e Maros ishte e njohur në krahinë për tufën me nam të

dhive që rriste. Denbabaden u shkonte mbarë kjo kafshë e sertë, por

që gjyshërstërgjyshët “ia dinin” gjuhën e tarbetet.

Ku gjeje qumësht si qumështi i dhive të Maros, lesh si kozinë e

dhive të Maros, pastërma për nishan si mishi i ftujave të Maros!

Veç të shihje tufën kur dilte të kulloste në korijëzën e dushkut,

duke prirë i pari cjapi sykaproll që çapitej rëndë-rëndë me një zile

katër okare në qafë. Pas tij kapërdihej Shyta – zonjë –beronjë (zgjidhej

midis dhive në çdo 4-5 vjet e ruhej si kanakare) më pas bridhnin “të

disiplinuar” ca ftujakë e ca mjekroshë, ca dhi bripërdredhura e keca të

cilëve u lodronin si gogla vëthët në qafë, pa më t’u skuqte e ndriste

qimja që atje tutje, si t’i kishe larë me këna e t’i kishe fërkuar me vaj të

mirë.

Këmbora e cjapit i bënte iso për bukuri këngës së mëllenjave e

ku-ku-ve të qyqes së dukur e të zhdukur, gurgullimës së përrenjve

qumështorë, fëshfërimës tantellore të gjethit të sapoçelur në pyllin e

pafund të ahut, e të gjitha këto zëra, zhurma, ngjyra, vakësira, aroma,

bashkoheshin e shkriheshin në një himn të magjishëm që ia rrëmbente

shpirtin Maros e ia ngrinte aty ku fluturonin zogjtë e retë. Ajo rrinte

shtrirë çaste të tëra mbi lëndinën luleshtrydheqëndisur apo mbështetej

pas trungut të një ahu të moçëm, mendonte, kujtonte e “ripërtypte”

kujtime…

Portreti e gjithë shtati i saj, s’kishte si të ndodhte ndryshe, kishte

marrë diçka nga format, ngjyrat e nuancat e mjedisit baritor. Sytë bojë

vaji të errët ishin ngjyer ndër lëndinat e bredhishtat ku kulloste dhitë,

harku i kërleshur i vetullave ishte “vepër” e stinëve, cipa e bardhë e

lëkurës – pasqyrë e bulmetit, ndryshku i flokëve – shkëlqim i praruar i

tufës, balli pak i shtypur në tëmtha kujdesi i nënës që në djep për t’i

qëndruar mirë shamia e mëndafshtë blu me hoja e kostumit të krahinës.

Gjinjtë, vithet e pulpat e rrumbullakëta të kujtonin gombolet e djathit të

saponxjerrë taze nga napat e kozinta.

E kishin lakmuar mjaft djem të fshatit, por i ra shorti të martohej

me një kurbetli, që mesa tregonin bathët, andej, matanë diellit, kishte

për ta puthur kopaçen. Jo më kot ajo ia vuri emrin të birit Sotir, për ta

kujtuar të shoqin në të gjallë e në të vdekur, në të mirë e në të ligë…

Plasi lufta. Drurët, ca i prenë, ca u thanë. Prindërit e Maros, ca të

lodhur, ca të plakur, s’ishin as për punë, as për zanat. E bija mori frenat

e shtëpisë, u bë burrë e shkuar burrit. Rri Maroberonja pranë pasqyrës,

lyen fytyrën me hi, hedh shaminë e zezë deri mbi vetull, përkul kurrizin

përpara. Kush hyri e kush s’doli nga konakët e saj, miq e armiq. Pulave

u mbetën vetëm puplat në mangall, kecat u shkuan në hell në mes të

oborrit, secili sipas qejfit, gustos e midesë. Gjermanët përdridhnin buzët

nga mishi i dhisë, begenisnin vetëm dy kofshët e pasme, pjesët e tjera i

groposnin. Të tjerëve u vinte më përdoresh “ti bënin ysmetin” mishit e

kockave. “Ju çaftë ujku!” – mallkon Maroja me një zë sokëllitës. Shytën

-beronjë ajo e kishte fshehur mirë në ahurin më të thellë të plevicës.

