Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ZEMRA, MAGNETOFON KUJTIMESH

by

Në vend të parathënies për librin me kujtime të muzikatit Ruzhdi Keraj/
Esse nga PROF. DR.KLARA KODRA/
& FASLLI HALITI-MJESHTËR I MADH/
Manjetofoni më i mirë për të regjistruar kujtimet është zemra./
Brezat e ndryshëm kanë secili kujtimet e tyre, problemet që kanë përjetuar, përvojat e tyre.
Përvoja të veçanta kanë brezat të cilave ua thau iluzionet diktatura pesëdhjetëvjeçare.
Megjithatë edhe këto breza kanë kujtimet dhe pasojat e tyre të bukura.
Nuk është e rastit se në letërsinë tonë të sotme janë përhapur shumë veprat jo –fiction, veprat e llojit memuaristik, autobiografitë.
Aty janë fiksuar përvojat e periudhave të ndryshme historike nëpër të cilat kanë kaluar shqiptarët.
Në këto vepra ndërthuret besnikëria ndaj realitetit si në shkrimet gazetareske apo veprat e llojit historik me përzgjedhjen e episodeve më kuptimplote dhe riprodhimin e tyre me ngjyra jete.
Këtyre llojeve letrare u përket edhe vepra e Ruzhdi Kerajt “Copëza e një ditari e një liceisti” (Autori rrëfimtar dhe protagonist i veprës ka qenë nxënës i liceut artistik).
Jo më kot autori e ka emërtuar veprën “Copëza”. Kjo vepër i ngjan një kaleidoskopi që përbëhet nga copëza me ngjyra të ndryshme.
Po ato copëza kanë midis tyre edhe unitet.
Filli i ndritshëm që i mban të lidhura këto copëza, këto fragmente të ruajtura në kujtesë për të ringjallur rininë, si rruazat e një gjerdani është humori.
A nuk na befason kjo? Sapo thamë që koha e jetuar nga brezi i Ruzhdi Kerajt ishte dramatike. A s’është e vërtetë? Po, është pa dyshim e vërtetë, po rinia ka në vetvete një energji të pashtershme optimiste dhe di të qeshë edhe në rrethana të vështira.
Autori ka futur në vëllim personazhe dhe situata komike. Ndër këto të fundit mund të përmendim varrimin e lepurit, të papriturën që përjeton kujdestarja e rreptë e konviktit, dalja pa leje e protagonistit që kapet në flagrancë nga drejtori i konviktit dhe “shpëtimi” i situatës nga vajza, Tufja që e paraqet veten si motrën e tij, “gara” e protagonistit me profesorin e matematikës për të siguruar notën.
Personazh komik mund të quhet nestori që “gjithë kohën vizatonte fshesën fije për fije” ndërsa personazhe si Roberti, Milika ose Tufja janë të rinj me ndjenjën e humorit që krijojnë vetë situata komike. Patosi komik ia lëshon vendin atij satirik në vizatimin e personazheve antipatikë si drejtori i konviktit Osmani, komunisti Agim (shoku A), kujdestarja e egër që u hiqte batanijet nxënësve në mëngjes, mësuesi sadist i matematikës që e ushtron autoritetin e vet duke munduar nxënësit.
Ironia e autorit ndihet edhe në portretizimin fizik të këtij të fundit (një burrë i dobët, idhnak me sy si të skiles) edhe në gjestin karakteristik të tij, çukitjen me gisht të nxënësve të papërgatitur me të cilët “kënaqet kur sheh si hidhen përpjetë dhe zverdhen në fytyrë”.
Një rol të veçantë luajnë edhe batutat komike. Nëpërmjet batutave të tilla vetëdemaskohet shoku A. kur pohon për mundësinë e anullimit të një eskursioni për shkak të shiut “Atë e di Partia” apo kur e zënë në flagrancë me kopje “A kopjojnë komunistët?”
Kurse batutat e Robertit pikojnë humor të këndshëm rinor.
Ka personazhe që vizatohen me dashuri dhe ngrohtësi si profesor Ramadani, mësuese Pandora, nëna e protagonistit etj.
Figura e mësuese Pandorës ndriçohet më qartë kur ajo i kundërvihet sekretares provokuese të rinisë dhe shokut A. për sa i përket vlerësimit të hartimit të protagonistit të cilin e tremb mundësia e një keqkuptimi ideologjik ashtu si kishte ndodhur në episodin tragjikomik, po që bëhet tragjik të nxënëses së mbilodhur nga pritja e gjatë me rastin e ardhjes së Hrushovit së cilës i shpëton një fjalë e pamatur (ajo thotë se kapelja e Hrushovit që e tundte duke përshëndetur iu duk si oturak) dhe përjashtohet nga shkolla. Këtu vihen përballë njeri tjetrit dy karaktere të kundërta: pedanti budalla dhe spiuni shoku A. dhe një grua e aftë dhe zemërgjerë që sheh te nxënësi i vet vetëm prirjen për letërsi dhe refuzon t’ia keqkuptojë një frazë të natyrshme si shprehja e dashurisë për nënën me të cilën, me të drejtë, sipas tij, fillon dashuria për atdheun, duke ia kundërvënë në mënyrë të djallëzuar si sekretarja e rinisë dashurisë për partinë.
Protagonisti edhe e autoportretizon veten si një të ri të zakonshëm që e do të bukurën në jetë, në shkencë e në art, po nuk i duron dot rregullat pedante dhe rreptësinë e padrejtë të disa mësuesve, plot humor dhe dashuri për gëzimet e jetës si edhe i gatshëm për ndjenja të pastra rinore.
Në vëllim ka një linjë të përshkuar nga lirizmi dhe komizmi që papritur shndërrohet në dramatizëm (dashuria me vajzën e mbiquajtur Tufe që e bën për vete protagonistin jo vetëm me pamjen e jashtme tërheqëse, po me zgjuarsinë dhe gjallërinë e saj, dashuri që ndërpritet brutalisht nga i ati i vajzës i cili u beson shpifjeve të drejtorit të konviktit për djalin që dashuron të bijën).
Djali ka krenarinë dhe sedrën e vet prandaj refuzon t’i lutet së dashurës që s’pati mjaft besim tek ai, ndonëse shoku i tij Tishi përpiqet ta shpëtojë atë ndjenjë të bukur duke ndërhyrë vetë. Djali vuan, po parapëlqen t’i vërë një gur zemrës. Kjo është një mikrolinjë që spikat në vepër.
Vajza që dashuron protagonisti, Tufja, është, në kundërshtim me personazhet e tjerë që skicohen në vepër, një personazh kompleks, ka ndjenjën e humorit, është e gjallë, e shkathët, plot dashuri për gëzimet e jetës, e aftë të preket nga një ndjenjë e pastër, po edhe e ndikueshme prej prindërve dhe e thyeshme.
Të tilla drama ishin të zakonshme në atmosferën patriarkale të mjedisit të ndërlikuar me puritanizmin hipokrit të diktaturës dhe konformizmin e përgjithshëm.
Stili i veprës është konçiz, dinamik, tepër i thjeshtë, me dialogje të natyrshme. Autori jep edhe detaje realiste nga kushtet e vështira në të cilat jetonin nxënësit të cilëve u mungonte ngrohja në konvikt e në shkollë dhe nuk ngopeshin në mënyrë të mjaftueshme.

