s p – Page 1899 – Dielli

FRIKË NGA POEZIA

January 5, 2023 by s p

– nga Umberto Eco -/

Para këtij volumi doli në italisht më 1998 Shkrimtarë nga burgu (Feltrineli), përkthim i This Prison Where I Live (Ky burg ku unë jetoj), botuar dy vjet më parë për tipin Cassell, Londër, për të celebruar 75-vjetorin e Pen Club-it dhe për të përkujtuar “mbijetesën e shkrimtarëve të shumtë që janë dënuar padrejtësisht gjatë këtyre shtatëdhjetepesë viteve”. Tani ja kjo përmbledhje e dytë që, edhe pse e titulluar me një si apel lirie, është shkruar përsëri nga persona, të cilët gati të gjithë e kanë humbur lirinë për periudha pak a shumë të gjata, kanë pësuar burgun, torturën, arrestin apo ekzilin.

Pen-i nuk merret ekskluzivisht me shkrimtarët e burgosur, por dhe me ata që i kanë këmbët të lira; megjithatë duket gati i detyruar t’i kushtojë jo vetëm një libër kësaj teme që, në një botë më pak të çmendur, duhet të jetë e jashtëzakonshme – por nuk është. Ne që jetojmë në vende demokratike nuk e kuptojmë mbase se si një lloj forcë perverse manjetike vendos në një gjendje të ndërsjelltë tërheqjeje burgun dhe letërsinë.

Nga ana tjetër, nuk është histori e re. Duke filluar nga Zenoni i Eleasit që burgoset dhe torturohet nga tirani dhe, duke u shtirur se do t’i zbulonte nën zë emrat e bashkëpunëtorëve të tij, i këput me një të kafshuar një vesh. Për të mos thënë për Sokratin që, mes Critonit e Fedonit, na thotë gjërat më të paharrueshme për respektimin e ligjit dhe pavdekshmërinë e shpirtit, ndërsa në burg pret e pastaj përballon vdekjen. Për të vazhduar me Silvio Pellico-n e me Gramscin – por jo se me ta mbyllet seria.

Çfarë i bën kaq solidarë qelinë dhe të shkruarit? Ajo që u gabua në parathënien e volumit të mëparshëm, duke thënë se përkujtonte “mbijetesën e shkrimtarëve të shumtë që janë burgosur padrejtësisht gjatë këtyre shtatëdhjetepesë vjetëve”. Përse “padrejtësisht”? Drejtësisht, do të thosha, të paktën nga këndvështrimi i regjimeve që i kanë arrestuar e dënuar me heqje të lirisë. Për të përligjur kërkesën e dënimit me burg nuk është e nevojshme që një shkrimtar të lëvizë dhe ose fuqishëm si subjekt politik e si Zenoni të komplotojë aktivisht kundër tiranit.

Shihet qartë në këtë libër ngjarja e Visar Zhitit: mjaftoi të shkruante poezi të konsideruara nga redaktorët e një shtëpie botuese “të trishtuara dhe hermetike” e pra, kundër regjimit. Pastaj, praktika i kaloi automatikisht Komitetit Qendror të Partisë shqiptare e Ministrisë së Brendshme dhe Zhiti fitoi drejtësisht dhjetë vite burg. Puna është se, poezia i shkakton frikë regjimeve autoritare e diktatoriale edhe nëse flet, si në rastin e Zhitit, për trëndafila.

Ishte tepër kërkues e puritan Brehti, që në vitet ’50 i futi të gjithë në krizë, duke lajmëruar që në kohëra si të tijat (e tonat) edhe të folurit për pemët do të kishte qenë një krim, sepse do të ishte e barazvlershme me heshtjen mbi vuajtjen dhe krimet që na rrethojnë. Jo, fatmirësisht letërsia flet kundër krimeve edhe kur flet vetëm për pemët.

Përse deri dhe pemët e poetëve dhe tregimtarëve i shkaktojnë kaq frikë tiranit? Sepse, sidoqoftë shkrimtari flet dhe për faktin e vetëm, që të fiksojë vëmendjen tonë në lëvizjen ndryshe të tyre, në atë mënyrë që kurrë s’ishte bërë më parë, se kush shkruan, ashtu siç sugjeron në këtë libër Abdellatif Laàbi, refuzon “uniformën prej majmuni, qëndrimin gatitu, himnin hakmarrës, zhurmimin e çizmeve, marshimet e detyruara, telat me gjemba të atdheut, marrëzinë e konsenseve, murtajën e krenarisë, burgun e një gjuhe e të një feje vetëm, folklorin e flashkët me shenjat dalluese: mënyrën e të krehurit, kapën, mjekrrat, trukun, medalionet, stolitë, unazat, rozaret, hajmalitë e gjithë kinkaleritë që prej kohësh janë servirur për të mashtruar popullin”. Sa napa të parapara qysh nga djepi për ne, letërsia shqyen e hedh mbi fytyrën e tmerrshme të molokëve-përbindësha që do të donin të na varrosnin të gjallë…

Sigurisht, si qenie njerëzore duhet vetëm të qahemi që shumë persona kanë humbur lirinë e vuajtur në mënyrë të papërshkrueshme, vetëm sepse kanë folur apo kanë refuzuar të flasin. Dhe Pen-i, si shumë organizata të tjera, ekziston pikërisht për të kërkuar të nxjerrë shumë shkrimtarë nga terri i një dënimi pa fund. Por, me një lloj cinizmi fetar, qoftë e lejuar të themi se vetë ekzistenca e këtyre shkrimtarëve të burgut na përforcon e sqaron për shumë që nuk kuptojnë, përse shërben letërsia: të thotë gjithnjë diçka që nuk ngushëllon kë praktikon, si një fe, pabesinë.

