Prof. dr. Bahtijar Kryeziu/

Rëndësia e studimit të problemeve në fushën e onomastikës, ishte dhe mbetet temë e pakapërcyeshme dhe me shumë interes për shkencat albanologjike, si dikur, ashtu dhe sot e nesër, jo vetëm nga studiuesit e huaj, siç ishte dikur (më tepër për interesa të tyre), po sidomos nga studiuesit tanë, për zbardhjen e të vërtetës shkencore për popullin dhe vatanin tonë.

Fakti i zbulimeve të vendeve të ndryshme në tërthoret tona edhe këtë vit (2023), siç ishte rasti i zbulimit të moshës së madhe mbi 8500 vjet të fshatit Lin, afër qytetit të Pogradecit, të më të vjetrit në Europë; zbulimi në Ulpianë i mozaikut të kishës së Justinianit me mbishkrimin DARDANIA etj., pos atyre që tanimë janë vërtetuar se janë shqip e të shqipes, si: Shtip nga Astibo, Sharr nga Scardus, Shkodra nga Scodra, Shkupi nga Scupi, Nish nga Naissus etj., vetëm sa na e plot mendjen edhe më tepër, se studiuesit tanë kanë pasur të drejtë dhe arsye të forta që të merren me studime në këtë fushë, siç ishin te ne, ndër të parët, Profesor Eqrem Çabej në shtetin amë dhe profesor Idriz Ajeti, këndej kufiri, e që shumë onoma të të cilit i kemi bërë objekt studimi në këtë punim.

Veprimtaria shkencore e profesor Idriz Ajetit kap një gamë të gjerë çështjesh: nga fusha e historisë së gjuhës, e dialektologjisë, e etimologjisë, e ballkanistikës, e onomastikës mesjetare dhe të mëvonshme, e kontakteve të shqipes me gjuhët fqinje, e njësimit të gjuhës letrare, e normimit të shqipes dhe të kulturës së gjuhës etj. Por nga e tërë kjo punë e madhe e këtij kolosi, ne këtë radhë po veçojmë studimet e profesor Ajetit në fushën e onomastikës, të kësaj disipline mjaft komplekse të gjuhësisë, e cila tek ne zuri të bëhet objekt studimi që nga vitet e 60-ta të shekullit të kaluar, për dallim nga të huajt, të cilët, pikërisht në mungesë të studiuesve tanë, shfrytëzuan onomastikën edhe për interesa të tyre e në dëm tonin (fjala është sidomos për ata sllavë), që përmes “objektivitetit shkencor” të studimit dhe shpjegimit të onomave të ndryshme (si fosile të paleontologjisë njerëzore) të Ilirikut të dikurshëm, të Kosovës së sotme dhe të tërthoreve të tjera të gjeografisë shqiptare, të caktojnë, jo vetëm fatin por edhe “shtëpinë tjetër” të shqiptarëve.

