Nga Rafael Floqi 

Figura Fjala Hello e shkruar në disa gjuhë duke përdorur tastet e zeza të tastierës

Ne mund të zhvillojmë biseda çuditërisht të thella nëpër gjuhë të ndryshme duke përdorur aplikacione të thjeshta në telefonat tanë. Por edhe pse këto aplikacione po marrin një shtytje të re nga AI, ato ende mund të çojnë në disa momente të sikletshme pasi s’janë  në gjendje të japin qartë idenë e kuptimin. 

Aplikacionet e sotme të përkthimit të gjuhës janë si makina vetë-drejtuese: tepër të dobishme, premtuese, afër pjekurisë dhe pothuajse tërësisht të mundësuar nga makineritë. Por është e habitshme që teknologjia madje ekziston por dhe gabimet janë ende të mëdha . Megjithatë, përkthimi me makina është ende i ngathët ndonjëherë, nëse jo i vështirë.

Në epokën tonë të globalizmit, komunikimi ndërkulturor është një aspekt i rëndësishëm për të kuptuar dhe bashkëvepruar me njerëzit nga kultura të ndryshme. Megjithatë, përkthimi nga një gjuhë në tjetrën vjen me pengesa të shumta dhe sfida të mëdha, veçanërisht kur përdoren mjetet automatike si Google Translate.

Një prej pengesave kryesore është humbja e nuancave kulturore dhe gjuhësore gjatë përkthimit. Ndërsa një përkthim i thjeshtë mund të japë kuptimin bazë të një teksti, ai nuk i kap dot shprehjet unike, frazat idiomatike ato dialektore apo kontekstin kulturor që janë të rëndësishme për një kuptim të plotë.

Gjithashtu, një problem tjetër është gabimi i përkthimit, i cili mund të sjellë shpesh keqkuptime serioze. Mjetet automatike të përkthimit nuk janë gjithmonë të sakta në kuptimin e fjalisë së caktuar në kontekstin e saj origjinal. Kjo mund të çojë në gabime të rënda që ndikojnë në cilësinë e komunikimit.

Për të tejkaluar këto pengesa, është e rëndësishme të kuptojmë se përkthimi është më shumë se thjesht zëra dhe fjalë të shkruara. Është një proces i ndërlikuar i qëllimshëm për të kuptuar dhe transmetuar kulturën dhe shpirtin e një gjuhe në tjetrën. Për këtë arsye, është e nevojshme të përdorim mjetet automatike të përkthimit me kujdes dhe të preferojmë përkthimin nga njerëzit e ditur në fushën e tyre.

Në fund të fundit, duke e kuptuar dhe respektuar pengesat e përkthimit, mund të ndërtojmë një komunikim ndërkulturor më të suksesshëm dhe të thellojmë marrëdhëniet ndërmjet njerëzve nga kultura të ndryshme.

Merr parasysh bisedën e fundit që pata me fqinjin tim, Andre, i cili emigroi nga Rusia vitin e kaluar. Duke folur pak ose aspak anglisht, Andre është duke lundruar në “Ëndrrën Amerikane” pothuajse tërësisht përmes Google Translate, aplikacioni më i popullarizuar i përkthimit të fjalës në të folur, i lançuar për herë të parë 10 vjet më parë.

Nëpërmjet telefonit të tij, Andre dhe unë mund të zhvillojmë biseda çuditërisht të thella se nga është ai, si mendon, se si mund ta ndihmojmë njëri-tjetrin dhe për çfarë shpreson ai. Por në më shumë se një rast, Google Translate nuk arriti të komunikonte atë që Andre po përpiqej të shprehte, gjë që na detyroi të dy të ngrinim supet dhe të buzëqeshnim gjatë gabimit.

Megjithatë, ndërsa kompjuterët bëhen më të zgjuar, Google, Apple, Microsoft dhe të tjerë po shpresojnë të heqin plotësisht pengesën gjuhësore që unë dhe Andre ndamë atë ditë. Por do të duhet mësim më i shpejtë i makinerive që kjo të ndodhë, gjë që “mund të kalojë disa vite”, pranoi një zhvillues programesh me të cilin fola.

