s p – Page 23 – Dielli

Shkollat Shqipe “Alba Life” valëvitën Flamurin Kombëtar gjer në qiell në Staten Island

November 24, 2025 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo/

Flamur që lint Shën Kostandinin/ Pajton Islamn’ e Krishtërimin/ Çpall midis feve vllazërimin/ Flamur bujar për Njerëzi. Fan Noli

Shkollat Shqipe në Staten Island, Brooklyn dhe Queens dhanë një koncert madhështor në auditoriumin e Shkollës Publike Amerikane Ps:42 në Staten Island, ndërsa shkollat e tjera si Bronx, Online do të performojnë në shkollat e tyre, për shkak të numrit të madh të nxënësve. Edhe në Albany gjëmoi shqip Alba Life në të njejtin orar në shkollën publike amerikane.

Çfarë krenarie!

Nuk ka më shqip dhe më atdhetare se sa të festosh dhe të përkujtosh këtë ditë të shenjtë të Kombit Shqiptar bashkë me nxënësit e Alba Life. Kur i them këto dy fjalë Shqip dhe Atdhetare në ndërgjegjen time si një mësuese me një përvojë të jashtëzakonshme midis dy kontinenteve merr një kuptim shumë special. Duke qenë se mijëra fëmijë po lindin dhe po rriten jashtë trojeve shqiptare ka qene detyre imediate për t’ju mësuar fëmijëve në mërgatë gjuhën e nënës dhe për të hapur shkollat Shqipe “Alba Life” 19 vjet më parë pikërisht në këtë fidanishte në Staten Island siç do ta quajmë dhe pagëzuar përgjithmonë e cila ishte mikpritësja për Flamurin Kombëtar.

Ne vërtetë u larguam nga Atdheu, por Flamurin, Shqipërinë, Kosovën dhe të gjitha trojet i morëm me vehte ndoshta dhe për të filluar bashkimin: Ja këtu në Amerikë, Mërgatë. Flamuri është shtëpia jonë, Atdheu, oxhaku i zjarrit, prushi i pashuar, ballkoni ku ngrejmë Flamurin gjer në kupë të qiellit, ura që bashkon gjithë brigjet ku ka shqiptarë. Flamuri na mbledh të gjithëve duke na ftuar si tek kënga e famshme e Mihal Gramenos: Eja mblidhuni këtu këtu!

Kombi ynë e fitoi Pavarësinë, më 28 Nëntor 1912 duke u shkëputur nga Perandoria Osmane. Plaku i urtë Ismail Qemali bashkë me Is Boletinin dhe gjithë burrat e tjerë të ndritur të Kombit ngritën Flamurin në Vlorë dhe që atëhere Shqipëria është shtet i pavarur.

Familjarisht e kemi filluar që prej gati 30 vjet në Diasporë ku themeluesi i TV dhe shkollave Shqipe “Alba Life” Qemal Zylo e ka organizuar dhe festuar me madhështi me studentët Flamurin Kombëtar filluar me kolegjet ku ka dhënë mësim si në Bramson në Brooklyn, Globe Institute në Manhattan dhe prej 19 vjetësh ne e festojmë këtë ditë bashkë me nxënësit, sepse mbajmë amanetin e të parëve, të Rilindasve tanë, amanetin e Fan Nolit që aq mjeshtërisht i këndoi Flamurit: O Flamur gjak, o flamur shkabë/ O vënd e vatr’ o nën’ e babe/ Lagur me lot, djegur me flagë/ Flamur i kuq, flamur i zi/ Flamur që lint Shën Kostandinin/ Pajton Islamn’ e Krishtërimin/ Çpall midis feve vllazërimin/ Flamur bujar për Njerëzi.

7 Shkollat e Alba Life si në Staten Island, Brooklyn, Manhattan më parë, Queens, Bronx, Albany dhe në Online të ngritura në gjithë Nju Jorkun deri në Albany në kryeqytetin e Nju Jorkut, peshojnë sa 7 kala. 19 vjet mësim Shqip pa u ndalur qoftë dhe një sekondë nga programi ynë, 19 vjet shqip, mund, djersë, beteja të barabarta dhe të pabarabarta dhe të gjitha këto janë kthyer në qendra të florinjta këtu në Mërgatë si shkronjat e arta të Gjuhës sonë.

