s p – Page 63 – Dielli

Republika e Absurdísë vulosur nga Marash Mirashi

November 7, 2025 by s p

Frano Kulli/

Më 1907 Fishta i boton satirat e deriatëherëshme në vëllimin “Anzat e Parnasit”, siç dihet. Po se ç’ndjesi e vlerësim kishte Fishta për ato, posë të tjerash na e bën me dije edhe një ndodhi e shënuar e kohës.

Ngjarjen na e përshkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: “Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç’muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara ku ndaloi vaporri. Kur hime n’lunder për me ardhë në qytet [Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesora e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t’entuzjasmuem per “Oso Kuken” [Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. N’ket kohë Atë Fishta e pveti:”Po per “Anza t’Parnasit”, monsinjore, shka thojshin… “… Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret.

Unë e solla këtë shembull para jush, të dashur miq, për t’i pri nji qasjeje, që përkon me takimin tonë edhe pse i bindur se çdo krahasim çalon. Unë, kam tri dekada e gjysë që e lexoj poezinë e Marash Mirashit dhe e lexoj përtej miqësisë sime me të, sikundërse e ndjek me po të njëjtin rrespekt e dashuri publicistikën e tij, e cila ka ecë pa u ndalë një korsi krejt të përveçme nëpërmjet një hapësire të blertë plot jetë, prej fiks tri dekadash. Por prej një viti e këndej, kur ai pati sjellë në shtëpinë tonë botuese romanin e tij “Brirët”, jam ndje për një çast në pezullínë që të shkakton një e papritur e fortë, fort e gëzueshme. Poeti dhe publicisti, prej një vendi të dallueshëm ku tashmë gjindej në hierarkinë e poezisë moderne dhe të letrave shqipe bashkëkohore përmes dy zhanrreve të sipërpërmendura, na suprizon së fundi me satirën e tij. Tani mbasi ka kaluar fiks një vit botimi i romanit “Brirët”, do të ishte modesti e tepruar e autorit, po edhe e imja si botues sikur të thonim vetëm se është mirëpritur a ka qenë i suksesshëm. Feed back-u (reagimet) që kemi përftuar prej tij është i përmasave përtej sa thashë; jo vetëm se është vlerësuar me çmim në një prej konkurseve kombëtare më prestigjoze që bëhen sot në Shqipëri, por ajo është çmuar si njëra prej veprave më të mira letrare të zhandrrit të prozës së gjatë satirike, kaq pak e lëvruar në letërsinë tonë bashkëkohore. E vetëmjaftueshme kjo për ta shënuar poetin e talentuar e publicistin par exellence edhe si një lëvrues-mjeshtër të kësaj gjinie.

“Vula” është një romani tij i dytë satirik ku një vulë bëhet epiqendra e një komedie politike. Republika e Absurdisë shfaqet si një laborator grotesk, ku personazhet luftojnë jo për ideale, po për një copë metali që vulos më shumë imagjinatën sesa realitetin.

-Në Republikën e Absurdisë, logjika nuk kishte më vlerë- citon diku autori-E,me të vërtetë, në një qytet ku bashkëjetojnë kullat, pallatet mjerane të një kohe të shkuar dhe thashethemet, kishin me qenë shtrati e sfondi i denjë pamor e thelbësor i një republike të kësisojshme. Me humor të mprehtë, dialogje të një çmendurie të ëmbël dhe situata që shpesh ngrihen dhe bien si skena të një teatri absurd,”Vula” është një reflektim komik dhe tragjik i politikës së sotme ku absurdi është ligj dhe grotesku normalitet. Që mbartet prej personazhesh, që po kështu thirren me emra komikë, Baz Gardhi, Sul Moka, Belo K, deputeti Jeniçer Vakia, Eduardo, moderatori Çun Hasi, Blind Kuku; analistë Star Kolonja, Armend Shijaku, Niko Leci, vetë ajo Eli Libovari, gjuhëtari absurdolog Pal Karadushi . Që të gjithë navigojnë nëpër detin e boshit; flasin pa mendim dhe mendojnë pa fjalë. Ase emrat e Selive diplomatike: Ambasadat e Rraboshtës Ambasada e Rrogozhinës, Principata e Ishullit të Sazanit, Vatikani Ballkanik…