Se ç’rëndësi ka kjo disiplinë shkencore shumëdimensionale (toponimi, antroponimi, patronimi, oronimi, hidronimi, bionimi (zoonimi dhe fitonimi), odonimi (emërtimet e rrugëve, të shesheve e autostradave) etj., po zëmë në gojë një mendim të akademik Gjovalin Shkurtajt, i cili, për rëndësinë e saj, thekson: “Onomastika ka qenë gur themeli e lëndë e parë me rëndësi parësore në të gjitha hulumtimet e shqyrtimet historiko-gjuhësore rreth iliro-shqiptarëve, së pari, për albanologët e huaj, pastaj (në hullinë e tyre e me përmasa përherë e më të gjera) edhe për studiuesit shqiptarë”. Andaj, jo rastësisht, onomastika ka tërhequr interesimin edhe të prof. Ajetit, duke qenë i bindur se kjo disiplinë ka qenë dhe mbetet “një nga argumentet themelore ku mbështetet teza e autoktonisë së popullit shqiptar, e cila ka si korolar pranimin e burimit të shqipes nga ilirishtja jugore. Këtë tezë, të përfaqësuar … nga prof. E. Çabejt, do ta mbështesë edhe I. Ajeti duke nxjerrë në pah argumente që flasin në të mirë të saj e duke provuar se pohimeve kundër kësaj teze u mungon mbështetja qoftë historike, qoftë gjuhësore” – thotë profesori tjetër nga Tirana, profesor Emil Lafe. Kështu që, jo pa të drejtë mund të themi se “onomastikës shqiptare i kanë kushtuar rreshta të shumtë dy mjeshtrit e mëdhenj të historisë së gjuhës shqipe: i ndjeri prof. Eqrem Çabej në Tiranë…, dhe prof. Idriz Ajeti në Prishtinë…”. E thotë parimi i vjetër i të gjitha shkencave: “Themeluesit vijnë në fillim, përfituesit vijnë më mbas”, pa mohuar këtu, sigurisht, edhe ndihmëtarët e tjerë të kësaj fushe, siç janë: Mahir Domi, Androkli Kostallari, Kolë Luka, Palok Daka, Emil Lafe, Gjovalin Shkurtaj, Seit Mansaku, Rexhep Ismajli, Çlirim Bidollari, Skënder Gashi, Rexhep Doçi, Qemal Murati, Begzad Baliu, autori i këtyre rreshtave dhe shumë të tjerë.

Akademiku ynë, shpeshherë i kreshpëruar, ngrihej si Gjergj Elez Alija kundër atyre bajlozëve, për ta mbrojtur gjuhën shqipe si shenjë kombi, për të treguar fillimet e saj, për të mbrojtur gurët e sinorëve të vatanit tonë aty ku e kishin vendin denbabaden, e jo të shkuljes së atyre gurëve e të korrigjimit të mezhdave të shqiptaro-iliro-pekllazgëve, për t’ju bërë qejfin karpatxjinjve. Pikërisht onomastika ishte dhe mbetet ajo disiplinë shkencore e cila dokumenton të vërtetën shkencore të çdo populli, përkatësisht autoktoninë dhe kufijtë e shtrirjes së tij, në kohë dhe hapësirë, si dje ashtu dhe sot.

Në kohën kur po dalin të dhëna të reja shkencore, si dëshmi se shqipja është ndër 3 gjuhët më të vjetra të kontinentit tonë (e një moshe më të madhe se 6000 vjet); zbulimi i toponimit më të vjetër në Europë (siç po thuhet për fshatin Lin buzë liqenit të Ohrit, afër qytetit të Pogradecit); zbulimi në Ulpianë i mozaikut të kishës së Justinianit me mbishkrimin Dardania etj., vetëm sa dëshmohet edhe më tepër autoktonia e shqiptarëve në këto troje e më gjerë, të cilit problem i kanë mëshuar studiuesit tanë me përgatitje e dije të lartë, të cilëve ua kanë pasur lakmi edhe studiuesit më në zë evropianë e përtej tyre.