***

Ruzhdi Keraj ka ditur të zgjedhë copëza realiteti nga kujtimet e veta, duke ringjallur rininë e dikurshme me vështirësi, po plot ëndrra dhe shpresa dhe duke sjellë personazhe realë nga bashkënxënësit dhe mësuesit të cilët skicohen si tipa letrarë. Megjithatë duke qenë bashkautor e parathënies së opuskulit me copëza nga ditari bashkëliceistit Ruzhdi Keraj, në morinë e kujtimeve gjithë elokuencë, melos muzikanti, kolor piktori, me butësinë harmonike të një kompozitori, të një poliedriku, meqë ra rasti, dua të kujtoj një event nga klasa e tretë “A” të cilën nuk e ka cek Keraj.

*** KLASA E TRETË

Klasa e tretë “A” kishte dy veçanti. E para se në klasën tonë kishim vetëm një vajzë thuthuqe, por e shkëlqyer në mësime dhe një komunist, gjithashtu i shkëlqyer në mësime, sidomos në histori dhe në njohuri fillestare të marksizmit.
Ç’na ndodhi në orën e psikologjisë me mësues Zenel H, ish mësues i Mehmet Shehut që për të forcuar autoritetin e tij para neve nxënësve, meqë e kishte kaluar moshën e pensionit; një e dy, me rast e pa rast, na thoshte se kishte qenë mësues i kryeministrit Mehmet Shehu të cilit i kishte shkulur disa herë veshin. Kjo nuk kalonte pa ndikim tek ne nxënësit. Në orën e tij rrinim sus. Por pyeste Fitimi, shoku ynë i talentuar si skulptor dhe karizmatik. Se ç’i hipi një trill një ditë. Më tha se po ta ngrinte profesori i psikologjisë në mësim, ai do t’i thoshte me gjakftohtësi olimpike se Fitim mungonte, se ishte dezhurn në mensë. Të them të drejtët s’ia vura veshin kësaj teke apo marrëzie. Duke e pabesueshme, madje fare e pabesueshme, sikur kjo ngjarje nuk ka ndodhur, por se po e trilloj unë vetë. Nuk dua të më besoni, por dua vetëm të më dëgjoni.
Sapo ra zilja për mësim, profesori i psikologjisë u fut në klasë. U ngritëm të gjithë në këmbë. Profesori u ul në katedër dhe hapi regjistrin. Skënder, kush mungon, pyeti ai, kujdestarin e klasës. Mungojnë dy nxënës, tha kujdestari që raportonte mungesat. Mirë, tha profesori. Të ngrihet në mësim Fitim M…, tha profesori. Fitimi u ngrit me gjakftohtësi të frikshme sa na tmerroj të gjithë ne nxënësve të klasës. Fitimi u çua në këmbë dhe tha i tha profesorit, pa ia bërë syri terr se, Fitm M., mungonte, se ishte dezhurn në mens. Me gjithë gjakftohtësinë e tij, Fitimi, prapë la një shenjë që e bëri profesorin e psikologjisë t’i lindte një fije yshimi qësa erdhi e po trashej. Jepte psikologjinë. Ishte te psikolog. Dyshimi e bëri që të verifikonte. Umëroi nxënësit prezent. Gjithsej ishin prezent pesëmbëdhjetë nxënës, plus dy nxënës dezhurn në mensë, kështu gjithsej bëheshin shtatëmbëdhjetë nxënës. I numëroi nxënësit për së dyti, së treti. Të tri herët i dilnin po shtatëmbëdhjetë nxënës. U bind se dyshimi i tij nuk ishte i kotë. Po ju shtatëmbëdhjetë apo gjashtëmbëdhjetë nxënës jeni, pyeti klasën profesori me ironi e nervozizëm.
Gjashtëmbëdhjetë jemi, profesor. Po ju këtu në klasë dilni sejeni shtatëmbëdhjetë nxënës. Dy në mensë e pesëmbëdhjetë në klasë, sa bëjnë?, pyeti me ironi e jo pa inat. Shtatëmbëdhjetë, profesor… !
Ashtu ?
Pa më thuaj ti Vangjelica Vangjelica, është Fitimi në klasë?
Jo profethor!.
Mirë. Ulu!
Skënder, është Fitimi në klasë?
Jo profesor!
Mirë, e mora vesh, mund të ulesh.
Po të pyes ty idhtarit të drejtësisë dhe kritizerit të padrejtësisë, m’u drejtua mua profesoi me qesëndi, në nuhatje të përgjigjes sime. Është Fitim në klasë?
Jo, profesor, iu përgjigja unë duke ruajtur mrekullisht qetësinë.
Të kuptova, më tha profesori i ngrysur. Ulu!
Ty Ermir Dizdari, të besoj më tepër se kë do tjetër. Ti i sinqerti i klasës. Është Fitim Mati këtu me ju në klasë.