Njësoj thirret struktura qeveritare imagjinare, e Partisë së iluzionit demokratik, gjithashtu po kaq komike me ministra në heshtje, pa shpallje publike; Ministër i Iluzioneve të Integrimit, Zëvendësministër për Rrëfimet Heroike , Sekretar Shteti për Ëndrrat e Shkurtra me Efekt të Madh, studiues i gjuhës absurdishte etj. Neologjizma që e përmbushin romanin me plot konotacion sarkastik. Personazhe të tillë komikë, duke livruar (lëvizur) e jetuar në një terren flù po kaq komik, krijojnë për lexuesin ndjesi e frymë fluturake plot nënqeshje e përqeshje. Po edhe me ndjesi dhimbjeje në skutat e shpirtit, që mbajnë vulën e sarkazmës së thellë. Çka kishte me qenë edhe thelbi i një letërsie të mirë të kësaj gjinie. Dhe autori e ka arritë këtë pa u ndjerë fort në nevojë t’i krijojë këto gjendje me fantazinë e tij; ato ia dhuron realiteti i përjetuar përimtësisht. Kjo nuk është thjesht një histori, është e tashme që po ngjet, është diagnoza e një sistemi që ka humbur logjikën, por jo aftësinë për spektakël. Dhe spektakli është sa gazmor aq edhe drithërues.

Dhuntia e spikatur shkrimore e Marash Mirashit veç sa e luçidon farsën e vëzhguar, i heq asaj skorjen e ndryshkun me mjetet e tij stilistike me të cilat e ka pasuruar përvoja e gjatë krijuese me përdorimin e përpunimin me art të fjalës. Boshi i gjithë asaj çfarë ndodh mbushet figurshëm me fantazinë mjeshtrore përshkruese të autorit: Kompjuteri nuk punonte, jo nga mungesa e energjisë, po e arsyes për të funksionuar; zëdhënësja zyrtare e njohur për artikulimin pa përmbajtje, kasaforta qesh me të dy…Diku tjetër: Sipas teorive, minjtë i paraprijnë transformimit. Kur miu hyn, historia del. Dhe kjo e fundit ka filluar të lëvizë…Ky nuk është një duel mes dy burrash. Është një duel mes dy boshllëqeve.

“Në Selinë e Lanës, me një kaçavidë dhe përkrenare… Dhjetëra burra me mburoja dhe shpata përpiqeshin të hynin brenda. Selia e partisë kthehet në manastir politik. Juli lutet përpara kasafortës, doktori është nisur për luftë.” Kështu flet me vete Lideri i interjereve të Selisë, ku ruhet vula, ajo copa metalike e kthyer në bestyt. Kurse Doktori, dikur njeriu që vuloste historinë, sot endet pas një cope metali, si një fantazmë që kërkon të rikthejë veten në skenën e të gjallëve. Dhe VULA-bestyt shetit në sqepin e një Zogu ORAKULL, si dëshmi se mitet as nuk shiten as nuk blihen.

Duke ndjekë hullinë e leximit a nuk të vjen këtu një asosacion (bashkëshoqërim) ndjesish e përjetimesh estetike të kohës moderne me satirën e epërme të Servantesit të shekullit të 17, “Don Kishoti” i të cilit është ndër perlat e pakontestuara të letërsisë botërore të kësaj gjinie ? E që autorin e radhit ndër lëvruesit më në shenjë të kësaj gjinie edhe këndej Fishtës; Dritëroit, Dionis Bubanit, Hyskë Borobojkës (Qamil Buxhelit), Kolë Jakovës, Pëllumb Kullës e Paulin Selimit a përpjesëshëm edhe me ndonjërin prej romaneve të Stefan Çapalikut.

Vetëmjaftueshëm për tu ndjerë i suksesshëm.

LIBRI NË DORËN E STATUJËS DHE SHKOPI…

November 6, 2025 by s p

– Mbresë nga Visar Zhiti -/

Ai vuri librin në dorën e bronztë të statujës, në dorën tjetër ishte shkopi, – i bronztë dhe ai. S’e di si i shkrepi, por po aq befasisht më pëlqeu gjetja, ai veprim. Sikur donte të thoshte që poezia duhet, edhe statujat i bën më të gjalla, që sa të shkretë do të ishin njerëzit pa poezi… edhe gurit i duhet… poezinë duhet të dish ta gjesh e ta çosh… është për kudo…E doja atë statujë. Është një lypës nga njëra anë dhe ëngjëll nga ana tjetër. Torba bëhet flatër. Kam treguaf për atë dhe herë tjetër…