Në këtë rrafsh, Akademik Idriz Ajeti, përmes një vargu çështjesh gjer vonë edhe të diskutueshme: historike, antropo-gjeografike e sidomos gjuhësore, për shumë toponime, patronime e antroponime, mbështetur në metoda të rrepta dhe objektive shkencore, me prova të pakundërshtueshme tregon të vërtetën dhe lashtësinë “e popullit tonë dhe të gjuhës së tij në trojet e veta që i banon sot e ku ka banuar dikur, së paku që nga antikiteti”. Po t’i sjellësh në mend toponimet mesjetare të Malit të Zi, Bosnjë e Hecegovinës dhe të Kosovës, si: Pantalesh, Barzan (Bardhan), Bankeq (nga ban+keq), Butidosi (Bytydosi nga një emër vëllazërie – bythëdosë), Lazorci të rrethit të Kuçit; ose edhe Leshkoviqi, Vjedushi, Bardiqi, Kuçi (një fshat me këtë emër përmendet edhe në lindje të Vlorës, që lidhet me fjalën kuq – i kuq, lat. cucceus, e që prof. Idrizi, duke e prekur edhe një herë këtë thotë se më shumë ka të ngjarë të lidhet me apelativin kuç – “vorbë, kuth” i ngulitur në një vend, që i përgjigjet vorbës e vorbëtinës, se sa me apelativin i kuq), e që sipas nesh, nuk përjashtohet mundësia as e prejardhjes së Kuçit, si nahije që ishte, nga një emër vetjak i fisit të madh shqiptar Kuçi, i shtrirë në disa tërthore: Kuçi (Berat), Kuçi (Thesprotia), Kuçi (Vlorë), Kuçi si patronim në Kosovë, si mbiemër “Petrus Kuç” pranë Tuzit etj.; pastaj disa toponime të nahijes së Kelmendit, si Liqeni, Shpaja me katundet: Gjonoviq, Leshkoviq, Kolemade (Golëmadhe – gojëmadhi); Keqi, Shpihja, Bukmir (Bukëmirë), Rogami, Bushat (analog me Nënshat te Shkodra) në nahijet e Hotit dhe të Piperit; komuna Burmazoviq (Burmaza – burrë i madh); fshati Butmir – Budmir/e (nga shqip botë e mirë) në fushën e Sarajevës; Ligatiqi, Ligate e të tjera, të pranuara, të sqaruara e të shpjeguara drejt e mirë nga profesor Idrizi, përmes ligjeve fonetike historike të shqipes, na dalin të gjakut e të mishit të shqipes. Madje për dy emrat e fundit (Ligatiqi dhe Ligate), profesori ynë, nuk pajtohet as me Lirak Dodbibën, i cili këtu shihte një “i lig” si bazë, duke u mbështetur në cilësinë e vendit, kurse profesor Idrizi këto i shpjegon me të drejtë nga një bazë lag (tokë e lagët) + sufiksi i vjetër i shqipes –atë: lagatë > lëgatë > ligatë.

Profesor Ajeti, në punën e tij shkencore e kishte parim: studimin e dokumenteve, përfshirë: gjurmimin, qëmtimin, mbledhjen, analizën dhe më në fund botimin e rezultateve, duke marrë në sy karakteristikat e jashtme dhe të brendshme të të dhënave, por edhe duke dhënë vlerësimet për to. Kështu që, në bazë të të dhënave të siguruara, ai pohon se edhe emrat: Tanush, Gjin, Progor, Bukur, Shin, Vitan, Gal, Lesh, Gjon, Tole, Lekë, Kolë, Pepa, Gegë, Bardo, Gjec, Kolsh, Bushat, Lulo, Mazarak, Pal, Dukë etj., nuk kanë prejardhje sllave e që, pothuaj, të gjithë janë emra shqiptarë. Kësisoj, ndër të tjera thekson profesor Ajeti, nuk kanë mbështetje shkencore dhe bien poshtë pohimet e disa historianëve borgjezë, se gjoja shqiptarët erdhën në Kosovë nga fundi i shek. XVII dhe fillimi i shekullit XVIII, pasi që prej këndej u shpërngul elementi serb. Madje, duke ju referuar pikës 6, njërës nga dymbëdhjetë pikat e Veigandit, se “po të kishin banuar shqiptarët gjithmonë ku banojnë sot, emrat e vendeve që dihen prej kohës së vjetër, duhej të kishin pësuar edhe ata zhvillimet fonetike të shqipes”, profesor Ajeti, pikërisht duke u mbështetur te ato toponime antike, më bindshëm se kudo tjetër, gjen shpjegimin e tyre vetëm me anë të shqipes, siç kanë thënë edhe dijetarë të tjerë, si Jokli, Çabej etj.

