s p – Page 47 – Dielli

Akademia e Hajdutërisë…

November 12, 2025 by s p

Shyqyri Fejzo/

Me Veselin, shokun tim të fëmijërisë dhe shkollës, kishim vite pa u parë. Më në fund, një ditë përplasëm pallat dhe këmbët na cuan drejt e tek kafene “Skifteri”.

-Po ku je more Zarif? Nga je zuzarisur kaq kohë?

– Unë në Greqi. Po ti o shejtan, nga ke buditur?

-Në Italinë fqinjë. Po si e ke kaluar në Greqi? Kam dëgjuar se kanë qënë të rreptë me ne shqiptarët…

-Ashtu është, sidomos fillimi. Faleminderoj gjyshin unë që më vuri emrin Zarif. Me shkronjën e parë të emrit, jam prezantuar Zyfer, Zylyf, Zike, Zeqo…

-Hë! Tëpkë si unë në Itali, Vesel, Vasil, Vangjel, Vezir…

-Po ty me gjithë këto Z. nuk të kapi ndonjëherë ajo astonomia?

-A,a,a! Ishim njëherë mbi 50 shqiptarë dhe po kalonim me traget në Rio për në Patra. Na kapi policia. Po regjistronin emrat. Një thoshte se quhej Kristo, tjetri Vangjel, një Maqo e tjetri Thimaq. -Po ti?-mu drejtuan mua. –Unë quhem Zarif.- thashë. -Si, si? Pa përsërite dhe njëherë.- Zarif e kam emrin që ma kanë vënë kur linda. -u them me zë të lartë.

-Dil andej.- bëri me dorë njëri nga policët.

Erdhi një polic që dukej se ishte shefi.

– Ju të gjithë do të ktheheni mbrapsht. Pse, sot e gjetët ju të ndërroni emrat, Kristo e Vangjel? Zarifi që nuk na gënjeu, të shkojë të punojë ku të dojë…

I futëm një të qeshur gurgulluese që bëjnë emigrantët e sapo takuar dhe porositëm kafetë. Ai ekspres të shkurtër, siç e pinte në Itali dhe unë të famshmen Frape. Fshat e zanat i thonë asaj fjalës. I krisëm një bisdë, në fillim degë më degë e më pas Veseli puliti sytë, rrufiti gllënjkën e fundit të kafesë e m’u drejtua:

-Mbetëm duke rrahur vithet me themrat o Zarif. Si do bëjmë ne të gjorët? Këtu ka plasur pare e madhe e ne na mbeti kuleta klloçkë. Jemi që jemi, a bisedojmë më shtruar?

-Nuk ta prish Zarifi ty. Po hë! Me çfarë të merremi? Shumë kyçe ka kohë që janë zënë. Me bujqësi e blegtori, ti e shikon, është e kotë… Fjala po sillte fjalën dhe kur zumë fillesh shkollën, Institutet, Akademinë, Veselit i shkëlqyen sytë si maçokut të zi në errësirë. Ai u mendua pak dhe m’u drejtua, duke më rënë e cekur me pëllëmbë tek bryli.

-Unë mendoj të ngremë një Akademi…-Në kohën që po qitakste se si e prita unë këtë propozim, mori frymë thellë, perëndoi sytë nga kulla më e lartë që ishte ndërtuar kohët e fundit dhe vazhdoi:-ti me siguri je kurioz të dish për këtë nismë…

-Po. Nuk të marr vesh fare për çfarë e ke fjalën.

–Jam menduar shumë për të. Të ngremë një akademi të Hajdutërisë.-tha psherëtiu, dhe ngjante si ai që kishte pasur një barrë të rëndë mbi shpinë dhe tani e kishte vendosur mbi një mur guri dhe po shlodhej.

– Akademi sikur dëgjova që the, apo jo?-pyeta me zë pak të ulët afër të mekurit, pa ia ndarë sytë.

-Po, po. Akademi. Asaj i ka ardhur rradha. Më dëgjo me vemendje. Kam ditë që e mendoj dhe kam punuar për të. Po të prisja të bisedojmë, të vendosim dhe mos e zgjatim më tej. Do të jap kopjet e programit, rregulloren e brendëshme të funksionimit të saj, kursantët, kushtet, mësimdhënia, vlerësimi, financimi i ngritjes, etj. Studjoi, diskutojmë dhe të hidhemi në veprim. Mjaft kemi humbur kohë. -Kaq tha Veseli dhe që poshtë tavolinës mori një çantë të zezë mbushur dingëz me dosje e shkresa e ma ngjiti tek dora.

-Nesër, mendoj nga ora 10.00 vimë këtu e zemë atë tavolinën atje në qoshe ku nuk na bezdis njeri dhe diskutojmë e vendosim…

Duke ikur për në shtëpi me goxha çantë me vete, mendoja se Veseli e blojti për sot karroqen e tij pa menduar për dumen time. Me një frymë ngava këmbët dhe sosa në shtëpi. Shoku i vjetër më porositi që këtë problem të mos e marrë vesh askush, se pastaj do bëhemi kali i belarave. Unë e mbajta fjalën. Asnjë njeri nuk e pa ç’kishin brenda ato letra, po unë nuk kisha porosi mos shkruaj për to në lap-top. Atë natë pothuajse nuk bëra gjumë. Lexoja, rilexoja, i kthehesha atyre kapitujve që kisha merak. Mbaja shënime, lexim, pak gjumë, përsëri edhe njëherë nga fillimi.

Veseli vura re se i kishte zënë shtigjet aq mirë sa nuk kishe nga të kaloje. Veç tabellës së madhe të projektuar të ngritur lart mbi dy hekura të gjatë cilindrike, propozonte në hyrje të Akademisë siluetën e një portofoli shumë të madh prej bronxi, i vendosur kokë poshtë pa asnjë kokërr leku brenda.

Në librarinë e shkollës propozonte librat që kanë kapakë, por faqet mungojnë.

Salla e provimeve quhej “Dhoma e Dyshimeve”.

Regjistri i notave ruhej në kasafortë — dhe të hapet vetëm nga drejtori me gishtin tregues.

