Saimir Z. Kadiu/
Në muajin prill 2016, Papa Françesku firmosi dekretin për Lumturimin e 38 martirëve të Kishës Katolike shqiptare, duke i vendosur ata në krah të figurave më të shquara të katolicizmit në botë.
Por lista e mirepritur kishte nje te munguar te madh….. Mungonte kolosi i kishes katolike shqiptare…. Pater Anton Arapi.
38 Martiret pa Pater Anton Arapin jane si Simfonia Pastorale pa Beethovenin.
Megjithese vepra e tij teresisht patriotike eshte botuar ne 25 vitet e fundit,ende figura e tij nuk eshte pastruar nga balta e hedhur per 45 vite me rradhe.
Pa Pater Anton Harapin nuk mund te kete histori te kishes katolike ne Shqiperi. Nqs nuk kujtohet ai, ne vazhdojme te perligjim dhunen bolshevike ndaj klerit katolik.
Gjithmone mbi te ka renduar “njolla” e pjesemarrjes ne Regjence gjate kohes se pushtimit gjerman…
Por ka qene vete intelektuali i madh i botes shqiptare te gjysmes se pare te shekullit te XX qe i ka paraprire keqkuptimeve qe do te vijonin…
Ja cfare ka thene ai më 13 janar 1944, kur u betua si anëtar i Këshillit të Lartë të Regjencës:
“Tash sa kohë publiku shqiptar ka pritë me ndie nji fjalë prej meje. Megjithëse parashoh se do të kuptohem keq dhe do të komentohem ndoshta edhe mâ keq, due t’i a çoj në vend dishirin: due ta thom fjalën teme. Por, vall, shka të thom, kurse me fjalë jemi ngi? A kemi kund ndonji punë të mbarë, pse sa per fjalë të bukura nuk jemi ngusht aspak? – Ja, pra, se nji punë e mirë u ba: mbas sa muejsh anarkije, sa të frikëshme aq edhe të rrezikëshme, sot – mirë a keq – kemi nji Këshillë të Naltë, kemi nji Parlament, kemi nji Qeverí, kemi nji auktoritet shqiptár. Ketë vepër dikush e shikon me sy të mirë e dikush me sy të keq, aq sa edhe miq e dashamirë të mij mrrijtën: Shka iu desht Patër Antonit me ia hy kësaj pune? Këtyne due t’iu përgjegji, jo si zyrtár, por si mik, jo për të përligjë vehten, por për të ndritun mendimin tem dhe të tyne. Më rrenë mendja se nuk ka zog shqiptari, qi të mendojë se unë e mora ketë barrë për kulltuk, për interesë a për ndonji intrigë. Mundet veç me dashtë ndokush mos qe ndonji maní e emja qi më shtyni deri këtu. Edhe unë po u a vërtetoj fjalën dhe po u thom se po: manija e Shqipnís, po, qe ajo qi më vuni dilemën: a me anarkista për të ba gjak, ase me hjekun dorë prej çashtjes kombtare. Dhe mbasi shpirti nuk m’a tha të baj as njenën, as tjetrën, qeshë i shtrënguem të zgjedhi njenën dysh: a të baj nji marrí tue e pranue ketë zyrë; ase të tregoj nji dobsí tue u largue. Vendova ma mire të baj nji marrí: ase – sikurse thonë ata shqiptarë qi duen të ruhen të pastër – desha të komprometohem. Ja arsyeja për të cilën pranova të marr pjesë n’auktoritetin shqiptár: pse nuk mujta ta shoh Shqipnín n’anarki. Në këtë kohë dhe ndër këto rrethana, për né shqiptarët anarkija asht nji turp dhe nji delikt: po, turp asht të ngatrrohemi shoq me shoq dhe vetë të krijojmë Babylonín shqiptare, pa qenë të zotët t’i a gjejmë fijen lamshit; delikt asht në ketë moment kaq kritik për botën mbarë të vejmë për ideal vllavrasjen, përmbysjen e katundevet, humbjen e gjas dhe shkatrrimin e familjevet. Kësaj i thonë rrokoll më rrokoll! Pra, m’u dhimbt populli e m’u dhimbt Shqipnija.
Maní… E po, si kujton Patër Anton Harapi se ai po e shpëton Shqipnín?! … Jo, zotní! Asnjeni nesh, qi kemi marrë zyrën e Këshillit të Naltë, nuk e kemi pretenzjonin të mbahemi shpëtimtarët e popullit. Dhe atëherë, pra?… Shqipnín do ta shpëtojë Zoti, kurse na i kemi vu vehtes nji misjon: të përpiqemi me të gjitha fuqit për ta pakësue mjerimin dhe shemtimin shqiptar. Na e kemi ndërgjegjën të kjartë se jemi njerëz nevoje, d. m. th. se vetëm nevoja e kohës na ngrehi në ketë shkamb; as nuk kemi fjalë të mdhaja dhe premtime të bukura, por, po mujtëm t’i a lehtësojmë popullit sado pak ata shka vuen, dhe po mujtëm të vejmë nji gur të vogel për konsolidimin e çështjes shqiptare, do të jemi të lumtun. “- Përveç këtij misjoni, nji tjetër arsye e fortë më shtyni t’a baj ketë hap: Qaje, Zot, të keqen – thashë me vehte – si mos me u gjetun në Shqipní burra të zotët, qi të marrin pergjegjësi publike dhe të mos flijojnë vehten për kolektivitetin?! Mospranimi i bashkëpunimit në ketë rasë – me e shikue hollëpër mue do të kishte qenë nji spekulacion: unë, i grishun botnísht të jap kontributin t’em për çashtjen e kombit dhe për ndihmën e popullit, ma parë do t’anojshem të ruej kryet dhe prestigjin tem personal, se sa me rrezikue veten për çashtjen e përbashkët. Anishka – thashë – rroftë populli edhe pa mue, rroftë Shqipnija!”
