s p – Page 809 – Dielli

A ISHTE GJERGJ ARANITI EDHE PRINCI I KANINËS?

August 12, 2024 by s p

Avni Alcani/

Historianët që janë marrë me figurën e Skënderbeut, kanë përmendur në veprat e tyre Princin e famshëm arbër, Gjergj Aranit Komnenin. Jo vetëm se ai ishte vjerri i Skënderbeut, por sepse ai kishte qenë i pari princ arbër që ishte ngritur kundër pushtimit otoman. Gj. Araniti i mundi keqas turqit. Bile, disa herë. Ushtria turke ishte fuqia më e madhe ushtarake e botës dhe konsiderohej në atë kohë si e pamposhtur. Fama e fitoreve të Aranitit i kishte kapërxyer kufijtë e Arbërisë. Ai mori përgëzime e lëvdata nga Papa i Romës dhe nga kancelaritë më të rëndësishme të Europës (Burimë tregimtare bizantine për historinë e Shqipërisë, shek 10-15, 1975, f. 326-327).

Në vitin 1742, një prift italian nga Breshia (Itali), i quajtur Xhanmaria Biemi, kishte botuar librin “Istoria di Giorgio Castrioto detto Scander-begh”. Prifti pretendonte se kishte shkruar një histori të heroit të shqiptarëve, Gjergj Kastriot Skënderbeut, kushtuar bëmave kundër pushtuesve otomanë. Libri i tij, sipas Biemit, ishte mbështetur në një vepër “të humbur” i një autori shqiptar nga Tivari, i njohur si “Anonimi i Tivarit”. Ai shkruante se Gjergj Araniti ishte Princi i Kaninës. Një pjesë e historianëve shqiptare të shek. 19-20, ndër ta edhe Fan S. Noli, i ndikuar nga libri i abatit breshian, në librin e tij “Gj.K.Skënderbeu. 1405-1968”, kur radhit princët shqiptarë që morën pjesë në Beslidhjen e Lezhës, shkruan: “Gjergj Aranit Topia Komneni i Kaninës dhe Shpatës (Noli: “Gj.K.Skënderbeu. 1405-1968”, 1967, f. 96,). A ishte në të vërtetë Gjergj Araniti Princi i Kaninës? Për t’i dhënë një përgjigje sa më të saktë kësaj pyetje, le t’u referohemi burimeve dokumentare, si dhe shkrimeve historike, të cilat dëshmojnë të kundërtën, se trevat e aranitëve shtriheshin në Shqipërinë e Mesme dhe pikërisht në krahinat e Çermenikës, Shpatit dhe Mokrës.

* * *

Marin Barleti jep dëshminë e parë se Gjergj Araniti ishte Zot i vendit, në trevat e Elbasanit. Barleti. Në librin e tij “Historia e Skënderbeut, 1983), kur përshkruan ngritjen në vitin 1467 të kalasë së Elbasanit nga Sulltan Mehmeti II, shkruan: “Ai (Sulltani) e ngriti kampin ushtarak në një fushë të gjërë të madhe afër lumit Shkumbin, ku princi Aranit Komneni, vjerri i Skënderbeut, ishte i parë i vendit… (faqe 645). Në të njejtën kohë osmanlliu përtëriti dhe rindërtoi… Qytetin e Valmëve” (Po aty). Dhe këtu ai kishte parasysh fushën rreth qytetit të Elbasanit të sotëm, që është “afër lumit Shkumbin” dhe ku “princi Aranit Komneni ishte i parë i vendit” (nënvizimi im-A. A.). Kurse Qyteti i Valmëve, nuk është gjë tjetër veçse emri i vjetër i Qytetit të Elbasanit, qytet në të cilin kishte lindur edhe princi Moisi Golemi Araniti. Dhimitër S. Shuteriqi, në shkrimin e tij: “Aranitët-Zotërimet” (Rev. Studime Historike, Nr. 1, 1967), shkruan për Moisi Golemin se “Barleti na mëson se Moisiu kishte lindur në qytetin e Valmëve të Epirit (Elbasani i Sotëm)” (faqe 64).

Dëshminë e dytë, se Gjergj Araniti ishte Zot i trevave të Çermenikës, Shpatit dhe Mokrës, e kemi nga Gjon Muzaka, Despoti i Beratit dhe bashkëkohës i Aranitit. Ai shkroi në vitin 1510 një testament, të quajtur “Memorie” (Tiranë 1996). Familja e Muzakajve dhe ajo e Aranitëve ishin shumë të lidhura me njëra-tjetrën. Për Gjergj Aranitin, i cili kishte qenë i martuar me Maria Muzakën, e cila ishte motra e babait të Gj. Muzakës, shkruan: “Zonja Maria e lartpërmendur, motër e tim eti, pati për burrë Zot Aranit Komnenin, që ishte Zot i Çermenikës (Cermenica) dhe i Mokrës (Mochino) dhe i Shpatit (Spatenia)… (faqe 19). Një motër e Gjon Muzakës, Zonja Suina, ishte martuar me Muzak Komnenin, vëllanë e Gj. Aranitit, i cili kishte pronat e tija në Çermenikë: “Zonja Suina, pati për burrë Zot Muzak Komnenin, të birin e Komnen Arianitit, i cili kishte shtet të tij në pjesën e Çermenikës dhe në pjesën e Mokrës. Fshati i parë (i tij) quhet Librazhdi (Liborasi), një tjetër Drago (Drago), një tjetër Stunja (Stugna), një tjetër Dorësi (Dorisa), një tjetër Qukësi (Zuchisi), një tjetër Guri dhe fshatra të tjerë” (faqe 35). Motra e dytë e Muzakës, Zonja Maria, ishte martuar me Muzak Aranitin, nipin e Gj. Aranitit, që thirrej ndryshe edhe Muzaka i Angjelinës, pasi kishte nënë Angjelinën, motrën e Skënderbeut: “Zonja Maria, pati për burrë Muzak Komnenin, që thirrej nga populli i Angjelinës, i cili kishte një kështjellë që quhej Bjeshka (Biescha) dhe mjaft fshatra të tjerë që janë në Çermenikë dhe Tomadhi” (faqe 36). Edhe një motër e katërt e Gjon Muzakës, Zonja Komita, ishte e martuar me Zotin Aranit, që e kishte Principatën e tij në Çermenikë: “Zonja Komita, pati për burrë Zotin Aranit, të birin e Muzak Aranitit, i cili kishte një Principatë të mirë në Çermenikë… (faqe 37).

