Personaliteti i Ali Pashë Tepelenës mes shqiptarëve

September 8, 2022 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Për popullsinë shqiptare, popullsi të cilës ai i përkiste, Ali Pasha përfaqësonte një figurë të lartë dhe të pazëvendësueshme. Sipas Hobhausit të gjithë shqiptarët , edhe ata që nuk i janë nënshtruar fuqisë së tij, flasin me ekzaltim dhe krenari për bashkatdhetarët e tyre dhe kur vjen puna t i krahasojnë me të , duken se ata vazhdimisht nuk para i pëlqejnë meritat e të tjerëve. Kemi dëgjuar vazhdimisht të thonë , kur bije rasti të bisedojnë për ndonjë pasha tjetër: “Ai nuk është siç është Aliu, ska kokë të tillë”1. Ky adhurim i tyre për Ali Pashën kishte një bazë të fortë perceptimi që merrte shkas sa nga qeverisja efektive e territorit po aq sa dhe në njohjen ndërkombëtare që po arrinin shqiptarët për herë të parë pas tre shekujsh harrese. Ali Pashë Tepelena në fillim të shekullit të XIX i nxori shqiptarët në qendër të vëmendjes ndërkombëtare dhe bashkë me ta dhe gjuhën e tyre. Nuk besoj se do të jetë ndonjë ekzagjerim pohimi se Ali Pasha i nxiti studimet për gjuhën shqipe dhe kjo nuk është një meritë e panevojshme për të, por nuk i është vënë në dukje deri më sot.2

Pikërisht në këtë kohë kemi një përpjekje për një zhvillim kulturor të shqiptarëve ku si paradigmë zhvillimi u morën veprat dhe autorët e Iluminizmit grek, pasi dhe një pjesë e këtij zgjimi kulturor erdhi nga figura që ishin formuar në shkolla kulturore greke dhe ishin personalitete të kulturës ortodokse. Gjatë kësaj epoke, sidomos pas forcimit të pushtetit të Ali Pashë Tepelenës, në fillimet e shekullit të XIX dhe rritjes së pranisë diplomatike në Janinë, ku dy përfaqësues të shquar, njëri i Francës republikane Fransua Pukëvil dhe tjetri i Mbretërisë Angleze, William Martin Leake ishin dy personalitete shumë të kulturuar që kontribuuan shumë në nxitjen dhe lëvrimin e kulturave vendase. Të frymëzuar të dy nga Filohelenizmi dhe ringjallja e interesit për trashëgiminë greko-romake, ata nuk do të qëndronin indiferent edhe ndaj kulturës shqiptare pasi një pjesë e madhe e botës antike që ata adhuronin shtriheshin në territoret shqiptare. Kështu Pukëvili do të ishte nxitësi kryesor i Marko Boçarit të shkruante në 1809 një fjalës greqisht-shqip nga bisedat me familjen e shquar të Boçarëve, të shpërngulur në Korfuz, ndërsa William Martin Leake në një vepër të tij në (1814) ka botuar një fjalor në tre gjuhë dhe një Gramatikë të toskërishtes.3

Gjithësesi duket se ka pasur një ndryshim në përpjekjet dhe gjykimet e të huajve për gjuhën shqipe dhe lëvrimin e saj, midis udhëtarëve sporadikë që rrinin shumë pak kohë në Pashallëk si është dhe rasti i poetit të madh Bajron dhe mikut të tij Hobhouse dhe këtyre përfaqësuesve diplomatikë që kaluan një kohë më të gjatë në territoret shqiptare. Kështu p.sh Hobhouse kur flet për personalitetin e Ali Pashë Tepelenës vëren, se me autoritetin e madh, që ka ai vet kurrë si ka shkuar ndërmend për arsimimin që duhet të merrnin shqiptarët-4, kur realiteti qëndronte ndryshe pasi të paktë në Janinë në atë kohë ushtronin aktivitetin e tyre pedagogjik për sa i përket ushtrimit dhe përdorimit të gjuhës shqipe Vangjel Meksi, Jani Evstrat Vithkuqari që pat ndihmuar Leakun në gramatikën e tij, Stefan Postenani, i cili po në ato vite ka bërë një gramatikë të greqishtes me alfabet shqip, apo dhe Jani Vellarai(1771-1823) mjek i birit të Ali Pashës, Veliut që shkroi “Shënimet për një gramatikë greqisht-shqip”. Nisur nga numri i këtyre aktivistëve të arsimit shqip si dhe përpjekjeve të tyre për të shkruar gramatika të shqipes, mund të themi pa frikë se Janina e Ali Pasha Tepelenës ishte një kopsht pjellor për gramatikat e shqipes.5

Bibliografi:

1-Hobhouse,K.Xhon “Letra nga Shqipëria”. (Toena, Tiranë 2001).

2-Lloshi,Xhevat “Përkthimi i V.Meksit dhe redaktimi i G.Gjirokastritit 1819-1827”. (Onufri, Tiranë 2012).

3-Lloshi,Xhevat “Përkthimi i V.Meksit dhe redaktimi i G.Gjirokastritit 1819-1827”. (Onufri, Tiranë 2012)

4-Hobhouse,K.Xhon “Letra nga Shqipëria”. (Toena, Tiranë 2001)

5-Lloshi,Xhevat “Përkthimi i V.Meksit dhe redaktimi i G.Gjirokastritit 1819-1827”. (Onufri, Tiranë 2012)

SHUHET MBRETËRESHA ELISABETH II, MONARKJA MË JETËGJATË NË HISTORINË E E MBRETËRISË SË BASHKUAR

September 8, 2022 by s p

MBRETËRESHA ELISABETH II MBRETËROI 70 VJET. AJO ISHTE 25 VJEÇE KUR U NGJIT NË FRON. NGA VITI 1952, AJO KA KALUAR SHTATË PAPË, 14 PRESIDENTË AMERIKANË DHE 15 KRYEMINISTRA BRITANIKË. PRINCI CHARLES DO TË JETË MBRETI I RI.