Nga dëshmitë e këtij libri spikat se gjithmonë, pas vuajtjeve e përungjieve të tilla që ligështojnë çdo energji, të gjithë këta të dënuar ia kanë dalë mbanë të gjejnë entuziazmin e krijimit letrar, pasi dolën nga burgu, e disa prej tyre e kanë ruajtur edhe gjatë burgosjes, duke shkruar në burg, duke shkruar për burgun, ndonjëherë, duke i bërë vjershat e tyre me mend, kur nuk kishin as letër ku të ruhej një shenjëz. Si të thuash, prapë duke përdorur cinizmin, veçimi i bën mirë letërsisë. Nga ana tjetër e thoshte me fjale të tjera Josif Brodskij në parathënien e Shkrimtarë nga burgu: kufizimi i hapësirës, kompesuar nga tepria e kohës, e ka bërë burgosjen si “mamí të letërsisë”, si “mjet transporti epifanik”, Tepër? Ia lëmë përgjegjësinë e këtij mistifikimi të burgut dikujt si Brodskij, që ishte vetë atje poshtë. Nga ana tjetër dihet që dhimbja shpesh, në format e saj të ndryshme, nuk e ligështon, por e mpreh spiritualitetin dhe vuajtja bëhet burim kreativiteti.

Nuk jam duke bërë letërsi vuajtjeje të tjetërkujt. Nuk hidhen në qeli shkrimtarët nga që tmerri i bën më perceptues, ashtu si tridhnin djelmoshat që të bëheshin këngëtare të mirë për Cappella Sistina, ose comprachicos-ët deformonin tiparet e Njeriut që Qesh. Vetë ky libër është një apel që asnjë të mos privohet nga liria për shkak të asaj që ka shkruajtur. Dhe apeli vjen nga ata që kanë mprehur aftësitë e tyre për të paraqitur tmerrin dhe marrëzinë (banalitetin e së keqes) pikërisht, duke përdorur si armë ndëshkimin që u ishte ushtruar.

Prej kësaj, kundërshtimi i tiranëve, që duke hedhur shkrimtarët në humbella, që t’i heshtojnë, bëhet bashkëpunim për të përforcuar zërin.

————————————

Parathënia “Qelia dhe shkrimi” për librin “Fjalë të lirisë” –

Përktheu nga origjinali: Eda Agaj Zhiti

Giacomo Vuxani – “Fashisti”- Arbëresh nga Zara që e deshi aq shumë Shqiperinë

January 5, 2023 by s p

NGA NDREK GJINI/

Giacomo Vuxani (Arbanasi, 20 Korrik 1886 – Trieste, 7 Prill 1964) ishte një politikan dhe patriot shqiptaro – italian i lindur në fshatin Arbanas të Borgo Erizzo (tani Arbanasi), në periferi e qytetit te Zarës ne Kroaci.

Historiografia Shqiptare i ka borxh këtij intelektuali të shquar, këtij patrioti dhe veprimtari të palodhur që e deshi aq shumë Shqiperinë dhe shqiptarët.

Giacomo Vuxani u la në hije nga historianët komunistë duke u etiketuar si zyrtar i lartë i regjimit fashist. Mjaftoi ky etiketim dhe gjithcka u mbyll me kaq, duke fshirë me një të rënë të lapsit tërë luftën dhe punët e vyera të Vuxanit në dobi të çeshtjës shqiptare.

Askush nuk mori mundimin te kërkoje nëpër arkiva, të studiojë apo të nxjerrë në dritë veprimtarinë e tij në Shqipëri që nga Shpallja e Pavarsisë e deri në mbarim te Luftës së Dytë Botërore. Ekzistojnë aty me mijëra e mijëra faqe. Mjafton vetëm vullneti i mirë. Askush nuk denjoi të shfletojë apo studiojë rreth letërkëmbimit apo takimeve të tij me kolosë të letrave dhe politikës Shqiptare si Faik Konica, Shtjefën Gjeçovi dhe Fan Noli, apo të shkruajë rreth kontributit të tij kur Vuxani punonte në Tiranë si Sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Tokave të Lirueme, më minister Eqrem Bej Vlorën. Ministri kjo, që merrej me administrimin, integrimin dhe zhvillimin e pjesëve etnike të Shqipërisë. Ato ishin tokat e liruara nga okupatori serb në Kosovë, Dibër, Strugë, Plavë, Guci, Tuz dhe Ulqin, që iu bashkëngjitën shtetit shqiptar pas kapitullimit të Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene në 1941.