Kisha dëgjuar nga gjyshi që ishte ushtarak, se ai i pari i Rusëve të dikurshëm që mbante mustaqe e kapellë ushtarake e që pinte duhan me çibuk, kishte thënë:”Kuadri mbi gjithëçka” Ksisoj u përgatita ti bëj shokut pyetjen me spec: ”Si mendon për kuadrin dhe kursantët që do vazhdojnë Akademinë?” Po, kur e rilexova programin në herën e tretë, pashë që edhe këtë punë qerratai e kishte kopsitur.Lexoj:

Shqipëri: ~4,600 të burgosur (shifër e raportuar rreth Prill 2024 — World Prison Brief / Prison-Insider). Prison Insider+1
Kosovë: ~1,830 të burgosur (të dhëna authoritative raportuar rreth Prill 2023 nga administrata kombëtare / Prison Studies). prisonstudies.org
Maqedoni e Veriut: ~2,605 të burgosur (raportuar 31 Janar 2024 — burime si SPACE/Prison-Insider/Ëorld Prison Brief). Prison Insider+1

E imagjinoja shokun përpara meje, kur do i bëja pyetjen për kuadrin e kursantët, të më kthehej: “Ama të lexuar e paske bërë! A të duhen më shumë se kaq kandidatë për Akademinë?” Dhe, vërtet më doli tëpkë të nesërmen ajo që mendoja e ca më tutje. Në fillim isha shumë skeptic për këtë Akademinë. Kur lexova e rilexova materialet që më dha Veseli, m’u mbush mendja top se kjo pa tjetër mund të bëhej. Tani ai krekosej përpara meje.

–Pse, ku do marrim kontigjentin ne? Ata do të jenë kandidatët e parë që do të mbushin auditorët e Akademisë.?

-Po kjo prurje ka një rrezik të bjerë në të ardhmen-desha ti vë një stërkëmbës mendimit të Veselit.

-O të ngrëntë trurin maçoku i Zengjinesë. A e ke lexuar të gjithë materialin o Zarif? Pa shiko këtu.! Dhe gishtin e kishte vënë në rrjeshtin ku lexohej:”

Shkolla të mbyllura (përmbledhje rajonale)

Shqipëri: Raporte mediatike dhe analizat referojnë se gjatë dekadës së fundit janë mbyllur qindra shkolla 9-vjeçare — një burim vlerëson 295 shkolla të mbyllura në periudhën 2012–2022, ndërsa publikime më të fundit raportojnë 104 shkolla 9-vjeçare më pak në vitet 2020–2024 (të dhëna të përdorura nga mediat kur referojnë INSTAT dhe burime lokale). Citizens.al+1

Kosovë: Artikuj e raporte lokale flasin për rreth ~40 shkolla të mbyllura brenda një dekade (faktorë: emigracioni dhe rënia e lindshmërisë). Për numërzime të sakta sipas viteve, përdor raportet e Ministrisë/Statistikës së Kosovës. gazetaexpress.com+1

Maqedoni e Veriut: Zyra Statistike (State Statistical Office) publikon të dhëna vjetore për numrin e shkollave dhe nxënësve; raportet tregojnë një trend të tkurrjes së shifrave të nxënësve dhe shkollave midis viteve shkollore 2022/2023–2024/2025 (përmbledhje dhe tabelat zyrtare në faqen e tyre). Për numër konkret mbylljesh shiko publikimin e tyre të fundit. stat.mk+1

-Po ku na hynë në punë këto shkollat e mbyllura o Vesel? -Më hodhi një shikim hithër, pastaj buzëqeshi dhe vazhdoi:- Kjo gjendje e shkollave është prurja jonë në të ardhmen i dashur mik. Si mësuesit dhe nxënësit që nuk do të shkojnë në shkollë, a do afrohen nga Akademija?-hodhi pyetjen e epërsisë Veseli.

Mbasi na erdhën kafetë, ekspresi i shkurtër për shokun tim dhe frapeja për mua, bëmë një pushim të shkurtër dhe pastaj të lehtëe të qartë, ja filluam.

Menjëherë kaluam shkaraz disa slogane që do të përdornim në çeljen e Akademisë.

“Dituria është fuqi – por vjedhja është art.”

“Nuk jemi keqbërës, jemi mjeshtra të qarkullimit të sendeve.”

“Ne nuk vjedhim — thjesht i japim sendeve një adresë të re.”

“Shkolla jonë nuk ka laborator kimie — por ka laborator çelësash!”

“Hajduti i mirë nuk kapet — kap veten në pasqyrë dhe i buzëqesh.”

-Këto- tha Veseli-është mirë ti afishojmë në vendet më të dukëshme, ose disa prej tyre t’i vendosim në gojën e folsave ditën e promovimit.

-Slogane interesante. Po të gjitha do i vëmë këto?-lëshova pyetjen unë.

-Pse, çfarë të shqetëson?-M’u kthye Veseli dhe vura re se më kishte ngulur shikimin, si për të zbuluar se ku më rrihte çekani.

-Po, ja. Ky slogani “Nuk jemi keqbërës, jemi mjeshtra të qarkullimit të sendeve.”dhe ky tjetri-“Ne nuk vjedhim – thjesht i japim sendeve një adresë të re.” kam merak se do na duhet kur të argumentojmë në gjykatë nevojën e krijimit të Akademisë.-fola unë.-Veseli mori gjallëri. Sytë i shkëlqyen. Më rrahu supet dhe më shtërngoi fort dorën.

-Tani e kuptova se i ke hyrë me themel krijimit të kësaj vepre që do mbahet mend nga njerëzit, i dashur Zarif.- Si shfletuam gazetat e ditës, shikuam se çfarë ndeshje futbolli ka në darkë, e biseda për kohën që këto vite është bërë “një xanxare e pa parashikueshme”, vazhduam më tej.

Kur shfletuam faqet që flisnin për këto programe kaq analitike, nuk mu ndejt dhe e lëshova një pyetje.

-Aman më qafsh ore Vesel. Mos ke qënë vetë në ndonjë Akademi të tillë në Itali? Vura re se u mblodh pak, pastaj m’u lëshua.