Ajo lutej e falej përditë: “Duro të durojmë, nga kjo luftë në më

shpëtoftë gjallë djali dhe Shyta – beronjë, s’ka si unë në dynja!”

Dhe … siç dëshiroi, gjalpi mbeti në lakror. Djali gjallë e shëndoshë,

Shyta – beronjë u mbajt me cjapin më të mirë të fshatit e polli dy keca

pullalesha…

… Plaka ndjeu ta tundnin lehtë për supi. Atëherë e mblodhi mendjen

për se ai djali i ri me bllokun në dorë kishte minuta të tëra që rrinte në

këmbë dhe e vështronte.

-Do të ta marrin edhe Shytën! – belbëzoi ai.

-S’i keni bërë ditët! – thirri ajo.

… Kaluan dy ndajnatëherë që Maros nuk iu kthye Shyta në shtëpi.

Kaluan dyzet e tetë orë pa ritin e përditshëm, pa kënduar këngë gjatë

mjeljes së Shytës, pa fërkuar dhe larë kozinën e Shytës, pa ndier në

pëllëmbë gjuhën e hollë të Shytës, pa dëgjuar blegërimën ëndjesjellëse

të beronjës së saj.

Plaka vuri kujën. Ditën e tretë erdhi nga qyteti Sotiri, por në vend

që ta ngushëllonte, nënës iu rëndua më tepër hidhërimi.

I biri u ngjit lart, në zyrat e kooperativës, e u takua ballë për ballë

me shokun Koci.

-E keni përkëdhelur atë plakën më tepër nga ç’duhet, – i tha ai.

-Shoku Koci! Në ka mundësi, të blejmë një dhi me të cilën do të

zëvendësojmë Shytën. Ju lutem, kthejani nënës. Atë e ka më tepër se

fëmijë! T’i marrësh Shytën, është njëlloj si t’i marrësh jetën!

-Jeni borgjezuar ca ju andej, nga qyteti. Duket sheshit. Më vjen i

biri i botës, po më shet mend e më detyron të shtrembëroj ligjin! – iu

ndërsul Koçi.

– Në radhë të parë, unë jam bir i këtij fshati, tok jemi rritur, tok kemi

mësuar e bredhur, e, vendin e kam akoma këtu!- s’u dorëzua Sotiri.

– Dëngla! Atëherë si bën vaki që mbani një shtëpi në fshat dhe një

në qytet? Detyroni një copë plakë njeri të rrojë si miza në qyp këtu në

fshat, që t’ju ruajë shtëpinë dhe qumështin të ngrohtë kur të vini për

verim. Po … keni për të parë. Pas Shytës do t’ju marrim edhe shtëpinë…

Pushteti jam unë këtu! –kërcënoi ai.

Në ditët që pasuan, Maroja u mbyll brenda e nuk pranonte të

bisedonte me askënd, e pushtuar me një ndjenjë zbrazëtie dhe

braktisjeje. Më kot lodheshin fqinjët tek hekurat e dritares, i luteshin e

mundoheshin ta bindnin e ta ngushëllonin, se, kushedi ç’sjell sahati, s’e

sjell moti, ndoshta do të kishte fatin të shihte përsëri Shytën…

Dhe me të vërtetë, Shyta u nda një ditë nga tufa në mal dhe u kthye

në shtëpi me një trokth të shpejtë e të zhurmshëm, qimepërpjetë e

syegërsuar, duke shfryrë e rënkuar, aq sa të mos i shkonte ndërmend

njeriu t’i dilte përpara e t’i priste rrugën.

Me të dëgjuar blegërimën e saj në të qarë (që mund ta dallonte në

një mijë të tilla) Maroja u gjend në rrugë e iu ul mëgjunjazi kafshës së

gjorë. “Më erdhe, moj bijë! T’u bëftë nëna!

Gëzove zemrën e plakës, moj ftujëza ime, kurban!”