Për të kuptuar madhështinë dhe punët e vyera në dobi të Shqipërisë dhe shqiptarëve të këtij kolosi të diasporës shqiptare mjafton të lexojmë nekrologjinë e shkruar me rastin e vdjekjës së Vuxanit nga Ernest Koliqi dhe të botuar në revistën “Shejzat” “Le Pleiadi) Viti VIII n.5-6 Maj -Qershor 1964; faqja. 155-158 “, me Kryeredaktor Martin Camajn.

Kjo nekrologji është shkruar e botuar në Italisht dhe hapet me fjalët: “Në agimin e 7 Prillit të shkuar, i rrethuar nga familjarët e tij, qetësisht u shua Giacomo Vuxani një nga eksponentët më të njohur të diasporës sonë.”

Giacomo Vuxani i kreu studimet e mesme klasike në Zarë, në vitin 1910. Më pas ai regjistrohet në Fakultetin Juridik të Universitetit të Gracit, në Austri. Në të njëjtën kohë ai nisi të marre pjesë intensivisht në jetën italiane të qytetit të lindjes së tij, Zarës, dhe në veprimtaritë e shoqatave atdhetare e nacionaliste, duke kryer detyra të besuara, nën udheheqjen e ndritur të atdhetarëve Dalmatë, si Ziliotto dhe Ghiglianovich. Giacomo Vuxani kurrë nuk harroi gjuhën e atdheut të të parëve të tij, gjuhën Shqipe, të cilën familja e tij e fliste dhe ruante me shumë dashuri e passion ashtu sic ruante dhe zakonet e traditat shqiptare.

Në vitin 1910, Giacomo Vuxani promovon e organizon “Shoqatën Italo- Shqiptare” të Borgo Erizzos, që kultivon lidhjet me Shqipërinë, dhe beshkëpunon me eksponëntët më të shenjuar të diasporës, si Prof.Zef Skiroi (Giuseppe Scirò) dhe Rosolino Petrotta.

Në vitin 1901, në Borgo Erizzo funksiononte një shkollë në gjuhen shqipe, ku dha mësim edhe atdhetari i paharruar franceskan, at Pashko Bardhi, shkrimtar me pseudonimin Vorf Dukagjini, Bib Gjeta dhe Oshkap Idhrabi. Giacomo Vuxani bashkëpunoi ngushtë edhe revistën “Albania” “Bruksel – Londër,1897-1909). Vuxani posedonte ne mënyrë të admirueshme jo vetëm të folurën arbëreshe të vëndit të lindjes, por dhe gjuhën e atdheut mëmë, shqipen, që përbënte objektin e studimeve të tij. Lexonte shumë në shqip, dhe ishte mik dhe mbeshtetës i revistës “Shejzat.”

Në vitin 1914 Vuxani organizoi një delegacion arbëreshësh, që erdhën në Shqipëri për të vizituar atdheun e baballarëve dhe për të nderuar Princ Vidin, simbol i lirise dhe pavarësisë kombëtare.

Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore e detyron Vuxanin të ndërpresë studimet dhe e rreshton në radhët e ushtrise Austro-Hungareze. Në Shqipëri ai fillimisht vjen në rolin e përkthyesit.

Gjatë pushtimit Austro-Hungarez të Shqipërise, e cila ishte një periudhë me progres të veçantë dhe impuls për studimet shqiptare, Vuxani krijon shumë miqësi me eksponëntët më të spikatur të kulturës shqipetare të asaj kohe.

Në fund të Luftës së Parë Botërore, në Maj të vitit1919, Vuxani vendoset në shërbim të Prefekturës së Zarës, ku qëndron për 23 vjet. Shpesh qeveria italiane i besonte atij misione të rëndësishme. Ne vitin 1921, Vuxani u dërgua me mission në Durrës dhe Tiranë. Në vitin 1926 ai u dërgua me mission në Bari, ku gjithmonë ruajti lidhjet e miqësisë shqiptaro-italiane. Qeveria italiane e ftoi Vuxanin në Shqipëri në vitin 1940, me mision organizativ. Ai punoi aty me shumë impenjim, dhe kontriboi me shumë dashuri për të krijuar miqësi, bashkëpunim dhe respekt reciprok mes shqiptarëve dhe italianeve, të cilëve një fat historik i përbashkët ua impononte të jetonin e punonin bashkë.

Ne vitin 1942 Vuxani emërohet pranë Ministrisë së Tokave të Lirueme, me minister Eqrem Vloren. Në atë ministri ai mbante detyrën e Këshilltarit të Përhershëm, sot i vlefshëm me postin e Sekretarit te Shtetit apo Sekretarit të Përgjithshëm.

Në ato vite, edhe pse në një kohë të shkurtër, Vuxani bëri një pune kolosale në drejtim të rivendosjes së kufinjëve etnike shqiptare. Ai në Parlamentin Shqiptar përfaqësoi Bashkësine Shqiptare të Borgo Erizzo, (Arbanasi). Shqipëria e madhe atëhere konceptohej si një familje e madhe etnike, brënda kufijve etnike të saj, që përfshinin edhe pjesë të diasporës.

