s p – Page 1897 – Dielli

Do të dështojnë koalicionet anti-NATO dhe anti-BE!

January 7, 2023 by s p

Shkruan Prof.dr. Skender ASANI/

Ka kohë që në opinionin e këtushëm po “gatuhet” një koalicion me prapaskena që do të sillte në pushtet një shumicë të re parlamentare. Dhe kjo po ndodhë në prag të ndryshimeve kushtetuese që duhet të bëhen, si pasojë e marrëveshjeve me Bullgarinë dhe me BE-në për futjen e bullgarëve në preambullën e Kushtetutës së vendit.

Qëllimi i gjithë kësaj fushate të stisur është i dyfishtë: që të minohet procesi i ndryshimeve kushtetuese dhe të rrëzohet me çdo kusht kjo Qeveri e cila në fund të mandatit (në 100 ditët e fundit) pritet të ketë një kryeministër shqiptar (sipas Marrëveshjes së Përzhinos).

Por, anarkisëve nuk iu pëlqejnë marrëveshjet. Ata janë armiqë të marrëveshjeve dhe duan të punojnë pa marrëveshje – me dallavere dhe me pazare të natës. Atyre nuk iu konvenon që të ketë Kryeministër shqiptar në këtë vend, prandaj huazojnë metoda të “ruletit rus” për të shantazhuar demokracinë me koalicione nëntokësore që do të kishin efekte mbitokësore. Një Kryeministër shqiptar, për ta don të thotë prishje e ëndrrave dhe planeve destruktive.

Këto metoda janë intensifikuar pas dështimit të planit rus për destabilizimin e veriut të Kosovës përmes barrikadistëve të Vuçiqit. Mickoski dhe Zaevi, një koalicion ky shumë i çuditshëm dhe i dyshimtë, po duan ta kthejnë prapa rrotën e proceseve politike, atje ku shqiptarët ishin konsideruar si monedha kusiritjeje, por jo edhe faktorë stabiliteti, siç dëshmuan në dy dekadat e fundit.

Mickoski dhe Zaevi si duket e paskan harruar kontributin e shqiptarëve në proceset euro-atlantike të Maqedonisë së Veriut, sidomos në arritjen e Marrëveshjes së Prespës dhe në tejkalimin e barrierave me Bullgarinë. Në stilin e harrestarëve hileqarë ata po duan të na kthejnë në kohën kur shqiptarët nuk kishin në duar as një kokërr faktorizim për t’i ndryshuar gjërat pozitivisht: jo vetëm për statusin e tyre politik-juridik, por edhe për ardhmërinë këtij vendi. Tani kur kemi një situatë krejt tjetër, kur një kuadër shqiptar do të udhëheqë Maqedoninë e Veriut në kryesimin e OSBE-së, kur Parlamenti i këtij vendi drejtohet nga një shqiptar, Zaevi e Mickovski me aleatët e tyre prorus nëpër partiçka të majta, po duan ta zhveshin shqiptarin nga atributet e shtetformimit dhe shtetndërtimit, duke ia mohuar të drejtën për të qenë drejtues në njërin nga postet kryesore – President, Kryeparlamentar, Kryeministër.

Nuk e paskemi ditur që konstruktiviteti politik i shqiptarëve qenka pengesë për realizimin e planeve destabilizuese kundër demokracisë në këtë vend. Këtë po e dëshmon realiteti me të cilin opinion publik po ballafaqohet ditëve të fundit, ku në sipërfaqe po del një tendencë djallëzore për të defaktorizuar politikisht shqiptarët. Por, këta planifikues amatorë kanë harruar se defaktorizimi i shqiptarëve shpie në destabilizim të Maqedonisë së Veriut. Defaktorizimi i shqiptarëve është baraz me futjen e Maqedonisë së Veriut në zonën gri anti-NATO dhe në ujërat e turbullta të de-evropianizimit, një aspiratë kjo aq shumë e parapëlqyer nga Kremlini.

Vendi i Maqedonisë së Veriut është në BE, kurse shqiptarët me bashkëqytetarët e tyre maqedonas dhe të tjerët tash më i kanë vendosur spirancat e tyre në brigjet e civilizimit euro-atlantik. Sa më afër këtyre brigjeve, aq më e largët bëhet distanca me të gjithë ata që nxisin destabilizim në këtë vend.

KULTI I PERFEKSIONIT TEK XHUBLETA

January 6, 2023 by s p

Rita Kalaj Shkurtaj/

Në botën shpirtërore të malsores nën petkun e xhubletës zinte vënd edhe kulti i perfeksionit i cili veshte me vlera mahnitëse dhe mistere vizuale gruan malësore, bartëse të saj duke i dhënë xhubletes dhe vetes një vënd nderi në logje e dasma që në t’folmen e saj thirrej “ m’shej shoqe” gjë që shkenca nuk do mundet ta përkthejë dhe përcaktojë dot kurrë këtë titull nderi kaq të lartë për kohën.

Një botë e brëndshme e koduar dhe përkthyer me punë dore të veshur me imagjinatë apo dëshmi të një realiteti sekret të cilën malsorja, për opinjonin publik, kritik dhe vlersues njëkohsisht, edhe pse e punonte me përkushtim të madh gjatë viteve të vajznisë, të fejesës e sidomos të rogut të saj, ajo e shpaloste vetëm ditën e dasmës.

Edhe pse me veçori të rralla përsëri ajo ndihej e barabartë në habitatin e saj, pasi vetëm aty merrte vlerë dhe kuptim përfeksioni i botës së saj enigmatike, e koduar në shkrola të veçanta dhe simbole vizuale që mishëronin ndjesitë dhe gjëndjen emocionale me të cilën kishte pasuruar petkun e saj hyjnor gjatë lundrimit në ëndrrat e bukura rinore.

Kjo është një nga arsyet përse dëshifrimi i saj shpesh bëhet i pamundur ose i pa qartë për ata që nuk kanë lidhje gjenetike me habitatin fiziologjik ku lindën dhe lulëzuan këto botë misteresh përrallore.

Xhubleta merr vlerë në shtatin e malësores, në mjedisin ku lindi, u rrit dhe përshtat për të jetuar, ndaj duhet ta respektojmë plotësinë e saj nëse duam ti ruajmë vlerat që mbart.

Nuk mund të crrolet madhështia e kësaj pasurie kulturore kur shpirti i gruas që e punoi edhe pse i shkëputur prej dekadash nga trupi, jeton akoma i mishëruar në petkun e saj, si një thesar i paçmuar, pasi vlera e xhubletës së vjetrume sa vjen dhe rritet.