Në vitin 1960 historiani gjerman Fanz Babinger shkroi librin “Fundi i arianitëve” (Tiranë 2004), kushtuar kryesisht Kostandin Komnen Aranitit, djalit të dytë të Gj. Aranitit. Në këtë libër Babingeri i bën fajtorë studiuesit shqiptarë për trajtimin jo dinjitoz që i kanë bërë figurës së Gjegj Aranitit. Ai shkruan se “roli i Gjergj Aranitit është errësuar në mënyrë të dyshimtë në të mirë të dhëndërit të tij, të mbiquajtur së fundi “capitano generale dei Signori d’Albania” (Gj. Muzaka) Gjergj Kastrioti, i quajtur Skënderbej” (faqe 9). Në lidhje me trevat që zotëronin aranitët në shek. XV, F. Babinger shkruan: “Fisi i Arianitëve e ka prejardhjen nga Shqipëria e Mesme dhe, me një farë sigurie, mund të pohohet se Gjergj Arianiti, për të cilin këtej e tutje do të bëhet fjalë, duhet të ketë qenë rreth viteve 1443 zot i Çermenikës (në skajin jugor të malësisë, në territorin e Rrapunit), i pjesëve nga Mokra dhe Shpati (nënvizimi im-A.A.) e gjithashtu kishte prona” (faqe 17).

Te historianët e shek. të 20-të ka pas ekzistuar një tezë, të cilën e patën mbështetur edhe Babinger, Noli, Shuteriqi etj., që aranitët kanë qenë të ndarë në dy degë: një pjesë që zotëronin toka në Shqipërinë e Mesme dhe pjesa tjetër në Shqipëri të Jugut. Në lidhje me shtrirjen e shtetit të Aranitëve në Jug të Shqipërisë, Babinger shkruan te libri i tij “Fundi i Aranitëve”: “Megjithatë, duket se Arianitët zotëronin prona të mëdha tokësore edhe në Mallakastër, ku gjendet sot fshati Aranitas, që të kujton fisin e vjetër të zotërinjve. Këto toka shtriheshin deri në det…” (po aty). Kjo tezë nuk ka patur mbështetje, pasi nuk ekzistojnë dokumenta që ta mbështesin atë. Babingeri, në librin e sipërpërmendur, pohon se, për shtrirjen e shtetit të Aranitëve në Jug të Shqipërisë, “Unë nuk mund të sjell ndonjë dëshmi të qartë të dokumentuar” (po aty). Kurse Dh. S. Shuteriqi, në lidhje me supozimin se zotërimet e Gjergj Aranitit shtriheshin në Kaninë, shkruan: “Nuk ka të dhënë arkivale që të pohojnë se Aranitët kishin në zotërimin e tyre Vlorën dhe Kaninën” (faqe 74).

Dhimitër S. Shuteriqi, në tre nga studimet e tij më të spikatura për aranitët: “Aranitët-Emri dhe gjenealogjia” (1965), “Aranitët-Zotërimet” (1967) dhe “Aranitia në vitin 1467” (1981), kishte dëshmuar me fakte dhe dokumente që “Aranitia”, shteti ose principata e Aranitëve shtrihej në Shqipërinë e Mesme dhe e kishte qendrën në trevat e Librazhdit të sotëm. Shuteriqi shkruan:“S’ka asnjë dyshim se, më 1454, me emrin e Aranitisë kuptoheshin domenat e Aranitëve në viset e Librazhdit të sotëm… me kryeqendër Komnenovilin, “Qyteti i Komnenit” … që s’ishte tjetër veçse Polisi, apo Vilani i sotëm, lagje e Polisit (faqe 129-133).

Në tekstin e Historisë së Shqipërisë (Tiranë 2002), një nga emrat e familjes së aranitëve ishte “Çermenika”. Në lidhje me këtë fakt (emri “Çermenika” të aranitëve – A.A.), prof. dr. Dh. S. Shuteriqi shkruan: “Emri Çermenika, ka të bëjë sigurisht me zotërimet e Aranitëve në krahinën e Çermenikës së sotme” (faqe 130).

* * *

Siç e pamë edhe më sipër, i vetmi historian, që ka pohuar se Gjergj Araniti ishte Princ i Kaninës, ka qenë një prift italian nga Breshia (Itali), Xhanmaria Biemi. Shuteriqi, në një shkrim të botuar kohët e fundit (2002) për aranitët, në lidhje me veprën e Biemit shkruan se “Biemi…ka fantazuar shumë” (faqe 3). Franz Babinger është më i ashpër në qëndrimin ndaj Biemit. Studiuesi gjerman e etiketon priftin breshian “mashtruesi i pacipë” dhe librin e tij si “vepra mashtruese e hileqare e abatit breshian” (faqe 9). Ai i këshillon historianët shqiptarë që “studimet historike shqiptare (duhet) të çlirohen nga vepra mashtruese e hileqare letrare e Istoria di Giorgio Castrioto detto Scander-begh e Gianmaria Biemit” (po aty). Të njejtin qëndrim me historianin gjerman mban edhe historiani i shquar shqiptar, Aleks Buda, i cili, në parathënien e librit të cituar të F.S. Nolit, shkruan: “Një e metë që mbështetet akoma në në punimin e ri të Nolit është fakti se ai vazhdon të përdorë si burim të dorës së parë disa burime tregimtare shumë të dyshimta. E kemi fjalën për historinë e të ashtuquajturit “Tivaras”, për të cilin historianë me autoritet kanë shprehur mendimin e argumentuar se kemi të bëjmë me një fallsifikim të një fallsifikatori profesionist të shek. XVIII, Xhanmaria Biemi” (faqe .