Në atë Parlament Shqiptar me Giacomo Vuxanin, si deputet ishte edhe atdhetari i pafat avokat Terenzio Tocci, perfaqësues i komunitetit shqiptar të Kalabrisë, apo Rosolino Petrotta dhe Pierino Maurea, perfaqesues të lokaliteteve respektive në Sicili dhe Molise të Italisë.

Me 16 Prill të vitit 1943, Giacomo Vuxani rimerr shërbimin pranë Prefekturës së Zarës. Këtu nisi një nga periudhat më të vështira të jetës së tij. Rreziqe të të gjitha llojeve; të gjitha këto për të pakësuar vuajtjet e Zarës së tij. Siç qe rasti kur në kohën e bombardimeve ajrore Anglo – Amerikane të 16 dhe 30 Dhjetorit 1943, ku ai qendroi në krye të detyrës, duke ndihmuar me gjithë fuqitë e tij popullsinë në nevojë të qytetit të tij të lindjes, Zarës.

Giacomo Vuxani nuk u tërhoq edhe kur Zara u pushtua nga trupat Jugosllave me 31 Tetor të vitit 1944. I arrestuar një ditë më pas, me 1 Nëntor të vitit 1944, ai pësoi tortura duke rrezikuar edhe të pushkatohej. Pas vendosjes së regjimit komunist në Zarë dhë në krejt Jugosllavinë ai vendoset në Trieste, ku merret me trajtimin dhe ndihmën e refugjatëve shqiptarë të ardhur kryesisht nga Jugosllavia.

Koliqi shkruan në nekrologjinë rreth Giacomo Vuxanit se: “Kush kishte rastin të vizitonte shtëpinë e Vuxanit në Trieste do ta shihte atë pranë familjarëve të tij, duke u drithëruar nga një entusiazëm rinor, ndërsa tregonte dy flamuj të ruajtur me fanatizëm; atë Italian të Komunës së Zarës, të sjellë fshehurazi në Itali nga ai, dhe atë Shqiptar të Shoqatës Arbëreshe të Borgo Erizzos.

Donte klasikët grekë dhe latinë, kishte gjithmonë mbi komodinë, afër shtratit ndonjë vepër në original të tyre. Së fundmi, në periudhën e sëmundjes mbante një volum të zgjedhur nga Ovidi.”

Koliqi thotë se: “Në shqiptarët e Shqipërisë nderojmë Vuxanin, një nga përsonalitet më përfaqësues të diasporës sonë, një të zgjedhurin tonë që ka lënë dëshmi të ndritura të virtyteve bujare të shqiptarisë dhe të besnikërisë ndaj kultit të traditave të tij fisnike atdhetare.”

Përveç dokumenteve arkivore të Parlementit Shqiptar të periudhës kur Vuxani ishte deputet si dhe të dokumenteve dhe veprimarive të tij si Sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Tokave të Lirueme, në Tiranë, një ndihme shumë të madhe për kerkime e studime më të thelluara rreth kësaj figure mund të jepte dhe kontakti me familjarë të Vuxanit.

Me 23 Tetor të vitit 2005 djali i Vuxanit, në atë kohë 79 vjec, doktor Giuseppe Vuxani, i shkruan një letër redaksisë së revistës së Arbëreshëve të Italisë, Arbitalia. Fakt ky që tregon se Vuxani e ka ruajtur me fanatizëm gjuhën dhe kulturën Shqiptare, dhe e ka përcjellë atë edhe tek fëmijët e tij.

Ne ate letër djali i tij shkruan: “Jam doktor Giuseppe Vuxani, i lindur në koloninë me origjinë shqiptare të Borgo Erizzos (aktualisht Arbanasi), në ish-provincën italiane të Zarës (në Dalmaci), tashmë nën sovranitetin e shtetit të Kroacisë, me emrin Zadar. Jam 79 vjeç dhe banoj në Trieste.

Kam lënë, bashkë me shumë bashkëfshatarë të mi vendin e lindjes në vitin e largët 1948, në vijim të Traktatit të Paqës, me të cilin qyteti i Zarës i përkiste Jugosllavise. Në atë kohë në fshat flitej ende shqipja e vjetër e prindërve, që morën arratinë nga dominimi turk, në 1725, të ardhur nga dy vënde afër Shkodrës. Ata u sistemuan në periferi të Zarës dhe kur isha femijë më thërrisnin në shqip Zef, dhe ruaj ende në kujtesë fjalët më të zakonshme në shqip që fliteshin atëhere. Babai im qe një eksponent i vendosur i diasporës shqiptare, i impenjuar në ndihmë të Pavarësisë së Shqipërisë. Im atë ishte themeluesi dhe sekretari i Shoqatës Italo-Shqiptare të Borgo Erizzos. Në atë kohë ai qëndronte vazhdimisht në kontakt me eksponentë të kolonive shqiptare në Itali. Veçanërisht domethënës qe Kuvendi i Triestes në vitin 1913.

Në vitet 30 gjuhetari i famshëm italian Carlo Tagliavini ekzaminoi me kujdes gjuhën shqipe të folur në Borgo Erizzo dhe shkroi një libër mbi këtë argument.