Me Jani Gjonin e kishim lënë që ta pinim kafenë bashkë dhe ai erdhi te bari, ndërkaq unë i dhashë librin që kisha sjellë për atë dhe i thashë se ishte i pari nga miqtë në Chicago që ia firmosja, por dhe është i pari mik që njoha këtej para shumë vitesh e më pas ai më njohu dhe me të tjerë e si të thuash më futi në atë rutinën shqiptare të grupit, të bisedave miqësore për librat si fillim, që kalonin menjëherë dhe në politikë, se çfarë bëhej në Shqipëri e ç’duhet të bëjë lidershipi atje, opozita, po edhe në SHBA e botë, bankat, astrofizika sot, AI, artikujt deri në bezdi gazetave, hatërmbetjet, vajtjet në grup në Starbucks, vazhdimet atje, etj, etj. Jani thotë se e ka kult miqësinë dhe shokun dhe di të qëndrojë besnik.

Dolëm të shëtisnim pak, ditë e bukur nëntori, me atë ar vjeshtor rrugëve dhe unë e çova andej nga kisha “Saint Mary of the Lake and Our Lady of Lourdes” për të parë atë statujën e Timothy Schmalz te sheshi para që e pëlqej shumë, – i thashë, – ku lypësi dhe ëngjëlli janë një i vetëm dhe shkruhet “Ji mirëpritës”.
Do bënim një selfie dhe Jani i vuri librin në dorë statujës, sikur ajo po e mbante vetë me dëshirë. Libri në piedestal. Shkonin bashkë: bronzi dhe fjala, torba e lypësit dhe poezia, flatra dhe ëndrra…

ZËRI I TIM ZOT FAN NOLIT

Po shkopi i statujës? Është thjesht për t’u mbështetur në ato shtegëtimet pelegrine, ai shkop bronzi që statuja duket se e shtrëngon fort si besën, si urtësinë ku mbështetet.
Befas te shkopi m’u shfaqën rripa lëkure, litarë, sikur mbinë në tufë dhe u bë kamxhiku. Dhe m’u ndërmend poezia e Nolit, “Krishti me kamxhikun”:

Çdo i shenjt’ ideal, çdo shtëpi
Perëndie
Ishte bërë dyqan
dhe pazar tregëtie:
Kush fitonte më tepër, ay ishte usta,
Dhe kush nukë plaçkitte
ish krejt budalla…

I ka vuajtur dhe Noli shqiptarët e vet, patjetër dhe më shumë, i ka parë në Shqipëri deri në parlament dhe më lart, po edhe larg e pranë, në “Vatër”, prandaj ka dhe këtë strofë kësisoj në poezinë e tij:

Merr-e prapë kamçikun, –
Shën Pjetri u përgjeq, –
Se përndryshe kjo punë na del
mos më keq.
Përkëdhel’ u kurrizin
dhe do t’të besojnë,
Vraj-i, shtypi, dhe shtrydhi,
dhe do t’adhurojnë”.

Tani a do të duhej prapë ky inat dhe kjo thirrje? Ky shkop mefaforik? Mbase më shumë. Edhe në SHBA? Po pse jo? Do të duhej një shkop ashtu…t’ja merrnim statujës, se Jani i dha librin.
Dhe kërcënueshëm, por me dashamirësi, në mënyrë parodike, një shkop-Nol të vërvitej mbi ca vegime donkishoteske e sançopançojane, që kujtojnë se po u ndodhin përleshje patriotike me çështje gjigandeske të demokracisë, por që s’janë as mullinj me erë, por boshësia e tyre dhe kënaqësia dinake që barku amëtar po i tyre nga socialist është fryrë në kapitalist dhe…

Po kundronim statujën si për t’u qetësuar. Po ai engjëll me shkopin e udhëtimit në njërën dorë dhe librin me poezi në tjetrën, se fryma krijuese nuk humbet kurrë, edhe kur tjetri duket i varfër apo i braktisur. Statuja u shndërrua në bashkëbisedues kaq thjeshtë, madje në bashkëpunëtor, vetëm pse Jani i dha një libër, kur ka njerëz që i acaron, vjen nga edukata, nga përkatësitë e dikurshme e të tanishme, – po thoshim, zilitë… suksesi i tjetrit…
Po statujat, sa mirë, nuk flasin dhe desha ta pyesja Janit që në takimin e radhës në grup pse të mos ftohej?
– Kush?
– Statuja…