Queen Elizabeth II has died

https://www.bbc.com/news/uk-61585886

Queen Elizabeth II, the UK’s longest-serving monarch, has died at Balmoral aged 96, after reigning for 70 years.

Her son King Charles III said the death of his beloved mother was a “moment of great sadness” for him and his family and that her loss would be “deeply felt” around the world.

Senior royals had gathered at her Scottish estate after concerns grew about her health earlier on Thursday.

The Queen came to the throne in 1952 and witnessed enormous social change.

King Charles said: “We mourn profoundly the passing of a cherished sovereign and a much-loved mother.

“I know her loss will be deeply felt throughout the country, the realms and the Commonwealth, and by countless people around the world.”

He will lead the country in mourning as the new King and head of state for 14 Commonwealth realms. Camilla, his wife, becomes Queen Consort.

During the coming period, he said he and his family would be “comforted and sustained by our knowledge of the respect and deep affection in which the Queen was so widely held”.

In a statement, Buckingham Palace said: “The Queen died peacefully at Balmoral this afternoon.

“The King and the Queen Consort will remain at Balmoral this evening and will return to London tomorrow.”

All the Queen’s children travelled to Balmoral, near Aberdeen, after doctors placed the Queen under medical supervision.

Her grandson and now heir to the throne, Prince William, is also there, with his brother, Prince Harry, on his way.

Prime Minister Liz Truss, who was appointed by the Queen on Tuesday, said the monarch was the rock on which modern Britain was built, who had “provided us with the stability and strength that we needed”.

Speaking about the new King, she said: “We offer him our loyalty and devotion, just as his mother devoted so much, to so many, for so long.

“And with the passing of the second Elizabethan age, we usher in a new era in the magnificent history of our great country, exactly as Her Majesty would have wished, by saying the words ‘God save the King’.”

https://emp.bbc.com/emp/SMPj/2.45.0/iframe.htmlMedia caption,

Queen’s death a huge shock to the nation and the world – Prime Minister Truss

Queen Elizabeth II’s tenure as head of state spanned post-war austerity, the transition from empire to Commonwealth, the end of the Cold War and the UK’s entry into – and withdrawal from – the European Union.

Her reign spanned 15 prime ministers starting with Winston Churchill, born in 1874, and including Ms Truss, born 101 years later in 1975.

She held weekly audiences with her prime minister throughout her reign.

At Buckingham Palace in London, crowds awaiting updates on the Queen’s condition began crying as they heard of her death. The Union flag on top of the palace was lowered to half-mast at 18:30 BST and an official notice announcing the death was posted outside.

On the Queen’s death, Prince William and his wife, Catherine, became the Duke and Duchess of Cambridge and Cornwall.

Buckingham Palace staff place the official notice of the Queen's death outside the palace — Image caption,The official notice read: “The Queen died peacefully at Balmoral this afternoon. The King and Queen Consort will remain at Balmoral this evening and will return to London tomorrow.”

The Queen was born Elizabeth Alexandra Mary Windsor, in Mayfair, London, on 21 April 1926.

Few could have foreseen she would become monarch but in December 1936 her uncle, Edward VIII, abdicated from the throne to marry the twice-divorced American, Wallis Simpson.

Elizabeth’s father became King George VI and, at age 10, Lilibet, as she was known in the family, became heir to the throne.

Within three years, Britain was at war with Nazi Germany. Elizabeth and her younger sister, Princess Margaret, spent much of wartime at Windsor Castle after their parents rejected suggestions they be evacuated to Canada.

After turning 18, Elizabeth spent five months with the Auxiliary Territorial Service and learned basic motor mechanic and driving skills. “I began to understand the esprit de corps that flourishes in the face of adversity,” she recalled later.

Through the war, she exchanged letters with her third cousin, Philip, Prince of Greece, who was serving in the Royal Navy. Their romance blossomed and the couple married at Westminster Abbey on 20 November 1947, with the prince taking the title of Duke of Edinburgh.

She would later describe him as “my strength and stay” through 74 years of marriage, before his death in 2021, aged 99.

To mark their Diamond Wedding Anniversary on 20 November 2007, the Queen and Prince Philip re-visit Broadlands where 60 years ago in November 1947 they spent their wedding night — Image caption,The Duke of Edinburgh was at the Queen’s side for more than six decades of reign, becoming the longest-serving consort in British history in 2009

Their first son, Charles, was born in 1948, followed by Princess Anne, in 1950, Prince Andrew, in 1960, and Prince Edward, in 1964. Between them, they gave their parents eight grandchildren and 12 great-grandchildren.

Princess Elizabeth was in Kenya in 1952, representing the ailing King, when Philip broke the news that her father had died. She immediately returned to London as the new Queen.

“It was all a very sudden kind of taking on and making the best job you can,” she later recalled.

Elizabeth was crowned at Westminster Abbey on 2 June 1953, aged 27, in front of a then-record TV audience estimated at more than 20 million people.

Subsequent decades would see great change, with the end of the British Empire overseas and the swinging ’60s sweeping away social norms at home.

Elizabeth reformed the monarchy for this less deferential age, engaging with the public through walkabouts, royal visits and attendance at public events. Her commitment to the Commonwealth was a constant – she visited every Commonwealth country at least once.

But there were periods of private and public pain. In 1992, the Queen’s “annus horribilis”, fire devastated Windsor Castle – a private residence as well as working palace – and three of her children’s marriages broke down.

After the death of Diana, Princess of Wales, in a car accident in Paris in 1997, the Queen drew criticism for appearing reluctant to respond publicly.

There were questions about the monarchy’s relevance in modern society.

“No institution… should expect to be free from the scrutiny of those who give it their loyalty and support, not to mention those who don’t,” she acknowledged.

The Duke and Duchess of York with their eldest baby daughter Princess Elizabeth at her christening — Image caption,Elizabeth Alexandra Mary Windsor was born in Mayfair, London, on 21 April 1926, the first child of the Duke and Duchess of York

As a 21-year-old princess, Elizabeth had vowed to devote her life to service.

