s p – Page 803 – Dielli

DON MARJAN MARKU NGA KOSOVA NJE PRIFT KANONIK NE ZVICER

August 15, 2024 by s p

Rafaela Prifti/

Don Marjan Marku, i lindur në fshatin Binçë, komuna e Vitisë, është prifti i parë kanonik jozviceran i zgjedhur në Kapitullin e Katedrales, Ipeshkvia e St. Gallen-it, Zvicër dhe i pari klerik shqiptar në këtë pozitë. Prejardhja e tij nga një familje martire e kishës katolike dhe edukata e fortë familjare e çuan natyrshëm në shërbim të Hyjit dhe njerëzve. Ai thotë se e veçantia e meshës së sotme është se bekohet bimësia për efektet kuruese fizike dhe shpirtërore. Prandaj, në shërbesën e tij për festën e ngritjes së Zonjës në qiell, Don Marjani do meshojë tek shpella e Zojës së Bekuar, ku, sipas një tradite të vjetër, bekohen bimët dhe barishtet e llojllojshme që shërbejnë për shërimin e trupit dhe të shpirtit.

Ai e konsideron kishën “busull që i drejton njerëzit drejt vlerave kombëtare dhe fetare, drejt të mirës dhe drejt Hyjit.” Duke e pasur këtë busull orientuese, Don Marjani thotë se tri parimet themelore të mërgimit duhet të jenë: parimi fetar që lidh besimtarin me Hyjin, parimi kulturor, që ruan lidhjen e mërgimtarit me vendlindjen dhe ai integrativ që e axhornon mërgimtarin me qytetarin vendor.

Ipeshkvia e St. Gallen është një nga vetëm dy të tilla në botë ku kanonikët janë këshilltarë që kanë edhe privilegjin për ta zgjedhur vetë ipeshkvin, ngjashëm me zgjedhjen e Papës nga kardinalët. Ruajtja e riteve dhe nomeve klerike është pjesë e identitetit të dioqezës së St. Gallen. Ipeshkvia ku ai është kanonik ndodhet në St. Gallen, në pjesën lindore të Zvicrës, rreth 90 km (56 milje) larg nga Zyrik. Qyteza e ka marrë emrin nga misionari kelt Shën Gall, i cili në shekullin e shtatë ndërtoi këtu një azil lutje për ermitët, prej nga mori nisjen vendbanimi.

Don Marjani ka kryer studimet teologjike në Sarajevë dhe më tej ka vazhduar me gradën shkencore të magjistraturës kushtuar Shën Niketës, Ipeshkvit të Remesianës, i njohur ndër shqiptarët si Shën Niketë Dardani (340-420). *Remesiana e atëhershme sot quhet Bella Pallanka, rreth 40 kilometra larg prej Nishit në drejtim të Bullgarisë. Gjatë takimit tonë në Ferizaj, përpara se të udhëtonte për Zvicër, ai, me buzëqeshje dhe elokuencë, hyn shumë natyrshëm në biseda, ku menjëherë vërehet niveli dhe diapazoni i tij i gjerë shumëdisiplinor. Diskutimi për kuptimin e “termit “kanonik” si një emërtim i vjetër i kishës, që nuk gjendet sot në strukturën kishtare shqiptare, hap temën e vjetërsisë së Kishës katolike shqiptare. Me anë të studimeve dhe burimeve historike, ai e shtjellon qëndrimin se shqiptarët nuk e morën fenë nga romakët.

“Shqiptarët nuk e morën fenë nga Romakët,” Don Marjan Marku

Për sa i takon tezës se “shqiptarët e morën fenë nga romakët,” Don Marku thotë se kjo nuk është fare e vërtetë. “Kisha katolike deri në vitin 313 ka qenë e persekutuar prej Romakëve. Të gjithë ata që kanë besuar në ndonjë fe tjetër kanë qenë të persekutuar prej perandorit, i cili konsiderohej të ishte edhe perëndi. Momenti kyç për njohjen e lirisë fetare për të gjithë popujt e perandorisë ishte Marrëveshja e Milanos e vitit 313 nënshkruar midis mbretit Konstatini I dhe Licinius, Një nga provat se deri në vitin 313 pas Krishtit të krishterët kanë qenë të persekutuar janë shenjtërit e parë, si Ipeshkvi Shën Asti në Durrës në vitin 98. Ai u persekutua dhe u var në kryq, i lyer me mjaltë për tu pickuar nga grenxat dhe insektet, për t’ia shtuar dhembjet. Në Ulpian kemi dy martirë në shekullin e dytë, Shën Flori dhe Shën Lauri, të martirizuar për shkak të fesë. Meqë nga vdekja e Krishtit, diku në vitin 30 pas Krishtit e deri në vitin 313 të gjithë të krishterët kanë qenë të persekutuar nga Romakët, atëherë si është e mundur që shqiptarët ta kanë marr fenë prej romakëve?” argumenton Don Marjani.

Menjëherë pas vendimit për liritë fetare kemi pasur shenjtërit ilirë, siç janë Shën Niketa (340-420), Ipeshkëv i Remesianës dhe Shën Jeronimi (340-420) prej Dalmacisë. Sipas burimeve historike, delmatët, kanë qenë fis ilir që kanë ruajtur delet dhe nga kjo janë quajtur delmatët ndërsa kroatët kanë ardhur në shekullin e shtatë në Dalmaci dhe në trojet kroate. Prifti teolog Gennadius nga Marseja, reformator monastik i shekullit të pestë, shkruan se Shën Niketa është autor i dy veprave që kanë shërbyer si literature për përgatitjen e kandidatëve për pagëzim. «Nëse ndokush dëshiron të ketë diçka në dorë mbi Atin, Birin dhe Shpirtin Shenjt, në formë thelbësore dhe të shkurtër, le ta lexojë librin mbi besimin, që e ka shkruar Ipeshkvi Niketa. Kështu lexuesi do t’i plotësojë njohuritë e mësimit qiellore përmes një trajtimi të thuktë e të përmbledhur dhe do t’i afrohet vështrimit (shikimit) Hyjnor». (Don Marjan Marku, Shën Niketa, Ipeshkëv i Remesianës, fq 21).