Liria dhe Jeta – Sinonime për Doktorin Dëshmor Fahredin Hoti – Promovimi i Monografisë në Konsullatën e Kosovës në Nju Jork

November 6, 2025 by s p

Rafaela Prifti/

Monografia Doktori që i dha jetë Lirisë Dr. Fahredin Hoti, Dëshmor i Kombit u prezantua në Konsullatën e Përgjithshme të Republikës së Kosovës në Nju Jork mbrëmjen e 5 nëntorit. Disa minuta përpara hapjes së takimit, në bisedë me autorin e librit, Besnik Hoti përmendi se fjalët e dajës në ditën e varrimit, kur thoshte “T’lumit këta!” i vijnë në mend sepse tashmë si i rritur ai vetë e përcjell mesazhin për flijimin sublim për lirinë e Kosovës. Duke u fokusuar në personalitetin multidimensional të Dr. Fahredinit, monografia njëherit dëshmon për “drejtësinë e luftës së një populli dhe forcave të UÇK-së në mbrojtje të shtëpive të tyre,” tha në hapje të mbrëmjes Ambasadori Blerim Reka i Konsullatës së Përgjithshme të Republikës së Kosovës. “Libri ka dokumente të qëmtuara nga i biri, Besniku, i cili do vazhdojë të botojë edhe vepra të tjera të Dr. Fahredinit,” vazhdoi ai. “Autori ka përmbushur një obligim ndaj historisë dhe kujtesës sonë kombëtare, shkruan Prof. Dr. Nusret Pllana në hyrjen e monografisë, lexuar nga Shpend Gjocaj gjatë prezantimit.

Besnik Hoti ishte jashtë Kosovë në pranverën e vitit 1999 kur humbi tre anëtarë të familjes. I nxitur nga familjarë, kolegë, ushtarë të UÇK-së dhe pacientë të Dr. Fahredinit, Besniku mori nismën për të shkruar monografinë Doktori që i dha Jetë Lirisë. Tradita e familjes së nderuar Hoti dhe emrit të Krushës së Madhe me viktimat më të shumta gjatë luftës në Kosovë janë të ndërthurura në formë të natyrshme në libër. Përpara se te merrte fjalën autori, në sallë u shfaq një montazh foto-filmik për jetën e veprimtarinë e Dr. Fahredinit i përgatitur nga Besnik Hoti.

Teksa kërkon ndjesë për gjendjen emocionale përpara të ftuarve, ai theksoi rëndësinë e lidhjes së brezave nëpërmjet historisë sonë. Jetët e tre anëtarëve të familjes së tij, “vëllai Kreshniku 14 vjeçar, babai 46 vjeçar dhe gjyshi i tij Shemsedini 67 vjeçar, të vrarë nga forcat serbe brenda shtatë ditëve, ilustrojnë për të “idenë e rënies në altarin e lirisë të tre brezave.”

Botimi me pesë kapituj sjell dëshmitë e kolegëve që flasin për përkushtimin e Dr. Fahredinit ndaj shkencës së mjekësisë dhe si specialit obstetër gjinekolog që ka ndihmuar lindjen e 800 foshnjave në shtëpinë e tij kthyer në maternitet, rastet e lindjeve në male gjatë luftës, rrëfimet e luftëtarëve të UÇK-së të cilët kanë marrë ndihmën në çaste kritike nga mjeku e kirurgu i përgjithshëm si edhe kujtimet e ushtarëve që kanë ndjerë “kujdesin dhe fjalën e tij të ngrohtë.” Pasionin për artin dhe sportin e ka manifestuar tek poezitë, tek një seri me fotografi dhe si portier për 30 vjet në klubin futbollistik Bashkimi. Të pranishmëve ju dhurua vëllimi me poezi i Dr. Fahredini Vdekja e Një Nate, botim i Olymp Prishtinë, 2016. Emrin e doktorit e mban edhe turneu përkujtimor futbollistik i të rinjve, i ngritur tri vjet më parë. Bluza e bardhë e mjekut është në muzeun e Krushës, ku shkojnë çdo vit shumë vizitorë. Reparti i gjinekologjisë së Rahovecit mban emrin e mjekut dëshmor.