Vlerë, jo e dhuruar por e fituar nga puna dhe investimi, koha e dashnia vajznore që veshën dalë nga dalë me identitet gjenetik këtë petk mbretnor, të mbrujtur nga duart e arta të profesionistes zanatli të mësuar nën hijet e KULLËS së ngurtë e të mirë edukuar nën frymën e NANË LOKES së saj.

Pikturë e Dafinë Vitija

ÁT JUSTIN RROTA DHE “MESHARI” I GJON BUZUKUT

January 6, 2023 by s p

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies

Budapest/

“Korolewsky triumfalisht, m’a dorëzoi blenin e dëshruem. Sa s’qava prej gëzimiz. E mora ngrykë Buzukun e dashun, e putha me nderim edhe e vuna mbë tryesën e madhe të studjesavet. Edhe nisa t’a shfletsoj si i dëshruem me màll, njashtu sikurse shfletsohen letrat e shtrêjta të njëj miku të vjetër… sa më vje ndër mendë, njëri prej rojtarësh m’u afrue e më tha ndë vesh: “Ma kadalë! Këqyrni, mos t’a damtoni tue e shftetsue: âsht gjâ e vjetrë! … Mandej, jo me i vû duerët sypri!”

Me rastin e 468 vjetorit të botimit të “Mesharit” të Gjon Buzukut, sjellim një shkrim të Át Justin Rrotës për sjelljen e kopjeve të para të kësaj ksomblle – antikuar nga Biblioteka Apostolike e Vatikanit në Shqipëri.

Një miku im shumë nderuar, tani i ndjerë, zoti Kolec Çefa, më kishte dhuruar kopjen e daktiloshkruar të këtij shkrimi të Át Justin Rrotës, me rastin e botimit anastatik të kollanës “Illyricum Sacrum” në Tiranë, shkrim të cilin Át Justini e kishte përgatiur për botim dhe e kishte botuar në revistën “Nëndori” nr. 3, 1955, Tiranë. Ne, me këtë rast, kemi ruajtur ortografin dhe çdo gjë tjetër që ka shkruar Át Justini, pa asnjë ndërhyrje.

Është për të vënë re, modestinë e Át Justinit, thjeshtësinë, korrektësinë, saktësinë dhe anën përmabjtësore të të rrëfyerit me këtë rast solem, qoftë kur e ka prekur për herë të parë “Mesharin” e Buzukut, në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, qoftë kur pas 26 vjetësh, shkruan kujtimet, përkatësisht na sjell nga afër tërë përjetimet e tija, emoncionet, ndjenat e shumta dhe dashurinë e respektin si për këtë vepër, të parin libër të shtypur /jo dorëshkrim-masnucriptum/ ashtu edhe për vendin e tij, atdheun e tij, Shqipërinë.

Edhepse autoriteti më i thirrur për një punë të tillë, për të hulumtuar dhe për të sjellur fotografit e ksomblës së shytpur të “Mesharit” Át Justin Rrota është krejt modest duke mos shafqur fije egoizmi apo mendjemadhësie siq ndodhë sot me shumë të ashtuquajtur “albanolog, historianë, studiues…,” etj, shumica dërmuese e të cilëve nuk janë specialistë të fushës, nuk kanë asnjë lidhje me albanologjinë apo historinë, nuk njohin gjuhët përkatëse, nuk zotërojnë paleografinë apo diplomatikën, nuk kanë asnjë përgaditje profesionale për përperiudhat përkatëse, por që dinë të krekosen poshtë e lartë qoftë në rrejtët sociale apo ndonjë të përditshme që ju boton shkrimet e tyre pasi ata paguajnë hapsirat përkatëse. Disa nga këta “specialistë” janë nga profesionet më të ndryshme si: inxhiner makinash, inxhinier komunikacioni, pizzamen, pastrues apo rojtar bilbiotekash, mjek onkolog ose infemrier, tregtar bizhuterish, pastiqier, taksit, floktar, rojtar godinash… etj, të cilët jetojnë nëpër qytete në të katër anët e botës, që ikën me rastin e parë nga atdheu i tyre, që Át Justin Rrota aq shumë e respekton, nderon dhe dashuron dhe pa fije hezitimi; kthehet aty ku kishte lindur, për të vazhduar punën e tij, me dashurinë më të madhe për librin, për nxënësit, kolegët dhe të tjerët.

Rrëfimi i Át Justin Rrotës është një dëshmi e jashtëzakonshme e kohës, për albanologjinë e historinë, për thesaret e shumtë të gjuhës, kulturës, traditës dhe historisë së popullit tonë që ende presin duart e specialistëve të shohin dritën e botimit, të shkunden nga pluhuri i harresës shumë shekullore që i ka mbuluar; për t’u bërë udhërrëfyese të padiskutuara dhe shtylla të forta të mesjetën dhe periudhat tjera historike, qofshtë për shqiptarët në trojet etnike, qoftë për ata që të shtërnguar nga pushtues të egër u detyruan të largohen nga trojet e tyre.

Edhe pse kanë kaluar plot 68 vjet nga koha kur u shkrua ky shkrim nga Át Justin Rrota, ai ende është aktual dhe tepër i domethënës e përmbajtësor për temën që trajton.

*************

MA TË PARAT KOPJE TË FOTOGRAFUEME TË BUZUKUT NDË SHQIPËNI

(Nga “Kujtimet e mia”)

Át Justin Rrota

Kallënduer 1555 – Kallënduer 1955

Shkrim i përgaditur dhe i botuar në revistën “Nëndori” nr. 3, 1955, Tiranë

Endè i ri me moshë, sado i ligshtuem kahë shëndeti, unë aso pranvere -1929- jipshem gjithënjë mësim gjuhet ndër klasët e nalta të gjimnazit.

Lajmi i shpallun atëher prej fletoresh e revistash mbrenda e jashta Shqipëniet, se gjiindej ndër arkivat e Romës një kopje e librit ma të vjetër shqip (1555), qysh ndë fillim më kishte trandë e elektrizue.

Më dukej si çudë, nuk e kuptojshem dhe griheshen vetë me vete kahë mendojshem, si mund të rrishin indiferente sidomos masat intelektuale ndë një Shqipëni, Shtet ndë vete, ndaj visarin Buzukjan!