-Ty nuk të falet kur flet kështu. Kjo është Akademija e parë në botë e këtij lloji. Ministria “Diella” dhe kjo Akademi janë të rejat më të fundit në këtë shekull të trazuar. Ai që kërkon, gjen. Po ai që këmbëngul, gjen dhe merr, thotë ajo fjala e mençme. Ne po këmbëngulim i dashur shok i çmuar. Vazhdo, hap faqet e tjera…Ja.ti e ke lexuar “Ligjin Themelor të Akademisë”

– Po. E lexova dhe rilexova.

– Po të lutem cili është neni që të pëlqeu më shumë dhe cili nen duhet hequr?- U kapërdiva dhe po çoja në mendje ato që kërkonte Veseli

.-Neni më i mirë mendoj se është ai me numurin 3 kur thotë për antarsinë …pranohet çdo qytetar që di të hapë një portë pa çelës e një portofol pa zhurmë…ndërsa mbase heqim nga neni 5 pjesën..”kush kthehet duar bosh, përsërit vitin…”dhe pjesën e nenit 7; “Kush kapet duke vjedhur shokun, dërgohet për specializim jashtë shtetit.” Kur dëgjoi mendimin tim Veseli, heshti disa minuta, pastaj m’u lëshua të më përqafojë. Ja ktheva dhe unë.

-Edhe një pyetje kam i dashur.-m’u drejtua duke ma shkuar lehtë dorën në qafë.

-Fol e qesh- e nxita.

-Hë! Përgjigje e kësaj pyetje nuk duron të qeshur se e ka mbytur serioziteti dhe vështirësia. Dua nga ti një emër për rektor të Akademisë që ti ketë të gjitha cilësitë…

-Ah! Vesel, Vesel. E pata njohur një të tillë. Hyje në zyrë me mendjen tënde dhe pasi bisedoje me të, dilje nga zyra me mendjen e tij. U ngjit lart, shumë lart. Ishte jurist po e bënë dhe ministër të financave pa qënë ekonomist. U ngjit akoma më lart, por …ja mbathi…

-E kuptova për kë e ke fjalën. Ti pyet, si ma ke me shëndet gomarin që cofi vjet. Na thuaj ndonjë emër tjetër pa..

-Kjo detyrë kërkon afat, se kur rrëzohen këta lloj, bëhet rrëmujë e zhurmë e madhe. Qoftë larg, po të rrëzohej mbi Akademi dhe të na zinte brenda? Me sa duket, në këtë rast Veseli ishte dakord me mua dhe nuk e çpoi më kacekun e sekreteve për një emrim me përgjegjësi.

-Kur ishim gati të thoshim “hopa” se e kaluam kanalin na ndodhi ajo që nuk e prisnim. Dhe më rëndon në shpirt se më duket e shkaktova vetë me një të flamosur pyetje të shkurtër që bëra.

-O i dashur mik, po për financimet, investimet që janë problemet më të rëndësishme, nuk kemi folur fare.-

-E dija që do ma bëje këtë pyetje. Mos u merakos fare. Aty i kishe të shkruara, po ato ishin me kode dhe nuk i lexoje dot. Kujdesu për ato që biseduam se të tjerat ka kush i bën. Ne trungun e ca degë kemi këtu, po rrënjët i kemi të shpërndara nëpër botë, në të pes kontinentet. Ti do i mësosh kur të vijë koha…

E vura re se Veseli po më dukej si ai që e pret ujët e hollë dhe nuk di ku të shlirohet. Një këmbë e ulte dhe tjetrën e ngrinte. Me sa duket duhet të iknim. I mblodhëm letrat, i palosëm sipas dosjeve dhe i futëm në çantë. Por tamam, kur donim të delnim, dy persona na ndaluan.

-Jemi prokurorë të SPAK-ut. Na e dorëzoni ne atë çantën dhe telefonat. Aty poshtë tek rruga është makina dhe shoëruesit për ju.

Pa e kuptuar po hidhnim hapat me ritmin e tyre. Na krisi belaja në mes të ahirit. Kujtova me njëherë fjalët e gjyshit tim të ndjerë; “Kur ngrihet të kërcejë fukarai, çahet daullja.”

Shyqyri Fejzo-Hamburg-Gjermani Nentor 2025.

“TROJET”, TEMPULL I ARTIT, KULTURËS E TRADITËS SHQIPTARE NË ZVICËR

November 12, 2025 by s p

Ansambli artistik “Trojet” në Zvicër nën drejtimin e themeluesit dhe udhëheqësit artistik Zeqë Gashi përbën një krenari dhe arritje komunitare, kulturore dhe atdhetare në mërgatën shqiptare të Zvicrës në përpjekje për të ruajtur kulturën, traditën dhe trashëgiminë identitare shqiptare në diasporë.

Intervistoi: Sokol Paja

1. Historia e themelimit të Ansamblit “TROJET”

Ansambli i këngëve dhe valleve “TROJET” u themelua më 17 prill 2013 në Winterthur të Zvicrës, fillimisht si degë e Ansamblit “Vatra” – dega Winterthur. Nisma lindi nga dëshira jonë që fëmijët e mërgatës shqiptare të mos humbnin lidhjen me kulturën e vendlindjes dhe të kishin një vend ku të mësonin vallen, këngën, gjuhën, veshjen dhe të bashkoheshin rreth vatrës ku buron bujaria shqiptare. Misioni kryesor i Ansamblit “TROJET” është ruajtja, kultivimi dhe prezantimi i vlerave të mirëfillta kulturore përmes këngëve, valleve, veshjeve, lojërave popullore dhe gjithë trashëgimisë e krijimtarisë tjetër artistike shqiptare.

Themelues të kësaj iniciative ishim unë, Zeqë Gashi, si veprimtar kulturor dhe udhëheqës i grupit, bashkë me vajzën Blearta Gashin, që u kujdes për korrepeticionin dhe organizimin e brendshëm, si dhe koreografin e atëhershëm Arsim Berisha, i cili për rreth 10 vite dha një kontribut të çmuar në ngritjen dhe formësimin artistik të ansamblit. Një mbështetje e vlefshme në atë kohë erdhi edhe nga Ansambli “Vatra” i Bülach-ut, i drejtuar nga z. Nexhmedin Isufi, që na hapi rrugën dhe na përkrahu në organizim.