Reflecting on those words decades later, during her Silver Jubilee in 1977, she declared: “Although that vow was made in my salad days, when I was green in judgment, I do not regret nor retract one word of it.”

That same commitment to serving was made 45 years later in a thank you letter to the nation on the weekend of her Platinum Jubilee in June.

The milestone was celebrated with a mix of state ceremonies and a colourful festival of all things British, as well as lively street parties.

Although the Queen’s health kept her from some events, she said: “My heart has been with you all.”

DJATHTIZMI AUTENTIK KOMBËTAR DHE SHPËTIMI POLITIK I KOSOVËS

September 8, 2022 by s p

Faton Bislimi/

Nuk ka intervistë apo deklarim publik të shumicës së pjesëtarëve të klasës politike të Kosovës, të cilët, të paktën në një fjali nuk merren pak me ideologjinë politike dhe zhargonin më të përmendur të saj, “të djathtën dhe të majtën.” Por, a thua, sa thellë shkojnë bindjet tona politike sa i përket ndarjes së spektrumit politik në të majtë e të djathtë? Sa nga ne e kuptojnë mjaftueshëm cilësimin majtist e djathtist si dhe orientimin politik që këto terma nënkuptojnë?

Nëse pak i kthehemi historisë politike dhe ndarjes së spektrumit politik në këto dy drejtime bazike si linja të përkufizimit të themeleve ideologjike politike, atëherë shohim se sa më i rëndësishëm është botëkuptimi që ngërthejnë në vete këto definime sesa vec zhargoni. Por, historia politike na meson se ashtu sic kanë evaluuar me kohë bindjet politike, ashtu kanë evaluuar edhe djathtizmi e majtizmi politik. Ndasitë ideologjike nuk janë vetëm zhargoniste, por janë bindje që në asimetrinë e besimit politik përcaktojnë rrugëtimin e një force politike e përmes saj edhe të një shoqërie, shteti, e kombi.

Dikotomia e ndasisë ideologjike themeltare në të majtë e të djathtë buron nga Revolucioni Francez në verën e vitit 1789. Sipas profesorit të historisë moderne franceze, David Bell, nga Princeton University, pas rënjes së Bastilles, kuvendi francez po debatonte gjerë e gjatë mbi ndryshimet në kushtetutën e vendit dhe cështja me esenciale ishte nëse kushtetuta e re do t’i jepte të drejtën absolute të vetos mbretit (monarkut) apo jo. Ata që ishin përkrahës të idesë që kushtetuta e re duhej ti jepte të drejtën absolute të vetos monarkut ishin të ulur në të djathtë nga kryesuesi i kuvendit, kurse ata që besonin se kjo e drejtë nuk duhej t’i jepej monarkut, qëndronin të ulur në të majtë të kryesuesit. Këtu buron edhe varianti më bazik dhe themeltar i ndasisë ideologjike politike – në djathtistë, për ata që ruajnë dicka më tradicionale; dhe në të majtë, për ata që duan dicka më ndryshe, jotradicionale.

U dashtë mbi një shekull që zhargoni djathtist e majtist të bëhej diskursi primar i definimit të identitetit politik. Një ngritje e këtij definimi erdhi në pah me Bolshevikët në Rusi, të cilët kishin admirim të thellë për Revolucionin Francez dhe e shihnin sim undësi për ridefinimin politik të Rusisë asokohe, dhe përmes saj, të të gjithë botës. Sipas profesorit të kulturës evropiane dhe historisë intelektuale, Marci Shore, nga Yale University, identiteti politik i ndarë në dy pole shihej si hap i domosdoshëm në historinë e zhvillimit politik deri tek ardhja e komunizmit.

Mes-shekulli i njëzet dhe dy luftrat botërore radikalizuan skajshëm polet e identitetit ideologjik e politik në të majtë e të djathtë, dhe thuajse ia humbën komplet edhe vlerën e mesit apo qendrës liberale. Radikalizimi i këtyre poleve erdhi si pasojë e sforcimit të partive politike. Kur njerzit devijonin nga vijat politike të partisë, ata konsideroheshin ‘ektremistë’ apo ‘radikalë.’ Kjo shihet më së kjarti në kohën e Stalinizmit dhe ngritjen e Hitlerit.

Më pas, zhargoni majtist e djathtist u fut edhe në politikën amerikane në shekullin e njëzet. Sipas profesorit të politikës dhe lëvizjeve shoqërore në SHBA, Michael Kazin, nga Georgetown University, ishte programi zhvillimore “New Deal,” i Presidentit Franklin D. Roosevelt i 1933 që i dha hov botëkuptimit më të vecantë në mes të së majftës – që kërkonte më shumë involvim shtetëror në shoqëri e ekonomi, dhe të djathtës – që sfidonte e nuk duronte thuaja aspak involvim shtetëror në shoqëri e aq më pak në ekonomi. Identiteti majtist në SHBA në atë kohë asocionte me lëvizjet komuniste e socialiste, kurse ai djathtist me konservatorizmin.

E sot, edhepse terminologjia vazhdon të evoluojë për aq sa evoluonë politika botërore, djathtizmi ndërlidhet me konservatorizmin kurse majtizmi me progresivitetin. Këtu gjendet edhe themra e Akilit në këtë debat.

Cka do të thotë konservatorizmi në kuadër të botëkuptimit të identitetit ideologjik? Për djathtizmin, konservatorizimi është ruajtja e tradicionales. Kurse, progresiviteti për majtizmin është ndryshimi i vazhdueshëm, modernizimi që shpeshëherë thyen, anashkalon, zhvlerëson, por edhe fundosë tradicionalen. Këto dy pole të spektrit të identitetit ideologjik politik janë oponencë që zvogëlohet sa më afër qendres së spektrit. Andaj, shumica e partive politike por edhe e politikanëve pretendojnë të vendosin veten tek “të djathtë të qendrës,” apo “të majtë të qendrës,” ashtu që të sigurojnë besimin e sa më shumë njerëzve, ngase në ektremet e poleve gjendet kryesisht pakicat elektorale.