Kahë s’më linte e keqja e atij monumenti jetik, vorrue nd’errësin e libravet të huaja larg atdheut, nd’ate pakicën teme, gjithësa munda dhe gjithësi dijta, nxita e mërzita të madh e të vogël, t’a kapshim ma me zéll çashtjen e çimelit ndë fjalë.

U desh do kohë djeri që ata, të cilët kishin punë ndë dorë, t’a kuptojshin randësin e dokumentit dhe t’a shandroshin ndë realitet dëshirin e vullëndetmirëvet.

Sigurisht, jo porsi ma kompetenti, por … s’e dij; ndashti pse u dëftova aqë entuzijast, qeshë zgjedhë vetë për këtê misjon. D.m.th. të siellshem ndë tokën Shqipëtare, – mbassi s’ishte e mùndunë kopjen origjnale, që njihet e vetmja ndë botë, – ndemose librin e fotografuem; që të mundshim kështu studjuesët e pastudjesët me e kuadruem pasqyrën e Shqipes së fòlunë prej së parësh shekullin fill mbas deket së Skandërbeut.

U nisa. Por, shi ate ma të parën natë ndë të cilën mbërrita ndë qytetin e amëshuem, krejt etnutjast për misjonin tem, m’u prish. Kur më qiti rasa t’i a përmenshem dikuj qëllimin, për të cilin kishem /2/ ardhë, m’a priti trûq: Edhe unë mirrem me kësosh punësh, jam hulumtues dokumentash së vjetër, por, po kam keq të Ju thom fjalë: Kini ardhë ndë një kohë të keqe. Këso ditësh vapet bibljoteka, me të cilën kini punë Ju, âsht mbyllë; mbassi personeli gjindet i shpërndam ndër pushimet verore.

Ato fjalë më ranë si ujët valë. Me kaqë ideali dhe entuzjasmi, me të cilin ishem nisë për këtê udhtim të jashtëzakonshëm, automatikisht binte poshtë. Shto shpenzimet, dhe … ma zi marrja, se dami. Misjoni im, barra m’e zhvorrue Buzukun, erdh e m’u pështjellue aqë, sa, për ças u pendova pse i a kishem hŷ e me dalë pa taksë.

Ndë gjithatê demoralizim ku gjindeshem, m’u duk një ndërmjetës i aftë, për të më çelë shteg nd’atë punën teme. Prandej unë, gjithkund bisht mbas si. A. Piktori kishte aty ndër Muzejt e përmèndunë një zyrtàr, kolegë të vetin, bashkëvendas. Hapat e gjurmimit të parë i filluem te ky.

Para së gjithash na drejtoi te një rojtarësh së Bibliotekës, te një plak. Aty mormë vesht, se Arkivet ishin gjithënjë çelë; edhe pamë vizituesët, që hŷjshin e dilshin … M’erdhi fryma!

Bana si bana, e të nesërmen hyna edhe unë ndë Bibljotekë. Mirë se hyna; por, ku do t’u a niseshem kërkesavet, unë, që, përposë emnit t’auktorit dhe të titullit të trilluem të Mesharit, nuk kishem kurrnjë shenjim tjetër? … Duhet me u gjetë mrendë nd’atê pyllë të dendun librash e dokumentash, sikurse gjineshem unë atê ditë për ma të parën herë ndë jetën teme, për të pasun idén, çka âshtë ajo Bibljotekë.

Më drejtuenë te sekcjoni i ungjijvet të vjetër: Dorëshkrime artistike apor inkunabula, të lidhunë shumica me lëkurë apor edhe ndë pergamene; disa, të mëdhaj sa unë ndë kambë. E e sillshem prej fundi mbë krye katalogun e atyne punimeve të vjetra: Ungjij gjithënduerë gjuhësh, ritit e stilit. Por, ç’dobi? Shqip, kurrgjâm kurrkundi…

E vijova unë për do dit të mira ndër këto kërkesa të pafrytshme. Vijova djeri që një ditë, m’a bani njeni rojtarësh: D. Çiril /3/ Korolewsky, ai mirret me këso shkrimesh e botimesh së moçme liturgjike të kishëvet orjenatle. “- Edhe m’a dëftoi ku pnonte.

Po mjerisht aso ditësh, ndërsa unë ishem ndër grepa, tryeza e tij shihej gjithmonë thatë. Ku ishte D. Korolewsky? … Kishte shku – më thànë – diku ndër rrethet e qytetit për pushime verore. Por, më siguruenë, se, mbas fjalës së lanunë, nuk kishte vonesë.

Edhe unë, për ditë nade, punën ma të parën, sa shkojshem ndë bibljotekë, me pyetë derëtsarin, a kishte këthye D. Çirili!

Nuk kaluenë shumë dit njimend, edhe një rojtar m’a dha lajmin e gëzueshëm, se tek e mbrama i dëshruemi kishte mbërri natën para.

E prita. Për nji që më puno, m’a bani: “Po a Ju jini ai Frati nga Shqipënia, që më kërkoni tash një javë? … Buzukun lypni: Qe; më falni sa t’i ap fund njëkësaj letre që kam ndë dorë, edhe Ju a pruna.”

Të më kishte thanë, se m’ishte ngjallë prej vorrit njëni robësh së mi të dekunë, nuk e dij se do t’ishem gëzu ma fort. Sa s’kjeshë tue i ra ndë gjûj përpara, me i puthun kambën. Kaq!

Tre minuta, nuk vonoi ma, për t’a krye atë shkresë; por mue m’atëherë, kur e kishem, si me thanë, Buzukun ndë grusht, ata minuta m’u duknë orë.

Dikur u çue, e la tavolinën; edhe, pa më thanë mue gjâ, shkoi e humbi mbas do raftesh së mëdhaj librash, sa … Nuk vonoi sa ndora, kur, si triumfalisht, m’a dorëzoi blenin e dëshruem.

Sa s’qava prej gëzimiz. E mora ngrykë Buzukun e dashun, e putha me nderim edhe e vuna mbë tryesën e madhe të studjesavet.

Edhe nisa t’a shfletsoj si i dëshruem me màll pomi, njashtu sikurse shfletsohen letrat e shtrêjta të njëj miku të vjetër… Kaqë i kishem këcye përsypri atij visari të çmueshëm, sa më vje ndër mendë, se njëri rojtarësh m’u afrue e tha ndë vesh: “Ma kadalë! Këqyrni, mos t’a damtoni tue e shfetsue: âsht gjâ e vjetrë! … Mandej, jo me i vû duerët sypri!”