Është e vërtetë që një pjesë (jo të gjithë) e historianëve bashkëkohorë shqiptarë (F. Noli, K. Frashëri etj.) e pranojnë Biemin dhe veprën e tij, por asnjëri prej tyre (veç Nolit) nuk e pohojnë se Gj. Araniti ishte Princi i Kaninës. Me gjithë vlerat e pamohueshme dhe të jashtëzakonshme të librit të F. Nolit “Gj. K. Skënderbeu 1405-1468”, kushtuar figurës së Skënderbeut, por përsa i përket Gj. Aranitit, burimeve historike që ka shfrytëzuar Noli për të (megjithëse ka lexuar edhe Memorien e Gj. Muzakës), ai i paraqet të cunguar dhe jo të plota. Këtë të metë të Nolit e ka vënë në dukje edhe Aleks Buda në parathënien e librit të Nolit, ku shkruan: “Noli lë qëllimisht pas dore një burim si biografinë e hartuar nga shqiptari Marin Barleti, të cilin kërkimet e reja po e vërtetojnë gjithnjë e më tepër si një burim në kuptimin e plotë autentik e të dorës së parë” (po aty). Në librin e Nolit figurë qëndrore ishte Skënderbeu dhe është e kuptueshme që për Gj. K. Skënderbeun autori kishte hulumtuar më shumë sa ç’kishte hulumtuar për Gj. Aranitin. Përsa i përket veprës së Biemit dhe vlerësimeve që jep Babingeri për të, Noli shkruan se studiuesi gjerman nxjerr “përfundime të nxituara” dhe se Babingeri “ka shumë të ngjarë ta ketë lexuar tek-tuk librin e Biemit” (faqe 84 dhe 160). Nuk mendoj se Noli ka të drejtë. Franc Babinger është i njohur në botë si një “historian me autoritet” (A. Buda) dhe si i tillë ai nuk mund të nxirrte “përfundime të nxituara” nga një lexim “tek-tuk” i librit të Biemit (po aty)

Ndryshe ndodh me dy biografët e Gj. Aranitit, gjermanit F. Babinger dhe shqiptarit Dh. S. Shuteriqi, që e patën Aranitin protagonist në veprat e tyre. Për pasqyrimin e figurës së tij ata kanë hulumtuar shumë më tepër dokumenta arkivore dhe shkrime historike, duke sjellë dëshmi më të plota dokumentare rreth figurës së Gj. Aranitit. Janë pikërisht këta dy autorë, që, me studimet e tyre për aranitët, kanë kanë nxjerrë përfundimin, se Gjergj Araniti ishte Princ i trevave të Çermenikës, Shpatit dhe Mokrës.

BIBLIOGRAFIA:

A. Buda: Fan S. Noli, historian i Skënderbeut”, parathënie e librit “Gj.K.Skënderbeu. 1405-1968”, Tiranë 1967.

Burimë tregimtare bizantine për historinë e Shqipërisë (Shek 10-15), Tiranë 1975.

F. Noli: “Gj.K.Skënderbeu. 1405-1968”, Tiranë 1967.

F. Babinger : “Fundi i arianitëve” (Përkthyer në gjuhën shqipe), Tiranë 2004.

Dh. Shteriqi: “Aranitët-Emri dhe gjenealogjia”, Studime historike, Tiranë 1965.

Dh. S. Shuteriqi: Aranitët-Zotërimet”, Rev. Studime Historike, Nr. 1, Tiranë 1967.

Dh. Shuteriqi: “Aranitia në vitin 1467”, 1981.

Gj. Muzaka: “Memorie”, (Botim shqip), Tiranë 1996.

M. Barleti: “Devita et gestis Scanderbegi, praeclarissimi epirotarum principis, botuar më 1508 (Botim shqip në vitin 1983).

Xh. Biemi: “Istoria di Giorgio Castrioto detto Scander-begh”, Breshia, Giam, Battista Bossino 1742 (cituar sipas veprës së F. Nolit “Gj.K..Skënderbeu. 1405-1968”, Tiranë 1967).

Panaire botërore

August 12, 2024 by s p

Astrit Lulushi/

Panairi i parë botëror, i njohur si Ekspozita e Madhe, u zhvillua në Londër në vitin 1851. I mbajtur në Pallatin Kristal – një sallë masive ekspozimi prej qelqi dhe hekuri – panairi shfaqi mrekullitë e industrisë dhe shkencës, si dhe vepra artizanale dhe arti nga e gjithë bota. Që atëherë, më shumë se 100 panaire botërore janë mbajtur në mbi 20 vende dhe shpikje të panumërta kanë bërë debutimin e tyre në këto ngjarje masive, nga telefoni te karamele pambuku. Megjithëse panairi botëror ka rënë në popullaritet në Shtetet e Bashkuara, ai mbetet i popullarizuar në pjesën më të madhe të botës. Ekspozita Kolumbiane e Botës 1893 në Çikago (e emërtuar për nder të Christopher Columbus) ishte një mundësi për shitësit e ushqimit. Por H.J. Heinz – një furnizues amerikan i turshive dhe ketchup-it – ishte i frustruar me vendosjen e kabinës së tij. Ndërsa kati kryesor shfaqte ekspozita ushqimore nga Gjermania, Britania e Madhe, Meksika dhe vende të tjera, Heinz mbeti i mbërthyer në katin e dytë ku kishte pak trafik. Ai hartoi një plan marketingu që premtonte një çmim falas për këdo që vizitonte stendën e tij: një karficë të vogël plastike jeshile. Turmat që u dyndën në kabinën e tij ishin aq të mëdha sa thuhet se dyshemeja u ul rreth ekranit. Deri në fund të ekspozitës, Heinz kishte dhuruar më shumë se 1 milion kunja turshi, duke hapur rrugën që marka e tij të bëhej një emër i njohur.