Sapo preku trupin e saj me duart e dridhura, plaka i dalloi vendet

ku e kishin rrahur e shembur, rënkoi kur vërejti se qe dobësuar e se i

ishte ashpërsuar qimja.

Shyta futi turirin në xhepin e përparëses së Maros e filloi të bluante

me nofulla, ndërsa plaka vështronte e mrekulluar herë fërgëllimin e trupit

të saj, herë sehirxhinjtë që tashmë po rrethoheshin. Ato të dyja, kafsha

e njeriu, po rrinin të strukura e të mbështetura tek njëra-tjetra, ndiqnin

frymëmarrjet, vështroheshin dhe kuptoheshin aq mirë me sy,

përdëlleheshin për njëra-tjetrën dhe, në të njëjtën kohë, prisnin me ankth

çastin e hidhur të ndarjes.

Çasti erdhi, ndoshta më parë nga ç’e kishin parandier. Çdo gjë u

krye aq shpejt! Mbërritën dy çobanë të rinj me nga një shkop të thantë.

Në fillim përdorën duart për të shkëputur kafshën nga plaka. Por, kur

nuk ia arritën kësaj (njërit i mbeti në dorë mjekra e Shytës), shkopinjtë

bënë punën e tyre mbi gëzofin e kuqërremtë.

Ulërimat e Maros u përzien me blegërimën therëse të kafshës. Më

pas në rrugicën e shkretuar dhe të errët u dëgjuan vetëm rënkimet e

plakës, e cila u ngrit me lebeti e u drejtua çalë-çalë në oborr. Njerëzit

ishin mbledhur përsëri. Njëri syresh ndali krahun e çobanit. Shyta kishte

ngordhur.

Plakës nuk i thanë, por ajo e kuptoi nga mërmërima revoltuese që

doli prej buzëve të tyre. Mblodhi të gjitha forcat e i dha trupit përpara.

Gjaku i pulsonte në tëmtha. U çapit deri te gardhi, u mbështet tek një

vastangar, e, me moskokëçarjen e një të dëshpëruare, tha: “Do të vdes

edhe unë”.

Zuri shtratin e s’ngriti kokë më. Erdhi i biri e mori me taksi.Vdiq tre muaj më vonë, kur filluan ngricat e para. Gjatë gjithë kohës kthente kokën nga mali dhe me mundim të madh ngrinte gishtin tregues.

Nga dy zgavrat e thelluara, sytë që shihnin në boshllëk, dukej sikur e

shponin malin tej për tej. Ditën që vdiq, në dritare trokëllitën disa kristale

të vogla bore.

Boston, 2004

ZGJEDHJET E PARA PLURALISTE NË SHQIPËRI MARS/PRILL, 1991

April 2, 2014 by dgreca

Nga Frank Shkreli*/

Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria rivendosën marrëdhënjet diplomatike më 15 Mars 1991, kur Ministri i Jashtëm i Shqipërisë Muhamet Kapllani dhe ndihmës Sekretari Amerikan i Shtetit, Raymond Seitz nënshkruan atë ditë Memorandumin e Mirëkuptimit, në prani të dhjetëra shqiptaro-amerikanëve dhe zyrtarëve nga të dy vendet.

Më 1945 Shtetet e Bashkuara kishin kushtëzuar rivendosjen e marrëdhënjeve diplomatike me Shqipërinë, ndër të tjera, me mbajtjen e zgjedhjeve të lira, duke dërguar atë vit një mision në Tiranë për të biseduar mbi këtë çështje. Por, sipas Departmentit të Shtetit, qeveria komuniste e Enver Hoxhës i kërkoi misionit amerikan që të largohej nga Shqipëria. Ashtu edhe ndodhi. Diplomatët amerikanë u dëbuan ga Shqipëria komuniste, për të mos u këthyer në Tiranë deri në vitin 1991.