Kishte arsy, e pashë, të m’i qitte ndër mendë rregullat ma elementaret e këtyne rasave; por, ç’ti bâjsh! … Unë atëherë kishem tretë faret, dhe s’dijshem ku ishem prej gëzimit e mallit.

Këndova mbë tê sa këndova, djeri që u bâ koha me i lirue salonat e leximit.

/4/ Njashtu edhe nd’e nesret e nd’e mbasnesrit; s’kishem të ngim. Një herë së parit, rishtar i pamësuem me stilin dhe grafin Buzukjane, ngurojshem. Por, mejherë i a mora dorën leximit, dhe s’m’u bante ma me e lëshue.

Nuk e tora gjatë. Fill njaty të tretën a të katërtën ditë mbassi u kënaqa me tê, u informova për fotografistin e bibljotekës. Më paraqitnë një farë Samsaini-t. pashë modelet, i zgjodhmë, dhe ramë ndë godi për çmim. Venduemë me i a hý punës pa tjetër: me e fotografue krejt Mesharin, me m’a lidhë – dy kopje ndë lëkurë, njenën ndë rason. Për këto punime më kërkoi Stabilimenti nj’a tri javë afat.

Edhe unë ndë këtê ndërkohë e lashë Romën, e dola me kërkue ngjeti për dokumenta të Shqipes.

*********

Ndë krye të tri javëvet, t’u këthyemen ndë Romë, puna ma e para, m’u pjekë ndë fotografistin sypërmarrës. Stabilimenti Samsaini i kishte ndêjë përpikënisht kontratës. Kur m’i qiti me i pa blêjt e lidhunë, më qeshi buza, ma fort zemra.

Sadoqë për dukë t’a këndaqshin synin, tue i shfletsue vërtetova, se reprodukcjoni ndër të tria kopjet nuk ishte ashtu i pastër dhe i qartë, si e kishem dëshruem. M’u prish pak. E po, thashë, cila veprë njerëzore mund të dalë prej doret së mjeshtrit krejt pa kurrnjë të metë a njollë:

Por prap mendova, se njëni vend i mbyllët i kopjes a) mund të ndriçohej, me tekstin e kopjes b).

Më kishte marrë mendësh fotografist me të lidhunt aqë elegant, sidomos t’asaj me rason; e … s’i bana ma fjalë.

U gëzova sa s’ka; posaçe kahë menojshem, se me kaqë misjoni im kishte marrë një përfundim të mirë, e se tash mund t’u këthejshem ndë vend tem me ball hapër. Nuk kishem dalë, falemi nderës Zotit, – btatkçi a vagabond, sikurse patshë drashtë atê natën e parë, kur vuna kambë ndë Qytetin e amshuem! …

I dhashë drejtimin, të m’i binte kur rrishem: SS. Quarante. T’i marrem ndë dorëzim “Buzukët” e lidhunë, aty për aty i a pagova sypërmarrësit punën: përsa më bje ndë mendë, nga 1.200 lt. kopjen.

Tre blêjt ndën sqètullë, me atë fill ngava te libreria e famëshme “Desclés.” I porosita të m’i impakojshin sa ma mirë dhe të /5/ m’i sigurojshin me garansit ma të fortat të zyres postare.

Ndërkaq i hoqa edhe vetë spirancat prej qytetit s’amshuem, edhe mora drejtimin kahë vendi im. Çka ma tepër; edhe qe, se m’erdhi lajmi i zyres së postelegrafës, që më njohtonte, se Buzukat kishin mbërri ndë doganën e qytetit.

Sa i vogël unë! … Këndaqeshem tue i këqyrë ata tre blêj. Si të kishem bâ një punë të madhe!

(I ftuem të marr pjesë ndë numrin kujtimor të katëqindvjetorit të Buzukut; tue dashë mos të përsëris këtu çka, tash sa ditë paçë shkrue mbi tê, dhe nd’anën tjetër, për një studjim të ri koha e shkurtë – vetëm 5 dit afat – nuk mjaftonte, mendova të rreshtoj shenjimet e mia të Buzukut, kur kjeç dërgu sot 26 vjet, për me i sjellë ndë gji t’atdheut ma të parat kopje të fotografueme të Veteranit të Shqipes)

[Përgatiti për botim, sipas kopjes së daktiloshkruar, Prof. Dr. Musa Ahmeti]

Shpresa vdes e fundit!

January 6, 2023 by s p

Ferzileta Gjika

Cilat janë kostot reale të digave? Kush i paguan ato? Dhe kush përfiton prej tyre?
Ndërtimi i diges me te madhe ne Evrope, diga e Skavices, është tani një nga çështjet më të diskutueshme dhe gjerat pô luhen nen rrogoz. Mbështetësit e Diges se Skavices flasin për përfitimet sociale dhe ekonomike, te energjisë elektrike, kontrollit të përmbytjeve dhe furnizimit me ujë; ndërsa kundërshtarët theksojnë ndikimet e tyre negative, si tejkalimet e kostove dhe barra e borxhit, zhvendosja dhe varfërimi i njerëzve, shkatërrimi i ekosistemeve të rëndësishme dhe shkaterrimi i burimeve të peshkimit dhe shpërndarja e pabarabartë e kostove dhe përfitimeve, dhe mbi te gjitha zhdukja e Dibres si rajon, me histori, kulture, identitetin Dibran.
Lumenjtë, pellgjet ujëmbledhëse dhe ekosistemet ujore të shfrytëzuara dhe të prekura nga digat ofrojnë bazën për jetën dhe jetesën. Prandaj, përfitimet e konsiderueshme që mund të ofrojnë digat duhet të peshohen kundrejt pasojave negative të prezantimit të strukturave që transformojnë peizazhin përreth, duke ndikuar në çdo specie që jeton brenda tij. Komisioni Botëror për Digat (WCD) u krijua për të ndërmarrë detyrën e madhe të vlerësimit të performancës së kaluar dhe rolit të ardhshëm të digave të mëdha.