Jo, tha Ermiri dhe u ul, para se profesori t’i thoshte:mire, të kuptova dhe ty. Ulu.
Thanas, po të pyes ty në fund, si nxënës i klasë dhe si komunist.
Është Fitim Mati këtu?
Jo profesor, u përgjigj kumunisti Thanas Dede.
Klasa mori frymë e lehtësuar. E gjitë klasa mendonte se Thanasi si komunist do t’i thoshte profesorit: Po profesor, këtu është Fitimi, ja ku është në bankën e katër, rreshti i tretë.
Ra zilja për mbarimin e orës së mësimit.
Një nga nxënësit e klasës tjetër, hapi derën. Roland, është Fitim Mati, këtu në klasë?
Ne ia bëmjë jo me dorë Rolandit.!
Jo, tha Rolandi, flautisti më i talentuar i shkollës.
Të mora vesh dhe ty, tha profesori, disi i nxehur. Mbylle derën.
Hapet përsëri dera dhe në klasë futet profesori rusishtes.
Profesor Shundi, është Ftim Mati këtu?, pyeti profesori.
Ja ku e ke sa një derr…!, iu përgjigj profesori i rusishtes të cilin e kishim profesor kujdestar të klasës sonë.
Profesori i psikologjisë nuk kishte dyshuar kot. Kur zbuloi se Fitimi ishte në klasë, u qetësu, si mësues i psikologjisë, kishte pasur arsye të dyshonte. E kishte pikasur sinjalin e mashtrimit, të hiles. S’e kishte turpëruar intuita dhe profesionit si psikolog…
***
Të nesërmen, para gjithë shkollës u shpall vendimi i Këshillit pedagogjik për ngjarjen e shëmtuar në klasën e trtë në orën e mësimit të psikologjisë, ku ishte shfaqur sheshit ndikimi i huaj perëndimor i klasës e cila në vend të denoncimit të fajtorit, zgjodhi heshtjen mikroborgjeze. Për klasën tonë ishte marrë vendimi që të rregullonte lulishten e shkollës; Fitimi të përjashtohej pesëmbëdhjetë ditë nga shkolla, por jo nga konvikti, pasi ishte nga Peshkopia, shumë larg Tiranës. Kurse organizata bazë e partisë dhe byroja e shkollës kishin propozuar që komunisti i klasës sonë Thanas Dede, të përjashtohej nga Partia. Por u fol se profesori i psikologjisë Zeneli Hekali. e kishte kundërshtuar, nuk ishte dakord me propozimin e organizatës bazë të partisë. Dhe kur një komunist ortodoks tha se komunisti i klasës sonë Thanas D., duhej përjashtuar pa një, pa dy, sepse nuk ishte treguar i partishëm, profesori i psikologjisë që ishte komunist që në kohë të luftës, i ishte përgjigjur:
Po. Nuk u tregua i partishëm, por u tregua shok…
***
Në vitet që ishim bashkëliceistë, ka ndodhur dhe një ngjarje tjetër mes ngjarjeve të rëndomta.. Një nxënës rom që studionte për obojë, në inat e sipër qëlloi me grusht një shokun e tij muzikant që u mbyt në gjak. Bëri përshtypje të jashtëzakonshme në gjithë masën e nxënësve. Drejtoria e shkollës, të nesërmen në mëngjes, para se të fillonte mësimi, i theu notën në sjellje oboistit. Kaq. U futëm në mësim. Klasa e oboistit kishte hartim me temë të caktuar dhe me temë të lirë. Oboisti zgjodhi temën e lirë dhe shkroi për zënkën e tij, me një pendesë të thellë, të rëndë. Hartimi u gjykua si një pendesë të thellë, të sinqertë, me emocione tepër humane, vëllazërore. Në orën e korrigjimit të hartimit, profesoresha e letërsisë e lexoi para klasës, hartimin e oboistit, të vlerësuar me notë dhjetë. Të nesërme u mblodh këshilli pedagogjik për t’i rregulluar oboistit para kohe, notë e thyer në sjellje, me motivacionin se hartimi i ti ishte shembulli i një pendese të besueshme të thellë, të sinqertë të padyshimtë. Pa dyshim që autori i kujtimeve në rast ribotimi, do t’i përfshijë në minibiografinë e tij, këto dy raste që përmenda unë e të ndonjë kujtimi tjetër që i ka shpëtuar ose ia kishin sfumuara vitet.
***
“Copëza nga ditari i një liceisti” mund të përkufizohet si një autobiografi në miniaturë ose si një vepër – dokument, e këndshme dhe njerëzore.