Por, ajo që është esenciale për Kosovën, një shtet në ndërtim e sipër, një shtet i lindur nga një histori politike sui generis në rrjedhën e politikës globale të fundshekullit 20 e fillimshekullit 21, është ideologjia politike që duhet të ndjek ky vend për t’i siguruar vetën jo vetëm zhvillim por edhe qëndrueshmëri politike. Klasa politike e Kosovës, por edhe elektorati në përgjithësi, duhet të kuptojnë se ka vetëm një frymë ideologjike politike që e shpëton Kosovën si shtet nga gllabërimi eventual i përthyerjeve të mëdha në politikën globale. Sipas Samuel Huntington, autorit të librit të famshëm “Përleshja e Civilizimeve dhe Fundi i Historisë,” linjat e ndarjes së civilizimit përendimor nga ai lindor bijnë pikërisht në Kosovë. Kjo e bënë edhe më kruciale nevojën e Kosovës për të pasur një casje jashtëzakonisht të saktë e në linjë me civilizimin që e dëshiron dhe beson se i takon – perëndimit. Këto parakushte parasysh, nuk ka se si mos të shohim se është vetëm djathtizmi ai që e shpëton Kosovën.

Më specifikisht është djathtizmi autentik kombëtar, si formë specifike e djathtizmit si identitet ideologjik politik, që i siguron Kosovës ecjen drejt fianlzimit të procesit të shtetndërtimit dhe vendin meritor në familjen e kombeve perëndimore.

Pse djathtizmi? Kjo besoj tanimë është kuptuar nga elaborimi i mësipërm i ndasisë në mes dy poleve ideologjike. Por, djathtizmi na duhet ngase na e ruan tradicionalen, na e ruan vlerën tonë unike si komb autokton evropian.

Pse autentik? Djathtizmi, në historinë politike, është nënkuptuar sipas rrethanave politike të kohës dhe vendin. Botëkuptimi i tij ka ndryshuar që nga Revolucioni Francez e deri tek lëvizjet studentore në SHBA. Andaj, edhe në rastin e Kosovës, por edhe për shqiptarët në Ballkan në përgjithësi, djathtizmi autentik do të thotë djathtizmi që i shërben specifikave të shtetit tonë e kombit tonë. Djathtizëm që mban për themel konservatorizmin e vlerave tona tradicionale dhe ringritë ato në linjë me rrethanat e kohës.

Pse kombëtar? Djathtizmi autentik është djathtizmi që buron nga nevojat e një vendi të caktuar për një kohë të caktuar. Elementi kombëtar këtu është shumë esencial ngase problematika e shqiptarëve në Ballkan ka qenë gjithëherë problematicë kombëtare e asnjëherë vetëm shtetërore – dmth vetëm e Shqipërisë, për shembull. Andaj, djathtizmi autentik kombëtar është identiteti i vetëm ideologjik që siguron trajektorën më të mirë për arritjen e qëllimeve tona kombëtare. Në shekullin e fundit, nuk ka arritje me të madhe për shqiptarët si komb sesa shteti i Kosovës. Sforcimi dhe qëndrueshmëria e këtij shteti ndërlidhen kryekëput me djathtizmin autentik kombëtar si identitet ideologjik. Vetëm atëherë kur Kosova të arrijë stadin e zhvillimit demokratik e socio-ekonomik që i siguron asaj vendin meritor në familjen e kombeve perëndimore, ne mund të ‘luftojmë’ lirshëm përbrenda nesh, të ndarë në parti politike, e me identitet ideologjik në të dyja polet. Historia jonë kombëtare deri më tani na ka dhënë leksione të kjarta që tregojnë me fakte të pamohueshme ecjen tonë mbrapa saherë që në krye kemi pasë identitetin ideologjik majtist, dhe përparimin e vockël e të shkurtër sa herë që në krye kemi pasë identitetin ideolgogjik djathtist. Pasi që të kemi përfunduar me sukses procesin e shtetndërtimit të Kosovës, edhe mund të bëjmë eksperimente politike majtiste, por deri atëherë, duhet qenë shum syhapur!