Inkubatorët e foshnjave filluan si një atraksion karnaval.

Inkubatori i foshnjave – një pajisje shpëtimtare në të cilën mund të zhvillohen foshnjat e parakohshme ose të sëmura – u shpik në shekullin e 19-të nga mjeku obstetër francez Stéphane Tarnier, i cili e mori idenë pasi pa zogjtë e vegjël që inkuboheshin në një kopsht zoologjik. Shpikja u miratua gjerësisht dekada më vonë, falë punës së dy burrave, Pierre Budin dhe Martin Couney. Të vendosur për të popullarizuar teknologjinë novatore, Budin dhe Couney shfaqën gjashtë inkubatorë të kompletuar me foshnja të vërteta premature në Ekspozitën e Madhe Industriale të Berlinit të vitit 1896, në një ekspozitë që ata e quajtën “Child Hatchery”. Ekspozita ishte aq e popullarizuar sa Couney vazhdoi të ngrejë një ekspozitë të përhershme në një vend të pamundur: parkun argëtues Coney Island në Nju Jork. Për katër dekadat e ardhshme, Couney menaxhoi një njësi të kujdesit intensiv neonatal që shpëtoi mijëra foshnja ndërsa u dyfishua si një atraksion karnavalesh. Pavarësisht se nuk është një mjek i licencuar, Couney tani vlerësohet gjerësisht me adoptimin e inkubatorit të foshnjave në mjekësinë e zakonshme.

Ekspozita Pan-Amerikane e vitit 1901 u mbajt në Buffalo, Nju Jork, dhe shfaqi shumë përparime të fundit në shkencë dhe teknologji. Por ishte edhe vendi i tragjedisë. Ndërsa përshëndeti publikun në panair, presidenti i SHBA William McKinley u qëllua dy herë nga një anarkist i quajtur Leon Czolgosz. Plumbi i parë goditi vetëm McKinley-n, por plumbi i dytë e goditi atë në stomak dhe ekipi mjekësor nuk mundi ta gjente. Siç do ta kishte fati, një nga makineritë e reja me rreze X të Thomas Edison u ekspozua në panair. Edison kërkoi një asistent të sillte një makinë në shtëpinë ku po qëndronte McKinley, por ekipi mjekësor vendosi që gjendja e Presidentit ishte shumë e paqëndrueshme për t’iu nënshtruar procedurës me rreze X dhe pajisja nuk u përdor kurrë. McKinley ndërroi jetë një javë më vonë, duke bërë që disa të pyesin nëse shpikja e Edisonit mund t’i kishte shpëtuar jetën.

Çikago thuajse u bë shtëpia e një kulle më të madhe se Eifel, por në vend të saj mori një rrotë Ferris

Katër vjet pasi Kulla Eifel u ndërtua për Ekspozitën Ndërkombëtare të Parisit të vitit 1889, një komitet i Çikagos filloi të planifikonte panairin e tij botëror, duke kërkuar ide nga arkitektët amerikanë që do t’ia kalonin kullës së Eiffelit, Propozimet përfshinin një kullë 1,500 këmbë të bërë nga trungje dhe atë që do të ishte kulla e parë bungee. Arkitekti i Kullës Eifel, Gustave Eiffel, madje ofroi të ndërtonte një version më të madh të monumentit të tij adash. Në vend të kësaj, komiteti i Çikagos zgjodhi diçka unike: rrotën e parë të Ferrisit në botë, e ndërtuar dhe emëruar për George Washington Gale Ferris Jr. Me diametër 250 metra dhe e ulur në majë kullash 140 metra të larta, rrota e Ferrisit i çoi kalorësët më lart se kurorën e Statujës së Lirisë.

Ndërsa rrota origjinale e Ferrisit në Çikago që atëherë është zëvendësuar nga Rrota Centennial, vizitorët nga e gjithë bota vazhdojnë të shijojnë trashëgiminë arkitekturore të panairit botëror në Navy Pier.

Në 1883, një socialiste amerikane e quajtur Josephine Cochrane u zhgënjye me detyrën e lodhshme të larjes së porcelanit të mirë që përdorte për të argëtuar mysafirët. Ajo u zotua: “Nëse askush tjetër nuk do të shpikë një makinë larëse enësh, unë do ta bëj vetë”. Në 1886, Cochrane mori një patentë për makinën e saj të larjes së enëve, e cila mund të lante dhe thante deri në 240 enë në dy minuta me përdorimin e saj inovativ të presionit të ujit. Megjithatë, Cochrane luftoi për të shitur shpikjen e saj për shkak të kostos së lartë të prodhimit, si dhe seksizmit të kohës; Investitorët e mundshëm donin që Cochrane të jepte dorëheqjen dhe t’ua kalonte kontrollin e kompanisë së saj burrave. Ekspozita Kolumbiane Botërore e 1893 në Çikago i dha asaj platformën që i nevojitej – pasi demonstroi publikisht makinën e saj, Cochranet iu dha çmimi më i lartë i ngjarjes, për “ndërtimin më të mirë mekanik dhe përshtatjen me linjën e saj të punës”. Porositë nga restorantet dhe hotelet në të gjithë rajonin u rritën në qiell, duke hapur rrugën për pjatalarëse moderne.