Më 17 prill 2013 u mbajt audicioni i parë, ku morën pjesë 16 fëmijë dhe disa prindër. Ishte një fillim i ngrohtë dhe plot entuziazëm, ku fëmijët e parë të “TROJET”-eve vinin nga të gjitha trevat shqiptare, duke bërë që emri i ansamblit të përfaqësonte me dinjitet gjithë hapësirën shqiptare. Sot, pas më shumë se një dekade, numri i anëtarëve aktivë ka kaluar 90, ndërsa mbi 500 fëmijë e të rinj kanë qenë pjesë e ansamblit ndër vite.

Kostumet e para të ansamblit u siguruan falë përkushtimit të bashkëshortes sime, Teuta Gashi, e cila prej ditës së parë e deri sot është kujdesur vullnetarisht për veshjet, kostumografinë dhe pamjen e fëmijëve në skenë.

Pas një viti pune të suksesshme, më 5 nëntor 2014, në një mbledhje të përbashkët të kryesisë, u bë pavarësimi dhe riemërtimi i degës në ansambl të pavarur – Ansambli i këngëve dhe valleve “TROJET”.

Që nga ajo ditë, “TROJET” vepron si ansambël i mëvetësishëm kulturor në Zvicër, me mision të qartë: të ruajë, kultivojë dhe prezantojë vlerat e mirëfillta të kulturës shqiptare në mërgatë.

“Ansambli TROJET nuk mban thjesht emrin e tokës sonë – ai mban edhe shpirtin, kujtesën dhe dashurinë për atdheun në çdo hap valleje.”

2. Organizimi dhe puna me fëmijët, rritja dhe formimi i brezave të rinj

Ushtrimet në “TROJET” zhvillohen çdo të premte në mbrëmje, nga dy orë për secilin grupmoshë. Ne nuk mësojmë vetëm hapa vallesh – fëmijët mësojnë për kostumet e trevave shqiptare, për sjelljen skenike, për domethënien e valles dhe për faktin që çdo paraqitje është prezantim i kulturës sonë para publikut.

“TROJET” funksionon në tri grupmosha:

• Grupi i parë: 6–11 vjeç

• Grupi i dytë: 12–16 vjeç

• Grupi i tretë: 16+ (grupi i të rriturve)

Në secilin grup ka valltarë, këngëtarë, solistë dhe recitues. Shumë fëmijë kanë treguar prirje të veçanta artistike për këndim. Mund të veçoj këtu Marisa Mutezin, e cila ka vazhduar shkollimin në muzikë dhe ka sjellë këngë të veta, si dhe Eliza Zeqirin, që në moshë të re ka ardhur me këngë origjinale dhe po ecën me sukses në skenën muzikore.

Prania e Bacës Shaq në ansambël është një pasuri shpirtërore. Me lahutë dhe këngë kreshnike, ai e lidh brezin e ri me rrënjët më të thella të trashëgimisë sonë.

Në koncertet tona marrin pjesë edhe interpretues monologësh e këngëtarë gruporë, kështu që programi ynë nuk është vetëm vallëzim, por një mozaik i plotë i kulturës shqiptare.

Në fund të çdo muaji, nën drejtimin e Albulena Gjotës, zhvillohet programi edukativ “Këndi i Diturisë”. Ky aktivitet ka për qëllim që fëmijët të mos vijnë vetëm për valle, por edhe për njohuri kulturore, historike, gjuhësore e poetike, duke zhvilluar edhe vetëbesimin e tyre.

3.Grupi artistik dhe krijimtaria skenike

Repertori dhe puna artistike e “TROJET”-ve zhvillohet nga grupi artistik i brendshëm i ansamblit. Për këtë pjesë janë përgjegjës Donjeta Gashi, Ensar Morina dhe Leotrim Gashi. Ata përgatisin vallet, mbajnë disiplinën artistike, përshtatin programet sipas moshave dhe sigurojnë që ansambli të ketë gjithmonë skenë të pastër e program të denjë.

Për krijimtari të reja dhe vepra koreografike më të mëdha bashkëpunojmë me koreografen e mirënjohur Suzana Drenica, e cila sjell rregullisht koreografi që pasqyrojnë bukurinë e folklorit tonë.

Në këtë punë janë të përfshira edhe valltaret e rritura të ansamblit – Eriona, Nora, Melisa, Emira e të tjera – të cilat mbikëqyrin grupet më të vogla, ndihmojnë në prova dhe ruajnë disiplinën artistike.

4.Një familje shpirtërore

“TROJET” nuk është vetëm ansambël, por një vendtakim i përjavshëm i komunitetit. Këtu fëmijët rriten me vetëbesim, me ndjenjë përkatësie dhe me dashuri për atdheun, gjuhën dhe kulturën. Shpesh në skenat tona paraqiten tri gjenerata së bashku – dhe kjo është pasqyra më e bukur e asaj që duam të arrijmë.

Një falënderim i veçantë u takon prindërve që i sjellin fëmijët rregullisht, kryesisë së ansamblit dhe grupit punues që e mbajnë këtë tempull arti e kulture gjallë tash më shumë se një dekadë.

5.Aktivitetet kryesore dhe e ardhmja

Gjatë këtyre viteve, ansambli “TROJET” ka marrë pjesë në shumë koncerte dhe ngjarje kulturore në Zvicër dhe Evropë. Çdo vit në kalendarin tonë janë të fiksuara së paku tre koncerte të mëdha:

• Koncerti i 28 Nëntorit, Dita e Flamurit

• Koncerti i 17 Shkurtit, Dita e Pavarësisë së Kosovës

• Koncerti festiv i muajit mars, kushtuar grave dhe nënave shqiptare

Për festat kombëtare, programet tona janë pa hyrje, në nderim të dëshmorëve të kombit dhe sakrificës së atyre që bënë të mundur lirinë dhe pavarësinë e atdheut në Shqipëri e Kosovë. Përveç koncerteve tona, çdo vit marrim 3–4 ftesa për të përfaqësuar kulturën shqiptare në aktivitete të komunitetit zviceran.