ANTONETA PEPKOLAJ, SHQIPTARJA QË VLERËSOHET POLICJA E MUAJIT NË NEW YORK

September 8, 2022 by s p

Sokol Paja

Një police shqiptare 23 vjeçare rrëmbeu çmimim dhe vlerësimim më të madh të muajit në Policinë e New York-ut për trimëri dhe rezultate të shkëlqyera në punë. Antoneta Pepkolaj, police prej 1 viti, shkëlqeu dhe mori një vlerësim dhe triumf që policët e tjerë punojnë prej vitesh dhe nuk e kanë arritur akoma. Ajo rrezikon çdo ditë jetën e saj në mbrojtje të jetës së të tjerëve. Vetëm pak ditë më parë ajo arrestoi e vetme një keqbërës të armatosur me dy pistoleta me “fishek në gojë” që po mësynte e kërcënonte disa fëmijë në rrugë. Antoneta Pepkolaj ka ardhur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës me familjen e saj në moshën 15 vjeçare dhe duke qenë e vogla dhe e përkëdhelura e shtëpisë, si vajzë çamarroke, ajo kishte një pasion të veçantë për armët lodra. Antoneta ka mbaruar Akademinë 6 mujore të Policisë së New York-ut duke arritur rezultate shumë të larta dhe aktualisht ruan sigurinë e qytetarë të New York-ut në lagjen Bronx. Ajo është trime, e dashur, energjike, e përkushtuar, patriote, e qeshur, bashkëpunuese dhe shumë entuziaste. Ka një energji shumë pozitive dhe të pa shterrshme. Një ditë e zakonshme pune për oficeren Antoneta Pepkolaj fillon me marrjen e një telefonate nga ku kërkohet një ndërhyrje urgjente nga Policia. Ajo sqaron për Diellin e Vatrës se telefonatat më të speshta janë për: “Dhunë në familje, armëmbajtje, vjedhje, dhunë dhe sherre nga më të ndryshmet”. Që pas Covid -19, Antoneta tregon se qytetarët kanë një mbingarkesë emocionale dhe ankesa të shumta për probleme të shëndetit mendor. Situata e sigurisë në qytet ka ndryshuar, tregon Antoneta. Asgjë nuk është si më parë, njerëzit janë më agresivë dhe sensitivë, policia përballet përditë me sfida të shtuara dhe vështirësi ekstreme. Që nga koha e protestave “Black Live Matter”, policët shihen me sy tjetër, puna është ndërlikuar dhe vështirësuar shumë dhe ne nuk jemi aq shumë të dashur dhe të respektuar në komunitet si më parë dhe na duhet shumë punë për rritje të imazhit, shërbimit, sqaron oficerja Pepkolaj. Sfidat nuk na dekurajojnë kurrë por ato na shtojë forcën dhe dëshirën për të punuar edhe më fort për të mirën e komunitetit, tregon oficerja Pepkolaj. Pak javë më parë në Bronx në punën e saj të përditshme Antoneta rrezikoi jetën e saj nga një sulm me thikë. Kjo nuk e ka demotivuar por i ka shtuar forcën dhe vendosmërinë për të mbrojtur jetën e njerëzve. Ajo tregon se puna më e vështirë është dialogu me persona në gjëndje të rënduar psikologjike të cilët duan të bëjnë vetvrajse apo sulme të ndryshme ndaj qytetarëve. Ajo kujton me detaje ditën e parë të punës ku u përball me një vetvarje dhe arriti së bashku me partnerin e saj oficer, falë ndërhyrjes së shpejtë dhe ushtrimeve profesionale, të risillnin në jetë personin pa shënja jete. Punën e saj e do shumë dhe e quan mision të shenjtë për të ndihmuar të tjerët, rendin e sigurinë publike, jetën e qytetarëve dhe mirëqënien e tyre në qytetin dhe shtetin e New York-ut. Antoneta është një shembull suksesi, krenarie, motivimi, përkushtimi dhe devotshmërie në shoqërinë amerikane dhe për komunitetin shqiptar. Ajo është anëtare e Shoqatës së Policëve Shqiptarë në New York dhe ndihmon komunittein shqiptar jo vetëm si policë por edhe si shërbestare në ceremoni apo ngjarje të komunitetit shqiptar në New York.

NATË ME SHI NË SELANIK – KRISTAQ TURTULLI

September 8, 2022 by s p

(Ngjarje e jetuar)

Të them të drejtën, s’kisha aspak dëshire të vizitoja së dyti Greqinë, aq më tepër qytetin bregdetar të Selanikut. Kjo mos dëshirë tunduese dhe turbullirë pështjelluese, mu krijua qysh në vizitën e parë, para pesë vitesh, kur shkova takova vëllain Alfredin, i cili jetonte prej vitesh në një lagje periferike të qytetit të Selanikut.

Ndjesia e boshllëkut mu krijua qysh se autobusi ndaloi përpara doganës greke, ftohtësia dhe rëndesa e doganierëve grekë, procedura e gjatë e kontrollimit, pa ndonjë shkak, humbja e çantës sime të udhëtimit, së bashku me mjekimet, për të cilën më thanë se ishte aksidentale dhe do e gjeja kur të kthehesha.

Pas kalimit të kufirit mu shtua boshllëku në stomak dhe hidhësia e gojës. Por që u përforcua më tepër përgjatë rrugës automobilistike për në Selanik. Me qytetet e vogla, shtëpitë që kërkonin të shtynim me sup, gati me maraz njëra tjetrën, fshatrat e gërmuqura, dhe aq më tepër më zhgënjeu Selaniku, më la shije jo fort të këndshme; me plogështinë, grinë e lodhshme, gati acaruese, rrugët përdredhura, të ngucura, pallatet e vjetra, të irnosura dhe ftohtësi të padepërtueshme.

Sigurisht, atëherë takova vëllain e dashur, u gëzova shumë, u çmalla, na qeshte fytyra prej lumturisë. U ulën në një stol pranë bregut të detit Egje dhe kujtuam fëmijërinë tonë të varfër, por të bukur, familjen tonë të madhe. Prindërit tanë të dashur, babanë shtatlartë, hijerëndë, të mençur, të vuajtur, nënën tonë trupvogël, flokë bardhë, fjalëmbël, duarartë. Me trishtim dhe qeshje të lehtë në buzë kujtuam shitjen e bajameve me kripë, në lokalet e lagështa të qytetit, për bukën e gojës, në moshë fare të njomë. Psherëtimë dhimbshëm kur kujtuam patriotizmin, mirësinë, bamirësinë e familjes sonë dhe si shpërblim përndjekjen paradoksale të familjes nga diktatura. Stoicizmin e atit tonë, presionet dhe operacionet e qëllimshme që i bënë në trup babait hafijet e sigurimi i shtetit, etj, e të tjera.

Mbanim vesh, në heshtje ujin e shkumëzuar të detit Egje që rrihte bregun me potere, psherëtimë dhe, të menduar shtuam:

’Eh çfarë nuk do bënim për takuar, biseduar, çmallur me prindërit tanë të mirë!’

Kujtuam gjithashtu shtëpitë karakteristike, rrugët pastra me kalldrëm, të qytetit tonë të dashur, mbasi vendi tënd, qyteti i lindjes, sido që të vejë puna është i shenjtë.

Çuditërisht mbas nesh dergjej mugëtira. Selaniku më dukej sikur fliste përçart dhe, ambienti më la ndjesinë e thellë të boshllëkut. Ndërsa uji i turbull i detit Egje, më dukej sikur kafshonte bregun me inat, ngaqë nuk mund të shprehte fjalët e pathëna të mërgimtarëve dhe ikte me nxitim mbrapssh.