Ky program serioz, skrupuloz dhe professional nuk do të kishte sukses pa mësueset e talentuara si Entela, Elona, Fatlinda, Rozeta, Helena, Erinda, Migena, Genta, Nazlie, Kristianthi, Edvina, Gresila e shumë të tjera para tyre, por po përmend vetëm për sivjet, vitin akademik 2025-2026 që ka filluar që në shtator. Nderimet tona shkojnë për z. Amir Suka drejtor i programit të TV Alba Life bashkë me eikpin e tij simpatik dhe djalin e tij të talentuar Aaron, Inxh. Odise Salillarin DJ qysh në fillim ka qenë dhe ka mbështetur Alba Life, Enes Basha me kamerën në krah për Alba Life, nje djalë që premton shumë e të tjerë…

Nderimi për Flamurin Kombëtar filloi me Himnet kombëtare shqiptare dhe amerikanë nga kori i Alba life dhe gjithë publiku të cilët ishin shumë të emocionuar të dëgjonin fëmijët e tyre në skenë duke kënduar dhe vallëzuar shqip. Mësuese Lavdie Misku e cila ka dhënë mësim për disa vite në Brooklyn tha se ndjehej shumë e emocionuar dhe ky koncert artistik më coi në vitet e hershme të punës sonë në klasa. Ndihem shumë krenare vazhdoi mësuese Lavida duke na uruar bashkë me Birin e saj suksese të mëtejshme. Më besoni më tha një gjyshe e cila ka tri vjet që e sjellë nipin e saj, nipi im vetëm I-padin përdorte në shtëpi, tani e harxhon kohën me detyrat, ushtrimin e këngës shqipe dhe vallet nëpër dhomë, pasi i ka hyrë sedra që do të jetë bashkë me shokët dhe do kush e kush të jetë më mire si grup. Një prind tjetër më tha se jo vetëm fëmijët që janë lidhur me njeri tjetrin, por edhe ne prindërit na ka lidhur Alba Life dhe jemi bërë shumë miq.

Programi artistik për koncertin madhështor

Kori i Alba Life e vazhdoi programin me këngën aq të dashur: “Ty Flamur të duam shumë”. Vallja e Flamurit u interpretua nga nxënëset e klasës se më të rriturve në Staten Island të cilat e intepretuan mjeshtërisht. Ato ishin motrat Martini, Qoku dhe Gjonbalaj. Veshur kuq e zi si vetë titulli i valles ato ndriçuan dhe rrëmbyen duartrokitjet nga publiku.

Në skenë hynë shqiponjat e Alba Life të fidanishtes në Staten Island me mësuesen Elona Shkreta e cila mëson grupin e më të vegjëlve. Mësuese Elona e hapi programin me këngën: “Me flamurin në zemër”

Besa dhe Andre Sejdaras: Gjuha Shqipe/ Leandro Agolli: Atdheu yne i shtrenjtë/ Arlind Sadiku/ Kuq e zi/ Fjord Qosja/ Shqip do flas/ Art Qosja: Ngrita Flamurin/ Gabriel Gjoni: Ti Shqipëri më jep nder/ Ryan Leka: Jam Pellazg/ Elisa dhe Detar Kamble: Festa e Flamurit/ Bora Alikaj: Kur Kërcej unë vallen Çame nga shkrimtarja K. Zylo/ Tumankuqe Valle Çame.

Mbas mësuese Elonës në skenë erdhi mësuese Entela Muda e cila ka grupin e më të rriturve.

Sa të Dua o Shqipëri nga Asdreni-Jasmine/ Shqipëri o Jetëgjatë nga Naim Frashëri- Arbi Alikaj/

Flamuri nga Donika, Jonida, Veseli, Brian. Laura Leka: Sa e dua Shkollën Shqipe! Nxënësit e mbyllën programin me: “Vallja e Katjushës”.

Shkolla Shqipe në Brooklyn e filloi me klasën e më të vegjëlve përgatitur nga mësuese Rozeta Daci Hyseni. Kënga: “Nje zogu unë iu luta dhe kërcimi me improvizim: Erdhi mami ne shtëpi u interpretua bukur nga yjet e kësaj klase.

Klasa e më të rriturve përgatitur nga mësuese Fatlinda Bajçinca Gashi dha programin si

Dramatizimi i Shpalljes së Pavarësisë ishte nje sukses I merituar ku në rolin e Plakut Ismail Qemali ishte Kleanth Hyseni, si Isla Boletini ishte Rilind Shehu, si Luigj Gurakuqi ishte Rexhep Sylaj dhe Marigjoja ishte Fiona Vuçetaj.

Betimi i Gjergj Kastrioti – Skënderbeu dhe Mëmëdheu nga Andon Zako Çajupi – u intepretua nga të gjithë nxënësit. Recituan poezi: Gjuha Shqype- Gjergj Fishta, Aria Merkaj/ Epika- Kosova është gjaku im që nuk falet, Gent Agolli/ Aria Stoja Atdheu/

Vallet: Baresha: instrumental/ Dem Baba Dem: interpretuar nga gjithe klasa.