Jo se pritja ka rëndësi. Në fakt, shumë konsumatorë habiten kur mësojnë se sa të mira janë tashmë aplikacionet e përkthimit të sotëm. Për shembull, kjo video ….tregon tre studiues të Microsoft duke përdorur softuerin e përkthimit të drejtpërdrejtë të kompanisë për të zhvilluar një bisedë në shumë gjuhë. Videoja është shtatë vjeçare. Por kur ua tregova disa miqve, ata reaguan sikur e kishin parë të ardhmen.

“Teknologjia që rrethon fushën e përkthimit ka bërë një rrugë të gjatë në një kohë shumë të shkurtër,” thotë Erica Richter, një zëdhënëse për DeepL, një shërbim i përkthimit me makineri i vlerësuar me çmime që licencon teknologjinë e tij për Zendesk, Coursera, Hitachi dhe biznese të tjera. “Por kjo nuk ka ndodhur paralelisht me ndërgjegjësimin e konsumatorëve për to.”

Unë jam një rast i tillë. Megjithëse kam shkruar për teknologjinë për gati 20 vjet, nuk e kisha idenë se sa të shkathët ishin Google Translate, Apple Translate, Microsoft Translator dhe Amazon Alexa derisa fillova të hulumtoj këtë histori pas takimit tim fatal me Andre. Teknologjia ende nuk është e aftë për përkthim të menjëhershëm siç prisni nga një përkthyes i drejtpërdrejtë njerëzor. Por përkthimi i bazuar nga fjalimi në të folur, nga teksti në të folur ose nga foto në tekst është tepër i fuqishëm.

Dhe po përmirësohet nga viti në vit. “Translate është një nga produktet që kemi ndërtuar që përdor tërësisht inteligjencën artificiale”, thotë një zëdhënës i Google. “Që nga lansimi i makinës së përkthimit  të Google në 2016, ne kemi parë përmirësimet më të mëdha në saktësinë për të përkthyer fjali të tëra dhe jo vetëm fraza.” 

Në të njëjtën kohë, gjysma e gjashtë aplikacioneve që kam provuar për këtë histori ndonjëherë prishin edhe përshëndetjet themelore. Për shembull, kur i kërkova Siri dhe Microsoft Translator të konvertonin “Olá, tudo bein?” nga portugalishtja në anglisht, të dy u përgjigjën saktë: “Përshëndetje, si jeni?” Google Translate dhe Amazon Alexa, nga ana tjetër, dhanë një fjalë më fjalë për fjalë dhe të sikletshme, “Përshëndetje, gjithçka është në rregull?” ose “Përshëndetje, a është gjithçka në rregull?” Jo një dështim total. Por nuanca e mjaftueshme për të shkaktuar hezitim apo konfuzion nga ana e dëgjuesit.

Sigurisht! Këtu janë disa shembuj të shprehjeve të përkthyera gabim nga anglishtja në shqip:

1. Originali në anglisht: “The early bird catches the worm.” Përkthimi gabim: “Zogu i hershëm kap gjuhën.” Koment: Përkthimi i gabuar nuk kap kuptimin e saktë të shprehjes anglisht “The early bird catches the worm,” që nënkupton se ai që fillon punën herët, përfiton më shumë.

2. Originali në anglisht: “Actions speak louder than words.” Përkthimi gabim: “Veprimet flasin më fort se fjalët.” Koment: Përkthimi gabon në transmetimin e kuptimit të shprehjes, pasi nuk kap idenë se veprimet tregojnë më shumë se fjalët.

3. Originali në anglisht: “Every cloud has a silver lining.” Përkthimi gabim: “Çdo re ka një vizë argjendi.” Koment: Përkthimi gabon në interpretimin e shprehjes, pasi nuk transmeton kuptimin se edhe në momentet më të vështira, ka diçka pozitive që mund të dalë prej tyre.

4. Originali në anglisht: “Bite the bullet.” Përkthimi gabim: “Kafsho plumbin.” Koment: Përkthimi gabon në përcaktimin e kuptimit të shprehjes, pasi nuk transmeton kuptimin e saktë që nënkupton të marrësh vendime të vështira ose të përballesh me diçka pa nguruar.