Është e lehtë të supozohet se biseda me video është një shpikje e fundit që erdhi së bashku me ardhjen e internetit. Por teknologjia e video chat-it ka një histori më shumë se gjysmë shekulli. Kontakti i parë i publikut me video-chat ishte në Panairin Botëror të 1964-ës në Nju Jork, ku Bell Labs debutoi një “telefon me foto” që u mundësoi pjesëmarrësve të panairit të bënin telefonata me video me të huaj në të gjithë vendin në Disneyland të Kalifornisë. U krijuan rreshta të gjata dhe Bell Labs (së bashku me kompaninë e saj mëmë, AT&T) besuan se teknologjia do të ishte një sukses komercial, me drejtuesit që parashikonin që një milion komplete fotofonike do të shiteshin deri në vitin 1980. Mjerisht, pajisja dështoi të ngrihej, kryesisht për shkak të çmimit të lartë. Bell Labs u përpoq të shfaqte përsëritje të ndryshme të fotofonit në dekadat në vijim, por vetëm me ardhjen e internetit, biseda me video më në fund mori hov.

Sot, termi “vaj i gjarprit” nënkupton mallra mashtruese dhe marketing mashtrues, dhe gjithçka filloi me një njeri të quajtur Clark Stanley, i mbiquajtur “Mbreti i gjarpërinjve me zile”. Stanley prezantoi një produkt “vaji i gjarprit” për publikun amerikan në Ekspozitën Kolumbiane Botërore të 1893 në Çikago, duke pretenduar se kishte mësuar për të nga mjekët Hopi. Si pjesë e një demonstrimi dramatik të drejtpërdrejtë, ai hapi një gjarpër zile dhe e zhyti në ujë të valuar, duke hequr yndyrën që u ngrit në sipërfaqe për të krijuar “Vajin e Gjarprit të Stanley”. Spektatorët u mahnitën dhe produkti i Stanley u bë një hit i menjëhershëm. Por ndërsa vaji i disa gjarpërinjve, si gjarpërinjtë kinezë të ujit, kanë veti medicinale, vaji nga shumica e gjarpërinjve vendas në SHBA nuk kanë. Për më tepër, produkti i Stanley u zbulua më vonë nga FDA se nuk përmbante fare vaj gjarpri, por më tepër yndyrë viçi, piper të kuq dhe terpentinë, duke e bërë përgjithmonë vajin e gjarprit sinonim të mashtrimit.

Shqiptarët në Luginën e Preshevës, më të diskriminuarit në Europë

August 12, 2024 by s p

Refik Hasani/

Në Evropë ne shqiptarët në Luginë të Preshevës jemi më të diskriminuarit, prandaj kemi pse të protestojmë. Më së shumti në Evropë, kemi arsye të protestojm ne shqiptarët në Preshevë, Medvegjë, e Bujanoc,pasi jemi më të diskriminuarit, si që thuhet, kemi NJË MILION E NJË ARSYE për të protestuar në mënyrë paqësore. Nga Këshilli Kombëtar Shqiptar, është paralajmëruar se më datën 12 gusht, të këtij muaji në sheshin e qytetit të Bujanocit, për organizimin e një protesta paqësore gjithë popullore. Kjo protest është kundër vazhdimit të diskriminimit duke u pasivizuar adresat si një pastrim etnik në Preshevë, Medvegjë, e Bujanoc.

Protesta paqësore e paralajmëruar për t’u mbajtur në Bujanoc, është një shprehje e manifestimit, se shqiptarët në Serbi jetojn në kushtet e pushtimit klasik, u jan ekzpozuar frigës, urrejtjes, militarizimit, nën tendenca të vazhdueshme për shpërngulje, asimilim e pastrim etnik.

Protesta gjithë popullore, është një demonstrim se Serbia, vazhdon shkelje, cenim, mohim të së drejtës në përfaqësim proporcional me numrin e banorëve, aktualisht është si një ndër Rajonet më të pazhvilluara dhe më të diskriminuara në gjithë Evropën, një tretman që ka prekur kufinjtë e segregacionit.

Protesta, është një demonstrim se Serbia, vazhdon diskriminimin përmesë pastrimit etnik-pasivizimit, zhvendosjes dhe dëbimit, diskriminimin në përdorimin e Gjuhës Shqipe, të Simbolit Kombëtarë, në investime e Përfaqësime.

Protesta gjithë popullore, është një demonstrim se Serbia, jo që nuk e ka respektuar marrëveshjen e Konçulit, por i ka shtuar forcat e armatosura, paramilitare, forcat policore, Gardën Kombëtare, Policinë kufitare, Policia Ushtarake dhe shërbimet e inteligjencës, kështu aktualisht pas 23 viteve kemi,si:

I. Prezenca e forcave serbe është shtuar nëpër vendbanimet lokalitete shqiptare, të Preshevës, Medvegjës e Bujanocit, jan 48 MINIBAZA në Zonën Tokësore të Sigurisë, kemi militarizim të lartë,

II. Amnistia e ish-ushtarëve të UÇPMB-së nuk është respektuar, sepse pas Marrëveshjes së Konçulit shumë Ushtarë pas dorëzimit të armëve nënë mbykqyreje, monitorimi e garantimin e ndërkombëtarë jan ballafaqur e përballur me ftesa të pranura në biseda të shpeshta informative,jan keqëtrajtuar, maltretuar dhe u jan ngritur e kurdisur skenare për burgojes e arrestime,

III. Policia multietnike nuk është instaluar në përpjestim të popullatës, e as në hierarkinë komanduese në policin multietnike,

Më së shumti kemi arsye të protestojm shqiptarët në Serbi, të ndalen kurdisjet e gjygjeve politike ndaj Ushtarëve të UÇPMB-ës, që të lëvizim lirshëm dhe Beogradi të demilitarizoj dhe heqë bazat e shumta ushtarake nga vendbanimet shqiptare veçmas me zonat kufitare me Republikën e Kosovës, të cilat prodhojn pasiguri dhe presion të vazhdueshëm për shpërngulje.

Nga kjo protesta, faktori politik në Preshevë, Medvegjë, e Bujanoc, gjithnjë të jen dhe të paraqiten me kërkesa dhe qëndrim të unifikuara, të dalin sa më unik me kërkesa të harmonizuara dhe të artikuluara mirë, jo vetëm para Beogradit zyrtar por dhe para instancave e mekanizmave të BE-ës dhe OKB-ës.