Nxënësit e Shkollës Shqipe Queens përgatitur nga mësueset Genta Cakaj dhe Nazlie Djaloshi të cilat i janë bashkuar programit prestigjioz me dashuri dhe profesionalizëm sollën në skenë nxënësit si: Herla Rrasa: Sa të dua o Shqipëri/ Amelia Djaloshi: O Flamur i dashur/ Sara Djaloshi: Shqiponja/ Hape krahët fluturove: këngë Ajsel Rrasa

Vallja e Tropojës u realizua bukur nga shumë nxënës. Vlen të përmendet dhe ndihma nga studentja e shkëlqyer e vitit të dytë Blenda Shehu e cila ka qenë nxënëse pranë Alba Life me vite ndërsa tani vjen me dëshirë të jetë pranë mësuese Fatlindës, pranë familjes së madhe “Alba Life”.

Krenari që Vallja e Tropojës intepretohet për 19 vjet në Familjen e Madhe “Alba Life”, nëpër klasa dhe në skenat e Nju Jorkut.

“K’cimi i Tropojës” është shpallur zyrtarisht pjesë e Listës Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit në UNESCO.

Programi u mbyll me Vallen e pogonishtes dhe Vallen e pipëzave ku mësues, nxënës vallëzuan së bashku nen tingujt e DJ Salillari.

Programi u filmua dhe fotografua nga z. Amir dhe Aaron Suka.

Ishte një mbrëmje e bukur arti, jo me yjet e Hollivudit, por me Yjet e Alba Life Ambasador i Kombit që punojnë me profesionalizëm, përkushtim dhe atdhedashuri që Gjuha Shqipe mos të humbas nëpër udhët e emirgrimit, por të jetë pasuri dhe të ruhet si thesar, sepse Gjuha Shqipe është “Ashti I Kombit!

Gëzuar Shqiptarë Ditën e Shenjtë të Flamurit!

Autorja e shkrimit mban titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Medaljen e Meritës Presidenciale dhënë nga Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani. Është publiciste, shkrimtare, autore e tetë librave, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”.

22 Nëntor, 2025

Staten Island, New York

Dega e Federatës Vatra në Miçigan kremtoi tok me Teqenë e Baba Rexhepit ditën e shenjtë të 28 Nëntorit

November 24, 2025 by s p

Një mbrëmje e Flamurit, Besës dhe Dritës Shqiptare.

Në mbrëmjen e 23 nëntorit, kur drita e Teqesë së Baba Rexhepit në Miçigan lartohej si një qiri i ndezur për kombin, shqiptarët u mblodhën nën hijen e flamurit kuq e zi, për të nderuar ditën më të bukur të historisë sonë — 28 Nëntorin, Ditën e Pavarësisë, Ditën e Shpirtit Shqiptar. Aty, ku besa takon dritën shpirtërore, ku tradita takon kujtesën, u mblodhën veprimtarë, besimtarë, familje e fëmijë, nga të gjitha trojet shqiptare duke sjellë me vete aromën e dheut amtar, rininë e shpirtit shqiptar dhe mallin e pashtershëm për Atdheun.

Salla, e purpurt nga ngjyrat e flamurit, dukej sikur rrihte në të njëjtin ritëm me zemrat e të pranishmëve. Çdo simbol kombëtar, çdo varg kënge, çdo hap valleje ishte një përkulje para historisë sonë të shenjtë. Mbrëmja u moderua me profesionalizëm nga Ervin Tota.

Bekimi i unitetit dhe kujtesa e shenjtë

Në fjalën e hapjes, Baba Eliton Pashaj, me zërin e tij si një uratë e butë mbi këtë mbrëmje solemne, theksoi se 28 Nëntori është drita që na bashkon, dita kur shqiponja nuk vdes kurrë, dita që na kujton se ne jemi bij të një toke të bekuar dhe një gjuhe hyjnore. Falënderoj zotin që na bëri shqiptarë , theksoi ai

Ai bekoi tryezën dhe bashkimin e shqiptarëve, duke ritheksuar se kjo ditë është një amanet brezash — një thirrje e shenjtë për të mos harruar se kush jemi.

Mbrëmja vijoi me himnet e dy kombeve – amerikan dhe shqiptar – kënduar me solemnitet të thellë.

Vallet e vajzave të Qendrës Ballkanike u ndezën si flakadan i traditës, ndërsa zëri i Përparim Mefajës mbushi sallën me tingujt e mallëngjyeshëm të këngës shqiptare.

Pjesëmarrja e drejtuesve fetarë dhe komunitarë përforcoi mesazhin e bashkimit kombëtar. Imam Shuaip Gërguri i Qendrës i Qendrës Islamike solli fjalë të ndritura mbi rolin e kësaj dite në ruajtjen e identitetit, duke falënderuar Zotin që na dhuroi bekimin e të qenit shqiptarë.