Këtu do të përmendim vetëm disa topikë, tanimë të pranuar shkencërisht, si: Naissus – Nish; Scardus – Sharr, Scupi – Shkup; Astibos – Shtip; Scodra – Shkodër; Lissus – Lesh (Lezhë).; Drivastum – Drisht; Dyrrachium – Durrës; Drinus – Dri-Drin; Barbanna – Buenë; Mathis – Mat; Isamnus – Ishmi etj., ose edhe topoleksemën Rogami (që gjendet në truallin e Shqipërisë Veriore si dhe në trevat e Malit të Zi), që është një formim sekondar i përftuar relativisht vonë me zgjerim sufiksal rogë + ame, formuar nga fjala shqipe rog(ë) “vend në mal, i mbuluar me bar dhe pa drurë, rrah” – siç shprehej edhe dijetari ynë i shquar profesor Eqrem Çabej.

Një papajtueshmëri profesor Ajeti shpërfaq edhe për qytetin bregdetar Vlonë – Vlorë, që sipas tij, është një formë toponimike që ka rrjedhur pas ligjeve fonetike të shqipes e jo sipas një trajte sllave (Aulon), siç e mendojnë Veigandi, I. Popoviqi e ndonjë studiues tjetër. Praninë e shqiptarëve në viset e tyre të banimit, gjithnjë sipas profesor Idrizit, e dëshmojnë edhe emërtimet: Shkumbin, Qafa e Prushit (nga Pirustae, Perustae); emri i qytetit të Ulqinit (nga një emër i lashtë Oulkinion) etj.

Profesor Idriz Ajeti, me erudicionin që e karakterizonte, me punën sistematike dhe të kujdesshme, me interpretimet e sakta gjuhësore, me metodat më rigoroze shkencore dhe gjykimet e mprehta prej dijetari të rrallë, i është rrekur edhe një numri toponimesh me prejardhje shqiptare, ku dje ka jetuar ose jeton edhe sot ky popull, si: toponimi Dushka (te Sibovci, të cilin G. Elezoviqi e sheh me luhatje si fjalë shqipe, për të cilën profesor Ajeti thotë se është emërtim me prejardhje nga gjuha jonë: nga dushk që rrjedh nga një trajtë e hershme *durshk); ashtu si edhe Kudrina – shënuar te Fjalori i G. Elezoviqit (fshat në Drenicë – nga shqip kodër, kodrinë); fshati Plepishtë (po te Fjalori… – nga fjala shqipe plep + sufiksi i vjetër i serbishtes –ishte); Troja – trualli, afër fshatit Svinjar (Frashër), që vjen nga fjala e shqipes truall, pl. troje; Brinje (Brinjë, emër katundi në mes të Tivarit dhe të Ulqinit) – fjalë e mbarë gjuhës, që nuk mund të ndahet nga pjesa anatomike bri-ni : bri-ri. Sipas dijetarit tonë edhe toponimet Kunje, katund mes Tivari e Ulqini, i pranishëm edhe në vise të tjera, duhet parë nga fjala shqipe kunj, ashtu si edhe emërvendet Shtek, Shteke (Šteci), Zashtek etj., që lidhen me rrënjorin e gjuhës sonë: shteg, shtek, përveç te toponimi Zashtek ku ndeshim edhe parafjalën za- parafjalë sllave.

Edhe toponimet Suka (kodër në kufi të Zagaraçit dhe të Bjelopaviliçeves; Sukeza (shqip Sukëza) lagje në Zagaraçin e Poshtëm janë fjalë me prejardhje shqipe: nga çukë, ashtu sikurse edhe Firza që do kërkuar te fjala e shqipes Firza (fier, fir); pastaj toponimi Guraja në fshatin Zhilivodë, të cilin toponim, që më parë edhe G. Elezoviqi e kishte paraqitur të shqipes, të cilin mendim e përkrah edhe profesor Idrizi, ose edhe emrat e fshatrave: Lopari (nga shqip lopë), Fundena (nga fund + prapashtesa e shumësit (e)na), i pari në rrethin e Kuqit, kurse i dyti te Drivasi (Drishti) etj. Me etimologji shqipe dalin edhe toponimet e Krajës: Briska (nga shqip brisk), Livare (nga shqip livare, katarakt, ujëvare), emri i paralagjes Gurza (nga fjala shqipe gūr + sufiksi –za, që ka karakter zvogëlues si edhe te shumë fjalë të tjera), ndërkaq toponimin Ombla, të cilin disa gjuhëtarë, ndër ta edhe profesor Çabej, e kishin shpjeguar nga fjala shqipe ãmbël, profesor Idrizi, për hir të së vërtetës, e sheh të etimonit sllav: ãblŭ, që do të thotë burim.