Nga kjo protest, Prishtina dhe Tirana zyrtare, të jenë edhe zëri kësaj Krahine shqiptare të mbetur padrejtësisht nën Administrimin e Serbisë.

Nga kjo protesta, Beogradi zyrtar, të ndal diskriminimin në gjithë segmentet e jetës.

Nga kjo protesta, BE-ja, të ndal mos trajtimin e duhur të kësaj Krahine, dhe të duhej të mos mbështesin me dy standarde në këtë rast mbështesin pakicën Serbe në Kosovë, por po harrojn shqiptarët në Preshevë, Medvegjë e Bujanoc që në vitin 1992, kan realizuar organizuar Referendumin, dhe ka patur të organizuar një kryengritja e armatosur dhe sakrifica për liri e UÇPMB-ës.

Por, edhe ndryshim të qasjes nga Prishtina e veçmas nga Tirana zyrtare, në raport me Preshevën, Medvegjën,e Bujanocin.

Do të duhej të kemi mbështetjen ne shqiptarët që jetojmë në Serbi edhe nga institucionet e Kosovës, dhe nga institucionet e Shqipërisë, është obligim moral, njerëzor, Kombëtarë e Shtetëror të dalin publikisht duke u deklaruar në ndaljen e diskriminimit në rritje në raport me Preshevën, Medvegjën,e Bujanocin.

Kjo protest paqësore e gjithë popullore e paralajmëruar për t’u mbajtur në Bujanoc, është një alarm, dhe një MESAZH PAQEJE edhe për BE-n, të vizitojn e rrisin prezencën dhe monitorimin duke garantuar të drejtat indviduale dhe kolektive.

Në Evropë, shqiptarët në Preshevë, Medvegjë,e Bujanoc, jemi më të diskriminuarit, prandaj do të duhej të protestojmë.

SI E SHKROVA ROMANIN “NJE GRUA MIDIS DY BURRAVE” ME SHKRIMTARIN SHQIPTAR SKIFTER KELLIÇI

August 12, 2024 by s p

Nga Carrie Hooper, ShBA/

Jam nga Elmira, (New York), ShBA. Kam lindur krejtsisht e verbër, por verbëria nuk më ka penguar të jetoj një jetë të plotë me veprimtari të larmishme. Jap mësime për piano dhe kanto, jap gjuhë të huaja, këndoj në një kor, jap koncerte vokale dhe shkruaj poezi.

Interesi im për gjuhë të huaja lulëzoi në moshën 20-vjeçare, kur ndoqa një kurs të gjermanishtes në universitet. Në shkollën e mesme kisha ndjekur kurse të frëngjishtes, por në atë kohë nuk kisha shumë dëshirë për të mësuar gjuhë të huaja. Mirëpo në ditën e parë të kursit të gjermanishtes më lindi dëshira që jo vetwm ta mësoja këtë gjuhë, por edhe gjuhë të tjera. Me kalimin e viteve kam mësuar suedisht, italisht, spanjisht, shqip dhe rumanisht. Kam mësuar edhe pak latinisht, rusisht dhe finlandisht, por nuk i di mirë këto gjuhë.

Fillova të mësoja shqip, kur kisha një student nga Shqipëria në kursin tim të italishtes, të cilën e dhashë në një universitet të vogël në qytetin tim të lindjes në vitin 2008. Njohja me të ma ndezi kurreshtjen të dija më shumë për gjuhën shqipe, prandaj gjeta të vetmin libër në brail për të mësuar shqip te një bibliotekë për të verbërit në Angli.

Në fillim më ndihmoi studenti im dhe pastaj kalova dy verë me radhë duke ndjekur kurse të gjuhës shqipe tek Universiteti Shtetëror i Arizonës. Për ta ushtruar gjuhën, dëgjoja emisione radiofonike të cilat m’i inçizoi shoku im i ndjerë, Timi, edhe ai i verbër dhe profesor i gjuhëve të huaja. Më tej lexoja gazeta shqiptare si dhe vepra nga shkrimtarë dhe poetë si Migjeni, Naim Frashëri, Fan Noli, Ismail Kadare, etj. me kompjuterin tim brail.

Një prift ortodoks shqiptaro-amerikan më lidhi me shumë shqiptarë me të cilët flisja shqip në telefon, dhe u lidha gjithashtu me bashkësi shqiptare në Kanada. Mora pjesë në shumë koncerte të organizuara nga bashkësi shqiptare në SHBA dhe Kanada. Më tej dhashë intervistë për Zërin e Amerikës, për Radion “E diela në Toronto” të Kanadasë, për një kanal televiziv në New York, për “E diela shqiptare” në Tiranë dhe për një emision radiofonik në Kosovë. Veç kësaj kam përkthyer libra dhe artikuj nga shqipja në anglisht.

U njoha me Skifter Këlliçin, shkrimtar i njohur shqiptar me banim në Massechusetts, ShBA, nëpërmjet telefonit në tetor të vitit 2018, kur mora pjesë në një promovim të librit tim poetik shqip-anglisht, “Piktura në fjalë”, organizuar nga kryetari i Shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, Adnan Mehmeti, në New York. Pas një bisede të këndshme me Skifterin, shkëmbyem të dhënat tona kontakti. Pastaj nisëm të flisnim shpesh në telefon dhe shkruheshim me email, natyrisht në gjuhën hyjnore shqipe.