Përfaqsuesit e Degës së Vatrës kryesoheshin nga kryetari i Degëve Mondi Rakaj dhe , kol . Dritan Demiraj nga më shumë se 150 anëtarë të cilët së bashku me anëtarët e Teqesë formuan një unison patriotik,

Ndërkohë, përfaqësuesit e Kongresit të Miçiganit dhe guvernatorja Gretchen Whitmer nderuan Teqenë e Baba Rexhepit me një Proklamatë të veçantë, një akt mirënjohjeje për punën e saj patriotike dhe misionin e pandërprerë në shërbim të komunitetit, që e paraqiti z Phil Peters.

Amaneti i flamurit dhe zëri i përjetësisë shqiptare**

Fjalimi emocional i Rafael Floqit, në emër të Federatës “Vatra”, dhe televizionit ALBTVUSA u ngrit si një himn i ri mbi muret e sallës. Fjalët e tij nuk ishin thjesht fjalë — ishin gjëmime emocionale zemre, ishin flatra shqiponje. “28 Nëntori,” tha ai, “është rrezja hyjnore që prek çdo zemër shqiptari kudo në botë. Nuk është datë kalendari, por rilindja e kombit tonë, ringritja e dinjitetit, thirrja e gjakut tonë të përbashkët.”

Ai foli për Vlorën e 1912-s, për burrat që ngritën flamurin mbi erërat e kohës, për sakrificat e brezave që derdhën gjak që ne të jetonim të lirë. Zëri i tij u thellua kur tha: “Shqiptari është i pandarë: nga Preveza në Shkodër, nga Ulqini në Prishtinë, nga Tetova në Çamëri.

Kombi ynë është një, dhe flamuri ynë është drita që na mëson se liria e shqiptarëve është e shtrenjtë, por e shenjtë.” Ai kujtoi martirët e Kosovës, sakrificat e diasporës, rolin e Vatrës ndër shekuj, dhe vlerwsoi Presidentin Wilson që e konsolidoi pavarësinë dhe mbylli fjalën me një thirrje që ngriti duartrokitjet e të gjithëve: “Endrra e një Shqipërie të bashkuar shpirtërisht vazhdon të rrahë.

Ne jemi rojet e kësaj ëndrre. E ardhmja e kombit shqiptar është e lavdishme — sepse rrënjët tona janë të shenjta, dhe ne i mbajmë në zemër.”

Teksa këngët patriotike e popullore shoqëruan orët e fundit të mbrëmjes, një ndjenjë e shenjtë qarkullonte mes të pranishmëve: 28 Nëntori nuk është vetëm një festë — është një betim.

Një betim se do të ruajmë gjuhën, flamurin, traditën, identitetin dhe unitetin tonë për aq sa të rrahë zemra shqiptare edhe këtu në diasporë.

Dhe kështu, nën dritën e flamurit kuq e zi, u mbyll një mbrëmje që la gjurmë, njё mbrëmje e dritës, e dashurisë kombëtare, e krenarisë dhe besës shqiptare. Një përkujtim i denjë për ditën që na bashkon të gjithëve.

________________________________________

Nga korrespondenti i “Diellit”

HILË MOSI PËRTEJ QORTIMIT: “GABOVE HILË”

November 23, 2025 by s p

Frano Kulli/

Në përvjetorin e Pavarësisë

Hilë Mosi nuk është firmëtar i dokumentit të shpalljes së pavarësisë; ato ditë të vjeshtës së tretë të vitit 1912, ai gjindej në mërgim, në Austri. Nga Trieste e Italisë, së bashku me disa patriotë të tjerë, ato ditë, më 7 dhjetor të atij viti i dërgojnë një telegram Qeverisë së Vlorës dhe kryetarit të saj, Ismail Qemalit, për këtë fitore historike të ëndërruar prej kohësh prej atdhetarëve dhe popullit shqiptar. Ai vlerëson si faktor të dorës së parë unitetin kombëtar për përparimin dhe të ardhmen e Shqipërisë: “Urojmë të gjithëve unitet të plotë; që është e vetmja bazë e së ardhmes së atdheut”, perifrazon një pjesë teksti e këtij telegrami.

Por Hilë Mosi, i ka prí megjith veprimin e vet atdhetar aktit solemn, që ndryshoi për së pari gjendjen politike të dheut të vet, Shqipërisë sonë, duke e mëvetsuar mbas pesë shekujsh robërie e duke e shpallë të mosvarme përgjithmonë prej Perandorisë osmane. Rreth moshës 17 vjeçare (1902-1903) shkoi në Austri, në qytetin Klagenfurt, ku vazhdoi studimet për mësuesi në shkollën e mesme normale të këtij qyteti deri në vitin 1908. Gjatë viteve të qëndrimit në Austri u përfshi në lëvizjen patriotike e kulturore të të mërgimtarëve shqiptarë. Duke shfrytëzuar me kujdes lëshimet e Austro-Hungarisë, e cila synonte që ta orientonte këtë lëvizje të gjerë në shërbim të politikës së saj ekspansioniste në Ballkan e në Shqipëri, së bashku me studéntë të tjerë shqiptarë, themeloi shoqërinë patriotike “Liria”. Më vonë kjo shoqëri mori dhe karakter letrar.