5. Originali në anglisht: “Break a leg!” Përkthimi gabim: “Thyej një këmbë!” Koment: Përkthimi gabon në kuptimin e shprehjes, pasi nuk e përcakton përqafimin pozitiv të të ftuarit për fat të mirë përpara një përformimi ose një aktivitet të rëndësishëm.

Me fjalë të tjera, teknologjia e përkthimit është e ngjashme me shkrimin mbresëlënës, por shpesh të ngathët që nxjerr ChatGPT.  Punon. Është inkurajuese. Është një shenjë e kohës. Por rezultati shpesh ndihet jonjerëzor, nëse jo çorientues.

Sidoqoftë Google Translate është si një urë gjuhësore që lidh kulturat, një ndërmjetës dixhital i të kuptuarit në një botë ku gjuha është pengesë dhe urë.”

Megjithatë, është ende mjaft e mirë për të ndryshuar botën. “Ne përpunojmë mbi një miliard përkthime çdo ditë në Translate”, thotë i njëjti përfaqësues i Google. “Dhe ne kemi lançuar së fundmi më shumë veçori të fuqizuara nga AI për të ofruar ndërgjegjësim kontekstual, duke përfshirë aftësinë për të përkthyer imazhe me Lens, që ju mundëson të kërkoni atë që shihni me aplikacionin tuaj të kamerës.”

Nga ana e tij, Microsoft, i cili përfshin një ekran të dobishëm të ndarë për njerëzit përballë njëri-tjetrit në aplikacionin e tij të përkthimit shumë të vlerësuar, krenohet me numra të ngjashëm. “Tani kemi mijëra biznese që përdorin teknologjinë tonë për të bërë përkthim në grup, në kohë reale dhe të dokumenteve në 141 gjuhë, si dhe miliona përdorues aktivë që përfitojnë nga biseda e drejtpërdrejtë përmes Microsoft Translator,” thotë Marco Casalaina, zëvendës president i produktit për Azure AI të Microsoft.

Kur bëhet fjalë për përkthimin me makinë, ekzistojnë në thelb dy mjete për konvertimin e gjuhëve: modele të vogla gjuhësore, si lloji me burim të hapur që Microsoft përdor “për të qenë i shkathët, përsëritur më shpejt dhe për të shkallëzuar në mënyrë efektive në pajisjet e rëndësishme të përdoruesve” dhe modele të mëdha gjuhësore. si lloji i pronarit DeepL që u shet 100,000 klientëve.

Disa thonë se qasja e fundit është më e saktë dhe më e shpejtë, por ka kompensime: më pak gjuhë të mbështetura (vetëm një e katërta e 140 totalit për modelet e gjuhëve të vogla) dhe pa akses jashtë linje, shefi mes tyre. Por siç thotë Richter i DeepL, “Ne nuk ofrojmë përkthim jashtë linje, pasi pajisjet fundore nuk ofrojnë cilësinë që duam kur punojmë në cloud.”

Çfarë është më pas, atëherë, për aplikacionet e përkthimit? Big Tech është nëna për momentin.

“Ne nuk spekulojmë,” thotë një publicist i afërt me Apple, i cili prezantoi për herë të parë aplikacionin e tij të Përkthimit të fuqizuar nga Siri në 2020. “Së shpejti, ne do të zgjerojmë shërbimin tonë të internetit për t’u dhënë përdoruesve më shumë mundësi për përkthimin e përmbajtjes së bazuar në imazhe. pavarësisht se si e kërkoni, “thotë përfaqësuesi i Google nga ana e tij, DeepL po zhvillon përmirësime të rëndësishme të të folurit “duke nisur më vonë këtë vit”.

Nga ana e tjetër sa më e vogël dhe e lëvruar të jetë një gjuhë aq më shumë vështirësi ka. Përkthimi automatik në gjuhë të vogla është një sfidë për shkak të disa faktorëve. Shqipja është një nga këto flitet nga rreth 7 milion folës në trojet tona dhe në diasporë. 

   Mungesa e burimeve: Gjuhët e vogla zakonisht kanë më pak burime të digjitalizuar dhe të strukturuar në internet, çka bënë që algoritmet e përkthimit automatik të kenë më pak informacion për t’i përdorur për të mësuar dhe për të krijuar modele të besueshme të përkthimit.