Po edhe patronimet e antroponimet: Šoći (shqip Shoqi), emër vëllazërie i fisit të Lubotinës; Zogović në Mal të Zi (nga shqip zog); Zotović në Hercegovinë (nga zot); Zonjići (nga shqip zonjë, geg. zojë); pastaj Burmaz/ović (shqip burrë i madh), Lekić (Lekë), Perendija (shq. perëndi): Prentaš, Prentino, Prentići, Prentovići (nga Prend, nganjëherë edhe Prenk); emrat etnikë të këtij krahu: Đin (Gjin), Đonovići (nga Gjon); Bridje, Bridjaši (nga forma e shumësit breg – huazim nga serbokroatishtja) etj., dëshmojnë për elementin mjaft të vjetër shqiptar në këto anë. Këto shpjegime të profesor Ajtit sikur dëshmojnë se ai e tumirte një shprehje të akademik Shaban Demirajt, se “njeriu duhet të flasë e të shkruajë me mend në kokë dhe këmbë në tokë”.

Gjurmë tona dhe thërrmija gjuhësore me origjinë shqiptare, thotë profesor Idrizi, vërtetohen edhe nga burime historike, si te këta emra të vjetër vëllazërie të Zetës: Mataguzhët te Podgorica (1335) e te Mahina Bregdetare (1435), Malonshiqët (Malonsi) në Luginën e lumit Zeta, por megjithëkëtë profesori e pranon se ka edhe një numër emrash të krishterë të përbashkët për të dy grupet etnike, si: Nikola, Andreja, Lazar, Gjorgj, Stepan, Dimitër, Petër, Mihal etj., të cilët vështirë dallohen sipas përkatësisë së tyre, ose ka edhe raste “ku prindërit mbajnë përzierje emrash shqiptarë, kurse bijtë dhe vëllezërit kanë emra karakteristikë serbë.

I prirë kurdoherë nga e vërteta shkencore, profesor Idriz Ajeti nuk bën përpjekje që çdo emërtim dhe me çdo kusht ta paraqesë me etimologji të shqipes. Le të përmendim, sa për ilustrim, vetëm disa emra “relativisht të rinj – nga periudha e mesjetës të cilët profesori i sheh të etimonit kryesisht sllav, si: Prizreni, Prishtina, Peć – Pejë”; sish me prejardhje latine: Zhur – Zhuroviq (1367) në Mal të Zi ose katundi Shur, Zhur, një fshat te Prizreni, i cili duhet të lidhet me këtë të parin; Bjeshkët e Nemuna (oronim me dy emra: i pari shqip, tjetri serbisht – Prokletije); pastaj toponimi Bajgorë (fshat në Krahinën e Shalës te Mitrovica, i formuar si kompozitë, nga dy emra gjuhësh të ndryshme me të njëjtin kuptim: turq. bayir “mal, rrafshnaltë, breg, kodër” dhe serb. gora, po me kuptimin “mal, malësi, pyll”, nga i cili topik kemi edhe patronimin Bajgora, të cilën onomë profesor Çabej e sheh te baza e fjalës bajgë (balëgë) me sufiksin pronor –or, -ore. Ne besojmë se këto toponime janë si rezultat i një jete në kontakte shekullore me popujt e ndryshëm të Gadishullit Ballkanik, e që kjo fqinjësi ka krijuar bashkëpërkime, përngjasime, barazime dhe zhvillime paralele edhe në onomastikë.