Për më teper kanë mundur të shpetojnë vetem disa deshmi të vogla, por interesante të origjinës së shqiptarëve, që do te doja t’ua ofroja qëndres suaj kulturore.

Duke udhetuar ne internet jam njohur me websitin tuaj, por nuk njoh vecse Homepagen tuaj, ku gjeta dhe adresen e e-mailit.”, përfundon letrën e tij Giuseppe Vuxani.

Kjo letër e djalit të tij është domethënëse dhe shume inkurajuese, duke na bërë të besojmë se ka akoma shpresë se diçka nga thesari arkivor i lënë nga ky kolos i diasporës Shqiptare mund të shpëtohet.

“Albanian Excellence” vizitë në Vatër

January 5, 2023 by s p

New York, 5 Janar 2023- Vatrën e vizituan përfaqësuesit më të lartë të organizatës kulturore-patriotike “Albanian Excellence” gazetarja Flora Nikolla dhe regjizori Andis Gjoni. Ata u pritën nga Editori i Diellit i cili u ndal në detaje rreth punës e përpjekjeve të vazhdueshme që Vatra e Dielli zhvillojnë çdo ditë në shërbim të çështjes kombëtare e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Drejtuesja dhe themeluesja e

“Albanian Excellence” Flora Nikolla u shpreh se “Është një misión fisnik të tregojmë vlerat dhe suksesin e shqiptareve kudo jane. Vatra është e do të jetë një pararojë e historisë së shqiptareve kudo janë, ndaj dhe bashkëpunimin me kete vlerë historike e shohim si prioritet në bashkepunimin e në zhvillimin e metejshëm të Albanian Excellence”, tha gjatë kësaj vizite Flora Nikolla e cila nënvizoi faktin se historia e Vatrës, duhet vënë gjithnjë në vendin qe meriton. Andis Gjoni Drejtori i bordit të “Albanian Excellence” e cilësoi shumë të rëndësishme bashkepunimin e Albanian Excellence me Federatën Pan shqiptare të Amerikes Vatra. Ai tha se “Vatra është guri i themeltar i të gjithë mërgimtarëve shqiptarë qe dhane nje kontribut te madh ne themelimin e shtetit shqiptar. Ndaj ajo vijon të luajë nje rol të rendesishem ne zhvillimin e metejshem te komunitetit shqiptar ne SHBA” tha mdër të tjera z.Gjoni. “Albanian Excellence” u themelua në Tiranë ne nëntor 2012 në 100 vjetorin e lindjes së shtetit shqiptar për të gjithë shqiptarët e suksesit kudo jetojnë. Nga Ky vit, ky misión fisnik i Albanian Excellence, është bërë realitet në botimin e 15 librave me histori suksesi të shqiptareve të të gjithe hapësirës mbarëshqiptare kudo janë, duke krijuar padyshim enciklopedinë e suksesit shqiptar. Albanian Excellence është themeluese e çmimit Albanian Excellence, Zonjat shqiptare në Nju Jork , Zonjat që bëjnë Shqipërinë, Zonjat që bëjnë Shqiptarinë, Të jesh líder në kohë Pandemie, Hero Covid 19. Albanian Excellence është themeluese e Bienales Ndërkombëtare të Karikaturës, konkurs që e futi për herë të pare Shqipërinë në hartën e karikaturës Botërore, themeluese e Konkursit të letërsisë Satiriko-Humoristike Mbarëkombëtare. Themeluese e orkestrës Albanian Excellence me instrumentiste shqiptare kudo në botë. Ideatore e memorandumit “Te jesh grúa ne shekullin e XXI” nënshkruar ne Nju Jork 2016 me prezenncën e Presidentit Nishani, Peticioni per Viktimat e dhunës seksuale të luftës ne Kosovë ne Vitin 1999 nenshkruar në Nju Xhersi në Vitin 2018. Flora Nikolla, themeluese e Drejtore Ekzekutive Albanian Excellence, gazetare me një eksperiencë 30 vjeçare, kryeredaktore në Agjencine Telegrafike Shqiptare, kryeredaktore e revistës Kult, Andis Gjoni Drejtor i Bordit Albanian Excellence, piktor-Skenograf, regjisor – realizes shume veprave teatrore dhe operistike ne SHBA dhe ne Shqipëri. Fitues i disa çmimeve në SHBA.

PATER ANTON ARAPI ( 5 JANAR 1888- 20 shkurt 1946)

January 5, 2023 by s p

Saimir Z. Kadiu/

Në muajin prill 2016, Papa Françesku firmosi dekretin për Lumturimin e 38 martirëve të Kishës Katolike shqiptare, duke i vendosur ata në krah të figurave më të shquara të katolicizmit në botë.

Por lista e mirepritur kishte nje te munguar te madh….. Mungonte kolosi i kishes katolike shqiptare…. Pater Anton Arapi.

38 Martiret pa Pater Anton Arapin jane si Simfonia Pastorale pa Beethovenin.

Megjithese vepra e tij teresisht patriotike eshte botuar ne 25 vitet e fundit,ende figura e tij nuk eshte pastruar nga balta e hedhur per 45 vite me rradhe.