Duke filluar nga 27 dhjetori i vitit 1904, ajo u emërua shoqëria letrare “Dija”. Kjo shoqëri vazhdoi ta rrisë e ta zgjerojë veprimtarinë aq, sa brenda një viti e gjysmë krijoi tetë degë nëpër qendra të tjera të kolonive shqiptare. Hilë Mosi ishte nga anëtarët më aktivë dhe sekretar i saj. Për dy vjet radhazi (1906-1908) drejtoi kalendarin e shoqërisë dhe shkrimet letrare e publicistike ia jep këtij organi. Në këto vite bashkëpunon me revista e gazeta të njohura, si me revistën «Albania», «Drita» e Sofjes, “Коrbi” e Bostonit, «L’Albanie» e D. Himës, “Shqipëria” e M. Duçit, “Liria” e Selanikut, “Vllaznija” e Vjenës e mjaft organe të tjera.

Hilë Mosi shkon në Stamboll, do të bashkëpunonin me njëri-tjetrin. Kur u kthye në atdhe arriti, brenda një kohë të shkurtër, të themelojë shoqërinë «Gegnia». Si përfaqësues i saj, mori pjesë në Kongresin e Manastirit (1908).

Ndër 50 delegatë të atij kongresi, 38 prej të cilëve ishin me të drejtë vote, Hilë Mosi u zgjodh sekretar i kongresit. Në vitin 1909 është sekretar i klubit “Bashkimi”. Po atë vit, në bashkëpunim me patriotët Luigj Gurakuqi dhe Bajram Curri, themeloi shoqninë sportive “Vllaznia”. U zgjodh kryetar i saj dhe bashkëpunoi me bashkëpunëtorë të vyer si Sali Nivica, Mati Logoreci dhe Kel Marubi. “Vllaznia u bë vatër e ngrohtë e idealeve për çlirim kombëtar. Po këtë vit merr përsëri rrugët e mërgimit. Në Stamboll ndihmon kryengritjen e armatosur që përgatitej të shpërthente në Shqipëri. Gazeta “Shqiptari”, që nxori së bashku me Dervish Himën, botohej gjysma shqip e gjysma turqisht. Këtu botoi vjersha e artikuj, nga më të mirët e krijimtarisë së tij.

Aso kohe gjen mundësitë dhe boton në Selanik, me ndihmën e shqiptarëve të mërguar, librin e tij të parë me vjersha patriotike e këngë të çetave të Rilindjes, të titulluar «Kanga shqype» (1909). Ky libër i vogël pati mjaft jehonë, jo vetëm në qarqet e njezve të lexuar, por qarkulloi edhe si letërsi orale. Fryma patriotike e vjershave dhe stili i qartë e i thjeshtë i bëri popullore, aq sa shumë prej tyre u kënduan nga çetat kryengritëse të Rilindjes.Fort i gjallë e aktiv, si në rininë e herëshme, edhe gjatë viteve 1910-1911, që shënojnë edhe parathënien e Pavarësisë është përherë në lëvizje. Përsëri në Stamboll, në Sofje, në Cetinë e Kotorr, në Kosovë e në kolonitë shqiptare të Ballkanit, kudo ku shpërthenin shkëndija të lëvizjes kombëtare, kudo ku ziente llava e kryengritjes së armatosur apo organizoheshin mbledhje patriotike.

Pjesëmrrës me armë në në kryengritjen e Makësisë së Madhe (1909-1912) , bashkë me Gurakuqin e Risto Siliqin gjindet në prijësinë e saj. Kauza e lëvizjes atdhetare për pavarësi i kishte përbashkuar atdhetarët të cilët kishin marrë në dorë fatet e kombit të tyre, ngado të ndodheshin, brenda dheut të vet a në koloninë jashtë. “M’duket sikur e kam para syve udhëtimin qi bame bashkë me të ndjemin – citon ai në fjalën e përmortëshme që ai mbajti në varrimin e patriotit Pandeli Cale, në verë të vjetit 1910 – duke u nisë së bashku nga Sofja për të marrë pjesë, ai në kryengritjen e Shqipnisë së Jugut dhe unë në atë të Malësisë së Shkodrës. Detyra që kishim marrë përsipër ishte shumë ma e rëndë, por shpresat i kishim shumë të gjalla, se në një kohë të shkurtë andrra jonë: “Lirija e Shqipënisë” do të realizohej.