Besnik Hoti ka magjistruar në Marrëdhënie Ndërkombëtare Diplomaci, ka ligjëruar për një kohë në Universitetin Victory Prishtinë si edhe ka shërbyer në institucionet e Kosovës. Prej vitesh misioni i tij human është nderimi i emrit dhe trashëgimisë që ka lënë Dr. Fahredin Hoti. Pasi falënderoi stafin e Konsullatës së Përgjithshme të Kosovës, të ftuarit Gani Shehu, Uk Lushi, Shpend Gjocaj, u dha certifikatë mirënjohje Ambasadorin Reka dhe Joze Percollaj për kontributin financiar për nismën e botimit të monografisë.

Ashtu si në promovimet e librit në Prishtinë, Kroaci etj., edhe në këtë prezantim në Konsullatën e Kosovës në Nju Jork, Besniku e ka të vështirë të jetë ‘diplomat’ siç tha, sepse “sheh para syve babanë dhe vëllanë.” Historia prekëse, por e përjetuar nga shumë familje gjatë luftës, e humbjes së jetës të babait dhe birit adoleshent të vrarë në male është e lidhur ngushtë me vendlindjen por është “edhe apel për drejtësi për Krushën e Madhe,” vërejtën pjesëmarrësit. “Ishte moment frymëzues,” tha Diamant Hysenaj, sipërmarrës ndërtimtarie në Nju Jork, me origjinë nga Gjakova, i cili po fillon garën për të shkuar në Kongresin Amerikan. Duke e përgëzuar autorin për prezantimin, ai vuri në dukje se “frymëzimi buron nga besimi tek një kauze e madhe dhe e drejtë, siç është përfaqësimi i shqiptarëve në kongresin amerikan në Uashington.” Gjatë promovimit folësit i prezantoi znj. Elife Maxhuni Hoti. I ftuar në promovim ishte Sekretari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra Dr. Pashko Camaj.

“T’ lumit ata!” ishin fjalët e dajës së Besnikut, i cili u nda nga jeta para pak kohe. Ai nxori nga xhepi foton e familjarit të tyre Ukshin Hotit e gjetur në portofolin e Dr. Fahredinit, së bashku me orën e tij. Fotoja si kujtesë e lidhjes së gjakut dhe flijimit për lirinë shkon me birin e mjekut kudo. Historia nuk është vetëm ngjarje e kohës së luftës në male, atë e sjell Besniku përmes monografisë për doktorin dëshmor Fahredin Hoti, rrëfimet e kolegëve, luftëtarëve dhe bashkëvendësve.

Fisnikëria e Përgjegjësisë dhe Loja e Egove Politike

November 6, 2025 by s p

Faton Bislimi/

Mandatimi i Glauk Konjufcës për Kryeministër është pa dyshim momenti më delikat në këtë fazë të ngërçit politik në vend. Disa e shohin si manovër për të zvarritur kohën drejt zgjedhjeve të jashtëzakonshme deri në fund të dhjetorit, e disa të tjerë si një përpjekje të sinqertë për të krijuar një qeveri afatshkurt që do t’i shërbente stabilitetit të shtetit.

Unë e shoh si një mundësi për krejta subjektet– ndoshta të fundit – për të nxjerrë në dritë të diellit, të pastër si kristali, se kush në politikën e Kosovës vërtetë e vendos interesin shtetëror dhe kombëtar mbi ambiciet personale e llogaritjet partiake.

Ish-opozita, në vazhdimësi, ka përsëritur se nuk dëshiron koalicion me Lëvizjen Vetëvendosje. E drejtë legjitime e tyre! Si pasojë, megjithëse LVV doli e para në zgjedhjet e fundit, nuk arriti të sigurojë shumicën e thjeshtë për të formuar qeverinë. Në të njëjtën kohë, partitë e ish-opozitës po ashtu kanë deklaruar se nuk do të bashkëpunojnë as me njëra-tjetrën. Pra, në këtë mozaik “as me ata, as me këta,” mbetemi pa një rrugëzgjidhje funksionale për vendin.

Por nëse këto qëndrime janë të palëkundura sot, çfarë do të ndryshojë pas zgjedhjeve të reja të dhjetorit? A do të transformohet përbërja e Kuvendit në mënyrë të tillë që të ndryshojë substancialisht matematika parlamentare? Vështirë! Lëvizje do ketë, por jo aq sa për të zhbërë logjikën e bllokimit të tanishëm.

Atëherë, a nuk do të gjendemi sërish në të njëjtën situatë? Dhe, nëse partitë janë të gatshme të ndryshojnë qëndrimet e tyre pas zgjedhjeve eventuale të dhjetorit, pse nuk e bëjnë këtë TANI – duke kursyer qytetarët dhe shtetin nga një proces tjetër zgjedhor brenda pak jave?!