KUJTIM TAFA NGA MALI I BARDHË, INVALIDI QË SFIDON KOHËN

by

Nga Ahmet ZANI/
Përpos historisë së Kishës të fshatit Mali i Bardhë tashmë e njohur dhe jashtë kufinjëve, pasi myslimanët kanë kontribuar në ndërtimin e saj, një tjetër personazh ka habitur banorët. Kujtim Tafa është invalid që nga viti 1991 nga një aksident dhe kohët e fundit po sfidon krevatin prej 24 viteve. Kujtimin do ta shohësh duke ngarë mjetin e tij të modifikuar nga vetë ai. Me njërën dorë drejton mjetin e tij, ndërsa këmbët i ka të pamundura që t’i lëvizë, ndaj me njërën dorë kryen funksionet e mjetit që ai drejton.
Aksidenti i ka ndodhur në ish-kooperativë ku ai punonte, duke rënë nga një mjet i asokohe në rrugët e fshatit Mali i Bardhë. Ndonëse mjekët kanë bërë gjithçka për të sjellë në jetë djaloshin 25 vjeçarin malbardhas, me tërë mangësitë e shërbimeve spitalore në ato kohë të vështira, pas pak kohësh nga revolucioni mbi komunizmin, Kujtimi do të kalonte pjesën tjetër të jetës në paralizë të plotë. Madje siç tregon ai gjatë një mitingu në qytetin e Laçit është takuar dhe nga dr. Sali Berisha, i cili premtoj ndërhyerje kirurgjikale në klinikat e specializuara jashtë vendit, premtim që u sfumua dhe nuk arriti të provoi të tilla klinika siç dhe ëndërronte Kujtimi. Jam mirënjohës familjes, si gruas dhe të vetmes vajzë Lorela, shprehet ai. Vajza e Kujtimit që në moshën 13 vjeçare do t’i shërbente me mjetin babajit të saj duke e dërguar për vizita apo tek të afërmit. Ndërsa gruaja nga vetëm tre vite jetë bashkrotore me Kujtimin do t’i qëndronte pranë pas asaj që i ndodhi dhe tërë fshati shprehet me superlativa për këtë grua, me tipare fisnike. Lorala shtatë vite më parë do të ” braktiste” babanë dhe familjen e saj për t’u kurorëzuar me një djalë po nga fshati Mali i Bardhë, dhe sebep do të bëhej Kujtimi pasi Lorela kërkonte t’i qëndronte pranë babait të saj. Cdo ditë Lorela do të vizitojë prindërit, por ajo ndihet e kënaqur nga ajo çfarë i kanë parë sytë. Gëzimi i saj i pakufijshëm, kur pas shumë vitesh, pa babanë si drejtues të mjetit. Ishte iniciativa e tij për të modifikuar mjetin në atë model që Kujtimi ta ngiste me dorën e tij, ndonëse këmbët nuk kryejnë asnjë funksion me autoveturën.
Ai do të vizitojë Kishën në fshat dhe ndihet më së shumti i gëzuar dhe kur sheh se dhe Xhamia që i ka munguar fshatit është drejt përfundimit. Sigurisht që kontributi i Xhamisë është i përbashkët nga i tërë komuniteti.
Kujtim Tafa nga Mali i Bardhë është njeri i fortë, shumë miqësor i dashur me tërë fshati, por ndihet keq nga politikanët që po rëndojnë vendin.