Në vitet e Luftës së Parë Botërore, ngjarjet e së cilës i përjetoi në atdhe, merr pjesë në mitingje, protesta, në rezistencën dhe luftën kundër pushtuesve dhe lufton раzaret e të huajve në kurriz të Shqipërisë. Nga fundi i janarit të 1915 riorganizohet në Shkodër klubi «Lidhja kombëtare». Bën përpjekje për thirrjen e një kongresi, i cili të formonte një qeveri të përkohshme, ku të përfaqësohej i gjithë vendi, kongres që nuk arriti të mbahej. Pushtimi i Shkodrës, më 27 qershor 1915, nga Mali i Zi krahas vështirësive që shkaktoi, në gjendjen e рорullit, solli edhe arrestimin e Hilë Mosit, Gurakuqit, Aqif Pashës e R. Siliqit me urdhër të gjeneralit Veshoviç. Pas disa ditësh arrestimi dhe mbajtjeje në burgun e Shkodrës, internohen në Mal të Zi. Kthehet në qytetin e lindjes, mbas shtatë muаjsh. Tashti në Shkodër kishin mërrijt austro-hungarezët. Në rrethanat e reja, bashkëpunëtor dhe nën drejtimin e Gurakuqit, iu kushtua zhvillimin të arsimit dhe të shkollës shqipe. Mori pjesë në “Komisinë Letrare” të themeluar me 1 shtator 1916 nga: Luigj Gurakuqi, At Gjergj Fishta, Sotir Peci, Dom Ndre Mjeda, Mati Logoreci dhe At Ambroz Marlaskaj. Bashkë me pesëmarrës dhe të ftuar të tjerë në mbledhjet e mëvonshme dr. Gjergj Pekmezi , Hilë Mosi , Anton Paluca , Hafiz Ali Korça , Aleksandër Xhuvani , albanologu Maksimilian Lambertz , albanologu slloven Rajko Nahtigal , Emzot Vinçens Prendushi , Sali Nivica , Josif Haxhimima dhe Luigj Naraçi.

Me 1920-tën merr pjesë në Kongresin e Lushnjes. Zgjidhet senator e sekretar i senatit (Këshilli Kombëtar) që njihet si parlamenti i parë shqiptar. Në jetën parlamentare Hilë Mosi do të rreshtohet mе ороzitën demokratike të kryesuar nga Noli e Gurakuqi. Përfaqëson me dinjitet interesat e vendit në kanecelaritë diplomatike të Europës. Bën pjesë në Komisionin Ndërkombëtar për Zgjidhjen e Çështjeve Kufitare (1920-1921), është pjesëtar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Gjenevës më 1920, ku Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve. Në një telegram që Noli i dërgon Hilë Mosit me të rast shprehet me entuziazëm për bashkëpunimin e tyre të frytshëm gjatë ditëve që qëndruan në Gjenevë.

I dashur shok:

Në kohën e fitimit, unë kujtoj gjithmonë shokët e mi, shokët e luftës, të cilët kanë marrë pjesë me të gjitha fuqitë e tyne. Ju kini luftuem me mue ndër do rasa të vështira, pa u thyem prej lodhmënive, të cilat do të kishin rrëxuem të tjerë njerëz ma pak të fortë se ju. Tjeni i siguruem se ju i kini fituem meritimet e atdheut, i cili dot’jetë mirënjoftës për fitimin e bamun n’emën të tij es për të cilin nji pjesë e gjanë u takon edhe juve. Unë… ju falënderoj për bashkveprimin e juej në kohë të misjonit tonë historik.

Shumë miqësisht, Fan Noli d.v.

* * *

Po, a e terratisë atdhetarinë vezulluese të poetit, ajo që njihet edhe si “Gabove Hilë” ? “Letër e hapun zotni Hilë Mosit” në 1932-shin, e hartuar nga At Gjergj Fishta dhe që në thelb ka qortimin përreth qëndrimit dhe trajtimit që Ministria e Arsimit e drejtuar aso kohe prej Mosit u bën shkollave fetare ? Kjo kishte me qenë temë e një trajtese më të të përimtë, që gjithëherë ka vend e rend. Veçse jo këto ditë.

MONUMENTI I PAVARËSISË KA NEVOJË TË PASUROHET

November 23, 2025 by s p

Prof.as.dr. Thanas Gjika/

Sa herë vjen 28 Nëntori, më vjen në mendje “Monumenti i Pavarësisë” vendosur në Vlorë te Sheshi i Flamurit. Vepër e rëndësishme e cila përgjithëson artistikisht përpjekjet e popullit tonë për liri. Mirëpo, pikërisht përgjithësimi i përpjekjeve të popullit tonë për lirinë kombëtare nga zgjedha osmane, le për të dëshiruar. Guzoj ta them këtë sepse ajo luftë ka pasur diapazon shumë më të gjerë sesa përfaqësojnë grupi i burrave me mustaqe, nja dy dhe me mjekër, që nënkuptojnë Ismail Qemalin e Naim Frashërin.