E gjithë kjo situatë është pasojë e egove të theksuara dhe e mungesës së përgjegjësisë politike. Në vend që të mendohet për shtetin, po mendohet për interesin elektoral të partive. Në vend që të vendoset arsyeja kombëtare, mbizotëron kalkulimi partiak.

Por shtetet nuk ndërtohen mbi egot, ndërtohen mbi fisnikërinë e përgjegjësisë.

Për këtë arsye, besoj se Glauk Konjufca ka në duar një mundësi historike: të dëshmojë se shteti është mbi partinë. Nëse ai vërtetë dëshiron t’i shërbejë Kosovës, duhet t’i ofrojë Kuvendit një QEVERI JOPARTIAKE (jo një të LVV-së se ajo veçse nuk u votua), me njerëz profesionistë, të ndershëm dhe kombtarisht të dëshmuar — një ekip që të ketë një mandat të qartë disa mujor për të kryer detyrat më të rëndësishme shtetërore deri në pranverë, kur më pas zgjedhjet e jashtëzakonshme mund të mbahen në mënyrë të organizuar dhe me maturi politike.

Nëse një qeveri e tillë propozohet me program specifik, edhe ish-opozita duhet ta votojë atë, jo si akt politik, por si akt shtetëror.

Kjo do të ishte rruga që nderon të gjithë – dhe mbi të gjitha, e nderon Kosovën. Në këtë mënyrë, edhe Konjufca, edhe ish-opozita, do të dilnin faqebardhë nga kjo katrahurë politike, duke treguar se mbi gjithçka, ata dinë të mbajnë barrën e fisnikërisë shtetërore.

Në të kundërtën, nëse edhe kjo mundësi shfrytëzohet për lojëra e kalkulime, frikësohem se po e futim vendin në një rreth vicioz bllokimi që vetëm e dëmton të ardhmen tonë të përbashkët.

Kosova sot ka nevojë për njerëz që ndërtojnë unitet në dallime, jo mure; që frymëzojnë besim, jo përçarje; që vendosin shtetin para vetes.

Sepse, në fund, shteti është amaneti më i madh që një brez mund t’i lërë tjetrit.

“Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”

November 6, 2025 by s p

Nga prof. Xhezo Canaj

Është kënaqësi, të lexosh një vepër për një personalitet të shquar, siç është avokat, doktor Skender Muço, të cilit i janë mohuar vlerat dhe kontributi tij, vepër e Enver Memishajt edhe ky një personaliet me kontribute të njohura në fushën e studimeve historike në vite. $C:\Users\User\Downloads\download (1).jpg$

Vepra “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”, ka një parathënie nga dr. Bujar Leskaj dhe recensa dr. Dorian Koçi, Ambasador.

Vepra që marrin në analizë flet për kontributin atdhetar të dr. Skender Muços, të harruar dhe të mohuar nga historianët komunistë. Në libër autori zbardh gjithë formimin intelektual dhe veprimtarin e SkënderMuços, familjen, shkollimin në Itali, lëvizjen e fshehtë të Vlorësnë1931-1932 etj.

Është një detyrim i shoqërisë për të venë në vend nderin dhe vëndin që i takon Skënder Muços, si intelektual, jurist, politikan, organizator dhe udhëheqës në luftën kundër pushtuesve nazi-fashist 1939 – 1944, detyrë që po e bën z. Enver Memishaj dhe për këtë falnderimet i takojnë atij.

Duke lexuar këtë libër mëson jo vetëm për kontributin atdhetar të Skënder Muços, por mëson të zbardhura me dhjetra ngjarje dhe personazhe historik, veçanërisht në qarkun e Vlorës, sidomos gjatë luftës kundër pushtuesve nazi-fashist në vitet 1939-1944.

Kjo peridhë është mbushur me ngjarje të pa zbardhura dhe të treguara vetëm nga njëra palë, ajo e komunistëve, që erdhën në pushtet në vitin 1945. Skënder Muçua ishte i linjës së të rinjëve të Ballit Kombëtar të cilët kërkonin të luftonin pa kompromise kundër pushtuesve.

Zoti Memishaj i ka paraqitur këta intelektual, ku shumica ishin shkolluar në perëndim si prof. Abas Ermeni, prof. IsufLuzaj, prof. Safet Butka, prof. Vasil Andoni, Hysni Lepenica, prof. Zef Pali, major Azis Çami etj, që luftuan e punuan për bashkimin e të gjithë faktorit politikë shqiptarë për luftë kundër pushtuesve nazi-fashist.