Pa Pater Anton Harapin nuk mund te kete histori te kishes katolike ne Shqiperi. Nqs nuk kujtohet ai, ne vazhdojme te perligjim dhunen bolshevike ndaj klerit katolik.

Gjithmone mbi te ka renduar “njolla” e pjesemarrjes ne Regjence gjate kohes se pushtimit gjerman…

Por ka qene vete intelektuali i madh i botes shqiptare te gjysmes se pare te shekullit te XX qe i ka paraprire keqkuptimeve qe do te vijonin…

Ja cfare ka thene ai më 13 janar 1944, kur u betua si anëtar i Këshillit të Lartë të Regjencës:

“Tash sa kohë publiku shqiptar ka pritë me ndie nji fjalë prej meje. Megjithëse parashoh se do të kuptohem keq dhe do të komentohem ndoshta edhe mâ keq, due t’i a çoj në vend dishirin: due ta thom fjalën teme. Por, vall, shka të thom, kurse me fjalë jemi ngi? A kemi kund ndonji punë të mbarë, pse sa per fjalë të bukura nuk jemi ngusht aspak? – Ja, pra, se nji punë e mirë u ba: mbas sa muejsh anarkije, sa të frikëshme aq edhe të rrezikëshme, sot – mirë a keq – kemi nji Këshillë të Naltë, kemi nji Parlament, kemi nji Qeverí, kemi nji auktoritet shqiptár. Ketë vepër dikush e shikon me sy të mirë e dikush me sy të keq, aq sa edhe miq e dashamirë të mij mrrijtën: Shka iu desht Patër Antonit me ia hy kësaj pune? Këtyne due t’iu përgjegji, jo si zyrtár, por si mik, jo për të përligjë vehten, por për të ndritun mendimin tem dhe të tyne. Më rrenë mendja se nuk ka zog shqiptari, qi të mendojë se unë e mora ketë barrë për kulltuk, për interesë a për ndonji intrigë. Mundet veç me dashtë ndokush mos qe ndonji maní e emja qi më shtyni deri këtu. Edhe unë po u a vërtetoj fjalën dhe po u thom se po: manija e Shqipnís, po, qe ajo qi më vuni dilemën: a me anarkista për të ba gjak, ase me hjekun dorë prej çashtjes kombtare. Dhe mbasi shpirti nuk m’a tha të baj as njenën, as tjetrën, qeshë i shtrënguem të zgjedhi njenën dysh: a të baj nji marrí tue e pranue ketë zyrë; ase të tregoj nji dobsí tue u largue. Vendova ma mire të baj nji marrí: ase – sikurse thonë ata shqiptarë qi duen të ruhen të pastër – desha të komprometohem. Ja arsyeja për të cilën pranova të marr pjesë n’auktoritetin shqiptár: pse nuk mujta ta shoh Shqipnín n’anarki. Në këtë kohë dhe ndër këto rrethana, për né shqiptarët anarkija asht nji turp dhe nji delikt: po, turp asht të ngatrrohemi shoq me shoq dhe vetë të krijojmë Babylonín shqiptare, pa qenë të zotët t’i a gjejmë fijen lamshit; delikt asht në ketë moment kaq kritik për botën mbarë të vejmë për ideal vllavrasjen, përmbysjen e katundevet, humbjen e gjas dhe shkatrrimin e familjevet. Kësaj i thonë rrokoll më rrokoll! Pra, m’u dhimbt populli e m’u dhimbt Shqipnija.

Maní… E po, si kujton Patër Anton Harapi se ai po e shpëton Shqipnín?! … Jo, zotní! Asnjeni nesh, qi kemi marrë zyrën e Këshillit të Naltë, nuk e kemi pretenzjonin të mbahemi shpëtimtarët e popullit. Dhe atëherë, pra?… Shqipnín do ta shpëtojë Zoti, kurse na i kemi vu vehtes nji misjon: të përpiqemi me të gjitha fuqit për ta pakësue mjerimin dhe shemtimin shqiptar. Na e kemi ndërgjegjën të kjartë se jemi njerëz nevoje, d. m. th. se vetëm nevoja e kohës na ngrehi në ketë shkamb; as nuk kemi fjalë të mdhaja dhe premtime të bukura, por, po mujtëm t’i a lehtësojmë popullit sado pak ata shka vuen, dhe po mujtëm të vejmë nji gur të vogel për konsolidimin e çështjes shqiptare, do të jemi të lumtun. “- Përveç këtij misjoni, nji tjetër arsye e fortë më shtyni t’a baj ketë hap: Qaje, Zot, të keqen – thashë me vehte – si mos me u gjetun në Shqipní burra të zotët, qi të marrin pergjegjësi publike dhe të mos flijojnë vehten për kolektivitetin?! Mospranimi i bashkëpunimit në ketë rasë – me e shikue hollëpër mue do të kishte qenë nji spekulacion: unë, i grishun botnísht të jap kontributin t’em për çashtjen e kombit dhe për ndihmën e popullit, ma parë do t’anojshem të ruej kryet dhe prestigjin tem personal, se sa me rrezikue veten për çashtjen e përbashkët. Anishka – thashë – rroftë populli edhe pa mue, rroftë Shqipnija!”