Kemi pasur ftesa edhe për festivale ndërkombëtare në Tunizi, Tuz, Vlorë dhe Gjirokastër, por jo gjithmonë kemi mundur të marrim pjesë për shkak të angazhimeve shkollore të fëmijëve.

Një nga paraqitjet më të rëndësishme ka qenë pjesëmarrja në Festivalin Amerikano-Shqiptar në SHBA, ku “TROJET” u paraqit me program të pastër shqiptar. Në këtë fundjavë, jemi pjesëmarrës në Festivalin Mbarëkombëtar në qytetin e Lozanës (CH).

Synimi ynë është të vazhdojmë të jemi një adresë e sigurt e kulturës shqiptare në Zvicër dhe t’i japim brezit të ri një model të qartë se si mund të jesh i integruar, pa u shkëputur nga rrënjët.

6.Çmimet dhe vlerësimet

Gjatë veprimtarisë sonë jemi nderuar me shumë mirënjohje e falënderime nga institucione shqiptare në Zvicër, nga komunat ku veprojmë, si dhe nga përfaqësues të institucioneve të Kosovës. E vlerësojmë në mënyrë të veçantë përkrahjen e konsullit të Republikës së Kosovës në Zvicër, si dhe përkrahjen morale e institucionale të shteteve të Kosovës dhe Shqipërisë. Falënderim i veçantë u takon mediave që veprojnë në Zvicër, veçanërisht portaleve Albiinfo, SAM24, HelveticALForum dhe shumë të tjerave që kanë pasqyruar me dashamirësi punën tonë. Një falënderim i posaçëm për TVSH, RTK dhe AlbRadio CH, që promovojnë vlerat e ansamblit në programet e tyre kulturore.

Megjithatë, për mua çmimi më i madh është kur shoh fëmijët që dalin në skenë me flamur dhe prindërit që lotojnë nga gëzimi.

7. Përpjekjet për ruajtjen e trashëgimisë kulturore

Çdo program i Ansamblit “TROJET” përbëhet nga valle të trevave shqiptare, këngë burimore, recitime dhe prezantim i kostumeve. Ne ruajmë mënyrën e veshjes, karakterin e krahinës dhe ritmin origjinal – që fëmijët të kuptojnë se nuk po ndjekin thjesht një kurs vallëzimi, por po bëhen bartës të një trashëgimie.

“TROJET” ka pasur gjithmonë edhe rol vetëdijesues. Përmes programeve tona kemi përcjellë mesazhe patriotike, kemi përkujtuar festat kombëtare dhe kemi krijuar atmosferë bashkimi mes mërgimtarëve.

8.Rritja e patriotizmit te fëmijët

Mund ta them me bindje se puna kulturore e ansamblit ka ndikuar fuqishëm në forcimin e ndjenjës kombëtare te fëmijët dhe të rinjtë. Ata e flasin më shumë gjuhën shqipe, njohin simbolet tona, e ndiejnë flamurin dhe kuptojnë pse festohet 28 Nëntori, pse 17 Shkurti është ditë e shenjtë, pse këndohet për Drenicën, Rugovën e Çamërinë. Për fëmijët që lindin në Zvicër, këto nuk janë të dhëna që vijnë vetvetiu – dikush duhet t’ua mësojë me dashuri, dhe “TROJET” e bën pikërisht këtë çdo javë.

“TROJET” është shndërruar në tempull të artit dhe kulturës shqiptare në Zvicër – një vend ku rritet dashuria për atdheun përmes këngës, valles dhe traditës. Në një kohë kur rreziku i asimilimit dhe harresës është real, “TROJET” qëndron si një dritë që ruan gjuhën, zakonet dhe identitetin kombëtar. “Këtu fëmijët mësojnë të jenë shqiptarë me shpirt e me krenari.”

9. Kush është Zeqë Gashi

Jam bashkëshort i Teutës dhe baba i katër fëmijëve. Me bashkëshorten time kemi rritur fëmijë të edukuar kombëtarisht, të lidhur me rrënjët e tyre dhe me dashuri për artin shqiptar. Atdhedashuria ka qenë gjithmonë pjesë e jetës sonë familjare – e kemi jetuar, jo vetëm folur për të.

Kam dashur artin dhe kulturën shqiptare që në fëmijëri. Besoj se kultura është mënyra më fisnike për ta ruajtur kombin tonë, sidomos në mërgatë. Patriotizmi për mua fillon në familje – me gjuhën, me historinë, me ruajtjen e traditës. Ai vazhdon në shoqëri, me punë të ndershme dhe me dashuri për njerëzit. Të punosh me nder, të mos harrosh rrënjët dhe t’i përcjellësh këto vlera brezave që vijnë – kjo është mënyra ime për ta dashur atdheun.

Këtë frymë e kam bartur edhe te “TROJET”. Ansambli është bërë pjesë e jetës sime, një familje e madhe shpirtërore ku të vegjël e të rritur punojmë me përkushtim e dashuri. Krijimi i “TROJET”-ve ka qenë një mision personal e shoqëror për të ruajtur kulturën dhe identitetin tonë në zemrën e Zvicrës.

Puna në “TROJET” është vullnetare, por e mbushur me shpirt. Falënderim i përzemërt për kryesinë aktuale të ansamblit: Taip Zeqiri, Blerim Bunjaku, Albulena Gjota, Blerim Qollaku, Hamim Xhemaili dhe Bubekir Morina, si dhe udhëheqësit artistik Ensar Morina, Donjeta dhe Leotrim Gashi.

Falënderim i veçantë për bashkëpunëtorët e viteve të para – Arsim Berishën, që për 10 vite dha kontribut të madh artistik, si dhe Petrit Bytyqin, Fazli Zuzakun, Xhevdet Jahiun, Merita Pajazitin dhe Sami Kuqin, për kontributin e tyre të çmuar në ngritjen e ansamblit.

Në këtë rrugëtim kemi pasur pranë intelektualë, diplomatë, krijues e miq të shumtë që na kanë mbështetur me dashuri.

Me ta ndajmë të njëjtin qëllim: të ruajmë dhe promovojmë kulturën shqiptare në mërgatë, me besim se rrënjët e një populli janë gjuha dhe kultura e tij.