Pothuaj e njëjta procedurë qe ndjekur nga Amerika edhe në Mars/Prill 1991, kur menjëherë pas nënshkrimit të rivendosjes së marrëdhnjeve diplomatike midis Washingtonit dhe Tiranës më 15 Mars, Departmenti Amerikan i Shtetit vendosi që të dërgonte sa më shpejtë një delegacion diplomatik në Shqipëri për të hapur ambasadën e re dhe njëkohësisht për të shërbyer si monitotues në zgjedhjet e para pluraliste, ndonëse jo të lira, që ishin në plan të mbaheshin në Shqipëri më 31 Mars, 1991. Një delegacion i përbërë nga katër veta dhe i kryesuar nga ambasadori David Swartz, arrijti në Tiranë, një javë pas nënshkrimit të Memorandumit,dhe në javë para zgjedhjeve, duke u bërë kështu misioni i parë diplomatik amerikan që vizitonte Shqipërinë, ç’prej vitit 1946.

Ndonëse në raste të mëparshme kam shkruar mbi vizitën e misionit të parë amerikan në Tiranë më 199, si dhe për marrëdhënjet shqiptaro-amerikane që kanë vazhduar të lulëzojnë ç’prej asaj date, kësaj rradhe deshta të përkujtojë shkurtimisht, atmosferën e zgjedhjeve të para pluraliste nga pikëpamja e një monitoruesi të atyre zgjedhjeve, si anëtar i delegacionit amerikan. Megjithëse gjendja politike kishte ndryshuar shumë në një vend si Shqipëria që ishte sunduar nga thundra e hekurt e një prej regjimeve më barbare të botës komuniste — zgjedhjet e 31 Marsit, 1991 ishin hapi i parë drejtë liberalizimit, drejtë hapjes së Shqipërisë ndaj botës dhe procesit të gjatë të demokratizimit të jetës në vend, pas një izolimi të vet-imponuar prej pothuaj 50-vjetësh.

Procesi i zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri, nuk ishte as i lirë dhe as i ndërshëm, sepse ligjet dhe rregullat për zgjedhjet e para pluraliste ishin përpiluar nga partia në fuqi, dmth. Partia e Punës — dhe natyrisht ishin në favor të saj, duke u mohuar partive të tjera të posa formuara barazinë dhe të drejtën e barabartë për të zhvilluar një fushatë efektive.

Partia e Punës gëzonte një monopol absolut mbi mjetet e komunikimit dhe median, ndërkohë që partitë e opozitës ankoheshin se nuk kishin patur kohë të majftueshme për tu përgatitur për zgjedhjet, pasi nuk kishin as përvojën e nevosjhme për tu prëballur me Partinë e Punës që i kishte rrënjët thellë. Në të vërtëtë, nga vizitat që bënim tek qendra e Partisë Demokratike dhe tek ajo e Partisë Republikane – që ishin dy partitë kryesore të opozitës — në Tiranë si edhe në zyrat e tyre në rrethe, shihej konfuzioni i tyre, për të mos thënë mbizotëronte një kaos i vërtetë, falë mungesës së përvojës për të organizuar një fushatë, sidomos kundër një partie që kishte kontrolluar dhe pentruar çdo aspekt të jetës së shqiptarëve, për pothuaj një gjysëm shekulli.

Listat e kandidatëve për rrethe të ndryshme të partive të opozitës, në shumë raste, nuk ishin të plota dhe në shumë zona të vendit, partitë e opozitës nuk kishin zgjedhur as kandidatë për arsye se koha për tu përgatitur për zgjedhjet ishte aq e shkurtër. Në të vërtetë, Partia e Punës kishte vendosur që – për të minimizuar rolin e partive të tjera, zgjedhjet të mbaheshin në fillim të Shkurtit, ashtuqë opozita të kishte edhe më pak kohë për tu përgatitur, por më në fund kishte vendosur që – si një gjest “vullneti të mirë” ndaj opozitës, zgjedhjet të shtyheshin dhe të mbaheshin me 31Mars. Megjithkëtë, ishte një atmosferë tejet e pafavorshme për kandidatët e partive politike të posa formuara, në krahasim me ata të Partisë së Punës, e cila manipulonte burimet dhe mjetet shtetërore në favor të kandidatëve të saj.