Në gjyq Pater Anton Arapi i hodhi poshtë akuzat dhe theniet e trupit gjykues për dënim si tradhëtar jo nga populli, por nga armiqte e kombit. Theksoi burrerisht me fakte pafajsinë, duke mos pranuar me lypë falje.

U tha: ”Zoti pastë mëshirë për ju, qi nuk jeni tue dashtë me dijtë se çfarë krimesh po bani kundër popullit e atdheut, jo vetëm për dënimin tem e të qinda të tjerëve të pafajshëm sikurse unë, por për tragjedinë qi keni vulosë kundër tanësisë kombëtare, në dhunim shqelmues të tagrit të shqiptarëve për atdheun etnik. Mundimet dhe jeta ime i qofshin falë kombit!”

Fjalët e fundit e Harapit në gjyq përmbajnë një profetësi: ”Shqipnija u fitue me gjak; me gjak edhe po mbahet e robnueme. Do të vijë dita e me Paqe e Drejtësi do të fitohet.”

Pater Anton Arapi u gjykua nga teneqexhiu Koçi Xoxe, si kryetar gjyqi dhe prokurori 150 cm Bedri Spahiu, të cilët u grine pas pak vitesh nga ingranazhi i makinës ngrenëse të komunizmit.

Kur po e conin per ta ekzekutuar , nën një rrebesh shiu mundohej me e ngritë veladonin mos me e stërkalë me baltë . Prokurori Misto Treska (me vjen shume keq qe perkthyesi i njohur i Hygoit, te ishte shoqeruesi i tij drejt vdekjes!!!!!) i drejtohet , ”Pse po ruhesh padre se mos bëhesh pis , në baltë ke për të shkuar?” Padre i përgjigjet , ”Atje ku të shkoj due me shkue si kam qenë tan jetën i papërlyem.”

Ishte Misto Treska qe i dha plumbin e 24-te figures me te madhe shqiptare katolike te shekullit XX…

Fatkeqsisht perkthyesi i njohur qe kishte bere te flisnin shqip Hugo, Maupassant, Stendhal, Moliere, Diderot, Alphonse Daudet, Louis Aragon etc . nuk e kishte per here te pare.

Misto Treska e kishte bere kete gje edhe me Maliq Bushatin dhe me Lef Nosin.

Besoj se ikona martire e kishes katolike shqiptare do te jete takuar ne jeten e pertejme me perkthyesin e madh prokuror….

Pater Harapi do ta kete falur, por Zhaver Treska do e kete vrare perseri pabesisht……

Kombi shqiptar mburret qe gjatë pushtimit nazist nuk u vra kurrë një hebre..

Ishte pikërisht Këshilli i Nalt i Regjencës me Patër Anton Harapin që i shpëtuan hebrejte dhe jo vetëm…

Në vitin 1956 është botuar në Gjermaninë Perendimore një libër me titull “Misioni i posacëm në Juglindje- Raport i një diplomati fluturues“. Autori i tij është Hermann Neubacher i cili ka kryer detyren si “I plotfuqishmi i Ministrisë së Jashtme për Juglindjen”.

Më përpara ai ka qënë edhe kryetar i bashkisë së Vienës.

Në librin ë përmendur më sipër ai i ka publikuar kujtimet e tij per vitet e Luftës së Dytë Botërore. Në këtë libër shumë interesant, i kushtohet një vend shumë i gjërë dhe Shqipërisë së asaj kohe.

Interesant është fakti se nëpërmjet Neubacher krijohet një mundësi krejt e vecantë për t’a parë Shqipërinë e atyre viteve me sytë e një të huaji, konkretisht të një diplomati të lartë nazist gjerman.

Me poshte eshte nje fragment ku permendet Patër Anton Arapi.

* * *

Shkodër 1943: ajër i rëndë, presione nate për para, vrasje në mes të rrugës, në shtëpitë e vogla, në kafene. Në mes të ditës! Në një rreth të vogël shqiptarësh e gjermanësh. Patër Anton Harapi tregon se si natën e kaluar tre burra të njohur të levizjes ilegale komuniste kishin shkuar tek ai në manastir për të zhvilluar një debat politik me të. Partia komuniste, thonin ata, nuk luftonte kundër kishës. Komunizmi është në një fazë të re zhvillimi, ai lufton për lirinë kombëtare dhe për një demokraci të vërtetë. Cfarë kërkon i pari i franceskanëve patër Antoni në një Këshilli Regjence, i cili bashkëpunon me okupatorët fashistë?

Një oficer gjerman policie, që ishte i pranishëm. e kapën ethet e gjuetisë:

„ Sa interesante Patër Antoni,! A do të mund të na thoni se kush ishin ata tre burra?”

Fytyra e tij prej asketi si e gdhendur në dru e me një hundë të madhe u nxi prej trazimit:

“Mos harroni se unë jam shqiptar!”

Të tre burrat, edhe pse të pa ftuar, ishin miq në shtëpinë e tij, pra ishin nën mbrojtjen e tij gjatë kësaj vizite.

