s p – Page 817 – Dielli

PROF. DR. BEGZAD BALIU – GJUHËTAR I VLERËSUAR I KOHËS SONË

August 8, 2024 by s p

Zekerija Idrizi: nga dorëshkrimi “Portrete shkrimtarësh”/

Në kushtet e sotme të komunikimit global dhe internetit nuk është lehtë të gjesh biografi studiuesish të shquar në fushë të shkencave, por për një studiues si Prof. Dr. Begzad Dhe Myrvete Baliu, nuk është vështirë të gjesh të dhëna të shumta për jetën dhe sidomos veprën e tij. Faqja e tij e fejsbukut, faqe të tëra kulturore e shkencore vendore dhe ndërkombëtare, janë të mbushura, për të mos thënë përditësuara, me studime, vlerësime, artikuj për kulturën, krijime letrare, kritike e intelektuale. Kjo është arsyeja pse edhe këtë biografi nuk e kishim vështirë ta shkruajmë dhe përgatisim për botimin tonë të veprës me biografi të krijuesve dhe studiuesve të kohës, me titull “Portrete shkrimtarësh”. Prof. Begzad Baliu është profesor universitar, albanolog, publicist, shkrimtar dhe botues. Prej biografisë së tij jetësore dhe bibliografisë së tij shkencore e profesionale, mund të shihet se ai ka ligjëruar në disa universitete, ka marrë pjesë në konferenca shkencore kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare. Ai është autor i shumë veprave studimore nga fusha e gjuhësisë, letërsisë, historisë dhe kulturës shqiptare. Në punën e tij prej organizatori, ligjëruesi e studiuesi, ai ka organizuar dhe koordinuar shumë konferencave ndërkombëtare në institucionet universitare dhe shkencore të Prishtinës, Prizrenit, Shkupit, Tiranës, Korçës, Shkodrës, Varshavës, Turunit, Gjirokastrës, Budapestit etj.

Krijimtarinë e tij letrare e ka filluar në fushë të poezisë dhe dramës, në fushë të publicistikës me ese dhe artikuj të karakterit historik, ndërsa në fushë të shkencës me studime të natyrës gjuhësore dhe historiko-letrare. Tekstet e tij të para letrare i ka botuar te e përditshmja “Rilindja” dhe e përjavshmja “Zëri”. Por më tej i është përkushtuar kërkimit shkencor dhe punës në profilizimin e tij në fushë të gjuhësisë, – studimet në fushë të magjistraturës (Fakulteti i Filologjisë në Universitetin e Prishtinës) e doktoratës (Instituti Albanologjik i Prishtinës), përkatësisht në studimet e onomastikës, punës në Sektorin e Onomastikës në Institutin Albanologjik të Prishtinës.

Kjo bëri që interesimet për gjuhësinë në përgjithësi dhe onomastikën në veçanti t’i specializojë drejt dijes klasike dhe të krahasuar edhe me gjuhët tjera fqinje, sllavishten, greqishten e latinishten; ndërsa me letërsinë të merret gjerësisht nga krijimi i saj në poezi, prozë dhe dramë deri te kritika dhe historia e letërsisë, të cilat bashkohen me fushën e madhe kombëtare – albanologjinë.

Studimet e gjertanishme për veprën e tij nga shumë studiues janë ndarë në disa fusha gjuhësore dhe letrare. Sikur mund të shihet vendin e parë e zënë veprat me studime nga albanologjia, ndërsa në mesin e tyre janë veprat:

– “Gustav Majer dhe albanologjia” 2000;

– “Semantika e fjalësit (Vepra albanologjike e Zenun Gjocajt)”, 2009;

– “Kërkime albanologjike”, 2010;

– “Referenca albanologjike”, 2010;

– “Hulumtime albanologjike”, 2015;

– “Testamenti shkencor i Profesor Jup Kastratit”, 2016;

– “Sprovë për një histori të albanologjisë”, 2016;

– “Rrapi shekullor – Akademik Idriz Ajeti” (bashk.), 2017; “

– “Studime për historinë e albanologjisë” (Sprovë për një histori të albanologjisë), Shkup, 2018;

– “Albanologji: Periudha, autorë, studime dhe dokumente”, 2020;

– “Në kërkim të historisë së gjuhës”, Prishtinë, 2022;

– “Kërkime filologjike në veprën e Profesor Bahtijar Kryeziut” etj.

Janë me shumë interes veprat e tij në fushë të onomastikës për të cilën ka treguar interesim që nga vitet studentore, kur jo vetëm mblidhte vullnetarisht mirotoponimet e vendlindjes dhe fshatrave përreth, por që në këtë kohë u bë bashkëpunëtorë i Seksionit të onomastikës në Institutin Albanologjik. Në vitet ‘90, kur pushteti okupator serb mbylli të gjitha institucionet akademike dhe shkollore, Begzad Baliu, së bashkë me një grup të rinjsh, në Kishin Katolike të Prishtinës themeluan Shoqatën kulturore “Pjetër Bogdani”, ndërsa brenda saj edhe disa seksione letrare e të mësimit të gjuhëve të huaja, si dhe revistën letrare për të rinjtë “Shpresa”. Brenda kësaj shoqate Prof. Baliu krijoi Seksionin e onomastikës “Eqrem Çabej”. Prej këtyre viteve organizoi shumë aktivitete në fushë të onomastikës, ndërsa kulmin e këtij angazhimi paraqet angazhimi në Komisionin e Standardizimit të Emërvendeve të Kosovës, menjëherë pas çlirimit të Kosovës nga Serbia dhe tashmë angazhimi në Komisionin për Standardizimit të Emrave të Rrugëve në Maqedoni. Rezultat i këtyre angazhimeve dhe kërkimeve shkencore janë veprat e tij:

– “Regjistri i standardizuar i emërvendeve të Kosovës” (bashk.), 2005;

– “Onomastika e Kosovës – ndërmjet miteve dhe identiteteve”, 2009;

– “Onomastikë dhe identitet”, 2012;

– “Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan”, 2014; – ““Onomastika e Gallapit, I”, 2016;

– “Onomastika dhe dokumenti”, 2016;

– “Politikat e standardizimit të toponimisë në Ballkan, Prishtinë, 2024 (shqip-anglisht) etj.