Ky vend aq i përfolur, për vite dhe dekada, më krijoi ndjesinë sikur mbarte një brengë të madhe, trishtim, klithma të uritura, vështrime të hidhëta, të turbullta, mbetura si peng i rëndë, diku larg, përtej maleve. Me erëra të marrosura që vinin furishëm prej detit të rënduar të mallit, rrihnin dhe fshikullonin pa ndërprerje orë e minutë. Shpresa të venitura, gati të çmendura, mbërthyer nga vargonjtë e vdekjes.

Por gjithsesi me gjithë këto përshtypje dhe mëdyshje, më duhej të shkoja pa tjetër në qytetin e Selanikut. Më nxiste dhe më shkundte zëri i brendshëm shpirtëror, dashuria vëllazërore, urdhri sublim i prindërve, ndërruar jetë, vite më parë, varrosur në dheun e amshuar, të tokës amë. Zëri i gjithë familjes më urdhëronte të merrja udhën për në Selanik, të vija një tufë me lule në varrin e vëllait tim të dashur Alfredit që ndërroi jetë para një viti, shkaktuar prej virusit dhe mbyllur rrugët e lëvizjes.

Një miku im kur pa dyzimin tim dhe, domosdoshmërinë e ikjes u tregua i gatshëm të më shoqëronte, dhe shtoi:

-Diku afër Selanikut jeton vajza ime, Maria.

-S’ma merr mendja t’ia kesh venë ti emrin Maria? E pyeta.

-Oh, jo,- mu përgjigj:-Kur lindi i vunë emrin Albana. Por kur u martua me një grek, e vjehrra e pagëzoi dhe i vuri emrin që mban sot, Maria.

-Ok, nuk ka problem, – i thashë, për të mos i lënë ndonjë shije të hidhët.

– E d. Vajza ime Maria do na ndihmojë në gjithçka. Siç të thashë është martuar me një grek, ka lokal, bar- restorant, dhjetëra rrënjë ullinj dhe tokë të punueshme. Kanë dhe një vajzë 20 vjeçe.

– Oho! Më bëhet shumë qejfi që është rregulluar kaq mirë bija jote, – i thashë.

– Hëm, një farë lloji,- ma ktheu miku im me bezdisje dhe, në mënyrë enigmatike.

Nuk i kushtova rëndësi përgjigjes së mikut ngaqë mu kujtua thënia shumë domethënëse për krenarinë, dinjitetin Korçar, Shqiptar si dhe monedha e fuqishme shqiptare që qarkullonte në mesin e viteve 30 të shekullit të kaluar, ndaj nuk mu ndenj pa ja thënë:

-Keni dëgjuar besoj, dikur thuhej; nëse të digjet Selaniku i mugët e bëjnë tre herë tregtarët korçarë, por nëse digjet Korça e dritës, Selaniku s’ mund të bëjë qoftë dhe një rrugicë të Korçës.

Miku im nënqeshi me keqardhje dhe tha:

-Eh, o mik! Kanë rrjedhur shumë lumenj të turbull qysh atëherë dhe janë shkatërruar të gjitha digat. Ne korçarët dikur krenarë, erdhëm varfanjakë, shërbëtorë këtu në Selanik dhe gjetkë.

– E di, – fola ultas dhe, me nostalgji mendova: Sikur Korça ime të kish mendje të kthjellëta, një çikë det ose liqen do ishte qyteti më i mrekullueshëm në botë. Sidoqoftë edhe kështu, është qyteti më karakteristik dhe për këtë ka meritë të veçantë familje ime Turtulli.

Në Selanik mbërritëm rreth orës 4 mbasi dite, ishte kohë e vranët. Shiu i vrullshëm, na detyroi të vraponim deri në stacion për të shpëtuar nga qullja prej shiut të rëndë.

Në hollin e stacionit na priste e bija e mikut tim, Maria. E mbaja mend të vogël, të hajthme, fytyrë ëmbël, sytë e zinj si ulliri, të mrekullueshëm, por tashmë ishte mëso grua e hijshme, trup lastar, syzezë, të mrekullueshëm, kur të ngulte sytë zinj e të thellë dukej sikur shihje brenda tyre detin Egje, me gjithë ishujt e shumtë.

Maria me merakun e lodhjes të atit prej udhëtimit, ngulmoi të na çonte në shtëpi hanim një kafshatë bukë dhe të çlodheshim.

Iu luta vajzës së mikut, së pari, të më ndihmonte të shkoja në varrin e vëllait, nuk doja të na zinte nata, sepse të nesërmen shpresoja të gjeja çantën dhe të kthehesha përsëri në Korçë.

Për shkak të trafikut të rënduar rruga te varrezat zgjati afro një orë.

Kur mbërritëm në varreza çuditërisht shiu pushoi. Përpara meje u gjend varri i thjeshte i vëllait.

’Eh çfarë nuk do bëja o vëlla për të takuar, biseduar, çmallur me ty.’ I fola me zë.

Mu bë sikur dëgjova një uturimë të brendshme, shungullimë dhe lëvizje dheu. Një hop besova vërtet, më dëgjoi vëllai dhe, i shkathët, energjik siç ish dikur, u ngrit nga varri dhe më buzagazin e bukur në buzë u shfaq i hijshëm dhe qëndroi përpara meje, Me zërin e mrekullueshëm bas bariton nisi të këndonte këngën që kish aq shumë për zemër: ’Dua më shumë Shqipërinë.’ Gjithë ambienti përreth u përshkëndit. Zëri i bukur, madhështor i vëllait pushtoi gjithë hapësirat, detin Egje, mpaki legjendat e lashta greke, sirenat të pështjelluara u fshehën në ujë, ndërsa Selaniku u mblodh i humbur, i hutuar dhe u gërmuq nëmugëtirë.

Vëllai heshti një hop dhe zë lodhur tha:

‘Eh o vëlla e duam shumë atdhenë, por na bënë të vuajmë dhe na përzunë disa dreq politikanë sharlatanë, pa din e pa imanë!’