Pas tërheqjes së trupave gjermane nga Shqipëria, Patër Antonin e kapën në një strehë tek një shtëpi miku, dhe ata tre burrat ka gjasë të kenë qënë midis gjykatësve ose spektatorëve kur ai u ekzekutua…

Pas nje muaji kemi 77 vjetorin e pushkatimit te Pater Anton Arapit…

A nuk ka ardhur koha e “lehtesimit” te akuzave ndaj tij?

RADIOGRAFIA E SHOQËRISË SHQIPTARE NË TRI PAMJE

January 4, 2023 by s p

Mbresë nga leximi i romanit “Këpuca e aktorit” të Visar Zhitit.

Nga Kadri Metaj,

Prishtinë

1- …dua ta rekomandoj për lexuesin shqiptar dhe sidomos për studentët…

2 – Teatri është përzgjedhë si metaforë e shoqërisë shqiptare…

3 -Në romanin e tij Zhiti pikturon në mënyrë të shkëlqyer gjeografinë sociale të Shqipërisë…

4 – Romani sjell nota të forta ekzistencialiste…

5 – ..libri lexohet me një fryme dhe çdo lexues gjën aty një copëz të nostalgjisë nga jeta e vet.

* * *

Për romanin e shkëlqyer të Visar Zhitit, “Këpuca e aktorit”, Onufri, Tiranë 2022, do shkruaj më gjërësisht në ndonjë revistë letrare, ndërkaq këtu dua ta rekomandoj për lexuesin shqiptar dhe sidomos për studentët e mij si një roman, i cili me shumë sukses dhe me mjete letrare na sjell radiografinë (inçizimin) e shoqërisë shqiptare në tri pamje apo tre breza:

– Shqipërinë e përiudhës së midis dy luftërave botrore;

– atë të komunizmit gjysëmshekullor, i cili prodhoi diktaturën më të egër në Europë dhe,

– Shqipërinë e tranzicionit demokratik dhe të tejzgjatur, i cili ndryshe nga Europa lindore, nuk po arrin të shkëputet nga trashëgimia moniste.

Teatri është përzgjedhë si metaforë e shoqërisë shqiptare, në përputhje me idenë e filozofëve të antikës, sipas të cilëve në teatër gjejmë shoqërinë në miniaturë dhe mënyrën e funksionimit të saj.

Shoqëria shqiptare nuk arriti të gjejë konsenzusin për teatrin dhe aty manifestohet fakti se sa e ndarë është shoqëria shqiptare.

Teatri u rrënua në orët e pasmesnatës, ashtu siç bëheshin edhe pushkatimet në diktarurë! “Atje ku s’ ka teatër, s’ka qytet, s’ ka deshmitarë artistik të jetës…”.

Shoqëria shqiptare është aq e ndarë, sa nuk ka një pajtueshmëri as për një datë historike se kur u çlirua Shqipëria dhe kur iku gjermani i fundit?

Zhiti del me një përfundim domethënës duke konstatuar se mbase kjo ndodhë për shkak se akoma nuk jemi çliruar.

Në romanin e tij Zhiti pikturon në mënyrë të shkëlqyer gjeografinë sociale të Shqipërisë etnike, të zakoneve dhe mënyrës së jetës, ku fshatari dikur jetonte në mënyrë aq sovrane, sa nuk ja kishte fare nevojën shtetit. Këtë idilë dha aftësi të jetës së shqiptarit e rrënuan pushtimet dhe përfundimisht komunizmi dogmatik dhe hakmarrës ndaj shqiptarit krenar dhe sovran. Nuk ka rëndësi, thotë autori, kur iku gjermani i fundit, po kush erdhi më pas.

Kjo ndërthurje kaq kreative midis shoqërisë shqiptare, gjeografisë, etnologjisë dhe etnografisë bën që libri të lexohet me një fryme dhe çdo lexues gjën aty një copëz të nostalgjisë nga jeta e vet.

Romani na sjell herë pas here edhe nota të forta ekzistencialiste, duke inkuadruar aty edhe vetë përsonazhin apo autorin e romanit, duke dalë në përfundimin se ekzistencializmi kuptohet më së miri me aktorin dhe skenën e tij, ku atje ka vetëm të tashme dhe ai është për të tjerët si një tjetër, përsonazh i tjetërsuar.

Gjetja më e guximshme e autorit është radiografia e tranzicionit shqiptar. Duke qenë edhe vetë viktimë e burgjeve të diktaturës, ai si të gjithë shqiptarët kishte pritshmëri të lartë për lirinë dhe demokracinë shqiptare. “Ndonjëherë më duket se kjo ngjarje ndodhi në postdiktaturë” (banalizimi i krimit apo siç thoshte Hannah Arendt, banaliteti i së keqes).

Kur po ndodhnin ndryshimet, kur po ndaheshin dy kohë apo po lidheshin, që të vazhdonin, se ata, shefa të krimeve, policë, hetues etj. Ishin të njëjtët, po ata nga sigurimi i shtetit të diktaturës, në SHIK-un e demokracisë, po ata zëra e kërcënime.

Kjo është më shumë se diagnozë për etimologjinë e ngërçit shqiptar drejt lirisë dhe demokracisë së munguar!…

Ballina e romanit

me një pikturë nga Atjon Zhiti.