Prej vitesh Profesor Begzad Baliu ka shprehur interesimet e tij në fushë të leksikografisë, e kjo do të thotë përgatitjen e Korpusit të Madh të Leksikut të Shqipes. Rezultat i këtij interesimi dhe hulumtimi janë kërkimet e leksikut historik, etnografik dhe letrare. Viteve të fundit ai po punon në një Fjalor historik të shqipes, nga Formula e Pagëzimit (1462) deri te Fjalori i gjuhës shqipe (1954) dhe një Fjalor të përrallës shqipe (në shtyp). Rezultat i kësaj pune janë vëllimet:

– “Fjalor i veprës letrare të Ymer Elshanit”, 2021 (bashk.);

– “Semantika e varietetit” (Leksiku i veprës letrare të Beqir Musliut), 2021 (bashk.);

– “Leksiku i veprës letrare të Martin Camajt”, 2022 (bashk.);

– “Demitizimi dhe standardizimi i onomastikës së Kosovës”, Tiranë, 2006;

– “Dy dorëshkrime leksikografike të pastorit kroat Emanuel Krajinoviq”, 2022;

– “Fjalëshpejta në gjuhën shqipe, Prishtinë, 2024;

– “Leksiku, denduria dhe konkordancat e romanit të Adem Demaçit i Gjarpijt e gjakut, I-III, Prishtinë, 2024.

Pasionant kërkimesh ndër arkiva dhe sikur e thotë ai vetë, i nxitur nga Profesori e miku i tij i madh Profesor Jup Kastrati, që nga fillimet e tij shkencore në Institutin Albanologjik, është angazhuar në mbledhjen dhe sistemimin e një bibliografie albanologjike, rezultat i të cilës janë vëllimet bibliografike e dokumentare:

– “Mbi autorësinë e veprës “Bibliografia e Skënderbeut”, 2005;

– “Çabej 1” (Bibliografi e studimeve për veprën e profesor Eqrem Çabejt në Kosovë), 2006;

– “Bibliografia përmbajtjesore e Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare”, 2008 dhe madje monografia e parë shkencore e kësaj natyre në fushë të albanologjisë, – “Vepra bibliografike e profesor Jup Kastratit”, 2005.

Studimet e letërsisë dhe të krijimtarisë letrare janë interesimet e tij të para. Si pak autorë të letrave shqipe, Begzad Baliu dy veprat e para i bëri publike në fushë të dramës. Në vitin 1994 shkroi dramën “Flamuri vjen nga Kosova”, të cilën e shfaqi një trup studentësh e nxënësit në Prishtinë. Në të njëjtën kohë kishte shkruar edhe dramën “Kafeneja ballkanike”, të cilën e botoi në vitin 1996, e cila u përkthye edhe në kroatisht, italisht dhe holandisht dhe pati dy herë paraqitje të saj në skenat e Kosovës, ndërsa një herë të Holandës. Po këtë vit ai botoi edhe një vëllim me poezi të cilat i kishte shkruar kryesisht si nxënës në Gjimnazin e Gjilanit, me titull “Grua e dashuruar”. Më tej, pas çlirimit të Kosovës autori botoi edhe veprat me ese, krijime letrare dhe studime, sikur janë vëllimet:

– “Pesha e komunikimit” (bashk.), 2010;

– “Dhembje e bukur’(bashk.), 2012;

– “Kujtesa letrare”, 2013;

– “Struktura e vlerave përfaqësuese”, 2014;

– “Vjeshta e lutjeve, Tiranë, 2016 etj.

Periudhës së parë të botimit të teksteve të tij letrare, historike e publicistike, i takon një seri e artikujve të tij me biografi dëshmorësh, me titull: “Gjaku i lirisë” (1981-1995) I-IV, 1996/2000; një vëllim i përzgjedhur i teksteve për Kosovën, me titull: Jup Kastrati për Kosovën (bashk.), 2004; një vëllim me polemika letrare dhe kulturore për Profesor Qosjen me titull: “Vareni kryengritësin e shenjtëruar”, 2010; një vëllim me artikuj historiko-publicistik me titull: “Mbileximi i kujtesës historike”, 2016; dhe një monografi për dëshmorin Agim Ramadani, me titull: “Dëshmori i qiellit me pëllumba”, 2016, një version i të cilit ishte botuar pjesërisht në revistën e Shoqatës për të Rënët e Kombit Shqiptar, “Për mëmëdhenë”, në Tiranë, 1992.

Duke qenë Profesor ordinar në Fakultetin e Edukimit të Universitetit “Hasan Prishtina”, në Prishtinë, dhe sigurisht duke parë nevojat e domosdoshme për të dhënë kontributin e tij në fushë të mësimdhënies, Begzad Baliu ju bashkua grupit të autorëve të shtëpisë botuese “Albas”, në Tiranë, për të përgatitur tekstet për mësimdhënien edhe mësimnxënien e gjuhës shqipe në shkollat e mesme. Rezultat i këtij angazhimi janë tekste shkollore: Gjuha shqipe, 10, për Gjimnazin e filologjisë (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 10, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e filologjisë(bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 12, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2022; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e shkencave shoqërore (bashka.), 2022.

Duke e përmbyllur këtë tekst biografik për Profesor Begzad Balin, i cili është rezultat i bisedave të mija me autorin dhe gjetjeve në internet, dua të theksoj edhe një fakt me interes për ata që duan të njohin të plotë portretin e tij dhe përmbajtjen letrare e shkencore të tij, se për këtë autor janë botuar jo vetëm disa dhjetëra e dhjetëra artikuj kritik e shkencor po edhe disa vepra të veçanta të autorëve: Prof. dr. Bahtijar Kryeziu, “Qasje shumëdimensionale në studimet albanologjike (Begzad Baliu dhe studimet albanologjike të tij), “Era”, 2021; Dr. Faton Krasniqi, “Albanologu dhe albanologjia” (Kërkime në veprën albanologjike të Prof. dr. Begzad Baliu), 2021, Bilall Maliqi, Kërkime në veprën e Profesor Begzad Baliut, 2023.

Le të thuhet këtu se në punën e tij prej më shumë se tri dekadash i është besuar përgatitja e shumë veprave të autorëve dhe trashëgimisë albanologjike: Profesor Jup Kastratit, Profesor Eqrem Çabejt, Profesor Shefki Sjediut, Zenun Gjocajt, Ruzhdi Ushakut dhe shumë konferencave shkencore, por me interes është puna që po bën ai për përgatitjen e monografive kushtuar Profesor Idriz Ajetin, Jup Kastratin, Shefki Sejdiun, Ruzhdi Ushakun etj.