U shtanga dhe fërkova sytë e lodhura. Doja të flisja, ta qetësoja, ti thosha që pas dimrit vjen pranvera. Por a do vinte vërtet pranvera? Vallë e gënjeja. Vëllai gjatë jetës së tij, nuk pa ndonjë pranverë. Të përtejshmit nuk i hanë aq kollaj gënjeshtrat, mëria tyre është e gjatë dhe e tmerrshme.

Mu kujtua e një moment nga jeta e tim vëllai: Në vitin 1989 u nderova me çmim vjetor për novelën ANA. Me disa miq u mblodhëm në klubin e lidhjes festuar çmimin. Më afrohet një zonjë e hijshme me buzëqeshje të bukur. Më zgjat dorën topolake dhe pyet:

‘Kristaq Turtulli, urime për çmimin. Nga mbiemri duhet të jeni Korça, hë?’

‘Po nga Korça,’ i them.

‘Të njihemi, quhem Rozmari Jorganxhi.’

Dëgjuar emrin kësaj gruaje të lartë, mjeshtre korit. Im atë atin e saj Gaqo Jorganxhiun e kishte mik.

‘Mbiemri juaj një kujton një djalë jashtëzakonisht të talentuar. Qysh atëherë, kanë kaluar vite por s’mund ta harroj atë zë të mrekullueshëm. Si tani më kujtohet, përfundova provat e korit dhe dola në korridor, nga dhoma ngjitur dëgjova një zë bas-bariton, më shtangu. Prita derisa përfundoi zëri së kënduari, hyra brenda. Pranë pianos pashë një djalosh të pashëm, fare të ri.

‘Nga jeni dhe, si quheni?’ pyeta djaloshin.

‘Nga Korça, quhem Alfred Turtulli.

‘Ah, jeni prej të TURTUJVE. More djalë, keni zë të bukur, të rrallë. Që sot do bëj kërkesë tu marrin në Opera. Ja kështu, bëra disa kërkesa radhazi në komitet, ministri. Vonë erdhi përgjigje nga Korça: Personin që kërkoni s’lejohet të këndojë në Opera, familje e deklasuar’. Eh! Nga bëhet tani ky djalë zë mrekullueshëm?’

‘Si të gjithë, punon, jeton,’ i thashë.

Rozmaria, luajti kokën e menduar dhe tha:

‘S’është aq thjesht të thuash atë fjalë. Zë si i vëllait tënd Alfredit, nuk ka pasur dhe nuk do ketë në Opera.’

‘Por ai zë i bukur i vëllait që humbi, tani është bërë erë,’ fola kryeulur para varrit të tij.

Rreth meje dergjej një qetësi e thellë dhe toka merrte frymë ngadalë. U ula në gjunjë dhe duar dridhur sy përlotur vura një tufë me lule, bëra respektin shpirtëror ndaj vëllait tim të dashur.

Eh o vëlla, pse duhej të ish veç një imazh, lojë e mendjes së lodhur dhe zemrës sime të malluar.

Mu kujtua gjithashtu takimi i fundit, para pesë vjetësh. Ulur në stol pranë bregut të detit Egje, vëllai zë shuar gati si pëshpërimë më tha:

’Ky qytet të ha si molë, kudo mbart djallëzinë. Me vjen të rrëmbej shpirtin dhe të zhdukem…’

E pashë habitshëm dhe u grinda me inat, më shumë me veten se me të:

‘Ç’thua vëlla, të lutem! A mund ta mposhtë djallëzia greke një burrë stoik dhe energjik si ty?!’

‘Hëm! Ti e di më mirë e se unë, emigracioni kështu e ka, – ma ktheu vëllai në mënyrë enigmatike, dhe qeshi shpenguar. Unë vazhdoja ta vështroja ngulët dhe ai për të më qetësuar, luajti syrin ëmbëlsisht, si të më thoshte:

‘O vëlla e kisha me shaka.’

Dhe unë bëra sikur u qetësova.

Qielli filloi përsëri të rëndohej prej reve të zeza, të dendura, Maria, bija e mikut tim na tha të shpejtonin, mund të çatiste shiu nga çasti në çast. I thashë nëse mundej të më ndihmonte të gjeja ndonjë hotel. Ajo pa nga i ati dhe qeshi ëmbël dhe pa më kthyer përgjigje i bëri shenjë shoferit të ngiste makinën drejt vrenjtësirës së lodhshme të qytetit të Selanikut.

Maria, vajza e mikut e kish shtëpinë në anën e kundërt, 15 kilometra larg qytetit të Selanikut. Kur filluan të binin pikat e para të mëdha të shiut, shoferi ndaloi makinën përpara një shtëpie të lartë, dy katëshe, me verandë të madhe, mbuluar me tendë.

-Hë, erdhe, – foli një zë grykor bijës së mikut, në gjuhën greke që pas banakut, dhe u vërtit me ngathtësi. Ish i shoqi, greku, një burrë shumë i shëndoshë, përtej bluzës së portokallinjtë i shpërthente barku i madh si kacek. Flokët gjysmë të zbardhura, të pakrehura, i qëndronin të ngritura përpjetë. Burri grek më ngjau ari i shkalafitur, përpara Zanës së malit, Maries, bijës së mikut tim.

Me syrin tim dhe mendësinë kanadeze, përpara kësaj kamje dhe pasuri që kish bija e mikut tim, një farë mënyre pranohej kompromisi dhe bashkëjetesa e gjatë me burrin grek të dhjamosur dhe shkalafitur, aq me tepër tashmë i lidhte dhe vajza e rritur e mençur, e bukur si drita. Siç mora vesh më vonë e bija e Maries, me emrin Kaliopi, ishte në vitin e tretë të universitetit për ekonomik.