A picture containing grass, mountain, outdoor, field

Description automatically generated

Duke punuar mbi bazen se digat janë vetëm një mjet për të përmirësuar mirëqenien njerëzore mbi një bazë të qëndrueshme, Komisioni boteror i Digave te medha propozon që ato të gjykohen në përputhje me rrethanat, të mbështeten nëse ofrojnë mënyrën më të mirë për arritjen e këtij qëllimi dhe të shmangen nëse ekzistojnë opsione të tjera më të mira.
Fakti qe ekzistojne opsione te tjera me te mira si energjia e Eres dhe Energjia e Diellit (panele diellore), ne kohen kur mbare Europa po perpiqet te transformoje sektorin duke kaluar masivisht ne te ashtuquajturen energjine e paster, kur Shqiperia ka potencial te fuqishem si per energjine diellore dhe ato te eres, le pa pergjigje pyetjet pse kembengulet ne kete projekt. Shqiperia ka ndikim te thelle nga ndryshimet klimatike, gje qe theksohet ne cdo studim serioz. Kjo do te thote qe ndertimi i nje dige te madhe, vetem sa do te theksoje me teper varesine ne reshjet qe digat te prodhojne energji, ne vend qe Shqiperia, ashtu si shume vende te Europes, te diversifikoje burimet e energjise, larg hidrocentraleve. Vet Progres Raporti i BE per Shqiperine, pothuajse ne cdo vit, ve ne dukje kete varesi te sektorit dhe keshillon menyra alternative. Pse Kryeministri Rama, qe thote qe vetem ketij raporti i permbahem, nuk e ndjek kete keshille?

A river running through a valley

Description automatically generated with low confidence

Një gjykim i tillë kërkon një qasje të re, më gjithëpërfshirëse ndaj digave si një opsion zhvillimi: një qasje që fillon duke identifikuar rangun e gjerë të palëve të interesuara potencialisht të prekura nga iniciativat e reja,te njohe të drejtat e tyre dhe rreziqet që shoqërojnë një program të propozuar dhe siguron pjesëmarrjen e tyre të informuar në proceset vendimmarrëse që formësojnë zhvillimin e burimeve ujore dhe energjetike. Për të mbështetur këtë kornizë të re për vendimmarrje, Komisioni përshkruan shtatë prioritete strategjike, me kritere dhe udhëzime që duhet t’u mundësojnë palëve të interesuara në të gjitha nivelet të kërkojnë dhe të arrijnë mjetet më të përshtatshme për shfrytëzimin dhe mbrojtjen e burimeve të ujit dhe energjisë. Biznesi per perfitim parash ne kurriz te popullit Dibran, thjesht nuk është më një opsion.
Historikisht lumenjtë janë copëtuar dhe transformuar, dhe në mbarë botën, rreth 40-80 milionë njerëz janë zhvendosur nga rezervuarët. Investimi i madh i kërkuar për ndërtimin e digave të mëdha dhe ndikimi i tyre i madh social, mjedisor dhe ekonomik, kanë nxitur kundërshtimin ndaj tyre. Ndërsa proceset e vendimmarrjes në shumë vende janë bërë më të hapura dhe transparente, e ardhmja e digave të mëdha po vihet gjithnjë e më shumë në pikëpyetje. Ne shume vende te Evropes dhe mbare boten po cmontohen Digat e medha, shumica e te cilave u ndertuan ne mes te viteve 30-70 te shekullit te kaluar. Shqiperia, si ne nje enderr te keqe, deshiron te kthehet pas ne kohe, duke sjelle perfundimisht shuarjen e lugines se Drinit te Zi, nje lugine e begate dhe pjellore, me potencial te fuqishem per agroturizem, e afte per te ndertuar mireqenie te rajonit dhe per te kontribuar ne krahinat perreth, rol te cilen e ka luajtur fuqishem ne histori.
Ndonese banoret Dibrane kane shprehur shqetesimet për nevojën për të marrë më seriozisht kostot mjedisore dhe sociale të diges se Skavices, historine, kulturen, varret, traditat dhe gjithcka qe lidhet me identitetin dibran, si dhe për tu konsultuar sistematikisht me njerëzit e prekur nga ndërtimi i kesaj dige, shume pikepyetje mbeten, nder to:
a) pse nuk perdoren alternativat te tjera te energjise?
b) pse nuk konsiderohen ndikimet negative mjedisore dhe sociale si te papranueshme?
c) pse qeverisja vendore/lokale nuk vepron per te perkrahur te drejtat e banoreve vendas?
d) pse grupet e interesit nuk jane konsoliduar ne nje ze per te perballur cdo lloj vendimi qe eshte ne kundershtim me te drejtat e banoreve Dibrane?
e) pse nuk eshte konsultuar projekti qe ne fazat e hershme, sic e parashikon ligji, ne menyre qe banoret te ishin shprehur ne lidhje me rreziqet e identifikuara dhe mendimi i tyre te merrej parasysh, serish sic e parashikon ligji, por Dibranet gjenden para faktit te kryer, dhe pse demet si ne mjedis dhe ato sociale jane te pakthyeshme dhe te pariparueshme ne shekuj me radhe.

Zbatimi i ligjit duhet te jete i njejte dhe i barabarte per te gjithe. Shkelja e ligjit per te cuar perpara nje projekt shkaterrues, jo te nevojshem, tregon per injorimin jo vetem te te drejtave te banoreve vendas por edhe rreziqeve reale te ndertimit te kesaj dige si per banoret poshte diges dhe per vepren ne teresi. Diskrimini rajonal, qendrim percaktues i qeveritareve ndaj Dibres, ka ardhur koha te ndale, perpara se te jete vone.

Botohet libri në dy gjuhë: “Udhës së mërgimtarit” – “On the route of the immigrant” i autorit Prend Ndoja

January 6, 2023 by s p

Vështrim nga përkthyesi i veprës në anglisht, prof. Bashkim Bardhi.

Autori Prend Ndoja kësaj radhe paraqitet para lexuesve me vëllimin me ese “Udhës së mërgimtarit” i cili po ashtu është përkthyer edhe në anglisht: “On the route of the immigrant”. Në fillim të librit, autori paraqet jetën e tij në vendlindje, e cila është përshkruar me jetën e lumtur në mesin e bashkëfshatarëve, ku ka dominuar harmonia, ndihma për të tjerët në momente të caktuara krize, gëzimi apo hidhërimi, gjallëria dhe bukuria e natyrës etj. Në kapitullin tjetër është përshkruar lufta dhe përpjekjet e tjetra të zhvilluara për mbijetesën e kombit. Këtë e ka ilustruar edhe me një këngë të kënduar nga Bik Ndoja, Shyqëri Alushi etj., ku i ka dhënë zjarr zemrave të një populli të tërë. Pasi në këtë mes ka nga ata të cilët e njohin gjuhën angleze këtë këngë e cila ështe shkrir në rimën e gjuhës shqipe do ta lexoj në anglisht në përkthimin e librit:
Echoes Gorge of Kaçanik,
Set on fire these mountains stones
Over the pens of Anadol
Is ignited Albanian cannon
Our castles never broken
Our land to safeguard
“Tirq” soutanes and “xhubleta”
Gunpowder knitted are
Hey, Kaçanik of rock and stone
For flag killed and slaughtered
For the flag of Skenderi
Fighting sons of Idriz Seferi!
Me rastin e shtrembërimit të fakteve për betejën e Kosovës (1389), për të cilat shkruan edhe shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare, autori po ashtu i jep vëmendjen e duhur:
Fusha e mbytur në gjak e kllapi shumëgjuhëshe
Shtrihej tutje.
Bashkë me ditën, ballkanasit, u thyen. Medet!
Gadishulli i madh u gdhi Evropë e u ngrys Azi.