Për jetën e këtij shenjti ilir kemi të dhëna nga Shën Paulini prej Nolës i cili i shkruan dy poezi për mikun e tij. Aty vërejmë se Shën Niketa ka vizituar Nolën dy herë, në vitin 398 dhe në vitin 402 dhe se ata janë bërë miq në vizitën e parë. Në vargjet e poezisë Shën Paulini pyet se a do të largohet me të vërtetë nga miku i tij dhe është i bindur se pavarësisht nga ndarja fizike, ai do të mbetet pranë tij shpirtërisht: «Ti do të kalosh nëpër fushat, rrafshirat e Filipit në Maqedoni; do të kalosh nëpër qytetin Tomi dhe si mysafir i Dardanisë dhe të shkosh për në Scupi, që është fqinj i atdheut tënd» (po aty, fq 15-16). Shën Niketa mendohet se është autor i himnit «Te Deum laudeamus» por kjo është ende e diskutueshme në aspektin shkencor.

Provë tjetër se Kisha ndër ilirë ka qenë e organizuar është përkthimi i Shën Jeronimit të Biblës nga origjinali, pra nga gjuha hebraike dhe greke në gjuhën latine, që njihet si teksti «vulgata». Duke qenë se dokumentet provojnë se ka pasur ipeshkvi, është e qartë se ekzistenca e ipeshkvive flet për një kishë të organizuar në fiset ilire.

Fëmijëria në Kosovë dhe thirrja në shërbim të Hyjit dhe njerëzve

Unë jam lindur në Bincë, komuna e Vitisë, në një familje shumë fetare, e cila ka pratikuar shumë fenë katolike. Në kohën e fëmijërisë sime shkonim për çdo të diel në meshë, në Kishë dhe në mësimin e fesë. Në familje u luste për çdo ditë rruzarja dhe kur binte këmbana për Engjëllin e Zotit – kjo ndodh tri herë në ditë, në mëngjes, në drekë dhe në mbrëmje – pavarësisht se ku gjendeshin prindërit e mi, në fushë, në punë apo në rrugë, ata ndërprisnin punën dhe lusnin uratën «Engjëlli i Zotit». Kjo traditë fetare ka ndikuar shumë në thirrjen time meshtare për të qenë në shërbim të Hyjit dhe të njerëzve. Përmes lutjes ne jemi të lidhur me Hyjin, bisedojmë me Hyjin, dhe duke qenë të lidhur me Hyjin, bekimin që marrim prej Hyjit e ndajmë me të tjerët.

Për thirrjen time meshtarake që e kam ndier qysh në shkollën fillore ka ndikuar edhe prejardhja ime nga një familje martire. Të parët e mi, si nga ana e babait po ashtu edhe nga ana e nënës kanë qenë të gatshëm për të vdekur për Krishtin, duke mos u frikësuar nga perandoria Osmane dhe duke mos e ndërru fenë katolike në atë islame. Nga fshatrat e Karadakut, ku kanë jetuar të parët e mi, diku 200 njerëz janë deportuar në Muhaliq (Anadoli) në vitin 1846, për shkak se nuk dëshironin ta pranonin fenë islame. Prej atyre 200 vetëve janë kthye diku rreth 90 veta pas dy viteve, pas intervenimeve nga Franca dhe Austro Hungaria. Rreth 120 njerëz janë vra, janë persekutu dhe kanë vdek vetëm pse kanë qenë katolik dhe nuk kanë dashur ta marrin fenë islame. Shën Tertuliani ka thënë: “Gjaku i martirëve është fara e krishërimit.” Me siguri se gjaku i tyre është një farë e mbjellur në tokën e fshatrave të Karadakut dhe për atë arsyje në këtë pjesë ka shumë thirrje meshtarake dhe të murgeshave.

Familja dhe edukimi e formimi shpirtëror

Në formimin tim shpirtëror kanë ndikuar shumë prindërit e mi, Frroku dhe Antonina (Tanina) Marku dhe dy vëllezërit e mi: Nou dhe Zefi. Ata me jetën dhe veprën e tyre kanë qenë shembull për jetën dhe rrugëtimin tim. Për thirrjen time meshtarake kanë ndikuar edhe famullitarët që kanë shërbyer në bashkësinë famullitare të Binçës ku jam rritur, siç janë: Don Nikolla Duckic, Don Pjetër Berisha dhe Don Ndue Gjergji. Shumë ndikim ka pasur edhe motra Luiza Stoshiq, e cila me ka dhënë mësim fenë.