Aty mungon përfaqësuesi i klerikëve, të cilët përhapën arsimin shqip në kisha, xhami e teqe; mungon përfaqësuesi i gazetarisë, pra përpunuesit e mendimit politiko-shoqëror shqiptar,që krijuan ideologjinë kombëtare (Sami Frashëri, Faik Konica, etj); mungon përfaqësuesja e burrneshave shqiptare, të cilat luftuan krahas burrave dhe dhanë jetën në luftrat kundër pushtuesve osmanë (Princesha Argjiro në shekullin e XV-të, Nora e Kelmendit në shekullin e XVII, Tringa Smajli e Grudës në shekullin e XX-të, etj); mungon figura e femrës që ia kushtoi jetën shkollimit dhe emancipimit të rinisë shqiptare (mësueset Sevasti e Parashqevi Qiriazi në shekullin e XIX-të e XX-të dhe nxënëset e tyre që u bënë mësuese).

Pra, ky monument i krijuar gjatë kohës së diktaturës komuniste, si shumica e veprave artistike të atyre viteve, manifeston kufizimet ideore të kohës, kur Tringa Smajli e Grudës, që kishte luftuar me armë kundër pushtuesve turq e pushtuesve të rinj serbo-malazezë, nuk duhej përmendur se u prishej qejfi vëllezërve jugosllavë, kur shaheshin e denigroheshin Faik Konica që e shpalli komunizmin si regjin të pavlefshëm për Shqipërinë që më 1923, dhe Gjergj Fishta që luftoi me penën e tij shovinizmin serbomadh, kur Sevasti Qiriazi Dakos pushteti komunist i arrestoi të dy djemtë, me akuzë të reme se ishin agjentë të të huajve (më i moshuari, kirurgu i talentuar Gjergji Dako, vdiq nga torturat në hetuesi), etj.

Thjesht e shkurt, “Monumenti i Pavarësisë” ka nevojë të pasurohet me figura të reja, sepse e pasqyron të thjeshtuar e të cunguar Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, e cila shpuri te shpallja e pavarësisë më 28 Nëntor 1912. Prandaj sugjeroj që t’i shtohen këtij monumenti figura që të na kujtojnë burrneshën Tringa Smajlin e Grudës, për të cilën ekziston dhe fotografia e Marubit, dhe figura që të na kujtojnë poetin e dytë kombëtar, klerikun Gjergj Fishta, dhe ideologun Faik Konica dhe mësusen Sevasti Qiriazi…

Albania’s Path to Political Renewal: Institutions, Society, and the Expanding Power of the Diaspora

November 23, 2025 by s p

By Cafo Boga with research help from AI

November 22, 2025

Albania stands at a pivotal moment in its political evolution. Many citizens feel constrained by a political landscape marked by institutional concentration, limited competition, and entrenched patronage networks. At the same time, the opposition struggles with fragmentation and low public trust. Although this environment often appears stagnant, history and political science show that systems like Albania’s do not remain frozen indefinitely. They evolve—slowly at first, then rapidly—driven by institutional reforms, public pressure, international engagement, and crucially, a powerful global diaspora.

This article examines these forces and highlights the increasingly decisive role Albania’s diaspora can play in accelerating democratic renewal.

A Shifting Political Landscape

In dominant-party systems, power tends to accumulate in the hands of a few, but endurance is not permanence. In countries across Eastern Europe, the Balkans, and Latin America, long-standing political monopolies eventually gave way to reform through a combination of internal fractures, anti-corruption investigations, scandals, civic pressure, and international conditions.

Albania exhibits many of the same indicators of a system that is beginning to transition rather than stagnate.

Internal Party Fractures

Dominant parties often fall not because of strong opposition but because of internal erosion. Conflicts between older elites and younger members, policy disagreements, and corruption investigations create pressure that eventually fractures unity. As more associates face legal scrutiny, maintaining party cohesion becomes increasingly difficult.

Public Fatigue and Accountability

Corruption scandals and governance fatigue gradually erode public trust. Although public pressure in Albania has not yet reached the critical mass seen in Slovakia, Romania, or Armenia, dissatisfaction—especially among younger generations—is rising. Public confidence becomes volatile during periods of economic stress or major institutional failures.

EU and International Oversight

Albania is in the accession process for the European Union, and this creates a unique source of external leverage. Chapters 23 and 24—focused on the judiciary, fundamental rights, and corruption—cannot close until concrete reforms are delivered. This creates continuous pressure for accountability, transparency, and judicial independence. Institutions like SPAK represent a structural shift toward rule-of-law enforcement that political elites cannot ignore.