10. Fjalë përmbyllëse

Në Ansamblin “TROJET” ndihemi krenarë që prej më shumë se një dekade jemi bërë tempull arti e kulture për fëmijët tanë në Zvicër. Misioni ynë është i qartë: ta ruajmë, ta kultivojmë dhe t’ua përcjellim brezave gjuhën, këngën, vallen dhe identitetin shqiptar. Faleminderit prindërve, fëmijëve, mediave dhe sponsorëve që na kanë përkrahur në këtë rrugëtim. “Të punojmë që të na vlerësojë e ardhmja.”

Panairi i Librit, zemra e kulturës shqiptare

November 12, 2025 by s p

Bujar Leskaj/

Sot, më12 nëntor 2025, në Pallatin e Kongreseve në Tiranë, hap dyert Panairi i 28-të Kombëtar i Librit, ngjarja më e madhe kulturore e vitit, që bashkon botues, shkrimtarë, përkthyes, studiues dhe lexues nga gjithë hapësira shqiptare.

Panairi i Librit është prej vitesh zemra e kulturës shqiptare, një hapësirë ku fjala e shkruar merr jetë dhe ku njeriu rikthehet te vetja, përmes leximit. Këtë vit, panairi vjen me një mision të qartë: të ringjallë dashurinë për librin dhe të mbrojë kulturën e shkruar në një kohë të mbushur me zhurmë, urrejtje dhe sipërfaqësi.

Në një realitet shpesh të zymtë e të përditshëm, libri mbetet streha më e sigurt e mendimit të lirë.

Siç thotë nobelisti Mario Vargas Llosa:

“Një popull që nuk lexon, manipulohet shumë lehtë. Një shoqëri me lexues të letërsisë është më e lirë, më demokratike dhe më kritike.”

Megjithatë, pasionit për librin shpesh i mungon mbështetja. Politikat shtetërore për librin në Shqipëri vijojnë të jenë të plogëta, pa mbështetje financiare e pa vizion afatgjatë. Kreu i Shoqatës së Botuesve, Petrit Ymeri, në një konferencë për mediat, theksoi se shumë shtëpi botuese janë përballur me rënie të prodhimit letrar: “Ka botues që nuk kanë asnjë libër të ri, disa vetëm 1–2 tituj, dhe shumë pak që arrijnë të botojnë dhjetëra vepra. Rënia e numrit të botimeve lidhet drejtpërdrejt me mungesën e mbështetjes shtetërore.”

Megjithë këto sfida, Panairi i 28-të i Librit mbetet një manifest i shpresës dhe e krijimit. Të shtunën do të ndahen çmimet për më të mirët e vitit, për autorin, përkthyesin, librin studimor dhe librin për fëmijë, si dhe dy çmime të veçanta nga ambasadat e Francës dhe Polonisë.

Në fjalët e pavdekshme të Ismail Kadaresë, “Ndërgjegjja jonë ka nevojë për librat”, ky është mesazhi që përçon edhe këtë panair: libri si kujtesë, si ndërgjegje dhe si udhërrëfyes drejt një kulture më të lirë e më të ndritur.

Ju ftoj të vizitoni stendën e Shtëpisë Botuese “Plejad”, të studiuesit Ndriçim Kulla, për të njohur nga afër botimet më të reja të Shtëpisë Botuese “Plejad”, si dhe dy botimet e mia të fundit: “për/në Kuvend (Shkrime dhe Diskutime Janar 2021-Dhjetor 2022)” dhe “në Kuvend (Shkrime dhe Diskutime Janar 2023-Mars 2025)”.

Suksese të gjithë krijuesve, përkthyesve, botuesve dhe lexuesve shqiptarë!

Le të mbetet ky panair një thirrje për të lexuar më shumë, për të menduar më thellë dhe për të besuar më fort në forcën e kulturës sonë.

Dita e Veteranëve, – Përkujtojmë shqiptarët që shërbyen me nder në Ushtrinë e SHBA

November 11, 2025 by s p

Nga Rafail Floqi

Çdo vit, më 11 nëntor, amerikanët ndalojnë për të nderuar burrat dhe gratë që kanë shërbyer në forcat e armatosura të Shteteve të Bashkuara. Dita e Veteranëve është një moment reflektimi dhe mirënjohjeje për të gjithë ata që kanë mbrojtur lirinë, kanë ruajtur paqen dhe kanë mbajtur gjallë idealet mbi të cilat është ndërtuar Amerika. Në historinë e saj, kjo ditë kujton sakrificat e miliona ushtarëve, oficerëve dhe punonjësve civilë, burra dhe gra nga të gjitha kombësitë që përbëjnë vendin. Sipas të dhënave të 14 prillit 2025, në SHBA ka 15.8 milionë veteranë, nga të cilët gratë përbëjnë 11.6 përqind. Gratë kanë shërbyer më shumë se dyqind vjet në ushtrinë amerikane, dhe të gjithë veteranët e Luftës dhe të Ushtrisë nderohen në këtë ditë, pa dallim kombësie apo gjinie.

Mes komuniteteve të ndryshme, shqiptarët e Amerikës mbajnë një vend të veçantë. Që nga fillimi i shekullit të kaluar, shqiptarët që u vendosën në SHBA treguan dashuri të thellë për atdheun e ri, duke dhënë jetën dhe shërbimin e tyre për mbrojtjen e tij. Një traditë e fortë patriotizmi u shfaq që me brezat e parë të emigrantëve. Rreth 80 vjet më parë, Fan Noli theksonte se shqiptarët i kishin një borxh të madh Amerikës për ndihmën e dhënë në sigurimin e Pavarësisë. Shumë shqiptarë u inkuadruan në ushtrinë amerikane dhe disa dhanë jetën për këtë vend. Historiani Viron Prodani ka dokumentuar emrat e 4,973 shqiptarëve që luftuan gjatë Luftës së Parë Botërore dhe të 3,441 shqiptarëve që shërbyen gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo tregon një angazhim të vazhdueshëm dhe të madh të komunitetit shqiptar për vendin që i pranoi.