Romani “Një grua midis dy burrave”, ngjarjet e të cilit zhvillohen në shtetin e Kalifornisë, tregon historinë e infermierës Meri Davenport, e fejuar me shkencëtarin çarli Smith, e cila dashurohet me Kreshnik Gërmenin, biri i një shqiptari i arratisur nga Shqipëria komuniste, kur Krishniku është i vogël. Fatkeqësisht babai i Kreshnikut plagoset rëndë nga banditë duke shpëtuar jetën e një polici. Para se të vdesë, Ralph Kallagani, komandant i policëve, i premton se do ta dërgojë vogëlushin në jetimore, por nuk e mban fjalën dhe kështu Kreshniku birësohet nga Xhejms Klemensi, shoku i babait të tij, i cili është pijanec dhe kumarxhi. Kreshniku bëhet trafikant i drogave, për të shlyer një borxh të Xhejmsit. Sa më shumë e njeh Kreshnikun, aq më shumë Meri zbulon një njeri me dhunti poetike që e do edhe muzikën klasike dhe e nxit ta lërë pas jetën e filliqur të trafikimit të drogave. Plot intriga dhe të papritura, “Një grua midis dy burrave” trajton anën e ndërlikuar të dashurisë.

E falenderoj kolegun tim Skifter Këlliçi për mundësinë që më dha të shkruaja një roman me të, që rezulton të jetë bashkëpunimi i parë shqiptaro-amerikan në historinë e letërsisë shqiptare.

80 vjet nga pushkatimi nga nazistët i Av. Dr. SKËNDER MUÇO, dr.YZEIR ISMAILI (ALIMERKO) e ZAKO MEZINI

August 12, 2024 by s p

Bujar Leskaj/

12 gusht 1944-12 gusht 1994 : 80 vjet nga pushkatimi nga nazistët i Av. Dr. SKËNDER MUÇO, nacionalist i shquar antifashist, themelues dhe drejtues i Ballit Kombëtar , themelues i Partisë Socialdemokrate në 1944 dhe bashkëluftëtarëvetë tij , nacionalistëve dr.YZEIR ISMAILI (ALIMERKO) e ZAKO MEZINI.

Skënder Muço (1904-1944) ishte avokat, drejtues i lartë i Ballit Kombëtar, themelues i së parës parti Social-Demokrate dhe së bashku me Musine Kokolarin themelues i gazetës “Zëri i Lirisë, organ i kësaj partie, si një alternativë e krahut të Ballit Kombëtar, që kishte një program socialdemokrat, siç konfirmohet dhe me “Dekalogun” e Mit’hat Frashërit.

Skënder Muço, lindi në fshatin Tragjas të Vlorës në vitin 1904. I ati, Dauti, ishte luftëtar i Pavarësisë . Mbas vdekjes së të jatit u ndihmua për shkollimin nga dajoja i tij Alem Memet Tragjasi, pjesëmarrës në ngritjen e flamurit më 1912 dhe në luftën e Vlorës më 1920.

Shkollën fillore e kreu te Arbreshët e Italisë, në Shëmitër Korone të Kalabrisë, ndërsa fakultetin e Drejtësisë në Universitetin prestigjioz të Bolonjës.

U kthye në Atdhe dhe ushtroi me sukses profesionin avokat. U arrestua në vitin 1932, si pjesëtar i organizatës politike anti Zogiste, “Lëvizja e Vlorës”, bashkë me Hasan Dostin, Hysni Lepenicën dhe miq të tjerë dhe ishte aq aktiv, sa u dënua me vdekje. Falet prej një amnistie të nënshkruar nga Mbreti Zog.

Më 7 prill 1939, me prof.Isuf Luzajn dhe atdhetarë të tjerë, mori pjesë në demonstratat antifashiste organizuar në Vlorë, kundër pushtues të Atdheut.

Në fund të nëntorit 1942, Hysni Lepenica dhe Skënder Muço, formuan çetën e parë nacionaliste të Vlorës me emrin “Shqiponja”. Në krye të saj, ata morën pjesë në shumë luftëra kundër pushtuesve fashistë e nazistë, siç mund të përmendim betejën e parë masive antifashiste të Gjormit, luftën e Dukatit, të Qafën e Dushkut, në Vajzë, në Selenicë, në Gorisht, në Drashovicë, etj, ku bashkë me forcat nacionalçlirimtare, kombinuan disa herë aksione të përbashkëta e të suksesshme.

Skënder Muço ishte misionar dhe iniciator i bashkimit të forcave politike ndërluftuese. Ai, ka marrë pjesë në disa takime gjurmëlënëse dhe efektive në rrethin e Vlorës me të tjera forca nacionaliste si dhe me përfaqësuesit e Nacionalçlirimtares. Skënderi, për shumë kohë, ishte kreu i Ballit Kombëtar për Vlorën dhe pjesëtar i këshillit organizativ kombëtar. Në këtë pozicion u thërrit në Konferencën e Pezës dhe mori pjesë aktive në Konferencën e Mukjes dhe në takime të tjera historike.

Merita më e madhe e Skënder Muços qëndron te fakti se ai ishte koordinator i Ballit Kombëtar me Aleatët e Mëdhenj Antifashistë, sidomos direkt me misionin anglez të Anton Ruejlit dhe me misionin e Togerit amerikan Tomas.

Në Konferencën e Mukjes Skënder Muço , si përfaqësues i Vlorës dhe Ballit Kombëtar ishte një zë i fuqishëm, që dha një ndihmesë të çmuar për arritjen e marrëveshjes dhe të krijimit të Komitetit për Shpëtimin Kombëtar, në të cilin u zgjodh anëtar. Dr.Skënder Muço frymëzoi e drejtoi disa beteja të përbashkëta të forcave nacionaliste dhe nacional çlirimtare kundër pushtuesve italianë e gjermanë.

Avokat Skënder Muço, së bashku me dy bashkëluftëtarët që e shoqëronin kudo që shkonte, dr.Yzeir Ismaili dhe Zako Mezini, kapet me pabesi dhe arrestohet nga gjermanët, më 10 gusht 1944, në Urën e Izvorit,Orikum.

Ai u ekzekutua dyditë më vonë , më 12 gusht 1944,pranë fshatit Bubullimë të Lushnjës.

Ndërkohë edhe vëllai i tij me nënë, Xhevit Mëhilli nga Dukati, i diplomuar gjithashtu në Itali ishte një nga drejtuesit dhe themeluesit e Ballit Kombëtar në Vlorë. Për aktivitetin e tij partiotik pas vitit 1944 u dënua me burg të gjatë nga komunistët.