Kujtime per Vllaznit Çuni

by

….Vllaznit Çuni u shkaterruen familjarisht dhe ekonomikisht.Kola vdiq në Sh.B.A., Gaci në Burrel, ku mbeti edhe pa vorr dhe Rroku s’di se ku ndrroi jetë.
Nga Bep Kuqani, New York/
Shkas per këtë shkrim u ba z. Tomë Mrijaj, i cili më viziton shpesh në këtë institucion ku jam shtrue per mjekime intensive të përditshëm kunder parkinsonit, prostatës dhe tensionit të naltë. Në vizitën e fundit që më bani para afro dy javësh, më solli nji revistë të vjeter: “Lajmëtari i të Mërguemit”, organ i Blokut Kombtar Indipendent, i vjetit 14 numër 18, të botuem në New York, në Janar 1985. Ishte e para herë që më binte në dorë nji revistë e këtij Bloku, ndaj e prita me shumë kënaqsi e kuriozitet.Ajo që më bani nji pershtypje të veçantë ishte rubrika: “Nekrologji”, ku jepeshin rastet e vdekjeve të personaliteteve shqiptare midis dy numrave të kësaj reviste.
“Nekrologjia” e atij numri fillonte me vdekjen e Luftarit të Lirisë së Blokut Indipendent, të ndjerit Kolë Çuni; ku jepej me këtë rast edhe fjala e mbajtun nga Kapidani Ndue Gjomarkaj, i cili nder të tjera kishte thanë: “Jemi mbledhë sot këtu, në këte shtëpi të permortëshme, me përshëndetë dhe me percjellë për në banesën e fundit Kolë Çunin; Luftëtarin e Lirisë së Blokut Kombëtar Indipendent, t cilin disa e patën vëlla fisi, disa të tjerë mik e dashamir, e disa shoq e bashkëpuntor vuajtjesh e sakrificash….”
Dhe Toma më tregoi se ka ndërmend me shkrue diçka për këtë hero që Bloku e dërgoi në malet e Mirditës me luftue kundër vendosjes së regjimit komunist atje; mandej më pyeti:A e ke njoftë ti shkrodranin Kolë Çuni me origjinë dukagjinase? Kjo ishte pyetja me të cilën Toma më ngacmoi që t’i pergjigjem me këte shkrim! Dhe jo vetëm kaq; por pikërisht, sot me 12 Shtator erdhi më mori Toma dhe me çoi te vorret katolike të Nju Jorkut ku prehet Kolë Çuni, tek i cili vendosëm nji tubë lule në shej’ nderimi dhe përkujtimi për jetën dhe veprën e Tij.
Iu përgjigja Tomës me kujtime të ndigjueme dhe të përjetueme personalisht: Kolë Çuni, që u ba më vonë trimi i maleve, nji ndër luftëtarët e lirisë, ndër guximtarët; që luftoi dhamb per dhamb kundër komunizmit në vitet 1945-46; kam pasë fatin me e njoftë qysh kur ishe i vogël, në klasë të parë dhe të dytë të shkollës fillore “Skenderbeg” me drejtor Zef Palin, që ma vonë u ba nji nder eksponentët krysor të Ballit Kombëtar dhe, mësues Kolë Jakovën, vëllanë e të madhit Tuk Jakova. Bahet fjalë këtu per vitet 1936-1937.Nji nder bashkë-nxanësit e mi të të njejtës klasë ka qenë edhe Lazri, ma i vogli nga të katër vllaznit: Kolës, Gacit dhe Rrokut.
Lazri mund të ishte nji vjet ose dy ma i madh se unë; por me sa duket kishte mbetë në klasë të parë si përsëritës. Ai kishte edhe nji veçanti tjeter: në njenën kambë kishte gjashtë gishta dhe këtë e dijshin të gjithë fëmijt e shkollës fillore, të cilët e thirrshin shpesh në tallje “gjashtë-gishtësh”.
Kishte nji natyrë të butë dhe ishte shumë i durueshëm, sepse nuk i përgjigjej askujt kur e thirrshin ashtu. Shtëpinë e kishin në lagjen “Ballabane”, jo larg shtëpisë së mësuesit Kolë Jakova; edhe ata katër vllazen: Tuku, Kola, Frania e Filipi.Tue kene se tre vllaznit e Lazrit këndojshin bukur, tre zanësh; unë shkojshe shpesh ndër ‘ta me i ndigjue e me këndue nga njiherë me ‘ta.
Kola i binte shumë mirë edhe kitarës,me të cilën i shoqnonte kangët. Zanin e parë e bante Gaci,që shquhej per atë za të bukur, që pak kush e kishte; zanin e dytë e bante Rroku dhe të tretin Kola, që shquhej per nji vesh shumë të hollë muzike, si nji artist i vertetë. Ishte kënaqësi me e ndigjue atë “trio vokale”, sidomos gjatë mbramjeve verore kur ishin me pushime shkollore;se edhe Kola ishte student në klasat e nalta të gjimnazit të Jeziutve (në të shtatën ose të tetën).
Unë si fëmi nuk kishem asnji kontakt shoqnor me Kolën dhe as me Gacin, për shkak të diferencave të madhe të moshave; Kola ishte 10-11 vjet ma i madh dhe Gaci 5 vjet. Afinitetin shoqnor e kishem ma shumë me Lazrin dhe shumë pak edhe me Rrokun. Kolë Çuni me linte peshtypjen e nji njeriu të dijtun njilloj si mësuesit tone dhe më impononte nji respekt të veçantë edhe si kangtar dhe kitarist si nji artist i vertetë.