Persekutimi i klerit katolik nga regjimi komunist – Pasojat për shoqërinë tonë

Për mua, martirët janë pishtarë drite që e ndriçojnë kombin dhe bëjnë dritë në qiellin e njerëzimit. Persekutimi i klerit në shtetet komuniste veçanërisht në Shqipëri ka qenë shumë i rreptë. Sipas të dhënave historike, gjatë regjimit komunist në Shqipëri u vranë pesë ipeshkvij, 60 meshtarë, 30 rregulltarë françeskanë, 23 jezuitë, dhjetë seminaristë dhe tetë motra rregulltare a murgesha, pa llogaritur shumë laikë të tjerë. Dy ishin zakonisht akuzat me të cilat arrestoheshin, torturoheshin dhe dilnin para gjyqit, i cili e kishte gjithnjë gati paraprakisht vendimin e dënimit: spiunë të Vatikanit dhe bashkëpunëtorë të nazizmit a të fashizmit, në varësi nga kontaktet që kishin me Evropën. Meqë shumë meshtarë katolikë shqiptarë e misionarë ishin të shkolluar, duke i zhdukur fizikisht, i jepnin edhe një goditje të rëndë vetë identitetit kombëtar, në formimin e mbrojtjen e të cilit, ata, pa dyshim, kishin kontribuar shumë. Gjatë regjimit komunist burgosja, torturat dhe nënshtrimi ndaj proceseve të rreme bëheshin në përpjekje për ta çrrënjosur Ungjillin nga kultura e një populli të tërë. Martirët shqiptarë, si Imzot Vinçenc Prenushi me 37 shokë, kanë qenë të shkolluar në Austri, Francë apo në Itali dhe përveç teologjisë kanë studjuar edhe letërsinë, muzikën, artin. Ata ishin elita e popullit shqiptar. Gjithmonë më vjen në mend sesi Dom Lazër Shantoja, meshtar e atdhetar i ndritur, njeri i kulturës, i letërsisë e i artit, ishte masakruar deri në atë gradë, sa vetë e ëma kërkoi nga xhelatët komunistë ta pushkatonin një orë e më parë, në moshën 54 vjeçare.

Kisha katolike në vendet amëtare dhe në diasporën e sotme

Historikisht Kisha ka një rol shumë të rëndësishëm në diasporën tonë. Ardhja e perandorisë Otomane ka sjellë humbje të kulturës dhe traditës së lashtë, krahas humbjes së fesë. Tekstin e parë të shkruar në gjuhën arbërore e kemi formulën e pagëzimit të shkruar nga Imzot Pal Engjëlli në vitin 1462: “Unë po të pagëzoj në emër të Atit, e të Birit e të Shpirtit Shenjt”. Librin e parë të shkruar në gjuhën arbërore kemi Mesharin shkruar në vitin 1555 nga Gjon Buzuku, dhe shumë vepra të tjera.

Kisha duhet të ketë rolin busullës, e cila i drejton njerëzit drejt vlerave kombëtare dhe fetare, drejt të mirës dhe drejt Hyjit, duke i lidhur njerëzit me Hyjin dhe me njëri-tjetrin.

Për mua, mërgimi duhet të mbështetet në tre parime: parimi i parë është ai fetar ku lidh besimtarin me Hyjin, parimi i dytë është ai kulturor, i cili lidh mërgimtarin me vendlindjen e tij dhe parimi i tretë është ai integrativ, ku lidh mërgimtarin me qytetarin vendor.

Cili është shqetësimi juaj më i madh sot për edukimin shpirtëror në përgjithësi?

Edukimi shpirtëror ka rëndësi sepse çdo njeri duhet ta di se kush është, prej nga vjen dhe ku dëshiron të shkoj, dhe ku është caku i tij. Nëse na ka krijuar Hyji, atëherë ne jemi shtegëtarë dhe udhëtarë drejt tij. Dhe kjo është fryma që duhet ta ketë çdo besimtar, të jetë i vetëdijshëm, se kush është dhe ka shkon, se është në rrugë drejt amshimit.

Shqetësimi im është që bota disi është materializuar për së tepërmi. Shumëçka shihet në prizmën e profitit dhe parasë. Mendimi se njeriu vlen vetëm aq sa jep financiarisht është për mua i gabueshëm. Ky rrezik mund të na largoj nga vlerat e vërteta dhe nga Hyji. Hyji na sheh ndryshe, na sheh të vlefshëm edhe atëherë kur nuk kemi mundësi të japim shumë, na pranon ashtu siç jemi. Pra, Hyji është pasuria më e madhe në jetë, ndërsa të gjitha gjërat tjera janë vetëm mundësi a mjete për të jetuar.

I vetmi kanonik i zgjedhur katolik jozviceran një prift shqiptar që vjen nga komuna e Vitisë është një rast shumë i veçantë

Unë jam zgjedhur kanonik në vitin 2019. Kanonikët në Ipeshkvinë e St. Gallen kanë një privilegj të jashtëzakonshëm që krahas shërbesave kryejnë edhe këshillimin dhe zgjedhjen e Ipeshkvit. Ipeshkvia e St. Gallen ka 142 famulli. Festa e ngritjes së Zonjës në qiell është ditë pune, ndërsa në shumë kisha festohet të dielën pas 15 gushtit. Ajo që është specifike këtu është se bekohen bimët dhe barishtet që shërbejnë për shërimin e trupit dhe të shpirtit. Si në mbarë botën, Shën Nënë Tereza adhurohet edhe në Ipeshkvinë tonë. Kemi dy trupore dhe dy sheshe me emrin Nënë Tereza, përkatësisht në Will dhe Uznach ku shkojnë shumë besimtarë për tu lutur. Këtu ka një pakicë të bashkësisë shqiptare katolike.

A keni ndonjë pendesë? Cila është lutja juaj për besimtarët?

Lutja duhet të jetë për secilin njeri pjesë e jetës dhe përcjellëse e ditës, prej mëngjesit e deri në mbrëmje, sepse lutja është një bisedë me Hyjin, një bisedë me atë që më do. Duke lutur ne bisedojmë me Hyjin dhe fitojmë forcë për punën që kemi gjatë ditës. Pra nëse kemi një mik i cili na do, na do ma shumë se gjithkush tjetër në botë, na do pa kurrfarë interesi, atëherë duhesh të bisedosh me atë mik dhe biseda me të është lutja. Si meshtarë kemi obligim lutjen e orëve, e cila është e ndarë në pesë kohë, ku lusim për vete dhe për mbarë popullin që na është besuar. Të bashkuar me Hyjin në lutje dhe me anë të bashkimit përmes lutjes, ai na jep forcë dhe këtë bashkim me Hyjin e ndajmë edhe me të tjerët në punën e përditshme.