Skënder Muço ishte i njohur si një nga njerëzit e besuar të anglo-amerikanëve dhe njeriu i ngarkuar për të organizuar mbështetjen e shqiptarëve, sidomos në zonën e Tragjasit- Dukatit e Vlorës për zbarkimin e aleatëve. Ai në atë kohë gëzonte një popullaritet të madh në zonë dhe ishte i pranueshëm nga të gjitha palët, komunistë e nacionalistë. Ishte koha kur misionet po përgatisnin kryengritjen e përgjithshme kundër gjermanëve dhe në Jug të vendit, avokat Skënder Muço ishte i përzgjedhuri i tyre për faktin se ishte i aftë politikisht, zotëronte disa gjuhë të huaja, kishte mbështetje në popull, ishte për bashkim kombëtar e luftë të përbashkët kundër gjermanëve.

Në shkurt të vitit 1944, Skënder Muço, u jep një projekt marrëveshje të shkruar, oficerëve britanikë në Shqipëri. Ai takon majorin Antoni Kuell në Dukat, ku ai kishte shtabin, dhe i kërkoi që këtë marrëveshje ta dorëzonte në komandën ushtarake të Aleatëve në Kajro. Skënder Muço kërkoi gjithashtu që të udhëtojë drejt Kajros për të finalizuar marrëveshjen. Kjo marrëveshje përmban disa pika mjaft interesante. Balli Kombëtar kërkonte nga britanikët që ata të siguronin pavarësinë e Shqipërisë pas lufte dhe në këmbim, ata ofronin gjithë mbështetjen e tyre ushtarake për të luftuar gjermanët, madje nën komandën e oficerëve britanikë.

Propozimi i Skënder Muços kishte këtë përmbajtje:

1-Pavarësinë e Shqipërisë pas luftës.

2-Marrjen e ishullit të Sazanit.

3-Pagesat e dëmeve të luftës nga italianët.

4-Përjashtimin e trupave italiane dhe greke nga operacionet në Shqipëri.

5-Ndihmë për Shqipërinë pas luftës.

Skënder Muços iu tha gojarisht nga anglezët se politika jonë është të ndihmojë këdo që do t’u rezistojë gjermanëve.

Marrëveshja u shqyrtua nga zyra politike e aleatëve në Kajro dhe iu nis për miratim edhe Ministrisë së Jashtme Britanike.

Lufta e Dytë Botërore, e përfshiu të gjithë popullin shqiptar. Ajo shërbeu si një filtër i madh social, ku klasat dhe shtresat e ndryshme të shoqërisë shqiptare u diferencuan qartë përballë luftës kundër pushtuesit nazifashist, për çlirimin dhe rivendosjen e pavarësisë së shtetit shqiptar.

Qysh në orët e në ditët e para të pushtimit, në krah të pushtuesit italian u evidentua qartë grupimi i kuislingëve dhe i kolaboracionistëve, por duhet theksuar se pjesa më e madhe e forcave balliste, që drejtoheshin nga Hysni Lepenica, Abaz Ermeni, Safet Butka, Muharem Bajraktari, Skënder Muçoetj, vazhduan luftën edhe kundër pushtuesve gjermanë.

Avokat Skënder Muço, ishte njëkohësisht antikomunist, po dhe antifashist e antinazist (deri sa ata e vranë). Ai e donte Shqipërinë e Lirë me Kosovë e Çamëri dhe me drejtim perëndimor, sipas vendimeve të proklamuara prej tij në Konferencën e Mukjes.

Janë këto arsyet që Skënder Muçon e nderojnë dhe e respektojnë në mbarë vendin dhe akoma më shumë Vlorë ,në fshatin e tij Tragjas , fshatin e dëshmorëve dhe në gjithë Labërinë.Ai, i pushkatuar nga pushtuesit Gjermanë, me të drejtë legjitime është shpallur dhe vendosur në listën e dëshmorëve të luftës për Atdhe, mbas fitores së demokracisë 1992.

Në 1994 qeveria Meksi i shpalli Dëshmorë të Atdheut të zre nacionalistët e pushkatuar nga nazistët dhe presidenti Sali Berisha e nderoi av.dr.Skënder Daut Muço , në gusht 1994 ,me titullin më të lartë “Urdhri i Flamurit kombëtar i klasit I”, me motivacionin: “Për merita të shquara në luftën për bashkimin dhe lartësimin e kombit, për unitetin kombëtar, lirinë dhe përparimin e atdheut!”

Këtë vit 2024, në përkujtim të 80 vjetorit të ndarjes nga jeta dhe 80 vjetorit të çlirimit nga pushtuesit nazi-fashistë,studiuesi i njohur e i apasionuar pas figurave e ngjarjeve të shquara historike e nacionaliste ,luftëtari i dritës në demokraci ,z.Enver Memishaj –Lepenica autor i disa librave për heroin Hysni Lepenica , Luftën e Vlorës 1920 dhe organizatat e ngjarjet në Luftën antifashiste 1939-1944, ka përgatitur dhe së shpejti do botojë librin studimor mbi aktivitetin patriotik të Av. Dr. Skënder Muço.Mbi bazën e këtij libri(draft) kam përgatitur këtë postim modest më 12 gusht 2024, datën/ditën përkujtimore.

Vlora, ky qytet me histori të madhe kombëtare i ka borxh të madh Heroit antifashist , nacionalistit demokrat, intelektualit properëndimor avokat dr.Skënder Muço.

Brenda muajit tetor “Instituti i Studimeve Politike “Ismail Qemal- Vlora” do të organizojë një akademi përkujtimore për jetën dhe veprën e luftëtarit antifashist

dr.Skënder Muco dhe dëshmorëve të atdheut dr.Yzeir Ismail Alimerko e Zako Mezini.

Të paharruar përjetë luftëtarët e lirisë dhe demokracisë !