Kjo ka kenë njohja ime me vllaznit Çuni në moshën e fëminisë. Por kjo nuk zgjati shumë; erdhën vitet e ngjarjeve të vrullshme që na ndane; Pushtimi nga Italia fashiste; Lufta NacionalÇlirimtare dhe vendosja e regjimit të E. Hoxhës; që unë në fillim e mendoja dhe e besoja ndryshe pushtetin komunist, si një shtet Demokratik, , që do të garantonte lirinë dhe mirëqenien e të gjithë popullit dhe jo vendosjen e nji diktature, ma të egren në Europe,që do të shtypte dhe të vorfnonte deri nën minimumin e nivelit të jetesës së të gjithë popullit. Kur i kujtoj sot ata vllazen, më ngulshon shpirti prej dhimbjes e prej malit.Per Kolën mora vesht në burg se në vitet 1945-1946* kishte zbarkue në malet e Mirditës për të luftue kundër regjimit të E.Hoxhës dhe pa dashtë me e hymnizue, thonë se luftoi si trim me “flete” maleve të Mirditës, pa iu trembe syni, si antikomunist i vendosun.Në saje të qendresës së ketyne herojve“Flamurtarë të Lirisë”dhe trima guximtarë të pa shoq si shkodrani me origjinë dukagjinase dhe të popullit të kësaj krahine të drejtueme nga dera e Kapidanit Gjon Mark Gjoni; Mirdita kje dhe mbeti kështjella e fundit që u pushtue nga komunizmi pothuejse 9 vjet mbas 29 Nandorit të vitit 1944, d.m.th. deri në vitin 1953. Gjithashtu mora vesht se guximtari Kolë Çuni ka hy në burgun e Shkodrës me letër njoftim dhe dokumenta fallco me takue vëlla Gacin, të cilit i ka sjellë edhe nji kurë të plotë ilaçesh kunder turberkulozit, nga e cila Gaci ishte prekë dhe vuante gjatë periudhës së burgut.
Dhe së treti, po në burg, flitej se Kola me Bep (Zef) Luken në sapo festojshin në Kafen e Madhe natën e Vitit të Ri 1945 – 46(!) ku ndodhej edhe kryetari i degës të punëve të brendshme (emin s’ia mbaj mend); këta të dy po e pritshin jashtë kafes për t’a vra kur të delte jashtë; por nji urdhën që moren me radio, i detyroi të terhiqeshin se do të bahej nji raprezalje e madhe që do të shkaktonte viktima të pafajshme.Asht fakt se, kur mbas disa ditësh drejtoria e burgut mori vesht se Gaci ishte takue me vllanë “diversant”në burg, e morën përsëri dhe e çuen në birucat e degës së punëve të brendëshme, ku e mbajtën afro tre muaj; natyrisht në hetuesi e jo pa tortura: por shyqyr nuk i dhanë tjetër dnim.Fati i zi i yni, solli rastin që të takohem përsëri me Gacin; por kësaj radhe në burgun e madh të Shkodrës, që komunistat e pagzuen me emnin “Burgu i Anmiqve Të Popullit”. Gacin e patën vendosë në dhomën nr. 5, që ishte fare afër WC-së burgut. Këtu, në këte dhomë të vogël, aferisht 5x3m ishin vendosë si sardelet në kuti plot 15 persona; ndër të cilët mbaj mend edhe Tomë Sheldija, At Mark Harapi (vllai i At Anton Harapit) Ernest Perdoda etj. nji tjeter dhomë e vogël, ishte dhe ajo nr. 6, që ishte përballë nr. 5, ku mbaj mend se ishin edhe rreth 12 të dënuem,ndër të cilit ishin: Mërgim Dani, Tomë Leci, Ramadan Sokoli, Gjon Ljarja, Luigj Kçira (që ma vonë u ba prift). Gaci vazhdimisht këndonte;nuk e hiqte kangën nga goja, por me za të ulët që të mos e ndigjonte roja.Në të vertetë roja e ndigjonte fare mirë, por bajshin sikur nuk e ndigjojshin, sepse edhe atyne u pëlqente me e ndigjue; megjithse ishte e ndalueme me kendue, Gacin nuk e futi në burg asnji role.Ai dinte me shumicë gjithfarë kangësh: mund të them të gjitha kangët shkodrane të kohës, nji shumicë kangësh italiane, spanjolle, greke etj. nder ma të bukurat.Në fillim të viit 1950, Gaci hartoi dhe kompozoi edhe nji kangë per ish të fejuemen të cilen e lejuen të ia kendonte në takim. E fejuemja, nji vajze fisnike e priti Gacin pese vjet edhe pse Gaci i thonte vazhdimisht: “kqyr e gjej ndonji fat tjeter se puna e ime ka mbarue) sepse ishte i denuem me 15 apo 20 vjet (nuk me kujtohet mire), por tue nga faljet dhe amnistite, i pat zbrite denimi perfundimisht ne 10 vjet. Melodine e kanges ia pat shkrue ne pentagram muzikanti Ramadan Sokoli dhe fjalet e kanges ishin keto: M’i ke faqet-o kuqe si gjaku/ Me ty o vashe më ka xanë maraku/ Mue marakun m’a kanë shtue,/ Kaçurrelat e tu./Natyra të fali bardh-o si bora,/ Unë permbas teje jeten e bora/ Te dy sytë m’i kanë verbue,/ Kaçurelat e tu./
Por Gacin nuk e lanë ma në burgun e Shkodrës:Pa mbushë dy muej mbasi u kthye nga hetuesi e dytë, e nisën në burgun e Burrelit nga frika se mos takohej prapë me “diversantin guximtar” Kolë Çunin.N’atë burg, Gacin e vendosën në dhomën nr.7,që mbahej si dhoma e të semurëve me T.B.C. N’atë dhome ai gjeti intelektualë të shquem, si Gjergj Kokoshin, Xhevat Korçën, Arshi Pipën, Xhevat Kapshticën etj. Por Gacin kjo shumë pak e ngushllonte, sepse me intelektualë të shquem kishte kenë edhe në dhomën nr.5 të burgut në Shkodër. Këtu e ndjeu vehten si të humbun për arsye se nga të afërmit e tij asnjeni nuk kishte mundësi me i shkue ne takim.Ndaj e kapi nji mërzi e madhe; filloi me ra në pesimizëm; këndonte ma rrallë dhe mbas çdo kange, kur e mbaronte i binte shputë ballit dhe ofshante:“Ah Gac shkreta!”. Megjithate vitet kalonin dhe sidomos, amnistia e vitit 1954 që ia zbriti dënimin në 10 vjet, në nji kohë kur Gaci i kishte mbushë dhe kalue dy-tre muej përmbi 8 vjet dhe tash i kishin mbetë ma pak se 2 vjet; filloi t’i rikthehet alegria, të këndojë pak ma shpesh dhe në kujtim të ish të fejuemes shkroi edhe nji kangë, me këto fjalë: Synin e gojen,/ Qafen e doren/ Besa t’i due/ Besabesi per mue/ Faqet e kuqe/ Lule burbuqe/Besa ti due/ Besa-besë per mue/ Ty kur të ndeshi/ Pse më rin pa za/ Çka e ke menden/ Me mue me ba/ Plasa i mjeri/Jam ba per seri/ Ty tuj t’kerkue/Ty tuj t’krkue/ S’di ku me t’gjetun/Pse m’ke lane vetun/ Due me t’diftue/Due me t’diftue/Ty kur të ndeshi/Pse më rrin pa za/ Çka e ke menden/Me mue me ba!/