The field flooded in blood and multi language
Delirium spreadingaway.
Along with the day, Balkans were defeated. Oh!
The great Peninsula dawned Europe and twilighted Asia.
Siç pohon Kadare, kjo është nata më e errët dhe më e zezë e historisë së Shqipërisë.
Mjaft prekëse është edhe ndarja me antarët e familjes e sidomos me nënën: “…Ai lot i pastër merrte jetë nga sytë e saj të thellë e thinjat e saj që dridheshin. Oh, kisha ofsha me vete e një drithërimë më kishte përshkuar gjithë trupin. Ajo më kishte falur jetën, më kishte rritur dhe edukuar me shumë mundime, që të më kishte pranë vetës si një shkop ku do të mbështetej në ditët e pleqërisë, e tash…”
“That crystal tear got life in her deep eyes and trembinggrizzled hair. Oh, what… would… talking to myself with a prevalent shiver all over my body. She gave birth, raised and brought me up with lots of hardship just to be with me, a crook like to prop during the days of elderly, now…”
Braktisja e Mëmëdheut erdhi plot vuajtje e lot rrugës së mërgimit, ku njëra pjesë ishte trupi e cila mori rrugën e mërgimit dhe tjetra ishte shpirti i cili qëndroi në tokën e të parëve në atdheun e tij. Po ashtu, janë përshkruar edhe shumë peripeci të tjera gjatë imigrimit. Pas kësaj është përshkruar jeta e tij si imigrant në Amerikë dhe aktivitetet në biznes si dhe aktivitete të tjera në shoqatat shqiptare të formuara ne Amerikë. Në vazhdim të narracionit, autori ka kaluar në vetën e tretë por ka folur për veten, në emër të Sokolit-simbol i rinisë kosovare dhe mospajtimi i tij me regjimin aktual të asaj kohe, duke filluar nga peripecitë e shumta me regjimin e asaj kohe dhe shkuarja e tij në armatën Jugosllave, e përcjellur me mjaft maltretime, kërcënime, fyerje e gjer tek alivanosja e tij, shtrimi në spital etj.
Në kapitullin tjetër është përshkruar aktiviteti tij në organizatat shqiptare me qëllimin që të dalin njëzëri me kërkesat dhe qëndrimet e tyre për çështjen e Kosovës. Pason ndihma mes shqiptarëve dhe mbështetja materiale dhe profesionale e cila më vonë i ndihmoi ata të bëhen punëtorë dhe biznesmenë të vyeshëm dhe të lavdëruar nga vendasit. Kështu u përshtatën dhe u integruan shpejt me rrjedhat kulturore në vendin ku jetonin, duke i respektuar rregullat e vendasve dhe bashkë me të duke ruajtur kulturën, traditat dhe ritualet nga origjina e tyre, me stoicizëm dhe me mburrje.
Në kuadër të aktiviteteve të tjera janë organizuar tubime dhe demonstrata për çështjen kombëtare para Senatit Amerikan, në lobime dhe diskutime të vazhdueshme me Bob Doll, Tom Lantosh, Joe Biden e shumë të tjerë. Këto situata si dhe të tjera, gjatë narracionit nëpër esetë me një temë ndryshe, kanë kërkuar që fjalët, si dhe ndërtimi i fjalive të jetë ndryshe në njërën dhe tjetrën. Kështu, shpesh fjalët për ndërtimin e shprehjeve janë zgjedhur edhe sipas kontekstit në libra të ndryshëm, si: oblivion, hearth, tremble, shiver, shake, callous e shumë të tjera.
Sa përket gëzimit të mërgimtarit, kur ai përgatitet mbas sa kohësh të kthehet për vizitë në atdhe, kjo është pasqyruar me një përshkrim mjaft emocional, që nga përgatitja disa ditë pëpara rrugëtimit, pritja si imigrant nga policia kufitare në aeroport me fjalet emocionuese: “Mirë se vini në atdhe!”, çmallja me antarët e familjes, shikimi se çka ka ndryshuar rrugës për në shtëpi, takimi me shokët dhe antarët e tjerë dhe miqtë e familjes të cilët kishin ardhur me u taku, dhe e tërë kjo është përshkruar me mjaft emocione mallëngjyese.
Më pas, autori tregon për kontributin e komunitetit shqiptar në vende të ndryshme lidhur me çështjen kombëtare dhe pasaçërisht të vetëdijesimit në kancelaritë europiane dhe të diplomacisë amerikane, duke përfshirë edhe ndihmat e tjera të llojeve të ndryshme.
Autori po ashtu shkruan për vrasjet mizore të bëra në lokacione të ndryshme të Kosovës, dhe posaçërisht në Meje të Gjakovës, në Reçak, në kullën e Jasharit e të tjera vende në Kosovë.
Në një kapitull tjetër, ai shkruan për të mirën dhe të keqen të cilën e quan “djall”, konkretisht ato fenomene të cilat i përkasin djallit, si: droga, alkoolizmi, dhuna, vrasjet e qenieve njerëzore, dashuria njerëzore e shndërruar në urrejtje etj.
Poeti i shquar Dritëro Agolli shkruan: “Si engjëlli, edhe djalli, janë bashkë tek i gjalli! Varet nga ne se kujt i japim përparësi e kë e ushqejmë brenda vetes”.
Both the angel and the devil are together in the living! It depends who we give priority to and who we feed inside ourselves”.
Miqësia në këtë vepër na shfaqet si vlerë e spikatur ndër shqiptarë, ku bëhet fjalë saktësisht për besën shqiptare kur është sakrifikuar edhe jeta për ta mbajtur atë, tradita, fjala e dhënë, pastaj ndihma reciproke për personat dhe familjet në nevojë, miqësia etj.
Autori e ka filluar me këtë thënie: “A e ke ndjerë veten ndonjëherë më ngushtë se sot? – e pyetën një burrë malesh përpara pushkatimit. “Po. Kur më ka ardhë miku në derë e nuk kam pasë bukë me i dhënë”, – u përgjegj ai.