Përshëndetje për Diell-in

Të gjithë lexuesve u dëshiroj që gazeta të jetë dritë ndriçuese për jetën e tyre, që përmes leximit të saj të pasurohen dhe të mësojnë shumë gjëra për jetën e tyre. Të gjithë atyre që kanë lexuar këto rreshta u dëshiroj bekime të shumta hyjnore.

Ju falemnderit!

Për ullinjmbledhëset e dikurshme të Himarës

August 14, 2024 by s p

Aleksandër Çipa/

Në fëmininë time të lënë pas, në Himarë, mbaj mend disa gjëra të pashlyeshme në kujtesë… Janë së pari disa elemente dhe fenomene të peizazhit,…disa punë të burrave dhe shumë punë të nënave shamizeza:

Nga peisazhi mbart, … si për shembull, dallgët e detit, sidomos shkumën e tyre në rërë dhe stërkalat në shkëmbinjtë e Spilesë. Plantacionet me ullinj dhe bahçet me portokalle e limona e pak mandarina, përrenjtë që buçisnin dhe i jepnin imazh homerik krejt tablosë së natyrës mbi dhe përreth lagjes Stefanel e cila vendosej mbi Shpellën e Spilesë të cilën herë e quanin të Osisesë, herë të Sfaios, herë të bollotës etj. etj…

( Ky përcaktimi i fundit kishte të bënte me një lojë letrash të sjellë nga emigrantët e Bregut ndoshta nga Aleksandria ose Franca, ku kishin krijuar traditën e tyre mërguese, para viteve 1900….)

Por imazhin që e mbart si një pikturë magjike, epike dhe unike njëherësh, është ai i grupit të himarioteve, ullinj-mbledhëse.

Përgjithësisht ishin shamizeza, ose shamibardha veshur në të zeza. Fytyrëzeshkëta të gjitha… Niseshin diku nga ora 6.30-7.00 e mëngjesit, drejt parcelave me ullinj në muajt e fundvitit… Në ditë me shi siguronin disa katrorë me plastmasë për të mos u lagur dhe për t’i shtruar nën ullinj. Në fëmininë time edhe plastmasi ishte gjë e rrallë. Ullimbledhëset lidhnin në mes disa futa të qepura enkas, të cilat mund të mbanin nga 5 deri në 7 e herë-herë edhe 10 kilogramë ullinj. Mbi lidhësen e futës së bardhë e cila shpesh ndotej për shkak të baltës së duarve që lëviznin si mekanizëm preçiz, lidhnin së pari një thes në të cilin do të hidhnin futat me ullinj të mbledhur. Ishte një mundim raskapitës që krijonte përditë një garë të çuditshme ekzistenciale mes atyre shamizezave dhe shamibardhave të Bregut. Ato dëshmonin një aftësi sa prej skllavesh, aq edhe prej spartanesh. Nuk e njihnin lodhjen edhe kur raskapiteshin. I shtonin futat me ullinj pasi çukisnin me shpejtësinë më magjepsëse të çdo sqepi, ullinjtë e rënë nga pemët shtatmëdha apo të shkundura prej tyre. Duart e tyre ishin të ashpra edhe pse duar nënash ose bijash!

Ato e kryenin këtë punë pa e ndërprerë nga ora 7 e mëngjesit deri në orën 5 të çdo pasditeje. Pushonin ndoshta vetëm një gjysëm ore që hanin diçka nga bohçet e tyre për drekë.

Në orën e pasdites së vonë, pasi fshihnin futat ose thasët në trungjet, kryesisht zgavrat e ullinjve, për t’i gjetur të nesërmen, niseshin drejt shtëpive… Ky ritual vazhdonte deri sa mbaronte vjelja ose mbledhja e ullinjve. Sipas tyre ulliri ishte një vit në ksodhi dhe një vit jo. Ato të gjitha shfaqeshin dhe dëshmoheshin nëpër parcelat e ullinjve, më këmbëngulëse se dallgët mbi shkëmbinj, duke e përsëritur rëndomë si maksimë të jetës së tyre, shprehjen bregase: Përpiqemi si vala për shkëmbi!,- aq e preferuar veçanërisht prej nënës sime, një kampione e përhershme në mbledhjen e ullinjve…!

Himarë, Gusht 2024

Gazetaria e keqe…

August 14, 2024 by s p

Agim Baçi/

Çfarë ndodh kur gazetaria e keqe përdor të dhënat jo për informimtë publikut, por për të shantazhuar dikë apo disa persona, që më pas të përfitojë favore?

Umberto Eco, përmes një trilleri, ka rrokur një nga çështjet më të diskutueshme në botën e sotme – pikërisht atë të marrëdhënieve mes medias, politikës, gjyqësorit dhe biznesit.

Fabula e romanit nis me një ofertë që i bëhet Kolonës, një pesëdhjetvjeçari që e ka dashur gjithnjë gazetarinë, por s’ka mundur të shkollohet dhe që ka përkthyer nga gjermanishtja dhe shkruar në gazeta të vogla, në rubrika jo të rëndësishme. Dhe një njeri që ka ëndërruar,- që ka dellin e shkrimtarit, por s’ka patur fat, që e shoqja, Ana, e ka braktisur pas dy vitesh martesë, që kërkon të dalë nga anonimati,- mund të jetë personi i duhur për ta ftuar në një qark ku dikush tjetër mund të përfitojë, pa ditur asgjë ai. Pikërisht një personazhi të tillë i kërkohet të bashkëpunojë në shkrimin e një libri mbi një gazetë që nuk do të dalë kurrë në treg. Gazeta mendohet me titullin “Nesër”, por që të “nesërmen” nuk e ka për publikun, por thjesht për atë që i nevojitet një njeriu që kërkon të fitojë përmes lojës së pandershmërisë, lojës së shantazhit. Hapur flitet për marrëveshje dhe jo për virtyte. E pas pranimit të kushteve të tilla, duket se dera e së keqes nuk është aspak larg.