Uroj nga zemra që profesor Begzat Balliu të ketë shëndet, mirëqenie dhe suksese rë radhës në fushën e studimeve dhe botimeve albanologjike!

Me respekt dhe konsideratë të veçantë për këtë figurë poliedrike:

Zekirija Idrizi Shkup

shkrimtar

“Castello di Barletta, në Puglia, një vend i lidhur shumë ngushtë me jetën dhe veprën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut”

August 8, 2024 by s p

Paulin Zefi/

Kryeheroi jetoi në këtë kështjellë për 5 muaj me rradhë, duke nisur nga data 3 shtator 1461 dhe deri në fund të muajit janar të vitit 1462. Bëhet fjalë për Ekspeditën ushtarake në Italinë e Jugut (1461-1462) kur ai u angazhua në ndihmë të mbretit të Napolit, Ferrante ose Ferdinandit të Aragonës, i cili gjendej në një situatë të pashpresë, ndërkohë që kishte humbur pothuajse të gjithë mbretërinë me përjashtim të tre qyteteve: Napoli, Barletta dhe Trani. Ishte pikërisht ndërhyrja e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, që jo vetëm e çliroi mbretin e pikëlluar Ferrante nga rrethimi në Barletta, duke kaluar nga mbrojtja në sulm, por edhe i riktheu të gjithë mbretërinë pas shpartallimit ose asgjësimit të pjesës më të madhe të armiqve të tij. Është pikërisht qyteti në fjalë, Barletta, që ka shërbyer nga fillimi dhe deri në fund të Ekspeditës Italiane si bazë kryesore për operacionet e ushtrisë arbëre.

• Një dëshmitar sypamës siç ishte humanisti italian dhe historiani i njohur, Giovanni Pontano (1429-1503), i cili është marrë me përshkrimin e detajuar të kësaj lufte, rrëfen se: “Po të mos ia kishte mbërritur menjëherë nga Maqedonia me armatën e tij, Gjergj Kastrioti i quajtur Skënderbeu (Giorgio Castriota, detto per altro nome Scanderbeco), burrë i famshëm për shumë fitore që kishte korrur kundër turqve, mbretit Ferdinand do t’i mbetej ose t’ia kishte mbathur me turp së andejmi nëpërmjet detit, ose të kishte provuar luftën, por me rrezik të madh për veten dhe gjërat e tij (1).” Të njëjtin njoftim e ndeshim më vonë edhe te Giovanni Battista Pigna (2). P.Giovio, kur përshkruan në mënyrë sintetike Ekspeditën Italiane, shkruan se thirrjes së mbretit Ferdinand për ndihmë të shpejtë, Skënderbeu iu përgjigj menjëherë dhe me arritjen e tij në Puglia fuqitë franceze u thyen dhe u mundën aq keq sa mbreti e pohoi me gojën e vet se vetëm nga trimëria e pashoqe e Gjergjit i erdhi shpëtimi (3).

• Janë aq të shumtë historianët dhe personalitetet nga Europa Perëndimore, të cilët kanë shprehur vlerësimet dhe konsideratat e tyre më të larta për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun aq sa për të paraqitur këtu një listë të plotë, është diçka e pamundur si rezultat i mungesës së hapësirës. Historiani i njohur italian i shek. XVI, Angelo Di Costanzo, i lindur në Napoli, në kryeveprën e tij “Istoria del Regno di Napoli”, e cila përbëhet nga 20 libra dhe që për herë të parë është botuar pjesërisht në Napoli, në vitin 1572, në “Libro XX”, konkludon se: ardhja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut ishte aq efektive sa armiqtë e Ferdinandit të Aragonës, pasi u tërhoqën nga Barletta dhe u mblodhën sërish, ata nuk kishin më besim te vetja për t’u përballur në betejë me Mbretin, dhe gjykohet se po të mos i kishte ardhur kjo ndihmë nga Arbëria, Mbreti do të ishte rrënuar përfundimisht (4).” Filozofi, historiani, juristi, publicisti italian dhe një eksponent kryesor i iluminizmit italian në fund të shek. XVII dhe në gjysmën e parë të shek. XVIII, Pietro Giannone, në veprën e tij “Istoria civile del Regno di Napoli”, të ribituar në Venezia më 1766, shkruan se: “ardhja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Mbretërinë e Napolit për të ndihmuar Ferdinandin, ishte aq efektive saqë i bëri armiqtë e tij të refuzonin për ta sulmuar (5).” Juristi i diplomuar për të drejtën civile e kanonike dhe një nga historiografët më të mëdhenj dhe më seriozë të Salentos, Baldassar Papadia, në veprën e tij “Memorie storiche della citta di Galatina nella Japigia”, të botuar në Napoli më 1792, shënon se: “I shkëlqyeshmi dhe madhështori, Gjergj Kastrioti, i njohur si Skënderbeu, Zot i Arbërisë (l’Illustre, e Magnanimo Giorgio Caltrioto, detto Scandeberch, Duca di Albania), i cili ishte si një baba shumë i dashur (për Ferdinandin) dhe gjithashtu Gjeneral Lejtnant i tij në Puglia, hipi në anije me shumë kalorës dhe këmbësorë (con molti Cavalli, e Genti a piedi), që kaloi nëpërmjet detit nga Arbëria dhe u angazhua ushtarakisht kundër armiqve të tij, të cilët, pavarësisht të gjitha përpjekjeve të tyre të mundimshme për të pushtuar pjesë të Puglia-s, ata dështuan plotësisht, dhe vetëm ai ishte shkaku i fitores së arritur (6).” Eruditi i shquar napolitan, udhëtari, juristi dhe biografi i Mbretërisë së Napolit, Lorenzo Giustiniani, në veprën e tij “Dizionario geografico-ragionato del Regno di Napoli” të botuar në Napoli në vitin 1797, ka shënuar: “Sovrani i përmendur (Ferdinandi) u rrethua nga ushtria e René d’Anjou, nën komandën e Giacomo Piccinino dhe në këtë pëballje ai kërkoi ndihmë nga i famshmi Gjergj Kastrioti, princi i Epirit (Giorgio Castrioto principe d’ Epiro), i cili më pas shkoi personalisht atje për ta ndihmuar dhe bëri gjithçka për ta poshtëruar plotësisht ushtrinë franceze dhe pasi bëri të gjithë baronët rebelë të betoheshin për besnikëri ndaj mbretit Ferdinand, ai u kthye në Arbëri (7).”