Ndër shqiptarët që shërbyen me nder në ushtrinë amerikane, disa kanë lënë gjurmë të paharrueshme. Sotir Noke ishte ndoshta shqiptari i parë që u rekrutua dhe mori pjesë në Luftën e Parë Botërore në Francë. Van Sotir Christo ishte shkrimtar dhe oficer në Luftën e Dytë Botërore dhe më vonë u propozuar për ambasador në Shqipëri. Jorgji Josifi, pilot amerikan, u vra në Normandi gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndërsa Spiro Kosta u dallua në këmbësorinë amerikane për guxim. Llambi Qiriazi luftoi në Evropë dhe u dekorua me medalje nderi, ndërsa koloneli Llazar Papen mori pjesë në beteja të përgjakshme të Luftës së Dytë Botërore. Shumë të tjerë, si Spiro Koço, James dhe George Pashko, Stevo Dhimitri, Pandeli Jovani dhe Paul Prifti, shërbyen në fronte të ndryshme dhe dalluan për trimëri dhe përkushtim.

Kontributi i shqiptarëve nuk kufizohet vetëm në luftime. Pilotë amerikanë të aviacionit aleat realizuan sulme kundër forcave gjermane në Shqipëri dhe siguruan furnizime për Luftën në vend. Një rast i veçantë ishte shpëtimi i 30 ushtarakëve amerikanë të mjekësisë, të cilët ranë aksidentalisht në Çestije të Elbasanit në nëntor 1943 dhe kaluan 68 ditë në Shqipëri para se të imbarkoheshin për në Bari. Këto ngjarje lidhin historinë shqiptare dhe atë amerikane në mënyrë të veçantë dhe tregojnë mikpritjen e jashtëzakonshme të popullit shqiptar.

Disa veteranë amerikanë që kanë shërbyer në Shqipëri, si Agnes Jensen Marhgarich dhe Lloyd Smith, vizituan vendin në vitet 1995-1996, ku u pritën në Ministrinë e Mbrojtjes dhe vizituan vendet ku kishin shërbyer gjatë Luftës së Dytë Botërore. Agnes Jensen, e cila atëherë kishte 83 vjet, e konsideronte Shqipërinë si atdheun e saj të dytë dhe më vonë botoi kujtimet për kohën e Luftës në Shqipëri. Ajo u nderua edhe në SHBA si veterane e Luftës, duke treguar lidhjen e fortë historike dhe emocionale midis dy vendeve.

Pas Luftës së Dytë Botërore, shqiptarë të rinj vazhduan traditën e shërbimit në ushtrinë amerikane. Gjatë Luftës në Vietnam, disa individë u dalluan për trimëri dhe sakrificë. Në dekadat e fundit, shqiptarë-amerikanë kanë shërbyer në Irak dhe Afganistan, duke përfaqësuar krenarinë e dy kombeve. Emra si Kolonel Edmond Dosti, Major Kreshnik Dedvukaj, Ervin Dervishi dhe Gentian Marku tregojnë guxim dhe sakrificë të lartë; Dervishi ishte shqiptari i parë që u vra në Irak në vitin 2004, ndërsa Marku humbi jetën gjithashtu në nëntor 2004 si pjesë e marinës amerikane. Këto shembuj tregojnë se kontributi i shqiptarëve në ushtrinë amerikane vazhdon edhe sot dhe krijon një trashëgimi të paharrueshme.

Marrëdhëniet midis popullit shqiptar dhe SHBA u forcuan më tej gjatë viteve ’90, kur Amerika luajti një rol vendimtar në ndalimin e tragjedisë humanitare në Kosovë. Ndërhyrja e NATO-s nën udhëheqjen amerikane në vitin 1999 shpëtoi mijëra jetë dhe përforcoi lidhjet midis komunitetit shqiptaro-amerikan dhe ushtrisë amerikane. Sot, fëmijë shqiptarësh që mbërritën në Amerikë pas këtyre ngjarjeve vazhdojnë të shërbejnë në ushtrinë amerikane, duke ndjekur shembullin e brezave të mëparshëm.

Në çdo qytet me shqiptarë — nga Bronksi në Nju Jork, Detroit, Boston, Filadelfia, Çikago apo Arizona — Dita e Veteranëve shënohet me ceremoni dhe nderime. Familjet vendosin flamuj amerikanë pranë fotografive të veteranëve të tyre, ndërsa organizatat komunitare, si Federata “Vatra”, Lidhja Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe shoqata lokale të veteranëve, mbajnë aktivitete përkujtimore, duke treguar historitë e brezave të shërbyer dhe duke ruajtur trashëgiminë për brezat e rinj.

Për komunitetin shqiptaro-amerikan, Dita e Veteranëve ka një kuptim të thellë shpirtëror. Ajo simbolizon mirënjohjen ndaj lirisë dhe nderimin për sakrificën. Shumë familje kanë ardhur në Amerikë duke ikur nga luftërat, diktaturat dhe persekutimet, dhe përjetojnë në mënyrë të veçantë çmimin e lirisë. Shërbimi në ushtri është për ta një mënyrë për të shprehur falënderim ndaj vendit që u dha strehë, dhe një deklaratë se komuniteti shqiptar është gati të mbrojë vlerat që dikur e shpëtuan.

Veteranët shqiptaro-amerikanë vazhdojnë të jenë frymëzim për brezat e rinj, duke ndarë historitë e tyre në shkolla dhe aktivitete komunitare. Ata kujtojnë se liria nuk është dhuratë, por fiton përmes sakrificës dhe përkushtimit. Brezat e rinj ndjekin shembullin e tyre, duke ruajtur lidhjen mes identitetit shqiptar dhe përgjegjësisë qytetare amerikane. Guximi i tyre, përkushtimi ndaj detyrës dhe dashuria për lirinë janë shembuj të gjallë të asaj që do të thotë të jesh qytetar i denjë i Shteteve të Bashkuara.

Në këtë Ditë të Veteranëve, ndërsa Amerika përkulet me respekt para të gjithë atyre që kanë shërbyer, ne u kushtojmë një nder të veçantë shqiptarëve që kanë veshur uniformën e ushtrisë amerikane. Sot dhe çdo ditë, themi me krenari dhe mirënjohje: faleminderit të gjithë veteranëve — amerikanë dhe shqiptarë — për shërbimin, sakrificën dhe besnikërinë ndaj lirisë. Falënderime dhe nderime për të gjithë veteranët tanë!