“Komendatori kërkon të futet në sallonet e larta të financës, të bankave e madje edhe të gazetave të mëdha. Dhe mjeti më i mirë është premtimi për një të përditshme ku do të thuhet vetëm e vërteta, në lidhje me gjithçka. Dymbëdhejtë numra zero, le të themi 0/1, 0/2 e kështu me rradhë, të shtypura në shumë pak kopje të rezervuara, që më pas Komendatori do t’i vlerësojë e do të kujdeset që t’i shohin ata që di ai. Sapo Komnedatori të demonstrojë se mund t’i vërë në vështirësi të ashtëquajturat sallone të larta të financës e të politikës italiane, ka gjasa që sallonet e larta t’i luten të heqë dorë nga kjo ide. Kështu ai heq dorë nga Nesër dhe fiton të drejtën për të qenë pjesë e salloneve të larta. Gjithashtu, gjysmën, apo të themi, qfotë edhe dy për qind të aksioneve të një të përditshmeje të madhe, të një banke apo të një rrjeti televiziv të rëndësishëm”. (Umberto Eco, “Numri zero”, “Dituria”, Përkthim i Ledia Dushit, 2015, f. 27)

Gjithçka nis më pas nën dirigjimin e Simeit, që mbron politikën që i nevojitet Komendatorit. Kolona njihet me Majën, një gazetare e specializuar për thashethemet për lidhjet dashurore të personave publikë dhe Bragadoçon, një redaktor që jeton përmes legjendash. Janë dy bashkëpunëtorët me të cilët duhet të nisë punën për dymbëdhejtë numrat zero të gazetës që nuk do të dalë kurrë. Duket një trekëndësh i plotësuar mes talentit, thashethemit dhe imagjinatës së shfrenuar, imagjinatë që i nevojitet herë botuesit e herë publikut.

Te Kolona nisin të marrin jetë dy kohë paralele- një dashuri me Majën dhe një rindërtim historish për të shkuarën, me Bragadoçon. Loja në këtë ndërtim të gazetës “Nesër” nuk kursen askënd. Madje, edhe bashkëkohës të tyre në të njëjtin qytet, ku lehtësisht akuzohet se “ka vrarë Brutin”, si për të përfshirë lojën e së keqes që në gjenezë.

Bragadoço kërkon të rikujtojë Milanon që nga fëmijëria, dhe bashkë me të të ringrejë legjendat. Rindërton thashethemin se Musolini nuk ka vdekur por është arratisur në Argjentinë. Rindërton rrugën e prostitutave, lidhjen e tyre me politikën. Pastaj nis lidhjen e vrasjes së Papa Luçianit, grushtit të shtetit të Borgezes, CIA-n, terroristët e kuq të përdorur nga shërbimet sekrete. Të gjitha këto të ndërtuara brenda “politikës së hamendësimit”, si pjesë e fatnazisë së Bragadoços, vijnë në një çast e bëhen të besueshme pasi një emision në BBC i sjell si të vërteta, përmes dëshmitarësh. Përfundimi është se, pas lajmit se “diçka e madhe e së shkuarës është zbuluar dhe do të bëhet publike”, Bragadoço gjendet i vrarë në rrugën “Banjara”, në rrugën më të ngushtë të Milanos, rruga që lidhte fijet e holla mes botës politike dhe prostitucionit. Pas kësaj vrasjeje duket se “numrat zero” ja kanë arritur qëllimit dhe hartuesi i planit është i qetë të fillojë negociatat me sallonet ku kërkon që të bëjë pjesë.

E keqja që vjen nga këto marrëveshje të pista plotësohet nga një grotesk i hapur në momentin kur diksutohet në redaksinë e gazetës “Nesër” pas vrasjes gjyqtarit të famshëm Xhovani Falkone nga mafia.

“Eshtë një fjalë shumë e bukur gjermane, Schadenfreude, kënaqësia për fatkeqësinë e tjetrit. Kjo është ndjenjë që duhet të respektojë dhe të nxisë një gazetë. Por për tani, nuk jemi të detyruar të merremi me këto fatkeqësi dhe indinjatën t’ua lëmë gazetave të majta, të cilat janë të specializuara. Veç të tjerash, nuk është ndonjë lajm i jashtëzakonshëm. Nuk është rasti i vetëm që do të vriten gjykatës dhe do të vrasin edhe të tjerë. Do të kemi edhe raste të tjera të mira. Tani për tani, do ta shtyjmë”. (Umberto Eco, “Numri zero”, f. 144)

Eco ka përshkruar gjithë shtegun e debateve të sotme mbi median, mbi mënyrën se si ajo kërkon lexuesin dhe shikuesin, se çfarë ndodh pas kiuntave, atje ku publiku nuk arrin dot të shohë, të dije se çdo të ndodhë. Përmes pikëpyetjeve të të pathënave të medias, e sidomos për destinacionin e marrjes dhe dhënies së informacionit, Eco jep pikëpyetjet e funksionimit të demokracisë së sotme. E shkruar si një histori që ka ndodhur më 1992, në kohën kur ish-hetuesi Di Pietro trondti politikën italiane, libri mbetet mes një trilleri të pastër letrar dhe një analize të mirëfilltë të gjithë problematikave që shfaq sot kjo marrëdhënie delikate mes medias dhe shoqërisë. “Të pathënat e numrit zero për publikun” nuk janë veçse rrugët e pafundme të botës së sotme për të mos e çuar të vërtetën tek publiku.