Skënder Muço dhe Azis Çami, udhëheqës të Ballit Kombëtar muarën pjesë në Konferencën e Pezës, 16 shtator 1942, si misionar të bashkimit kombëtare. Kontributi i këtyre intelektualëve e luftëtarëve ishte real për luftë kundër pushtuesit. Kështu Skënder Muçua dhe Hysni Lepenica formuam në shtator 1942, më mal të Tragjasit, çetën e parë antifashiste në qarkun e Vlorës dhe e emërtuan “Shqiponja”.

Me këtë çetë ata do të zhvillonin shumë beteja kundër pushtuesve italianë e gjermanë.

Autori ka analizuar veçanërisht me shumë detaje dhe shoqëruar me dokumenta arkivore disa nga këto beteja të lavdishme si ajo e Gjormit, e Drashovicës ku SkënderMuço ishte protagonist, duke luftuar me armë në dorë.

Një vend të veçant në libër zë dhe krijimi i Partisë Sacialdemokrate në 2 tetor 1943. “Duke u mbështetur te “Dekalogu”, thashë të formohej Partia Socialdemokrate. E pranuan dhe pas shumë debatesh më tepër unë me Isuf Luzin përpiluam programin e Partisë dhe moralisht njohën Skënder Muçon si udhëheqës që të merresh më tej”, shkruan Musine Kokalari. (Musine Kokalari Vepra, Vëll. II, Tiranë 2009, f. 407)

Shumë intelektual që bënin pjesë kryesisht në Ballin Kombëtar kishin bindje socialdemokrate, si Musine Kokalari, Hysni Lepenica, Skënder Muço, Qiriako Harito, Uan Filipi, Xhevit Mëhilli etj. Ky formacion politik megjithëse nxorrën edhe gazetën “Zëri i Lirisë”, nuk gjeti teren në atë kohë kur sapo kishte filluar përplasja midisë dy forcave kryesore. Autori zbardh detaje nga formimin e këtij formacioni, personazhet që e mbeshtetën si dhe rrethanat në të cilën u formua.

Zoti Memishaj ka analizuar me dokumente bindjen dhe përpjekjet e vazhdushme të Skënder Muços për luftë pa kompromis kundër pushtusit. Bashkëluftëtari tij prof. Abas Ermenji shkruan për të: “S’ma merr mendja të kthehem prapë i gjallë, por megjithkëtë puna duhet bërë qoftë edhe me rrezik jete”, tha kur u nis në krahinën e Vlorës, prej Tirane. Dhe pastaj nuk e pamë më.

Shtëpinë ia dogjën fashistët, pasurinë që i mbeti, bagëtinë, ia grabitën komunistët, sakrifikoi për atdheun të vetmen pasuri që i kish mbetur: jetën e tij, nga nazistët gjermanë.

Autori ka analizuar me dokumente në një kapitull të librit bashkëpunimi i Skënder Muços me misionet aleate anglo-amerika si i deleguar i Ballit Kombëtar pranë këyre misioneve. Pas 1 tetorit 1943 kur lufta midis dy forcave kryesore politike asaj të Ballit dhe Partisë Komuniste po kthehej një luftë vëlla vrasëse për pushtet, anglo-amerikanët e shikonin Skënder Muçon, përfaqësues të BallitKombëtar, si intelektualin që mund të merreshin vesh për luftën kundë rgjermanëve dhe bashkrendimin e faktorit politik shqiptarë. Siç duket kjo krijoj xhelozi të komunistëve, brënda Ballit, por edhe faktorëve të tjerë të cilët e spiunuan atë te gjermanët. Autori me shumë detaje, të shoqëruar me shumë dokumenta jep rrethanat e arrestimit nga Gestapua gjermane të Skënder Muços, së bashku me bashkëluftëtarët e tij dr. Yzeir Alimerkon dhe Zako Mezinin në rrugën Vlorë -Orikum. Pushkatimi i tyre gjatë kohës kur i shpinin në Tiranë më 12 gusht 1944 në Bubullim të Lushnjës ishte nje humbje e madhe, jo vetëm se ai ishte vetëm 40 vjeç, por ishte një ndër njerëzit ku nderthurej intelektuali dhe luftëtari trim, njeriu i kompromiseve të nevojshme për atë kohë.