E kundroja me kënaqësi bijën e mikut tim të hershëm kur u shërbente klientëve grekë, lëvizte si flutur nga një tavolinë në tjetrën, shoqëruar me buzagazin e ëmbël. Kështu e mbaja mend që të vogël të shkathët, të papërtuar, me buzagaz in e hijshëm në fytyrën klasike ovale, shqiptare.

Pasi hëngrëm darkë duke soditur shiun që derdhej furishëm në rrugë, mendoja që dhe jeta e njeriut është si ky shi. Dëgjova te bijën e mikut tim që tha:

-Po jeni të lodhur, mund të flini.

Unë përsëri ngulmova të shkoja në hotel, por ajo pa më kthyer përgjigje, me buzagazin e ëmbël në buzë, na shoqëroi në një dhomë me dy shtretër, shtruar me kujdes, çarçafë të pastër të bardhë borë. U tundova dhe pranova të flija aty, ku mund ta gjeja më mirë.

Nga ballkoni, përmes shiut të dendur, miku im më tregoi oborrin e madh dhe një shtëpi të vogël diku përtej, në cep, lyer me sherbet gërqele, por tashmë të irnosur, gërmuqur nga koha, qyngji i zi dilte përtej dritares, si relikë e vjetër, njëlloj si shtëpitë fshatare në Shqipëri.

-Kur ime bijë u martua me grekun, në atë kasolle i gjeti dhe, jetoi së bashku me prindërit e tij,- më tha miku im.

-Vërtet?!

-Po, po, ja, në atë kasolle. Me mundin dhe djersën e saj, duararta ime bijë ndërtoi këtë shtëpi të madhe që sheh.

– I lumtë!

– Eh o mik, ç’i sheh syri i bën dora. Flori e kam këtë çupë, flori.

– Më behet shumë qejfi për këtë vajzë që ke.

-Hëm!- ia bëri i vrenjtur miku im dhe shtoi:- Le tërë atë punë të madhe, por i bëri hyzmet vite me radhe edhe vjehrrit, atit të burrit që ishte ulok.

U shtriva në shtrat dhe vendosa duart nën kresë. Ndjehesha i mbushur, emocionuar dhe i trishtuar në kujtimet e paharrueshme me vëllain tim të ndjerë Fredin, që ndërroi jetë ashtu papritur dhe, unë nuk munda të shkoja në varrim, për shkak të korona virusit. Për mua ishte dhe mbetet vëlla i rrallë, shpirtgjerë, që asnjëherë nuk dinte të prishte qejf. Ndaj doja të shprehesha, të tregoja kujtime, momente nga jeta me vëllain tim të dashur dhe të paharruar, por miku im s’ më dëgjonte, i gjezdiste mendja gjetkë.

– Më vjen keq për time bijë,- më tha më në fund dhe rënkoi. U ktheva ngadalë dhe vështrova ngulët drejt tij. Ndërsa ai vazhdoi.:

– Ta dish o mik, për këtë vajzë të mirë, zemër flori xhani im ma di.

-Të vjen keq, e përse?- i thashë gati i nervozuar. U ngrita ndenjur dhe shtova: – O mik, sido që të vejë puna, vajza juaj, e ka të siguruar jetën, me gjithë këtë kamje, pasuri dhe, me një çupë të bukur si dritë.

-Pikërisht ngaqë nuk e ka asgjë të siguruar prandaj më vjen keq.

– Nuk ju kuptoj?!- i thashë:- Fol më shkoqur.

-Hëm, ke të drejtë. Siç e pe, ka burrë të shëndoshë, mezi lëviz, dembel. Nuk e ndihmon për asgjë, vetëm të hajë, të përtypet si derr e ka mendjen gjithë ditën. Çupa ime punon, e vetme që në pikë të mëngjesit deri në darkë. Lëre punën në lokal por dhe në pushimin e drekës në vend të qetësohet për veten, shkon përkujdeset për ullinjtë e tokat e grekut. Të thashë, për punë s’ ja ha njeri shkopin…

-Edhe?!

-Eh o mik… e keqja është se ai mut grek nuk i ka bërë akoma pasaportizimin, domethënë s’i jep nënshtetësinë greke. Tani vonë e mora vesh, mbasi ime bijë nuk më tregonte.

-Ou, ou ,ou! Hej, mos më luaj mendsh! Ata, a nuk janë të martuar?!- U grinda i habitur.

-Të martuar, prej më shumë se njëzet e ca vjetësh, me celebrim, në Korçë dhe këtu në Selanik.

-Atëherë?!

– Qeveria greke me kodoshllëk ka lënë hapur një klauzolë të qelbur, nëse burri grek nuk vë firmën në polici, s’i jepet aprovimi gruas së tij me shtetësi shqiptare të marrë nënshtetësia greke.

– Kjo është poshtërsi!- u revoltova.

-He, he, ai mashkull grek, që të ngjan aq i bytymtë, gati i prishur nga mendtë, nuk është aq budalla sa duket. I ndruhet, ja ka frikën dhe nevojën çupës sime, prandaj e mban të varur dhe e shfrytëzon. Kudo ngre krye djallëzia e lashtë greke.

-Ky është diskriminim, skllavëri!- bërtita në kupë të qiellit.

– Shë, ë, ë, ët, na dëgjon çupa. Nuk do të bëhet pazar çështja e saj. Eh! Më vjen ta mbërthej për gryke greko maskaranë dhe ti jap një dru të mirë, po ç’të bëj, i prish shumë punë çupës sime.

Përtej ballkonit vazhdonte të rridhte me potere shiu i errët, bllanka të mëdha. Nën perden e rëndë të rrebeshit Selaniku më dukej sikur fliste përçart. Gjithçka më la ndjesinë e thellë të boshllëkut.

Mu bë sikur dëgjova sërish zërin e shuar të vëllait tim Alfredit, si pëshpërimë më tha:

’Ky qytet të ha si molë, kudo mbart djallëzinë. Me vjen të rrëmbej shpirtin dhe të zhdukem…’

Kristaq Turtulli

Korçë: 10. Qershor. Toronto 5 Gusht