“Numri zero” është një roman që mund të lexohet me kënaqësi jo vetëm nga gazetarët apo nga ata që janë të apasionuar pas botës së lajmit, por edhe nga ata që janë të dhënë pas kënaqësisë së leximit. Eco shfaq edhe një herë fuqinë e madhe të vëzhgimit, por edhe të përshkrimit.

Heronjtë kombëtarë dhe “heronjtë e ideologjisë komuniste”

August 14, 2024 by s p

Filip Guraziu/

Demokracia e brishtë shqiptare, fatkeqësisht me kalimin e kohës vazhdon të bahet edhe ma e brishtë, kjo për shumë arsye, por njana prej kryesoreve që më rezulton sot mbas 33 vjetëve të vetëshembjes së komunizmit, asht “mosndërgjegjësimi dhe mosvëmendja serioze e klasës politike për edukimin e brezit të ri”. Informacioni që merr brezi i ri sot asht kontradiktor e kaotik, çka nuk asht konstruktiv, shembujt janë të shumtë; qëndrimi për simbolet kombëtare (Skënderbeu, Nanë Tereza); qëndrimi për pushtimin turk, qëndrimi për gegnishten; qëndrimi për luftën civile në vjetët e Luftës së Dytë Botnore, qëndrimi për kujtesën historike të krimeve të komunizmit etj.. Pra, platforma edukative e institucioneve shtetnore, deri sot, nuk ka muejt me ndërtue nji strategji edukuese të miratueme kolegjialisht, konstruktive e bashkëkohore për brezin e ri.

Në gamën e gjanë opinioniste për sa ma sipër, dëshiroj me veçue qëndrimin që simbas mendimit tim, duhet me mbajt sot në demokraci në lidhje me “heronjtë e ideologjisë komuniste shqiptare”.

Ashtë fakt i njohun, se së paku “zyrtarisht” pothuej të gjitha partitë politike parlamentare shqiptare kanë mbajtë qëndrim kritik kundër diktaturës komuniste, gja krejt normale e në përputhje me qëndrimin politik për diktaturat (të majta e të djathta) në të gjitha vendet e Europës e ma gjanë.

Shumë persona që kanë qenë në formacionet partizane të drejtueme prej komunistave e që kanë vdekë në luftë civile kundër formacioneve shqiptare nacionaliste (jo kundër pushtuesve) janë shpallë “dëshmorë ose heronj të atdheut e të popullit”, gja në përputhje me parimet e sistemit komunist e me periudhën në të cilën ideologjia e diktaturës ishte parësore, edhe mbi atë kombëtare (internacionalizmi proletar).

Rastet sa ma sipër janë të shumta, tue fillue prej “Heronjve të Vigut”, tek ato që u vranë prej rezistencës antikomuniste të Muharrem Bajraktarit; ato që vdiqën kundër kelmendasve nën kryesimin e Prekë Calit, të tjerë kundër lëvizjes së Llesh Marashit në Koplik ose kryengritjes së Postribës, si dhe përpjekjeve me grupet antikomuniste të dergueme në Shqipni prej vendeve “armike”, SHBA dhe Europa Perëndimore etj.. Por, a duhet të vlerësohen ato tituj sot në demokraci? Mendoj që jo, mbasi ato të vramë nuk e patën dhanë jetën në luftë kundër pushtuesve të huej për lirinë e atdheut, por për fitoren e idealit komunist në luftë me vllaznit e tyne shqiptarë, ideal që me shembjen e komunizmit e fitoren e demokracisë u shpërba, u dënue e vazhdon të dënohet si imoral e kriminal, pra sot në demokraci asht absurde e krejtësisht e padrejtë që të konsiderohen e të nderohen përsëri për ato tituj.

Kaq i randësishëm dhe ekstrem ishte vlerësimi ideologjik partiak karshi rasteve të masipërme saqë në Shkodër “heronjve të ideologjisë komuniste” (të Vigut) iu përkushtue prej diktaturës nji monument madhështor në qendër të Shkodrës, kurse “Tre heronjtë” e Shkodrës (ata që me të vërtetë e meritojnë titullin hero), të cilët vdiqën në përpjekje kundër pushtuesve fashistë, pra për idealin kombëtar u lanë në harresë e vazhdojnë po kështu…!

Tema që po trajtoj nuk duhet kuptue si ndërhymje në fushën politike partiake, por duhet vlerësue për moralin që rrezaton. Fakti jo i pëlqyeshëm e jo konstruktiv i vazhdimit të përçamjes së shqiptarëve (për temat sipër tregue) ende sot mbas 33 vjetëve “demokraci” përban nji pengesë tepër të madhe drejt përparimit e konsolidimit të demokracisë e të shtetit ligjor në Shqipni. Në qoftë se do të gjindet nji konsensus në mes “palëve” me pikënisje ‘Shqipnia e shqiptarët para çdo gjaje’ në lidhje me dallimin në mes ‘heronjve ideologjikë’ e atyne kombëtarë (jo ideologjikë) mendoj se kishte me qenë nji hap shumë i randësishëm drejtë bashkimit shpirtnor të shqiptarëve, problem aq i dëshiruem!

Praktikisht duhet të konsiderohen e të nderohen si Heronj të Kombit Shqiptar vetëm ata persona që dhanë jetën në luftë me pushtuesit e ndryshëm (turq, serbë, grekë, italianë, gjermanë) pavarësisht prej bindjeve të tyne politike apo partiake (ballistë, komunistë, legalista, nacionalista etj.). Të tjerët le të mbesin heronj ideologjikë të komunizmit (si kriminelët Enver Hoxha, Mehmet Shehu & company), të cilët munden edhe mu nderue privatisht, por jo publikisht, prej atyne grupimeve politike që mbrojnë të njajtën ideologji.