• Ndërsa, vlerësimin e përzemërt që vetë Ferdinandi i Aragonës kishte për Heroin tonë Kombëtar e dëshmojnë jo vetëm aktet e dhurimit të pronave feudale, por edhe letërkëmbimet midis tyre, ku Ferdinandi i shpreh mirënjohjen e tij të përjetshme, duke ju drejtuar me fjalët: “I dashur si Atë (” dhe sidomos mënyra sesi e trajtoi familjen tij, por edhe të gjithë arbërit që zbarkuan në brigjet e Puglia-s, gjatë atij eksodi biblik, që filloi menjëherë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skënderbeu, në qytetin e Lezhës, më 17 janar 1468. Dashuria dhe mirënjohja e mbretit Ferdinand, del në pah gjithashtu edhe në letrat e dërguara Donika Kastriotit, të cilat mbajnë datat 5 e 26 shkurt dhe 21 mars të vitit 1467, por sidomos në letrën e dërguar më 24 shkurt të vitit 1468, kur e quan atë “Fort e nderuara zonjë, sikurse nënë shumë e dashur (Illustrissima domina anquam mater carissima)” dhe më pas i shpreh dhimbjen e tij të thellë për vdekjen e bashkëshortit të saj dhe i dërgon Jeronimo de Carvineo, për ta ftuar së bashku me djalin, Gjonin II, të vinin në Mbretërinë e Napolit (9). Nga ana tjetër, duhet të nënvizoj faktin se pikërisht gjatë zhvillimit të Ekspeditës Ushtarake në Italinë e Jugut, Gjergj Kastriori-Skënderbeu i dëshmoi monarkëve perëndimorë dhe të gjithë opinionit publik perëndimor aftësitë e tij të spikatura si udhëheqësi ushtarak më i shkëlqyer i kohës dhe njëkohësisht, epërsinë e padiskutueshme të luftëtarëve arbër mbi vetë artin ushtarak të Europës Perëndimore. Ushtritë e kombinuara italo-franceze, që forcën e tyre kryesore e mbështesnin te kalorësia e rëndë dhe e koracuar, e pajisur me kuaj të mëdhenj e të fuqishëm, u mundën dhe u poshtëruan vazhdimisht nga kalorësia e lehtë arbëre dhe nga repartet e saj mbështetëse të këmbësorisë. Pas viteve 1461-1462, kalorësia e rëndë, e cila deri atëherë mbahej si arma më e fortë dhe vetë krenaria e ushtrive perëndimore e humbi prestigjin e saj historik si pasojë e disfatave të turpshme, që ajo pësoi në luftimet e zhvilluara kundër ushtrisë së pamposhtur arbëre. Në lidhje me këtë çështje kaq të rëndësishme për historinë e artit ushtarak botëror, historiani rus, G.K.Gurbatov, shkruan se: “Lufta e bërë aq shkëlqyeshëm nga Skënderbeu kundër baronëve rebelë e ngriti famën e tij edhe më lart. Para kësaj, Perëndimi besonte se ushtria arbëre mund të luftonte me sukses vetëm kundër hordhive turke. Udhëheqësit e Europës Perëndimore ishin të bindur se arbërit nuk mund t’i rezistonin ushtrive europiane. Mirëpo, lufta kundër baronëve napolitanë i shkatërroi këto trillime. U bë e qartë se ushtria arbëre mund të mposhtte edhe ushtri të forta europiane… Ushtria e Skënderbeut përbëhej kryesisht nga fshatarë të lirë arbër. Ai bazohej në skuadra të disiplinuara dhe jo në skuadra të larmishme dhe as në detashmente mercenarësh të gatshëm për t’i shërbyer ofertuesit më të lartë. Kjo ishte fuqia e ushtrisë popullore të Skënderbeut (10).” Me pak fjalë, angazhimi i tij ushtarak në Itali i dha të gjitha rezultatet e dëshiruara, në mos më shumë, duke bërë që figura e Kryeheroit të ngrihej deri në kulmin e lavdisë….

Në hapësirën e brendshme të kështjellës ruhen ende dy objekte shumë të rëndësishëm:

1) Brenda sallës së kështjellës, ku qëndron busti i mbretit, Frederiku II, ndodhet stema e Kastriotëve dhe një pllakë përkujtimore, e cila dëshmon ardhjen e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut.

2) Në vendin, ku ka qenë kishëza e vogël e garnizonit të kështjellës (menjëherë përballë hyrjes, në të djathtë) ndodhet një monument mortor, i njohur si “Guri i varrit të Gjon Kastriotit-Skënderbeut (Lapide tombale di Giovanni Castriota Scanderbeg).” Ky personalitet i shquar i shek. XVIII, ka qenë pasardhës i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut dhe arsyeja pse eshtrat e tij prehen brenda kështjellës në fjalë lidhet me faktin se Gjon Kastrioti ka shërbyer si kështjellar i Barletta në vitet 1750-1762.

BIBLIOGRAFIA:

1) G.Pontano, Historia della Gverra di Napoli, Secondo libro, (Tradotta da M.Giacomo Mauro), Napoli: 1590, f. 136.

2) G.B.Pigna, Historia de principi di Este di Gio. Batt. Pigna, a Donno Alfonso secondo, duca di Ferrara, Primo Volume, Nel quale si contengono congiuntamente le cose principali dalla riuolutione del romano imp. in fino al M.CCCC.LXXVI (1476), In Ferrara: Appresso Francesco Rossi stampator ducale, M.D.LXX. (1570), f. 566.

3) P.Jovius, Sub Effigie Georgii Castrioti Scanderbechi Epiri Principis, në: Pavli Iovii novocomensis episcopi nucerini Elogia virorum bellica virtute illustrium veris imaginibus supposita: quæ apud musæum spectantur. Volumen digestum est in septem libros, Florentiae, In officina Laurentii Torrentini DVCALIS Typographi, M.D.L.I. (1551), f. 130; Shih dhe krahaso me P.Jovius, Skanderbeg, f. 17.