Nuk janë të rralla rastet kur prof. I. Ajeti, në trajtimin e çështjeve nga fusha e onomastikës, del edhe jashtë orbitës mbarëshqiptare, duke shprehur kozmopolitizmin e tij në hetimin, shpjegimin ose edhe në mbështetjen e disa mendimeve të drejta, pavarësisht përkatësinë e studiuesit, siç është rasti në përkrahjen që i bën Pavle Iviqit për shtrirjen e elementit etnik sllav edhe jashtë Ballkanit: të një Bistrice, të një Rudniku; të një Lipovice edhe në Gjermani; duke e lidhur emrin e qytetit Graz të Austrisë me një Gradac (sllav); ashtu si i ka parë Iviqi edhe disa toponime të Rumanisë me etimologji sllave, si: Bistrica, Crasna, Lipova; toponimet sllave në Hungari: Budin e Peshta, Peçuj, Velika Kanizha, Estergon, Dombovar, Solnik, Vesprem, Çongrad etj.; ose edhe disa të tjera në Greqi, për të cilat profesor Idrizi thotë se po të përjashtohet greqishtja, në vështrim vjen vetëm prejardhja shqipe e tyre, si: Gardhiqi, Kriekuqi, Hundëkuqi etj. Mbështetur në këto të dhëna, na duket se profesor Ajeti, nuk kishte qëndrim prej “puristi” për ndryshimin e emërtimeve të huaja në Kosovë, pavarësisht prejardhjen e tyre. Në studimet e tij, parim kryesor kishte objektivitetin shkencor të dëshmuar edhe në veprën e tij “Për të vërtetën shkencore”.

Por, a vlente ky kriter e parim edhe për kuazi-shkencëtarët sllavë të sojit të Selishqevit, Veigandit, Skokut, Ivan Popoviqit, Atanasije Urosheviqit e të tjerëve studiues të këtij kalibri? Ndoshta dhe po, po të mos ishte në radhë të parë, pena e mprehtë e kurorës së gjuhësisë shqiptare dhe e ballkanologut të rrallë – dr. Eqrem Çabejt si dhe e patriarkut e klasikut të albanistikës e ballkanistikës – Idriz Ajeti. Si mund të shpjegohen ndryshe qëndrimet e A. M. Selishçevit në veprën e tij “Slovenskoe naseljenie v Albanii”, pos si gënjeshtra të veshura me petkun e “të vërtetës shkencore”, kur, ndonëse pa shkelur Shqipërinë, duke gjykuar vetëm nga të dhënat e disa hartave, thotë që shumica e emrave në Shqipëri janë me etimologji sllave, edhe pse të tilla dalin nja 1000, kur dihet se vetëm fshatra në këtë vend ka rreth 3000, ose pohimet e Urosheviqit në veprat: “Novobrdska Kriva Reka 32” dhe “Toponimi Kosova”, ku gati të gjitha vendbanimet e Rrafshit të Kosovës, Llapit, Gallapit, Siriniqit dhe të Moravës së Poshtme i paraqet të gurrës sllave e shqiptarët ardhës në këto troje.

A nuk nënkupton kjo qëllimin djallëzor-shovinist për realizimin e detyrave që kanë pasur shkencëtarët propagandistë serbë: të urdhëruar nga institucionet shtetërore, të organizuar nga ato shkencore e të këshilluar nga institucionet religjioze, për të paraqitur një gjeografi emërvendesh krejt tjetër e me këtë edhe mohimin e prejardhjes së gjuhës shqipe e të autoktonisë së shqiptarëve në këto tërthore, të cilat qëndrime, më se një herë i paraqitën, përveçse në vepra, edhe në tubimet e tyre “shkencor”, edhe në organet më të larta partiake e shtetërore, siç ishte edhe rasti në Kongresin IX të LK-së të Serbisë, të mbajtur më 1982, në të cilin kongres, po në mes të Beogradit, profesor Idrizi me reagimin e tij individual dinjitoz, të guximshëm dhe të vendosur – siç thotë akademik Rexhep Ismajli, ua dha përgjigjen e merituar të gjithë atyre të cilët çështjen shqiptare më me qejf e shtrembërojnë sesa ta paraqesin çfarë ka qenë ose çfarë është në të vërtetë.