SHQIPTARËT DHE EURO-INTEGRIMI I MAQEDONISË QË U SHPALL SI SYNIM I PËRBASHKËT, POR U SHNDËRRUA NË PROJEKT ME BARRË TË PABARABARTË

November 11, 2025 by s p

Sa më shumë shqiptarët e trajtonin Perëndimin si fat historik dhe garanci ekzistence, aq më shumë një pjesë e elitave maqedonase e shihnin atë si proces që duhej kontrolluar, modifikuar dhe zvarritur. Nëse shqiptarët flisnin me gjuhën e idealit, elitat maqedonase flisnin me gjuhën e interesit. Nëse të parët besonin se integrimi do të shndërronte shtetin në hapësirë të barazisë qytetare, të dytët e përdornin integrimin si makijazh politik për të shmangur transformimin real.

Nga Prof.dr.Skender ASANI

Në historinë moderne të Maqedonisë, euro-integrimi nuk ka qenë kurrë vetëm një proces teknik; ai ka qenë projekt identiteti, akt legjitimimi dhe shpesh instrument i pushtetit. Por pas kësaj fasade të retorikës evropiane, janë shfaqur dy realitete të kundërta: njëri idealist, që e pa Evropën si horizont emancipimi dhe barazie; tjetri pragmatik, që e përdori atë si mburojë për ruajtjen e status quo-së së brendshme. Kjo dykuptimësi e procesit ka prodhuar një histori kontradiktore, ku shqiptarët u shfaqën si shtytës të pandalur të orientimit perëndimor, ndërsa elitat maqedonase si administruese me hezitime, kalkulime dhe frikë nga barazia e brendshme që Evropa nënkupton.

Në këtë lojë të gjatë të perceptimeve, shqiptarët nuk hynë si spektatorë, por si garantë të kursit perëndimor. Ata investuan më shumë se kushdo tjetër në arkitekturën e këtij orientimi nga Marrëveshja e Ohrit e deri te anëtarësimi në NATO, duke mbajtur mbi supe peshën e reformave dhe stabilitetit, shpesh në dëm të vetvetes. Subjekti politik shqiptar që lindi nga Marreveshja e Ohrit nuk ishte thjesht një parti; ishte kolona e shtetit, ura midis paqes dhe transformimit, garancia që Maqedonia do të qëndronte në kursin euro-atlantik. Por ky mision, sa historik aq edhe tragjik, pati një kosto ekzistenciale: sa më shumë ky subjekt mbronte proceset shtetërore, aq më shumë zvogëlohej politikisht; sa më shumë siguronte paqen, aq më shumë akuzohej për stagnim; sa më shumë gar synonte Perëndimin, aq më shumë rrezikonte të mbetej pa vend në brendësinë e tij. Historia, në mënyrë ironike, i ndëshkon ata që mbajnë urën, para se të kalojnë mbi të.

Kështu, euro-integrimi, që u shpall si projekt i përbashkët, u shndërrua në projekt me barrë të pabarabartë. Shqiptarët investuan besim, energji dhe durim; elitat maqedonase shpesh investuan taktika vonese, krizash të simuluara dhe premtime që zhdukeshin në mjegullën e tranzicionit. Integrimi u përdor për të shtyrë reformën, jo për ta përshpejtuar; për të mbuluar asimetrinë, jo për ta shëruar atë. U krijua një doktrinë e heshtur: “stabiliteti sot, barazia nesër” por “nesër” u bë formula e përhershme e mosbarazisë.

Shqiptarët nuk e sfiduan asnjëherë orientimin perëndimor; ata sfiduan padrejtësinë brenda tij. Sepse një shtet nuk evropianizohet duke u njohur nga Brukseli, por duke njohur vetveten në frymën e vlerave të Evropës: në respektin për barazinë, në reciprocitetin e të drejtave dhe në dinjitetin qytetar të paprekshëm. Kjo është arsyeja pse euro-integrimi i Maqedonisë sot nuk mund të matet vetëm me nënshkrime marrëveshjesh, por me sinqeritetin e brendshëm për ta bërë shtetin pjesë të Evropës së vlerave, jo vetëm të Evropës së institucioneve.

Dhe sot, kur procesi integrues përplaset me lodhjen politike, me rikthimin e nostalgjive sllave dhe me instrumentalizimin e retorikës evropiane për qëllime të brendshme, bëhet e qartë se rreziku më i madh nuk vjen nga jashtë, por nga brenda: nga mungesa e vullnetit për ta bërë Perëndimin pjesë të ADN-së institucionale të shtetit.

Kjo është koha për ta thënë me zë të lartë: Evropa nuk është më premtim i ardhshëm, është provim i tashëm. Dhe Maqedonia nuk mund të kalojë këtë provim duke ruajtur logjikën e vjetër të dominimit etnik e institucional. Shqiptarët e kanë dhënë provimin e tyre me stabilitetin, me besimin, me përkushtimin ndaj kursit perëndimor. Tani është radha e tjetrit, e shtetit, që ta provojë se nuk kërkon integrim për legjitimitet të jashtëm, por për transformim të brendshëm.

Sepse pyetja nuk është më: “A do të shkojmë drejt Perëndimit?”, por: “A do të guxojmë të bëhemi Perëndim brenda vetes?”

Nëse kjo pyetje mbetet pa përgjigje, atëherë procesi euro-integrues rrezikon të shndërrohet në një referendum moral për të ardhmen e shtetit: midis idealit që frymëzon dhe politikës që devijon; midis Perëndimit si fat dhe instrumentalizimit të tij si alibi. Dhe në këtë referendum të heshtur, shqiptarët për të disatën herë në histori do të jenë përsëri busulla që e mban anijen në drejtim, edhe atëherë kur spiranca e së vjetrës përpiqet ta ndalojë lëvizjen.

Ky është alarmi i kohës: Euro-integrimi nuk është më strategji; është provë ekzistence.
Dhe kush dështon ta kuptojë këtë, rrezikon të mbetet jo vetëm jashtë Evropës, por edhe jashtë historisë.