Kur i kishte mbetë veç edhe nji vjet me plotsue dënimin; Gaci shkroi edhe nji kange kushtue qytetit ma te dashtun per ‘te: “Shkodres”: O Shkoder ilire O Keshtjellë e lirisë/ Zatetun nga malli per ty du me këndue/ Sa bukur natyra mbi ty ka qendisë/ O Shkoder nuk di me t’harrue/Me male madheshtore, gjelbërore rrethue/ Rozafa deshmija e burrave tonë/ Nuk din m’u perkulun gjithmonë ke qëndrue/ Rozafa, Rozafa e jonë/ O popull i Shkodres O i shtrejtë qytetar/ Per lirinë shqiptare e forta jehonë/Ashtu si kje motit qyteti ma i parë/ O Shkoder do të jeshë pergjithmonë./
Meloditë e të dyja këtyne kangëve ia pat hjedhë në pentagram muzikanti i njohun korçar Fotaq Filipeu, i cili aso kohe ndodhej në dhomen nr 10. Tashma, me kalimin e ditëve, të javëve dhe të muejve; po avitej edhe “Dita e Lirisë”, dita e lirimit nga burgu. I kishin mbetë edhe vetëm 3 muej që të plotësonte dënimin dhe Gaci filloi të qepte dhe inonte nji palë pantallona që i ishin hollue shumë vende-vende, por që ato ishin ma të mirat,që i kishin mbetun per diten e lirimit. Po kështu filloi të pregatiste edhe nji xhaketë, megjithse të vjeter, por që ishte ma e mira që kishte. Gjithe diten merrej me teshat: Qepte, arnonte, inonte, me kujdesin ma te madh qe te dukeshin sa ma të bukura tue këndue lehtë me atë zanin e bilbilit. Arshi Pipa (që ma vonë do t’i kushtonte nji poezi në librin e tij me titull “Libri i Burgut”) i fali nji nji këmishë, relativisht të re, me jakë të rregullt. I falën gjithashtu (nuk di se kush) nji xhup (pulover të bukur) dhe nji palë këpucë të mira. Por…
Qe: nji mbramje, para se me fjetë, ndërsa po i shtrinte pantallonat e laguna pak me ujë permbi dyshek dhe po i mbulonte me nji batanije që te flinte mbi ‘to që të hekuroseshin; kur befas e lëshoi nga dora batanijen, u ul ndejun dhe kapi kryet me shplakat e duerve tue ankue per nji dhimbje shumë të forte ne krye: (Sqaroj se qysh nga ky moment, e deri sa dha shpirt në duert e At Pjeter Meshkalles, që i ndjejti ditë e natë te kryet, tue e lutë dhe tue e ndihmue me sa mundej; m’i tregue Xhavat Meta, se une nuk kam kene ne nji dhome me ‘te). Kështu pra, tregon Xhevati, nga dhimbja e madhe, s’voinoi shumë dhe humbi vetëdijen dh era në gjendje “komo”. Ndejt dy ditë në këtë gjendje dhe në diten e trete dha shpirt; pa mujte me fol asnji fjale; pa mujt me lane asnji amanet… thone se kjo semundje quhej “menenxhit” dhe se ishte e pashërueshme. Ah, Gac Shkreta!Paska kene me të vertetë “Gac Shkreta”! pse ndrroj jetë në moshën 30 vjeçare (datën s’e mbaj mend), por muejin po: ishte mueji Mars i vitit 1956, në prak të Pranveres, kur jeta pertrihet e lulzon e gjithë natyra. “GAC SHKRETA” mbylli sytë përgjithmonë!
Në kjoftë se ka nji Njeri që meriton me e quejt “NDERI I KOMBIT”, ky asht ndër të parët KOLË Çuni, Luftëtar i Lirisë, që luftoi heroikisht me armë kundër vendosjes së regjimit të Enver Hoxhës; që i dhimbsej në shpirt Shqipnia dhe populli shqiptar për vuejtjet e përshkrueshme që do të pësonte nën diktaturën komuniste, te cilen e kundershtoi ballëpërball me te gjitha forcat e tij kunder forcave te ndjekjes se sigurimit.
Do t’ishte në nderin e Presidentit dhania e atij titulli dhe sjellja e eshtnave te tij nga Nju Jorku ku prehet ne nji varr te thjeshte, në varrezat e deshmorëve te Kombit.
Me Rrokun, pata rastin të rishifem rreth tri vjet para takimit me të ndjerin Gac në burgun e Burrelit dhe pikrisht në vitin 1953 në kampin e Vlashukut dhe u shoqnuem vazhdimisht bashke, deri sa u transferova në Puntorinë Qendrore të Artizanatit të Ministrisë së Puneve të Brendshme, në repartin e perkthimeve. Rroku ishte dënue me 10 vjet burgim dhe punë të detyrueme për agjitacion e propagandë kunder pushtetit komunist. Kishte 3 vjet deri n’atë kohë. Edhe Rroku këndonte bukur dhe i pëlqente shumë kanga e “Xhulias”, nji kancionetë italiane e perkthyeme në shqip, të cilën s’kishte natë që s’e kendonim. Rroku bante zanin e parë ndersa unë bajshe pjesën e baritonit dhe zanit të dyte, sepse kisha mesues ne korin e “Shoqnise Antoniane” te Françeskajve.
Ndërsa për Lazrin nuk munda t’a takoj ma asnjiherë qysh kur kena kenë në shkollën fillore “Skënderbeg”. Kur në 2008-tën isha për herë të fundit në Shkodër, pyeta për të dhe më treguen se ishte gjallë, ishte martue, por jetonin në nji vorfni të tejskajshme. Kaq di për vllaznit Çuni. Ata u shkatërruen familjarisht dhe ekonomikisht. Kola vdiq në Sh.B.A., Gaci në Burrel, ku mbeti edhe pa vorr dhe Rroku s’di se ku ndrroi jetë. Vetëm Lazri di që jetonte deri në 2008-tën. Por s’di ma asgja si ka përfundue edhe ai.
* Në fakt grupi i Kolës zbarkoi në Tërbun të Pukës, gusht 1949