Qëndrimin e tij prej shkencëtari të rysur, profesor Ajeti e përvijoi edhe në polemikat e zhvilluara me Petar Zhivadinoviqin, dr. Jovan Deretiqin, akademik Sima Qirkoviqin (me të cilët nuk ishin pajtuar as edhe kroati prof. dr. Radoslav Katiçiq e ilirologu i njohur dr. Aleksandër Stipçeviq) në mbledhjen e 46 të Redaksisë Qendrore të Enciklopedisë së Jugosllavisë (1982), kur shkruhej për ne e, profesori ynë nuk kishte heshtur as ndaj shkrimeve të njëanshme dhe kuazi-shkencore të gazetarit të gazetës “Politika” të Beogradit, Sava Dautoviqi, e sa e sa të tjerëve. Se ndihmesa e profesor Ajetit, në të mirë të kombit e vatanit, të arsimit, kulturës e shkencës nuk kishte të ndalur, dëshmohet edhe te një intervistë, 4 vjet pa mbyllur sytë, dhënë Agjencisë së lajmeve “Presheva jonë”, të datës 14 shkurt 2015, ku la një porosi të madhe, se “Shqipëria jonë, toka jonë, është deri në Nish”, një amanet ky që tërheq vëmendjen e të gjithë atyre që sot po vendosin për Kosovën (e në të vërtetë ende po luajnë me Kosovën), duke vendosur kufirin te Konçuli, në njërën anë, te Ibri në anën tjetër, te Debelldei në jug, e pa Çakorrin e para pak vitesh që e kishim ne, në anën perëndimore të Kosovës, për të vazhduar bisedimet me Serbinë për ndarjen edhe të një cope toke të Kosovës me pasuri të mëdha natyrore.

IV. Për veprimtarinë dhe punën e tij shkencore kolosale që ka bërë profesor Idriz Ajeti, siç u tha në punimin që paraqitëm këtu, institucionet shtetërore, ato arsimore e shkencore, e kanë shpërblyer dhe nderuar shumë herë, për të gjallë, me çmimet më të larta të kohës. Dekorimi i fundit, për profesor Idrizin, në mos gabofshim, ishte i presidentit Fatmir Sejdiu, pa harruar atë të ish-kryetarit të ndjerë të Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, dekoruar më 9 qershor 2003, me “Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit”, për nder të 125-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, e që ish-nxënësit dhe kolegët e tij e kujtuan me shënimin e 60, 70, 80, 90-vjetorit të lindjes së tij, organizuar nga Instituti Albanologjik i Prishtinës, me rastin e 95-vjeorit në Gjilan, në 100 vjetorin e lindjes, organizuar nga IA kur edhe ju dhurua libri “Rrapi shekullor – Akademik Idriz Ajeti” (Prishtinë, 2017) i dy bashkautorëve (B. Kryeziu – B. Baliu (fjalët e ngrohta e miradije të ish-nxënësve të tij e të studiuesve të tjerë, jo vetëm këtu, janë shpërblimet, dekorimet, pranimet, urimet e pse jo edhe falënderimet më të mëdha dhe më të sinqerta ndaj dhe për akademik Idriz Ajetin – themelvënësin e gjuhësisë së re shqiptare, shkencëtarin i cili nuk u bë shkencëtar, por lindi i tillë – siç do të thoshte profesor Mahir Domi.

Dhe krejt në fund: për kontributin e dhënë, tani kur profesori ynë nuk gjendet mes nesh, është nder që akademikut Idriz Ajeti t’i ngrihet një shtatore, ose së pakut një bust në Topallën e tij të lindjes, (se në Medvegjë është më vështirë), apo në Bujanoc a Preshevë. Derisa dy autorët e librit për profesorin, e sollën bibliotekën e tij në Bibliotekën “Fan S. Noli” të Gjilanit, natyrisht, sipas testamentit që kishte lënë bashkëshortja e profesor Idrizit – zonja Hajrije, dhe tani, autoriteteve të Luginës së Preshevës ju mbetet që për këtë vepër të propozuar të veprojnë e jo të ngurrojnë.