“Have you ever felt yourself more embarrassed than today”?, – was asked a mountaineer before being shot. “Yes, when my friend came to my house door and I had no a bit of bread to give him”, he replied.
Po ashtu, autori ka shkëputur disa fjale të mençura nga Bob Marley: “Miqtë janë si yjet! Ju mund t’i shihni ata atëherë kur rreth jush është errësirë!”
“Friends are stars like, you can spot them when around you is darkness”.
Në vazhdim, autori Prend Ndoja shkruan për rëndësinë e gjërave të vogla që në fakt kanë një vlerë të madhe, të cilat jo rrallë herë por me hapa të sigurtë dhe në vazhdimësi i prijnë të arriturave të mëdha. Ky ritëm është i mundur për secilin. Kështu, madhështia e njeriut para se të gjithash vlerësohet sipas modestisë së tij dhe vlerave”. Rëndësinë e gjërave të vogla e ka ilustruar me episodin nga jeta e personazhit të quajtur Daniel.
Në kontinuitetin e narracionit, autori shkruan për përdorimin e gjuhës së shkruar për herë të parë në gjuhën shqipe në trevën e Matit, ku Ipeshkëvi i Durrësit, Pal Engjëlli, ka shkruar: “Unë të pagëzonj në Emër të Atit e të Birit e të shpirtit të shenjtë”. Ndërsa shekuj më vonë, “Meshari” i Gjon Buzukut arriti në Romë si libër i pari i shkruar në shqip, ndërsa Pjetër Bogdani do të shkruante “Çetën e Profetëve” shekuj më vonë. Po ashtu, shkruan për shkatërrimin e kishave dhe të gjitha kulteve fetare, për ndjekjen e klerit katolik dhe jo vetëm duke vazhduar me regjimin komunist dhe “Nënën Rusi”.
Në kapitullin tjetër, Ndoja e përshkruan gjuhën shqipe si themel, kur dihet se me të duhet ta njohim historinë dhe rrjedhën e saj, dhe se gjuha nuk është vetëm një tërësi fjalësh, por është e lidhur ngushtë me atë bashkësi etnike që e flet atë, si burim shpirtëror që rrjedh nga mendja e një bashkësie etnike dhe kështu përbën një ndër dallimet apo themelet e një kombi, apo si e thekson profesor Çabej në librin e tij mbi historinë e gjuhës shqipe: “Rrënjët e shqipes duhet të gjenden në një nga gjuhët e lashta të Gadishullit Ballkanik”.
Shkrimtari falënderon të parët tanë të cilët me sfida të mëdha e ruajtën, e përsosën dhe pasuruan gjuhën gjer në ditët tona. Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, ndodhi një emigracion i madh i arbërve. Shumë prej tyre u vendosën në Italinë e Jugut, të tjerë ndoqën rrugën e Adriatikut Verior gjer në Zarë. Po ashtu, edhe me rrëzimin e sistemit komunist, shumë shqiptarë imigruan në vende të ndryshme të botës, duke u martuar e lindur fëmijë në tokë të huaj. Ata tashmë përbëjnë diasporën e re, me një kontigjent të madh fëmijësh me shtetësi të vendit ku kanë lindur. Autori i brengosur për këtë fenomen ka shprehur në vargjet e Gjergj Fishtës për gjuhën shqipe.
Përkthimi në gjuhën angleze duket kështu:
So, cursed be that Albanian son
Who this language of God
Heritage inherited by ancestors
Neither to the child taught;
Dried his, yes his, mouth be.
That scorns that divine language;
In foreign language, if not in need
Speaks, and lets his own aside.
Autori shkruan për nevojën e hapjeve të shkollave ku ata jetojnë, edhe pse ka përpjekje në këtë drejtim si dhe qendrave të tjera kulturore në gjuhën shqipe. Imigrantët punojnë por po ashtu ata e duan gjuhën e nënës për të shuar mallin për vendlindje.
Vargjet e poetit Ndre Mjeda në anglisht:
Over the tweet of the nightingale
Albanian Language reverberating
Over the scent of the hyacinth
Keeps my heart comforting
These languages listening to
Beautiful based are
But again like this shadiness sun
For me is much better than any one.
Në kapitullin në vijim: “Ka ardhur koha për paqen dhe bashkimin vllazëror” autori shkruan se njëra ndër virtytet më njerëzore dhe e spikatur ndër ne, është drejtësia e cila është kërcënuar së tepërmi, ka pësuar luhatje dhe shpesh është shoqëruar me drama të mëdha dhe humbje të shumta njerëzore, si në luftën e Kosovës të vitit 1999 ose 11 shtatori kur u shkaktuan krime të tmerrshme kundër njerëzimit. Dhe nëse edhe neve na kërcënon dhe rrezikohet paqja, atëherë ndihet nevoja e pashmangshme për thirrjen e madhe për bashkim, mirërkuptim dhe vllazërim, për dashuri e humanizëm, për paqe dhe kështu t’i vejmë themelet e forta për paqen e madhe.
Shkrimtari ynë i shquar Ismail Kadare, shkruan: “Uniteti i popullit shqiptar ka qenë përherë i vështirë, ndaj e rëndë dhe tragjike ka qenë dhe historia e tij…”
“…The Albanian unity has always been difficult, as well so hard and tragic was its history…”
Autori vlerëson lart shembullin e prof. Anton Çettës i cili arriti të realizojë me sukses pajtimin dhe faljet më të mëdha të shekullit si dhe të shumë gjaqeve, duke i shërbyer më së miri çështjes së kombit dhe unitetit kombëtar. Vlerëson qëndrimin e drejtuesve të kishës katolike e po ashtu edhe të institucioneve të tjera fetare për qëndrimin e tyre korrekt me dimensione vlerash unike.