4) A. Di Costanzo, Istoria del Regno di Napoli, Vol. III, Milano: Società Tipografica De’ Classici Italiani, 1805, f. 229.

5) P.Giannone, Istoria civile del Regno di Napoli, Tomo Terzo, Venezia: Presso Giambatista Pasquali, MDCCLXVI (1766), f. 320-321.

6) B.Papadia, Memorie storiche della citta di Galatina nella Japigia, Napoli: Presso Vincenzo Orsini, MDCCXCII (1792), f. 94-95, Dok. Nr. VIII.

7) L.Giustiniani, Dizionario geografico-ragionato del Regno di Napoli, Vol. I – II, Napoli: Vincenzo Manfredi, 1797, f. 212.

8)E.Benvenuto, Giorgio Castriota Skanderbeg, eroe nazionale albanese e barone di Monte S. Angelo e S. Giovanni Rotondo, f. 17.

9) F.Trinchera, Codice Aragonese o sia lettere regie: …. Vol. I, f. 439-440, Dok. Nr. CCCXXVIII; Shih edhe C.Padiglione, Di Giorgio Castriota Scanderbech e de’ suoi Discendenti, f. 12-13; Јован Радонић, Ђурађ Кастриот Скендербег и Арбанија у XV веку, (историска грађа), Споменик XCV, Други разеред, 74, Београд: Српскa краљевскa академијa, 1942, f. 210, Doc. Nr. 389 & Doc. Nr. 390; Dokumente të ndryshme dhe letër çkëmbime të Skënderbeut, në: Gjergj Kastrioti-Skënderbeu: 1468-1968, (Përgatitur nga Edward A. Licho), Boston, Massachusetts: Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA”/Pan-Albanian Federation “VATRA”, 1968, f. 141; G.M.Monti, La spedizione in Puglia di Giorgio Castriota Scanderbeg, f. 173-174; K.Frashëri, Skënderbeu dhe lufta shqiptaro-osmane në shek. XV (Në origjinal dhe me përkthim shqip), Vëllimi VIII, Burime Kancelareske Perëndimore (1464-1497), Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2019, f. 285-286, Dok. Nr. 147.

10) Г.Л.Курбатов, Скандербег, народный герой Албаний: популярный очерк, f. 87.

PSIKOHISTORIA BUXHOVIANE

August 8, 2024 by s p

Nga Ramadan Musliu/

Një autor që arrin të ndërtojë një opus sistematik, çfarë është vepra letrare, publicistike dhe historiografike e Jusuf Buxhovit, kulmi i rezultatit për të është kur vepra e tij i nënshtrohet një procesi të valorizimit, domethënë të një stadi të receptivitetit, akt që veprën autoriale e fut shkallë-shkallë nga klasika, në grupin e veprave ekzempël, që janë paradigmatike për kohën kur u krijuan si vlera të verifikuara për periudhat e tjera.

Vepra letrare e Jusuf Buxhovit fillin e ka në librin me tregime “Cirku” (1972), për të plotësuar pastaj si një opus impozant si vëllim, ku përfshihen tregimtaria, novela, romani e drama. Pjesën komplementare të Jusuf Buxhovit përben edhe publicistika e tij e përmbledhur në librin “Fletëza gjermane” (2008).

Një kapitull i veçantë i veprimtarisë se tij shkencore e intelektuale përfaqëson vepra e tij historiografike, që si kulm i të arriturave në këtë fushën e historiografisë është vepra voluminoze:”Kosova”I,II dhe III, më vonë e plotësuar edhe me pesë vëllime të tjera,. domethënë historia e Kosovës si pjesë e historisë shqiptare e shikuar nga një këndvështrim i ri ku përjashtohen stereotipet e deritanishme të dihomisë shtetërore midis “periferisë si qendër dhe qendrës si periferi”, që u përkthye dhe u botua ne SHBA në gjuhën angleze.

Me veprën historiografike, e cila kërkon një qasje të specializuar ekspertësh, dhe me vëllimet nga proza artistike , tregime, novela,drama, kritikë letrare, romanet e njëpasnjëshme të karakterit historik, me publicistikën dhe veprat historiografike, ka ndërtuar një mozaik të plotë nga i cili del profili i një krijuesi dhe mendimtari të angazhuar në mënyrë permanente. Rezultat i angazhimit të tij si mendimtar është edhe veprimtaria e tij politike, ku si majë e piramidës qëndron intelektualizmi, ai që kërkon idealitetin në të gjitha sferat e jetës. E gjithë kjo nxjerr në pah koherencën botëkuptimore të autorit, pra veprimin e një mendjeje paradigmatike intelektuale që është jetësisht i lidhur me proceset historike të etnisë.

Jusuf Buxhovi në radhë të parë është shkrimtar, krijues në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, autor, që siç thamë, i më shumë se 30 veprave në zhanrin e tregimit, novelës, dramës,romanit, por që pjesa qendrore i takon romanit. Që në tregimet e para autori arrin të ndërtojë bërthamën tematike, amzën e rrëfimit, tematikën që arrin të bëhet obsesion autorial, së pari lojën si kuptim i thellë i ekzistencës njerëzore me të gjitha modulacionet e saj, dhe, së dyti, që është më kryesorja, historinë si ekzistencë kolektive në kontuum kohor. Tema e historisë nga vepra në vepër vjen duke u zgjeruar, duke pësuar modulacione dhe duke u bërë një refleksion permanent, e cila do të përfundojë si një botëkuptim, si një filozofi e historisë, e cila doemos se autorin do ta detyrojë, them kushtimisht, të kalojë edhe në domenin e shkencës, duke sjellë jo vetëm interpretime interesante, por edhe një pikëvështrim të ri të historisë së etnisë, që në periudhat më të hershme dhe riinterpretimin ndryshe të fatit kombetar, në periudhat më të vonshme.