Miku i profesor Ajetit, profesori i njohur tiranas, Emil Lafe, në letrën e tij me rastin e ndarjes së

profesorit nga kjo botë, shkruan: ”Idriz Ajeti do të mbetet në kujtesën e brezave si përmendore e gjallë e fisnikërisë së shpirtit, e burrërisë dhe e mençurisë së kombit shqiptar”. Në fund, falënderojmë përzemërsisht dhe një herë Akademikun e Nderin tonë, Mësuesin e mësuesve tanë, bardin e rrallë ndër ne, për punën dhe veprën e madhe që na la, me bindje të thellë se Ai, me të drejtë, ka siguruar vendin në Panteonin e burrave të pavdekshëm të kombit shqiptar dhe urojmë:

I qoftë i lehtë dheu i Kosovës martire që mbulon trupin e Tij – bjeshkë, por pa u harrua emri dhe vepra e Tij për jetë e mot!

L i t e r a t u r a:

Akademik Shkurtaj, Gjovalin, Onomastikë dhe etnolinguistikë, Tiranë, 2015.

Prof. Lafe, Emil, Akademik Idriz Ajeti – personalitet i shquar i shkencës dhe jetës shoqërore (kumtesë me rastin e përurimit të veprës së akademik Idrizz Ajetit, Gjilan, 16 tetor 2012.

Akademik, Shkurtaj, Gjovalin, Vepra e cituar, fq. 12-13.

Intervist dhënë Agjencisë “Presheva jonë”, 14.2.2015 (ku profesor Ajeti shprehet: “Shqipëria jonë, toka jonë, është deri në Nish”).

Gazeta prestigjioze “New York Times”, 25.8.2014 (https://www.albinfo.at/new-york-times-shqipja-nder-tri… me-te-vjetra-ne-bote/).

Gazeta “Tema”, Tiranë, 28 korrik 2023 (https://www.gazetatema.net/…/revista-prestigjoze-gjuha…).

Gazeta Metro, 12.8.2023.(Në mozaik është shkrimi i dedikimit të Perandorit Justinian dhe Perandoreshës Teodora për kishën më të madhe të kohës që u zbulua rishtas. Në mbishkrim theksohet DARDANIA.

Ajeti, Idriz, Vepra 4, AShAK, Prishtinë, 2001.

Ajeti, Dr. Idriz, Studime gjuhësore në fushë të shqipes I, “Rilindja”, Prishtinë, 1982.

Plasari, Prof. dr. Aurel – Injac Zamputi, Gazeta “Panorama”, 28 prill 2016 (http://www.panorama.com.al/injac-zamputi-themeluesi-i…).

Blaku, Mr. Murat, Veprimtaria shkencore e akademik Idriz Ajetit, (Parathënie te vepra: Studime gjuhësore në fushë të shqipes I, “Rilindja”, Prishtinë, 1982, 29-30.

Ajeti, Idriz, Vepra 5, AShAK, Prishtinë, 2002.

Ajeti, Dr. Idriz, Studime gjuhësore në fushë të shqipes I, “Rilindja”, Prishtinë, 1982.

Ajeti, Akademik Idriz, Njësia brenda ndryshimeve ka vlerë absolute, “Gjuha shqipe”, nr.1, Prishtinë, 1987.

Ajeti, Akademik Idriz, Për të vërtetën shkencore, ASHAK, Prishtinë, 2006.

Baliu, Dr. Begzad, Demitizimi dhe standardizimi i onomastikës së Kosovës”, Tiranë, 2006.

Neçaj, Sokol, Toponimet sllave në Shqipëri, “Gazeta Express”, 1.10.2020.

Kryeziu, Prof. dr. Bahtijar (Konferencën Ndërkombëtare, organizuar nga Agjencia e Zbatimit të Gjuhës Shqipe), Shkup, 29-30 shtator 2022.

Akademia e Shkencave (Qendra e Enciklopedisë Shqiptare), “Kosova në vështrim enciklopedik”, “Toena”, Tiranë, 1999.