What Triggers Political Renewal?

In semi-captured states, several triggers tend to converge before meaningful change occurs:

Major corruption or abuse-of-power scandals that shift public sentiment

Elite fragmentation, especially within the ruling party

Economic downturns that weaken patronage networks

Institutional consolidation of independent bodies such as SPAK

International pressure from the EU, US, and OSCE

Emergence of credible new political movements

When these forces align—even gradually—the political landscape becomes more competitive and open.

How Long Can a Leader Survive Amid Scandals?

Prime ministers or presidents in dominant-party systems can remain in power despite scandals when they retain control over party structures and parliamentary majorities. But survival becomes impossible when corruption cases move close to the core of the governing network, or when internal factions doubt the leader’s ability to protect them.

Corruption alone does not topple leaders—but corruption combined with internal fractures, institutional pressure, and declining international support eventually does.

The Albanian Diaspora: A Strategic Force for Democratic Renewal

With more than one-third of Albanians living abroad, the diaspora is not a peripheral actor—it is one of Albania’s most powerful assets for national transformation. Historically, large diasporas have been decisive in political transitions across Europe, Asia, and Latin America. Albania’s diaspora is no exception.

Below is an expanded and detailed analysis of the diaspora’s potential influence.

1. Transforming Elections Through Diaspora Voting

Low diaspora participation has allowed domestic political structures to remain predictable and clientelist. When diaspora voting increases, several effects occur:

Clientelism weakens, because diaspora voters are not dependent on local patronage networks.

Parties are forced to modernize their platforms, addressing economic development, rule-of-law, and European integration.

Elections become more competitive.

Romania’s decisive election shifts in 2014 and 2019 were driven substantially by diaspora voters. Albania could experience similar dynamics if remote or embassy-based voting becomes accessible and turnout rises.

2. Influencing International Policy and Diplomatic Pressure

Diaspora communities can influence governments in host countries—especially EU member states, the US, and the UK—through:

Advocacy organizations

Letters and hearings with parliamentarians

Engagement with European Parliament committees

Public awareness campaigns in host-country media

Partnerships with think tanks and policy centers

Albania’s political leadership is sensitive to international perceptions. When diaspora advocacy elevates Albania’s issues abroad, it amplifies pressure for domestic reforms.

3. Strengthening Civil Society and Independent Media

The most transformative force in democratizing countries is not political parties but strong civil society and investigative journalism. Albania’s diaspora can:

Provide financial support to independent media outlets

Fund investigative journalism projects

Support NGOs focused on anti-corruption, rule of law, youth activism, and social justice

Help build legal defense funds for journalists and whistleblowers

Promote fact-checking initiatives and transparency platforms

This approach reduces the influence of controlled or partisan media sources and expands the public’s access to reliable information.

4. Funding and Supporting New Political Alternatives

Diaspora communities can play a critical role in:

Helping new political movements organize professionally

Providing expertise in policy development

Offering logistical support and connections

Encouraging ethical standards and transparency

However, this should be done without direct interference and always transparently under legal frameworks. Many successful political movements in Europe—such as those in Slovakia, Bulgaria, and Armenia—benefited from diaspora involvement that strengthened their credibility and professionalism.

5. Returning Expertise: A Long-Term Nation-Building Strategy

One of Albania’s greatest losses has been the continuous outflow of skilled professionals—economists, engineers, doctors, lawyers, researchers, and IT specialists. Diaspora engagement can reverse some of this damage through:

Mentorships and knowledge-sharing networks

Temporary return programs

Virtual participation in government committees or advisory boards

University partnerships with Albanian institutions

Business development and investment in high-value sectors

Countries like Estonia, Georgia, and Israel have used their diaspora expertise to build highly efficient state systems. Albania can do the same.

6. Shaping a New Political Culture

Diaspora Albanians who live in orderly societies—Germany, Italy, Switzerland, the US, the UK, Canada—carry with them:

Expectations of transparency

Respect for rule-of-law

Rejection of bribery and patronage

Civic responsibility

A belief in functional institutions

When these values are shared with family members, local communities, and online networks, they gradually reshape Albania’s political culture. Culture changes slowly, but it is irreversible once started.

Conclusion: The Diaspora Is Not a Spectator—It Is a Power Center

Albania’s political system may appear difficult to change, but the forces of renewal are already in motion. Domestic institutions are strengthening, public expectations are rising, and international partners demand higher standards. In this ecosystem, the Albanian diaspora is not only influential but essential.

With strategic engagement—through voting, advocacy, civic support, professional expertise, and cultural influence—the diaspora can accelerate Albania’s democratic development and help build a fairer, more transparent political future.

Albania stands at a crossroads. The diaspora has the numbers, the knowledge, and the global presence to help guide it toward the right path.