Kështu seria e romaneve “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, (1982), “Nata e shekujve”, (1985), “Galeria e te vdekurve”,(1987), “Libri i të mallkuarve”,(1989), “Prapë vdekja”,,I-II-III, (1991,1993,1995), “Qyteti i dënuar me vdekje”,(2000), “Letrat për Kryeprincin”,(2000), “Vera e fundit e Gjin Bardhit” (2003), “Vdekja e kolonelit”, “Kujtimet e zonjës Von Braun “Kodi i Dashurisë” (të botuara në vitet 2004-2006), dhe “Udhëtimi i Mendim Drinit”, (2006), imponon një klasematikë historike, e cila mbështetet në dokumentin historik, përkatësisht empirinë historike dhe përpunimit të tyre, me ç’ rast faktografia historike merr dimensionin subjektiv, domethënë atë artistik, atë që i falet fiksionit, përkatësisht imagjinatës autoriale dhe sistematikës që kërkon filozofia autoriale e historisë. Duhet thënë se në narracionin romanor të këtyre veprave mbizotëron parimi i kronologjisë, domethënë preokupimi dhe trajtimi i historisë nacionale, që zë fill në antikitet, për të kaluar pastaj nëpër të gjitha stadet që e shpijnë nga e sotmja. Në planin e trajtimit artistik nisma me dokumentin shënon anën “fizike” të botës, trajtim i reales, i asaj që ka ndodhur dhe që në forma të ndryshme është ruajtur si një lloj empirie historike, për të kaluar pastaj në anën metafizike të botës dhe të vetë procesit historik, që mbruan atë komponentën artistike. Brenda këtyre dy skajeve shtrihet fusha e gjerë e refleksionit, e cila tangjenton me filozofinë e historisë, domethënë pikëvështrimin autorial dhe interpretimin e faktografisë nga prizmi vetiak, duke vjelë më këtë rast përvojat hegeliane e sidmos niçeane e shopenhaueriane në “përpunimin” e procesit historik.

Si fushë e markuar dhe më e preferuar del mesjeta, koha e prerjeve në ndërgjegje, periudhë e mbizotërimit të konflikteve religjioze, kohë e gërshetimit të mosmarrveshjeve grandioze civilizuese dhe përleshjeve mes tyre, e ballafaqimeve vendimtare të koncepteve civilizuese të burimeve të ndryshme dhe të kundërta, por gjithherë duke e shquar diagonalen nacionale në të.

Në kontinuitetin narrativ buxhovian ndeshet një proces permanent i evoluimit të formave të trajtimit të historisë. Evoluimi ka të bëjë me modifikimin e brendshëm të percepcionit historik por edhe të procedimeve artistike dhe të teknikave të trajtimit të fabulës historike. Nga procedimi klasik, që e ndeshim te romani “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, ku e gjithë historia apo ngjarja, në kuptimin narratologjik, ndërtohet duke rrëfyer një “gjendje epidemie” (I.Rugova), procedim që ndeshet edhe te romanet vijuese, “Galeria e të vdekurve” dhe “Libri i të mallkuarve”, kalohet në rrëfim-meditim, në një refleksion mbi ngjarjen, domethënë se shkojnë paralelisht, drama historike, zakonisht presupozohet si një tragjedi etnike, me dramën në ndërdijen e personazhit. Ky procedim, po qe se duam t’i japim një status teorik, mund të trajtohet si një “psikohistori”, në pajtim me pikëpamjen e njohësit të kësaj problematike, Frank Fernar, që është një formë e individualizuar e perceptimit të historisë përmes mekanizmave subjektivë. Pikërisht ky lloj trajtimi , i cili arrin ta rrudhë fabulimin në refleksion, i mundëson autorit ta projektojë një lloj filozofie të historisë, e cila herë është një koncept i ciklizmit historik, siç e percepton filozofi mesjetar italian, Xhanbatista Viko, që pastaj të evoluojë në një “frymë absolute”, si formë iniciale e historisë që e afirmoi botëkuptimi niçean për zhvillimin e historisë njerëzore, për tu shfaqur pastaj si një botë e vullnetit dhe e përfytyrimit, që të përmbyllet me idenë autoriale mbi ngadhënjimin e perandorisë të së mirës. Autori nga rrëfimi i ngjarjes, i historisë , i fabulimit kalon në refleksion, në psikohistori, në të rrëfyerit e përjetimit të frymës historike. Duke u marrë më këtë lloj të mbindërtimit artistik, duke u lëshuar në krahët e refleksionit, autori i jep vetes mundësinë që të merret me rivlerësimin e historisë, veçanërisht historisë nacionale, për të nxjerrë konsekuenca për të sotmen dhe për të anticipuar të ardhmen. Po qe se opusin e tij romanor e vështrojmë nga kjo pikëpamje do të ndeshemi më fenomenin e projektimit të të sotmes në planin historik, por edhe hipostazim të një filozofie politike në praktiken aktuale. Kështu, duke lexuar, madje tani duhet rilexuar, romanin “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, do të ndeshim profilin e intelektualit dhe rolin e tij në histori. Pikërisht zhvillimet politike të mëvonshme kanë vërtetuar këtë supozim të autorit mbi rolin dhe përgjegjësinë e intelektualit në raport me historinë.

Vështrimi i historisë, duke ndjekur kronologjinë strikte, prek segmentet më të ndjeshme të ekzistencës kolektive të etnisë që nga antikiteti deri në ditët e sotme. Brenda këtij korpusi romanor është me interes të veçohet trilogjia e ashtuquajtur “gjermane”, ku përfshihen romanet “Vdekja e kolonelit”, “Kujtimet e zonjës Von Braun” dhe “Kodi i dashurisë”, ku preken raportet gjermano – shqiptare, duke filluar nga sfera e kulturologjisë e deri te raportet historike e aktuale të natyrës politike. Këtë relacion të këtij binomi autori e arsyeton me argumentin historik mbi gjenealogjinë e lashtë dhe të një burimësie të njëjtë, por që ka dimensione të ndryshme: madhështinë tragjike të historisë gjermane dhe historinë tragjike të një civilizimi të rënë pellazgo-ilir. Derisa trilogjia gjermane trajton raportet gjermano-shqiptare në diakroni dhe sinkroni, ajo pasohet nga romani “Udhëtimi i Mendim Drinit”, që është vazhdim, kësaj radhe në planin refleksiv, i trashëgimisë mendore gjermane dhe projektim i një filozofie të historisë, që është në një farë mënyre eksplikim i tezave niçeane mbi procesin historik të një kombi. Në këtë roman kemi një fabulim të minimalizuar, të rrudhur deri në maksimum, që jepet trajtën e refleksionit të thellë mbi rolin e individit, mbi konceptin e zhvillimit të historisë, mbi vullnetin për fuqi, por edhe mbi botën si vullnet dhe përfytyrim e që është thelbi i historisë shopenhaueriane. Në qendër të kësaj filozofie është individi, forca e vullnetit të tij, pra të një individualiteti të jetërsuar fizikisht, por mendërisht superior, çfarë është Mendim Drini. Kësisoj bëhet një prerje e trungut historik të etnisë, për të nxjerrë ata rrathët koncentrikë të epokave të shënuar njëri pas tjetrit me gjithë empirinë e vet tragjike. Edhe ky roman, si edhe romanet e tjera, bëjnë apel për vetëdijesimin historik dhe për shquarjen e forcës së brendshme të etnisë që ka akumuluar gjithë atë përvojë, e cila mund të shndërrohet në një energji që do të gjenerojë perspektiven e etnisë. Dimensioni nacional edhe këtu është ajo lepeza gjithëpërfshirëse tematike që derivon nga amza historike. Kësaj duhet shtuar edhe faktin se autori nga romani në roman ndjek një vijë të vazhdueshme të përdorimit të procedimeve të reja dhe teknikave të nduarnduarta , duke filluar nga ditari, rrëfimi linear, rrëfimi i tipit epistolar e deri te hulumtimi i teknikave të ashtuquajtura të pasqyrimit të historisë përmes prizmit të dokumentaritetit dhe fakticitetit.