Në zyrat e partive të opozitës vihej re një mungesë dëshpëruese e mjeteve bazë për funksionimin e një zyre të thjeshtë, lere më të një qendre ose zyrë funksionale për drejtimin e zgjedhjeve kombëtare dhe për shpërndarjen e programit dhe mesazheve të opozitë elektoratit shqiptar. Megjithëse votimet u cilësuan nga shumica e monitoruesve të huaj, sidomos europianëve, në përgjithësi si të drejta dhe të lira, delegacionet monitoruese amerikane refuzuan t’i cilësonin si të tilla. Një prej tyre, Instituti Kombëtar Republikan ka thënë në raportin e tij se “fushata e zgjedhjeve në Shqipëri nuk mund të karakterizohej as si e drejtë dhe as e lirë.” Edhe Departmenti Amerikan i Shtetit, nepërmjet zëdhënses Margareth Tutwiler në Washington bëri një deklaratë me 3 Prill, 1991, duke informuar median amerikane se, “Duke u bazuar në raportet e monitoruesve amerikanë dhe ndërkombëtarë, duket se procesi elektoral kishte mangësi serioze në disa fusha me rëndësi të standardeve të OSBE-së për zgjedhje të drejta dhe të lira.” Zëdhënsja e Departmentit Amerikan të Shtetit, tha duke iu referuar Shqipërisë si një vend pa përvojë demokratike, se “tani është në dorë të të gjithë elementëve të shoqërisë shqiptare për të mbështetur që sistemi i ri pluralist të funksionojë në mënyrë efektive”, duke theksuar se, “Partia e shumicës duhet që të respektoj plotësisht të drejtat e partive më të vogëla”, dhe përfundoi duke shprehur angazhimin e Shteteve të Bashkuara se ato “Do të mbështesin vendosmërisht parimet e demokracisë në Shqipëri, si edhe ata që veprojnë për të ndërtuar demokracinë dhe për të mbrojtur të drejtat e njeriut.”, deklaroi para 23 vjetëve, zëdhënsja e Departmentit Amerikan të Shtetit, pas zgjedhjeve të para pluraliste në Shqipëri.

Fitorja e Partisë së Punës shkaktoi revolta në disa qytete, përfshirë Shkodrën ku për fat të keq të Shkodrës dhe gjithë Shqipërisë, pas zgjedhjeve, me 2 Prill u vranë Arben Broci, Besnik Bishanaku, Nazmi Kryeziu dhe Besnik Ceka, dhe u plagosën afër 30 të tjerë. Fatkeqsisht, edhe sot pas 23 vjetësh të këtyre vrasjeve, siç ka ndodhur me shumë vrasje e tragjedi të tjera në historinë e vendit, nuk është zhvilluar ndonjë proces drejtësie për ata që ishin drejtë për drejtë përgjegjës, ose për ata që dhanë urdhër për të shtënë me armë zjarri kundër njerzve të pafajshëm. Thuhet se këto të shtëna, të cilat sipas dëshmitarve vendas — kishin ardhur nga ndërtesa e ish-Komitetit të Partisë së Punës në Shkodër jehona e të cilave kumbon edhe sot për drejtësi në koridoret e instiucioneve qeveritare e shtetërore, 23 vjetë pas zgjedhjeve pluraliste. Më kujtohet mirë se megjithë shpresat e mëdha për një fillim të ri, për një shoqëri më të drejtë dhe më tolerante për Shqipërinë post komuniste, vrasjet në Shkodër me 2 prill, 1991 u interpretuan në atë kohë, në radhët e delegacioneve të huaja në Tiranë, si një shënjë ogurzezë për të ardhmen e demokracisë shqiptare. Mos zbardhja e këtyre vrasjeve deri më sot, justifikon dyshimet e tyre, 23 vjetë më vonë.

*Autori ka qenë anëtar i delegacionit të parë të Departamentit Amerikan të Shtetit në Shqipëri dhe monitorues i zgjedhjeve të para pluraliste në atë vend në Mars/Prill 1991.