Së paku, në ditët përkujtimore të Heronjve të Kombit, shqiptar pa dallim përkatësie politike do të gjendeshim të tanë së bashku e kjo nuk asht pak, por një fillim i mbarë drejt bashkimit shpirtnor, që jep shpresë edhe për të tjera veprime të kësaj natyre.

Asht koha me kuptue nji herë e mirë se demokracia shqiptare dhe e ardhmja e Shqipnisë drejtë B.E. nuk mund të realizohen tue i thurë lavdi heronjve të ideologjisë komuniste. A e dini pse? Shumë e thjeshtë, sepse dënimi i krimeve të komunizmi asht nji ndër kushtet kryesore që duhet me plotësue Shqipnia për me qenë pjesë e BE. Në vendet europiane as që bahet fjalë me dekorue ose nderue publikisht ndonji hero të fashizmit ose të nazizmit, përkundrazi praktikat janë të tilla saqë edhe tentativat për sa ma sipër dënohen në bazë të ligjit. Nji ligj i tillë ekziston edhe në vendet ish-komuniste të Europës Lindore; në Poloni, Çeki, Lituani dhe Hungari që shprehet: “Refuzimi publik, me vue në dyshim ose me degradue fakte të gjenocidit e krimeve të tjera kundër njerëzimit të kryeme prej regjimeve diktatoriale socialiste e komuniste përban vepër penale”.

Del detyrë imediate, për partitë politike, legjislativin, akademinë, qeverinë e strukturat e pavarme që funksionojnë sipas udhëzimeve të B.E., trajtimi i problemit të masipërm në rrugë ligjore. Vetëm ligji duhet me sundue në demokraci, ligji duhet me qenë mbi nostalgjitë romantike të sëmura të nji periudhe tashma të dënueme prej të gjithë aktorëve politikë. Sa ma sipër nuk asht hakmarrje, por drejtësi shoqnore që na e mundëson sistemi demokratik.

E ardhmja e Shqipnisë dhe e brezit të ri asht shumë herë ma e randësishme se sa një titull, ose dekoratë me karakter ideologjik.

Shqiptarë të ardhmen e keni në dorën tuej, veproni.

At Pjetër Mëshkalla nuk ka shkruar vetëm një letër…

August 14, 2024 by s p

Frano Kulli/

Shumëkush, që e ka ndeshë edhe përkitazi emrin e jezuitit At Pjetër Mëshkalla e ka njësuar emrin e tij autorial me autorësinë e një letre që i shkruan kryeministrit gjakatar të diktaturës, Mehmet Shehu. Një letër, me të vërtetë e denjë për t’u marrë si vepër e si kryevepër, ndoshta njëra ndër “blasfemitë” më të mëdha që ka ngjarë kundër diktaturës, si kurajë sipërore e inteligjencës shqiptare asohere. Njësh me fjalën e qëndresën e krejt martirëve të kishës në të vërtetë, porse ka ngjarë nja dy dekada ma vonë, kur tashma dhuna ia kishte vu përfundimisht thundrën e egër në fyt popullit që sundonte. Për ata që e kanë prekur me të gjitha shqisat e shpirtit e në të gjitha indet e korpit atë kohë sidomos, ende sot mbetet gati e mistershme fuqia e personit-autor të asaj letre, që merr kurajën me ba debat me xhelatin, me shtru arsyen përballë regjimit që e ka përjashtuar arsyen si ekzistencë e le ma si veprim, me shkue i vetëdijshëm drejt dhunimit të vetvetes, në respekt të lirisë për vete e përtej saj, për të tjerët.

Një qëndresë në kufijtë e mistikes. Që nuk zë fill atë ditë, më 5 prill të vitit të mbrapshtë 1967 kur shkruhet letra. Ani pse ai e kishte të provueme brenda qenies së vet provën e kalvarit të mundimeve në burgjet e ferrit. Shembuj prej jetës së tij na thonë se ai qe gjithherë i padashtun me perandoritë në kohën e të cilave e jetoi jetën e vet; asaj otomane në fillim, që ia ndjeu shtypjen qysh kur ishte fëmijë, por edhe më shumë me sundimtarët që qarkuan ngjarjet mbas Luftës së Parë Botërore, edhe të atyre që qarkuan periudhën e së Dytës; u përball aktivisht me fashizmin dhe nazizmin. Por ajo çka rrodhi më vonë, paslufta që nuk solli Paqe mbasi bashkatdhetarët prijësa, që vendosën diktaturën e të pafeve dhe e shpallën Shqipërinë si vendin e parë dhe të vetëm ateist në botë, që kalvari i pambarimtë për té. Atë Pjetër Meshkallën e dënuan atëherë jo vetëm si kundërshtar, por si misionar të Krishtit, dy herë e dënuan si e pamjaftueshme e para, herën e parë i dhanë 15 vjet burg e herën e dytë 10 vjet të tjera e ai, aq sa i përunjur, po aq dhe i pamposhtur u shfaq. Dhe për karshi, e stoik, me siguri e bën të qëndrojë Fjala e Hyjit: “Qe, unë po ju dërgoj porsi kingjat midis ujqve! Ruejuni prej njerëzve: mbasi do t’ju pandehin në gjyqe…! Për shkak témin do t’ju qesin para sundimtarëve dhe mbretenve, që të dëshmoni para tyne dhe para paganëve… mos u shqetësoni se çka dhe si do të flisni, sepse në atë moment do t’ju jap çka duhet të thoni, mbasi nuk do jeni ju që do të flisni, por Shpirti i Atit tuej ka me folë nëpër ju”. (Mt 10, 16-20)…

Po ai personi thatim, i dobët kockë e lëkurë, që na shfaqet në foton e fundme të tij kishte qenë student i shkëlqyer në Austri në vitet ’20 të shekullit të shkuar e masandej me studimet për teologji e filozofi në Gorizia, asokohe e Sllovenisë e në Napoli në Itali… Nëse je, sado pak kureshtar me dijtë pak ma shumë për këtë emër qëndrestari të paepur meshtari jezuit, zbulon tek Atë Pjetër Meshkalla intelektualin, mendimtarin, historianin, gjuhëtarin, njohësin e thellë të letërsive të mira europiane e bashkëkohëse.