Avancimi në përdorim të teknikave shihet veçanërisht te romanet më të fundit, “Dosja e hapur” (2014) dhe “Dosja B”, (2016), që janë romane-kronikë, të mbështetura në dokumentaritet dhe pluralitet procedimesh, ku elementi më shques i rrëfimit romanor del të folurit për tabutë politike, domethënë ligjërim pa eufemizëm, rrëfim i drejtpërdrejtë, konkret deri në gjuhën e dokumentit.

Të gjitha këto na bëjnë me dije se kemi të bëjmë me një korpus romanor që lidhen mes veti në mënyrë ciklike, që domethënë se janë shfaqje e një vizioni autorial me një spektër të gjerë të vështrimit të problematikave. Prandaj, në fund, mund të nxjerrim si konstatim, madje edhe kategorik, se i gjithë ky opus ndërtohet nga një autor i një profili origjinal, i një intelektuali aktiv, një sfiduesi i të së kaluarës dhe të tashmes dhe anticipuesi i të ardhmes dhe perspektivës historike të etnisë, që janë të rrallë sot edhe në letërsitë e mëdha.

(2018)

Kisha e Dolit si simbol i bashkimit shqiptar të krahines alpine të Plavë – Gucisë !

August 8, 2024 by s p

Musa Kurtulaj/

Kisha katolike e Dolit në qytetin alpin të Gucisë, e vetmja kishë katolike në krahinen e Plavë – Gucidë, e ndertuar në vitin 1935 ! Në këte kishë ka shërbyer para vitin 1990 Dom-Nike Ukgjini, i cili më vonë u angazhua në qëndren muzeale ” Ndre Mjeda” të Kuklit, Barbullush, ku vazhdon dhe sot. Në dhjetor 1990, Dom Nika zhvilloi në këte kishë një aktivitet kushtuar At’Gjergj Fishtes. Atë ditë moren pjesë këtu qindra shqiptar të Vuthajve, Gucisë dhe Plaves, të besim katolik e mysliman pa dallime, duke u shënuar kështu një tubim madhështor me frymë kombëtare i kësaj krahine ! Jehona e këtij tubimi shqiptar mbërriti edhe në Podgoricë e Beograd, ku të shqetësuar nga ky manifestim gjithë shqiptar në kishen e Dolit të krahines shqiptare të Plavë – Gucisë, lëshuan urdherarresti per kryesorin e këtij organizimi, Dom – Nike Ukgjinin ! Në këto kushte Dom Nika u detyrua që në menyre ilegale ta kalonte kufirin dhe të dilte në Kelmend per të vijuar më pas në Shkoder. Sot kjo kishë nuk ka prift të mirëfilltë ndaj dhe, sipas rasteve, shërbejnë të ardhur nga Kelmendi, Tuzi dhe Ulqini por kjo ka pak rendësi per shqiptarët e kësaj krahine para faktit që kishen e kanë restauruar, qëndron madhështore rrezë bjeshkëve dhe kjo çmohet sot prej tyre si simbol i bashkimit shqiptar pa dallime besimi fetar ! Dom Niken edhe sot e permendin vuthjanët per kontributin e tij në këte drejtim ! Këte përshkrim të shkurter e rëndita sot me një frymë, tek sa po e vizitoja kishen e Dolit !

SHKOLLA SHQIPE “ILIRIA” NË ASCHAFFENBURG, GJUHË DHE IDENTITET KOMBËTAR NË MËRGATËN SHQIPTARE TË GJERMANISË

August 8, 2024 by s p

Alma Papamihali, mësuese në shkollën shqipe “Iliria” me qendër në Aschaffenburg të Gjermanisë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Aschaffenburg të Gjermanisë, nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe, historisë, traditës e kulturës shqiptare dhe aktiviteteve patriotiko-kulturore. Me mësuesen Alma Papamihali bisedoi editori i “Diellit” Sokol Paja.

HISTORIKU I SHKOLLËS SHQIPE NË ASCHAFFENBURG

Shkolla jonë ka filluar si një etje për vendin dhe gjuhën tonë. Duke ruajtuar gjuhën e mëmës, t’i ndihesh vetvetja, nuk ndihesh i cunguar, por i plotë, sidomos shpirtërisht. Duke qene se donim fillimisht t‘ju mësonim fëmijëve tanë gjuhën shqipe, jo vetëm në të folur, por edhe me shkrim, t’ju mësonim recitime, pak gjeografi etj, u krijua shkolla shqipe “Iliria” me qendër në Aschaffenburg të Gjermanisë. Si pikënisje e saj, është fundi i vitit 2008, fillimi i 2009-tës. Mësimi zhvillohet një herë në javë, çdo të shtunë. Mbaj mend që fillimet tona kanë përkuar dhe me hapjen e e shkollave shqipe në New York, nga çifti Kozeta & Qemal Zylo, si dhe shkolla shqipe në Parma, me iniciatoret çiftin Durim & Elvira Lika. Më pas u hapën edhe mjaft shkolla të tjera dhe sot fatmirësisht ato janë shtuar aq shumë, saqë është vërtetë për t‘u krenuar për rëndësinë e dhënë ndër vite.