Në gjyq Pater Anton Arapi i hodhi poshtë akuzat dhe theniet e trupit gjykues për dënim si tradhëtar jo nga populli, por nga armiqte e kombit. Theksoi burrerisht me fakte pafajsinë, duke mos pranuar me lypë falje.
U tha: ”Zoti pastë mëshirë për ju, qi nuk jeni tue dashtë me dijtë se çfarë krimesh po bani kundër popullit e atdheut, jo vetëm për dënimin tem e të qinda të tjerëve të pafajshëm sikurse unë, por për tragjedinë qi keni vulosë kundër tanësisë kombëtare, në dhunim shqelmues të tagrit të shqiptarëve për atdheun etnik. Mundimet dhe jeta ime i qofshin falë kombit!”
Fjalët e fundit e Harapit në gjyq përmbajnë një profetësi: ”Shqipnija u fitue me gjak; me gjak edhe po mbahet e robnueme. Do të vijë dita e me Paqe e Drejtësi do të fitohet.”
Pater Anton Arapi u gjykua nga teneqexhiu Koçi Xoxe, si kryetar gjyqi dhe prokurori 150 cm Bedri Spahiu, të cilët u grine pas pak vitesh nga ingranazhi i makinës ngrenëse të komunizmit.
Kur po e conin per ta ekzekutuar , nën një rrebesh shiu mundohej me e ngritë veladonin mos me e stërkalë me baltë . Prokurori Misto Treska (me vjen shume keq qe perkthyesi i njohur i Hygoit, te ishte shoqeruesi i tij drejt vdekjes!!!!!) i drejtohet , ”Pse po ruhesh padre se mos bëhesh pis , në baltë ke për të shkuar?” Padre i përgjigjet , ”Atje ku të shkoj due me shkue si kam qenë tan jetën i papërlyem.”
Ishte Misto Treska qe i dha plumbin e 24-te figures me te madhe shqiptare katolike te shekullit XX…
Fatkeqsisht perkthyesi i njohur qe kishte bere te flisnin shqip Hugo, Maupassant, Stendhal, Moliere, Diderot, Alphonse Daudet, Louis Aragon etc . nuk e kishte per here te pare.
Misto Treska e kishte bere kete gje edhe me Maliq Bushatin dhe me Lef Nosin.
Besoj se ikona martire e kishes katolike shqiptare do te jete takuar ne jeten e pertejme me perkthyesin e madh prokuror….
Pater Harapi do ta kete falur, por Zhaver Treska do e kete vrare perseri pabesisht……
Kombi shqiptar mburret qe gjatë pushtimit nazist nuk u vra kurrë një hebre..
Ishte pikërisht Këshilli i Nalt i Regjencës me Patër Anton Harapin që i shpëtuan hebrejte dhe jo vetëm…
Në vitin 1956 është botuar në Gjermaninë Perendimore një libër me titull “Misioni i posacëm në Juglindje- Raport i një diplomati fluturues“. Autori i tij është Hermann Neubacher i cili ka kryer detyren si “I plotfuqishmi i Ministrisë së Jashtme për Juglindjen”.
Më përpara ai ka qënë edhe kryetar i bashkisë së Vienës.
Në librin ë përmendur më sipër ai i ka publikuar kujtimet e tij per vitet e Luftës së Dytë Botërore. Në këtë libër shumë interesant, i kushtohet një vend shumë i gjërë dhe Shqipërisë së asaj kohe.
Interesant është fakti se nëpërmjet Neubacher krijohet një mundësi krejt e vecantë për t’a parë Shqipërinë e atyre viteve me sytë e një të huaji, konkretisht të një diplomati të lartë nazist gjerman.
Me poshte eshte nje fragment ku permendet Patër Anton Arapi.
* * *
Shkodër 1943: ajër i rëndë, presione nate për para, vrasje në mes të rrugës, në shtëpitë e vogla, në kafene. Në mes të ditës! Në një rreth të vogël shqiptarësh e gjermanësh. Patër Anton Harapi tregon se si natën e kaluar tre burra të njohur të levizjes ilegale komuniste kishin shkuar tek ai në manastir për të zhvilluar një debat politik me të. Partia komuniste, thonin ata, nuk luftonte kundër kishës. Komunizmi është në një fazë të re zhvillimi, ai lufton për lirinë kombëtare dhe për një demokraci të vërtetë. Cfarë kërkon i pari i franceskanëve patër Antoni në një Këshilli Regjence, i cili bashkëpunon me okupatorët fashistë?
Një oficer gjerman policie, që ishte i pranishëm. e kapën ethet e gjuetisë:
„ Sa interesante Patër Antoni,! A do të mund të na thoni se kush ishin ata tre burra?”
Fytyra e tij prej asketi si e gdhendur në dru e me një hundë të madhe u nxi prej trazimit:
“Mos harroni se unë jam shqiptar!”
Të tre burrat, edhe pse të pa ftuar, ishin miq në shtëpinë e tij, pra ishin nën mbrojtjen e tij gjatë kësaj vizite.
Pas tërheqjes së trupave gjermane nga Shqipëria, Patër Antonin e kapën në një strehë tek një shtëpi miku, dhe ata tre burrat ka gjasë të kenë qënë midis gjykatësve ose spektatorëve kur ai u ekzekutua…
Pas nje muaji kemi 77 vjetorin e pushkatimit te Pater Anton Arapit…
A nuk ka ardhur koha e “lehtesimit” te akuzave ndaj tij?