NISTORËT E BOTIMIT TË VEPRËS LETRARE TË MËSHKALLËS

Por ai na ka lanë edhe dëshminë e poetit. Një mjeshtër i poezisë, po aq i përshpirtshëm e i përvujtë, poeti Visar Zhiti na ka sjellë një parathënie me fjalë vezulluese si hyrje në veprën letrare të Mëshkallës, (pjesa e parë-poezia) të botuar tani së fundi, nën përcaktorin e vlerësimit të epërm: Poezia qiellore e Atë Pjetër Mëshkallës. Nji poezi krejt të panjohun deri tash, të cilën e paska hulumtue shkrimtari i ri Andreas Dushi; në fillesë prej nji dorëshkrimi amanetqar të zotnisë shkodran Paulin Ujka e masandej gjurmët e kishin çue te dorëshkrimi origjinal i vetë autorit Mëshkalla. Nistor i këtij botimi është famullitari i sotëm i Shkodrës, don Vlash Palaj. Me një ndjesi përtej të qenit aty, përtej fillesës së rrugës së shkollimit në shkollën që së voni është pagëzuar me emrin e Mëshkallës, mësuesit të letërsisë në Seminarin Papnor të atëhershëm, në vitet ’31 e deri në vitin 1946, kur do ta syrgjynosin në errësirën e burgjeve komuniste për 15 vjet. Simpatia e përndritshme për vetë Mëshkallën, ka dritësuar edhe thirrjen e tij, siç ai vetë e thotë, për t’iu kushtue Hyjit.

Arsyet që më shtynë me botue dhe promovue … prozën dhe poezitë e Padër Pjetër Meshkallës janë të lidhuna ngushtë me atë takim providencial, që besoj se ndikoi aq shumë në thirrjen e jetës teme drejt të njëjtit mision me atë të Padrit. Ai takim ishte taman si ai i Kushtimit të Krishtit në Tempull. Ndodhi, falë ndërmjetësisë së prindërve të mi, që vazhdimisht frekuentonin Padrin, sidomos Nana, që nji ditë të mirë, të asaj periudhë të vështirë të vitit 1983, më mori përdore e me çoi tek Padri me më beku e me më shenju për krejt jetën…! Nga ai takim shpërtheu nji si luftë mbrenda meje, ku mësova me kërku e me e gjetë veten, mes presionit të pandërpremë ideologjik, nëpërmjet nji propagande në limitet e djallëzores, e mbështetun nga çdo makinacion shtetnor dhe antagonizmit të paepur, i bazuem mbi forcën e arsyes dhe të besimit, që shfaqej dukshëm, madhështor në shproporcion me vogëlsisë fizike të Padër Meshkallës.

KRITIKË, APOLOGJI – SI PROZË FILOZOFIKE

Ajo çka përbën prozën e Mëshkallës, e hallakatun nëpër periodikët kulturorë më në zë të kohës: “LEKA” (akronim i Lidhjes së Edukatës Kulturës dhe Argëtimit), “Kumona e së diellës”, po edhe te “Tomorri i vogël”, e përdyjavshme kulturale e rinisë shqiptare, vjen traktat filozofie ma së pari, si një njohje e thellë e rendit të gjërave nëpërmjet analizave të thukëta, si depërtim në psikologjinë e personit që merr në analizë. Por, edhe si përsiatje estetike që lexohet me ëndje e interes edhe sot. “Hart e moralitet”, “Kritikë ndërtuese”, “Fushata e fisnikisë së krishtenë”… Kurse një “apologji” për Atë Gjergj Fishtën, me titullin “Poeti i Kombit” e fillon me kundërvendosjen: “Pse të quhet Atë Gjergji Poeti Kombëtar, kurse aj asht vetëm poeti i nji pjesës së Shqipnis së Veriut ?…”, vjelë nga dialogu me një arsimtar që ai e çmon si “të vlefshëm”. I drejt për drejt me të, ani pse vlerësimi tij ishte krejt i përkundërt me mitin që ishte krijue për poetin.

Pa kurrfarë droje për ndeshjen. Me vetveten së pari dhe me mitin përtej vetes, gjithashtu. E në vijim të përballjes së vlerësimeve të përkundërta ai për vete, domethanë për personat të cilëve ua kumton, shpërfaq përfundimin: “Atë Gjergji kje Poeti qi, me fuqin e Gjenit të vet, dijti me nxjerrun prej pejzave t’idealit e të realit, të gjitha notat e harmonis ma të plotë t’Atdheut. E duket se vetë natyra e kishte pasë pregatitë per ketë misjon: mamendje e mahnitshme, fuqi asimiluese, gojtari e pashterrshme e pushtuese, shpirt hartisti, ndjesi sa burrnore aq edhe e njomë, veshtrim i thellë psyhologu, djalektikë dermuese e metafyzikë e patrembshme, plotsue prej njaj kulture të gjanë e të hieshme”!