    Mungesa e korpusit të përkthimit: Algoritmet e përkthimit automatik përdorin korpuset e të dhënave të përkthimit për të mësuar shenjat dhe për të ndërtuar modelet e tyre. Gjuhët e vogla kanë më pak materiale të përkthyera në dispozicion, çka e bën më të vështirë për algoritmet të krijojnë modele të sakta përkthimi.

    Kompleksiteti i strukturës gjuhësore: Disa gjuhë të vogla kanë struktura gjuhësore më komplekse ose kanë koncepte që janë të vështira për të përkthyer në gjuhë të mëdha. Algoritmet e përkthimit automatik mund të kenë vështirësi për të kapur këto nuancat dhe për t’i përkthyer ato në mënyrë të saktë. Sidomos në gjuhë fleksive si shqipja kuptimi në anglisht ose anasjelltas do të duket qesharak.\ shikoni këtë titull në shqip dhe përkthimin automatik në shqip nga siti  politiko.al të një lajmi tragjik të ditëve të fundit 

Shqip : “Thoja ishalla nuk është njeri”, rrëfehet peshkatari që gjeti trupin e 9-vjeçares në lumin Buna.

Anglisht: “I said the island is not human”, confesses the fisherman who found the body of the 9-year-old girl in the Buna river.

Shikoni fjala me prejardhje turke (kulturore ishallah ) është përkthyer nga afërsia me tinguj fjalën shqipe “ishull”.

Konteksti kulturor dhe historik: Gjuhët e vogla shpesh kanë kontekste kulturorë dhe historikë të veçantë që duhet të merren parasysh gjatë përkthimit. Përkthimi automatik nuk mund të kuptojë gjithmonë këto nuancat dhe mund të sjellë përkthime të gabuara ose të pazakonta për shkak të mungesës së këtij konteksti.

Për këto arsye, përkthimi automatik i gjuhëve të vogla është një sfidë komplekse dhe zakonisht nuk ofron përkthime të sakta dhe të besueshme, kjo vjen edhe për shqipen dhe përkthimin ne gjuhet e mëdha . Është më mirë të përdorni përkthimin nga njerëzit të cilët janë të njohur me këtë gjuhë dhe kulturën e saj për të siguruar një përkthim cilësor dhe të saktë.

Por asnjë nga këto nuk do të ishte e mundur pa inteligjencën artificiale, sipas çdo zhvilluesi me të cilin fola. “Ndërsa AI vazhdon të zhbllokojë mundësi të reja përkthimi, ne do të heqim pengesat e mbetura gjuhësore”, thotë Casalaina i Microsoft. “Teknologjisë i duhen vetëm disa vite për të evoluar”, shton Richter i DeepL.

A është i saktë 100% Google Translate? Epo, përgjigja e shkurtër është kjo: Po, Google Translate është shumë i saktë në pjesën më të madhe. Në disa raste, është 94%+ i saktë! Në fakt, është një nga mjetet më të vlerësuara të përkthimit kur bëhet fjalë për saktësinë e përkthimit, megjithëse saktësia e saktë do të varet nga çiftet e gjuhëve që keni zgjedhur.

Siç dëshmojnë bisedat e mia ndonjëherë të ngathëta me Andre, teknologjia e sotme e përkthimit është kryesisht fantastike, por nganjëherë ende konfuze. Duke pasur parasysh se makinat kanë “folur” për vetëm 10 deri në 20 vjet, megjithatë, është e vështirë të besohet se sa të mirë janë bërë në të kuptuarit dhe përkthyer atë që speciet tona kanë bërë për 200,000 vjet.

Google Translate is the babel fish of our digital age, swimming through languages to bring us closer together in understanding.”

“Google Translate është peshku babel i epokës sonë dixhitale, që noton nëpër gjuhë për të na sjellë më afër në mirëkuptim”. 

Por siç thonë italianët “Traduttore traditore” shih sa e fortë e koncize është kjo thënie në Italisht  çdo përkthim në shqip si “ Përkthyesi është tradhtar” është aq e pafuqishme në formë në krahasim me thënien italiane. 

Kur kjo vlen për përkthimin njerëzor mendo më për atë me software  i cili megjithatë mund të mos jetë mrekulli, por është shumë afër.

Capisce?