Në kapitullin e radhës është trajtuar çështja e kultit të fjalës ndër shqiptarët si të ndjeshëm ndaj një tradite të hershme. Po ashtu është shkruar edhe për besimin dhe ritet e fjalës së dhënë, të shfaqura në mënyrë të ndryshme dhe vende të ndryshme si institucione të besës e i mbajtjes së fjalës së dhënë, si më i ndrituri në jetën e popullit tonë. Kësaj toke, në çdo epokë i kanë rënë në qafë armiqtë e ndryshëm të nxitur nga padija e besytnia, nga lakmia për pushtet, nga gjykimi i ngushtë i të fuqishmit për pushtet dhe të varfërit për ushqim dhe mirëqenie. Në këtë kontekst janë pasqyruar shumë legjenda lidhur me fjalën e dhënë dhe peshën e fuqisë magjike të saj. Miti i fjalës, sikurse dhe miti i vendeve të shenjta, janë pagëzuar me emra shenjëtorësh, si: Guri i shenjtë në Zogaj të Kabashit në Pukë, Guri i gjallë në Selcë të Sharrit (Malësia e Tetovës) jo larg varreve të fshatit, ku gratë shkojnë për të gjetur shërim etj.
Shkrimtari thekson motivin kryesor që të çon në grindje. Ky është ndryshimi i karakterit njerëzor dhe mosmbajtja e fjalës së dhënë, ashpërsia e luftës për pushtet, gabimet, mashtrimet dhe paaftësia drejtuese e politike të cilat çojnë në konflikt. Në një shoqëri të civilizuar dhe të qytetëruar, fjala e dhënë duhët të mbrohet me ligj për të garantuar sigurinë e çdo njeriu. Në kapitullin e radhës, autori shkruan për kishat që u shndërruan në mburojë si kështjella strehimi për mbrojtjen e popullit tonë, duke i respektuar të gjitha kombet dhe kulturat e tjera. Kur të gjithë e kishin të njëjtin hall për t’i shpëtuar vdekjes si vëllezër e motra nga i njëjti armik, të gjithë se bashku i bashkonin lutjet tek i njëjti Zot. Këtu ka mjaft raste kur priftërinjtë shpëtuan jetë njerëzish. Është veçuar rasti i familjes Zajmi nga Gjakova, ku vëllai i vogël, Naimi, i cili vazhdoi rrugën e vëllezërve për lirinë e atdheut, i plagosur rëndë, qëndronte i strehuar te Pal Sokol Ndoja (Rrustem Sokol Ndoja). Pas bisedës me priftin e kishës për strehimin e tij në kishë, ai kaloi aty për më shumë siguri ku qëndroi për një kohë të gjatë. Naimi shpëtoi nga vdekja por mjerisht jo nga shëndeti, ai nga pjesa e poshtme mbeti i palëvizshëm. Familja Zajmi i ishte mirënjohëse priftit të fshatit, dom Marjanit. Këtë rast shkrimtari e ka dhënë për ta treguar si fenomen i virtyteve të larta krahas besës, mikpritjes, qëndrimit fisnik dhe falënderimit të cilin e dëshmoi edhe babai i Naimit. Më pas, kur pushtuesit komunistë serbë e kishin dënuar dom Marjanin me vdekje, me të dëgjuar Shaban Zajmi i besimit Islam, bëri të pamundurën për ta shpëtuar dom Marjanin, dhe ishte i lumtur që i doli në ndihmë.
Rasti tjetër i shënuar gjatë meshës në kishën e Becit (04.04.1999) kur kisha ishte e mbushur për festën e Pashkëve dhe kur forcat serbe në krye me Millutinin, hynë në kishë në mes të meshës, e ndërprenë atë, torturuan besimtarët dhe i urdhëruan ta braktisin fshatin. Po ashtu, edhe në kishën e fshatit Gllogjan, kur një pjesë e familjeve të lodhura, të raskapitura e të maltretuara, u strehuan në kishën e fshatit të cilën e rrethuan forcat serbe për të vrarë gra, fëmijë dhe çdo njeri që është shqiptar. Në ballafaqim me priftin dom Kelmend Spaqin, ata kërkuan t’i ndajnë besimtarë myslimanë dhe t’ia dorëzojnë atyre. Prifti nuk lejoi, u doli atyre përpara me kryqin në dorë e u tha se së pari të shkelni mbi trupin tim, të vdes unë, pastaj motrat e nderit të cilat ishin renditur pas tij. Pastaj iu tha se këtu nuk ka myslimanë apo katolikë por vetëm shqiptarë. Ngaqë bota i vëzhgonte të gjitha ngjarjet, serbët u larguan.
Në kapitullin “Bashkëbisedimi-çelësi i suksesit” është shtruar çështja e formimit dhe e konsolidimit të shtetit Kosovës në një situatë të re politike, kur edhe faktorët ndërkombëtarë ishin bindur se në këtë vend për më shumë se një shekull ishte ushtruar dhunë ekstreme mbi popullsinë autoktone shqiptare, pasardhës të Dardanëve. Themelimi i shtetit të Kosovës është vlerësuar si vepër madhore dhe historike për të gjithë shqiptarët kudo që janë. Në vijim, autori vlerëson lart marrdhëniet e besimeve fetare si vlerë tashmë e njohur dhe e vlerësuar edhe nga studiues të huaj. Bashkëbisedimi duhet të çojë dhe të jetë në përputhje me të mirën e të gjithëve, pa cënuar besimin dhe bindjen e askujt. Theksohet dialogu i cili duhet të ketë si qëllim përparimin e përbashkët dhe kapërcimin e paragjykimeve, intolerancave, keqkuptimeve dhe prirjen drejt përparimit dhe zhvillimit ekonomik-kulturor, forcimin e besimit etj.
Në kapitullin e fundit: “Raporti i njeriut me natyrën”, natyra e madhe përshkruhet si paraardhëse e njeriut, e cila është krijuar për të shërbyer si vlerë e pazëvendësueshme. Autori shkruan për origjinalitetin e bukurisë natyrore, lidhjen e njeriut me natyrën. Shpesh herë nga dinamika e jetës harrojmë rolin e saj të jashtëzakonshëm dhe të pazëvendësueshëm në jetën tonë. Asnjëherë më parë njeriu nuk ka qenë aq larg natyrës se sa tani, me një teknologji shumë më të avancuar që kemi tani, dhe bota kurrë nuk ka qenë më e pasur se sa është tani, por mund të themi se njerëzit asnjëherë nuk janë ndier më të zbrazët se tani në brendinë e shpirtit të tyre dhe njerëzimi asnjëhjerë nuk ka qenë në një rrezik global se sa ç’është tani. Nëse shkelen ligjet e saj, nëna natyrë bëhet e pamëshirëshme dhe na dënon. Armët për luftëra nuk i shërbejnë botës. Bota ka nevojë të zgjohet!