Në libër një vënd të veçantë zënë mendimet e bashkohësve dhe bashkpuntorve të tij, ku autori i ka përmbledhur me shumë durim, duke bërë të mundur jo vetëm zbardhjen e figurës së SkënderMuços, por edhe shumë ngjarje të kohës së luftës. Mendime, gjykime dhe vlersime të personaliteteve të ndryshëm për Skënder Muçon si PjetërArbnori, Abas Ermeni, Musine Kokalari, Hysen Selfo, Meçan Hoxha, Avdul Kokoshi, prof.ZefPali, Sulo Klosi etj, plotësojnë figurën e këtij personaliteti me kontribute atdhetare.

Por ajo që është e veçant për këtë libër historikë, por që është karakteristike për të gjitha librat e botuara nga z.Enver Memishaj është fakti se një pjesë të konsiderushme e zënë dokumentet arkivore. Ato janë një dëshmi ku autori mbështetet për të ndërtuar gjithë monografin e këtij personazhi me kontribut atdhetar. Dokumentet arkivore flasin më shumë se komentet. Dhe autori këto dokumente i boton në libër duke shteruar gjithë veprimtarin e SkënderMuços.

Por qershia mbi tort e këtij libri janë këngët që populli krijoj për trimin dhe atdhetarin Skënder Muço. Dhe autori u kushton një kapitull të veçant, ku po të lexosh, qoftë dhe vetëm këto, kupton se kush është Skënder Muço. Për të ngritën këng bashkluftëtarët si Abas Ermenji, Adem Hodo, Xhevat Kajllaxhi e shumë të tjerë, e deri teTomorr Lelo pas 1990, pra populli që është gjykatësi më imirë i këndoi me dhimbje dhe mallë këtij trimi që u vra në mënyrë të pabesë:

Ç’burrë rriti Labëria,

Ushtar i kombit Skënder,

Ç’u vra nga tradhëtia,

Të qanë gjithë Shqipëria, këndonte midisë të tjerash fshati Lepenicë që në vitin 1944.

Dhe me tej kënga popullore për këtë intelektual trim thotë:

O Tragjas për bijtë që rrite, nëpër male bashk me shqipe,

Nëpër male nëpër shkolla, me shkëlqim si rreze drite.

Ose:

Skënder Muço vlonjati,

SkënderMuço gojë mjalti.

Ose:

Oxhak jeshe që nga shtëpia.

Dhe nga gjaku dhe miqësia…

Rëndësia e kësaj vepra të Z. Enver Memishaj.

Nëpërgjithësi veprat e z. Enver Memishaj – Lepenica duhen vlerësuar sidomos në këtë periudhë, kur historia jonë është e domosdoshme për tu rishkruar, duke u ballafaquar me të vërtetat e dokumentuara, që janë mohuar, apo falsifikuar prej historianëve komunistë, e tillë është vepra që analizuam: “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”,

Vepra i kalon kufijtë e një monografie dokumentare, pasi duke u shoqëruar me 150 faqe dokumente historike që botohen për herë të parë dhe shumë ngjarje historike, ajo duhet lexuar si një vepër e mirëfilltë historike.

Zoti Memisha ka arritur në përfundimin se Skënder Muçua më tepër se një luftëtar e politikan revolucionar, ka qenë apostull i një ideali të madh njerëzor: liria e popullit shqiptar në Shqipërinë Etnike, i krijuar në fantazinë e tij, si refleks i shpirtit të tij të vërtetë, human.

Ajo që e bënë të veçant z.Enver, për temën që ka marrë në studim, është referimi i dokumenteve te shumtë, deri në shterimin e tyre, dhe mbi bazën e tyre ballafaqimi dhe analiza e ngjarjeve të historike. Kështu Ai ka hedhur dritë mbi dhjetra e dhjetra personalitete dhe ngjarje që fillojnë që nga shpallja e Pavarsisë, në mënyrë të veçantë për Luftën e Vlorës të vitin 1920, Luftën Antifashiste e deri te denoncimi i krimeve të komunizmit në vite.

* * *

Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqipërisë, me vendimin nr. 355 datë 8.8.1994, ka shpallur dëshmorë të Atdheut: Skënder Daut Muçon, Zako Munin Mezinin dhe Yzeir Ismail Alimerko.

Duke falenderuar autorin për këtë libër, uroj të kemi sa më shumë vepra të tilla, që plotësojnë boshllëkun e historisë së vëndit tonë.