BASHKËPUNIMI ME PRINDËRIT DHE MBËSHTETJA NGA QENDRA E BOTIMEVE PËR DIASPORËN

Si fillim materialet kanë që ato të shkollave fillore në Shqipëri, të marra privatisht nga ne. Më vonë dhe sidomos vitet e fundit, kemi një bashkëpunim të rregullt me Qendrën e Botimeve për Diasporën, dhe materialet kryesore i marrim kryesisht prej tyre. Tre nivelet e përgatitura sipas moshave përkatëse të fëmijëve, përmbledhin tematikat kryesore siç janë: Identiteti ynë, familja ime, koha e lirë, festa të larmishme, që përfshihen tek një kulturë e përgjithshme etj. Gjithsesi përveç këtyre materialeve, një ndihmë e madhe, është edhe kontakti mes kolegësh, shkëmbimi i eksperiencës etj. Nuk do lija dot pa përmendur këtu, punën e palodhur të mësueses Etleva Mançe, e cila herë pas here na “ushqen” me materiale dhe ide plotësuese, duke na dhënë një ndihmë që është për t’u vlerësuar. Gjithashtu unë përdor edhe krijime për fëmijë, që shpesh i shkruaj enkas për ta. Bashkëpunimi me prindërit është do thoja, vendimtari. Pa prindër të ndërgjegjësuar, gjithçka që themi e flasim këtu, do ishte e pamundur. Gjithnjë i falenderoj kur sjellin dhe marrin fëmijët nga shkolla njëherë në javë. Ata janë suksesi i fëmijëve të tyre. Ose më saktë, roli kryesor, pa të cilët do ishte e pamundur ardhja e fëmijëve në të tilla shkolla kudo nëpër botë.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË GJERMANI

“Gjuha ruhet, aty ku shkruhet…” ka qenë motivi ynë. Sepse indirekt, kur ke mbajtur gjuhën gjallë, ke mbajtur identitetin tënd. Kjo ka vlerë kudo ka shqiptarë dhe nuk ndryshon qoftë në Gjermani, Amerikë, Francë apo kudo në botë.

SHOQËRIA GJERMANE PËRKRAH MËSIMIN SHQIP

Shoqëria gjermane është mjaft tolerante dhe e hapur. Për ta, integriteti i të huajve në shoqërinë gjermane, është vërtetë shumë i rëndësishëm. Por nga ana tjetër, ata me studimet e tyre kanë arritur në përfundimin që gjuha e mëmësisë, është shumë e rëndësishme në rolin që luan në bazën e formimit të një fëmije. Ndaj ne kemi gjetur mbështetjen e duhur. Kontributi i komunitetit shqiptar siç e përmenda edhe me lart, është ai që mbështet gjithë rrugëtimin tonë. Ne jemi një komunitet kulturdashës, dhe mbi të gjitha shumë krenarë për origjinën dhe arritjetet tona.

MËSIMDHËNIE PËRMES TEKNOLOGJISË, VËSHTIRËSITË NË MËSIMDHËNIE ME FËMIJËT ME DY GJUHËSI

Teknologjia ka sjellë shumë përparësi siç e dimë të gjithë. Gjithsesi kjo nuk i pakëson vështirësitë që ka mësimdhënia me fëmijët dygjuhësh. Duhet një punë me durim dhe shumë dashuri. Të dyja këto, t’i jep vetem pasioni dhe dashuria që ti ke për atë që bën. Dhe sidomos kur e gjitha kjo, kryhet në punë vullnetare. Pra duhet një motivacion dhe qëllim shumë i fortë, që ti ta kryesh këtë punë. Ndaj nëse motivacioni, pasioni, dashuria për vendin do të mungonin, edhe teknologjia më e avancuar nuk mund të realizonte atë që t’i pret.

EFEKTI QË KA PASUR TE FËMIJËT NË RRITJEN E NDJENJËS PATRIOTIKE MËSIMI I GJUHËS SHQIPE

Efekti është i mrekullueshëm. Fëmijët fillimisht, lidhen gjithnjë e më shumë me njëri – tjetrin. Ata ndihen mes tyre si një familje. Nëpërmjet gjuhës, ata sikur ndiejnë mes tyre që i lidh edhe diçka tjetër edhe më e madhe, disi e pashpjegueshme me shumë fjalë, por dashuria për atë vend të bukur, për të afërmit e tyre, sa vjen e shtohet. Një ndikim magjik do të shtoja, që mundet ta realizojë vetëm gjuha. Ata shkojnë e vijnë në pushime në vendlindje dhe kur kthehen i tregojnë njëri-tjetrit mbresa me shumë dëshirë.

KUSH ËSHTË MËSUESE ALMA PAPAMIHALI?

Unë jam që nga fillimi mësuesja e kësaj shkolle, e cila funksionon njëherë në javë dhe më jep mundësinë ta bëj vullnetarisht diçka të tillë. Unë jam lindur dhe rritur në Tiranë. Përveç vështirësive që kishte dikur jeta në kohën e komunizmit, fëmijëria ime ka qenë shumë aktive në aspektin kulturor. Dhe kjo më ka veshur shumë shpirtërisht, sepse jam rritur në skenën e Pallatit të Pioniereve të dikurshëm, me shumë art dhe muzikë. Këtë përvojë artistike nga njëra anë, dhe përvojën letrare si poete në anën tjetër, mundohem ta vë në funksion të shkollës sonë. Ndër të tjera, siç përmenda, krijimtaria ime, është shpesh pjesë e programeve të ndryshme që ne organizojmë me rastin e 28 Nëntorit, festës së nënës, apo të tjera raste të tilla. Fëmijët mësojnë vargje përmendësh, por dhe recitojnë në skenë me plot dashuri dhe përkushtim. Këta fëmijë janë shndërruar për mua, në një muzë të vazhdueshme dhe motivim të jetës. Së fundmi, ne ishim me grupin e të rinjve pjesëmarrës të një aktiviteti mes kulturave të vendeve të ndryshme në qytetin tonë, që organizohet në verë. Ky ishte aktiviteti që mbylli këtë verë, në pritje të rifillimit të shkollës, përsëri në shtator. Ndër të tjera një falenderim edhe për Qendren e Botimeve dhe znj. Hysi të cilët kanë bërë njoftimin në kohën e duhur për materialet dhe librat e ardhura në shtetet përkatëse për fëmijët.