KRYEVEPRA E KAPITENIT KUQ E ZI

by

Nga Eugjen Merlika/
Sporti është një nga veprimtaritë më të rëndësishme të jetës njerëzore, jo vetëm për zbavitjen që ai dhuron me kënaqësitë estetike, nëpërmjet garave që përbëjnë thelbin e tij, duke nxjerrë në pah cilësitë më të mira trupore e të karakterit, duke tërhequr miliarda njerëz në shijimin e tyre, por edhe për faktin se herë herë ai njëjtësohet me jetët e popujve e të kombeve për t’u kthyer në një farë embleme të tyre. Ndonjëherë ai ka tejkaluar shumë kufijtë e tij të natyrshëm, duke trazuar apo ndrequr marredhëniet mes shteteve. Shëmbulli më i gjallë i kësaj dukurie mbetet “diplomacia e ping pongut” që, më 1972 , përfaqësoi shkëndijën e parë të ndryshimit të marredhënieve mes Kinës popullore dhe SHBA.
Shqipëria, në historinë e saj të shtetit të pavarur, u përpoq të hynte në rezonancë me Evropën, në fillim atë perëndimore e më pas atë lindore, sa i përket veprimtarive sportive. Kampionatet e para të futbollit u organizuan që në kohën e Mbretërisë e vazhduan edhe gjatë pushtimit italian. Në periudhën 1941 – 1944 ata ishin mbarëkombëtare. Prej tyre dolën futbollistë që luajtën me sukses në skuadrat më të njohura italiane, në një kampionat që shprehte dy herë kampionen e botës. Emrat e Riza Lushtës, Loro Boriçit, Naim Kryeziut e ndonjë tjetri janë të shënuar në regjistrat e arta të klubeve të njohura si Juventus, Lacio, Roma, Bari.
Më 1946 Shqipëria fitoi të parin e të vetmin trofe ndërkombëtar futbolli në rang përfaqësuesesh, atë të Lojrave Ballkanike. Në gjysmë shekullin socialist , megjithë talentet jo të pakta në fushat e ndryshme, Shqipëria nuk arriti të ketë një përfaqësim të suksesëshëm në veprimtaritë ndërkombëtare. Sukseset episodike të sportistëve tanë kanë hyrë në analet e traditë sonë. Kujtojmë barazimin e kombëtares së futbollit me nënkamionët e botës në dhjetor 1967, që i kushtoi “korracatës” së Helmut Shënit mos pjesëmarrjen në kampionatin evropian te vitit 1968, apo konkurimin dinjitoz të vajzave volejbolliste të Dinamos në kupën e Kamioneve të Evropës më 1980 – 1981, ashtu si arritjen në finale të kupës nga meshkujt e Dinamos në të njëjtën disiplinë më 1972.
Pas komunizmi, me lirinë e qarkullimit të njerëzve dhe ideve, rrëzoi “muret” e sistemit paraardhës, duke i dhënë mundësi shumë djemve e vajzave shqiptare të përballohen me bashkëmoshatarët e tyre të botës, duke treguar vlerat e tyre reale në të gjitha fushat. Në këtë kontekst inkuadrohet edhe prania e futbollistëve tanë në shumë skuadra t’Evropës, madje edhe ndër më të mirat e saj. Kjo dukuri ndihmoi shumë edhe krijimin e një përfaqësueseje shqiptare t’aftë për të garuar me shtetet e tjera të botës. Nëse u varfërua kampionati shqiptar me daljen jashtë të talenteve të tij, u pasurua kombëtarja, duke i dhënë mundësi skuadrës kuq e zi, të arrinte atë rezultat, i cili, në natën e Erevanit të 13 tetorit 2015, u kthye në një festë mbarëkombëtare në të gjitha nivelet. Vlerësimi i punës së kombëtares, në tërësi, qe i gjithanshëm dhe çmimet e dhëna asaj nga autoritetet më të larta shtetërore e vërtetojnë.
Ardhja e skuadrës në Rinas qe një shfaqje e përmallëshme entuziazmi të përgjithshëm dhe fjalët e kapitenit Cana në atë rast, takimi i parë me Vendin mbas kualifikimit, mendoj se përbëjnë çastin më të rëndësishëm të atij mjedisi festiv. Ai e nisi përshëndetjen e tij me një shprehje të njërit nga personalitetet shqiptare më të shquara të së shkuarës, të Mit-hat bej Frashërit që, duke përgjithësuar përvojën e hidhur historike të bashkëkombësvet, thonte : ” Shqiptarët do të fitojnë çdo luftë mbasi të kenë mbaruar betejat me veten.” Më poshtë kapiteni kuq e zi vuri në dukje se ajo skuadër djemsh të rinj kishte arritur rezultatet e njohura e të shumëpritura nga gjithë kombi në dy vjetët e fundit sepse : “Besoj që kjo kombëtare ka arritur një gjë, që në çdo lloj beteje mes vetes, xhelozie, interesi personal e kemi lënë anash.” Ai përfundoi me shprehjen : “Në evropian do të shkojmë me kokën lart, jo si Shqipëri e vogël, por pretendojmë si Shqipëri e madhe!”
Përtej retorikës dhe instrumentalizimeve që mund t’i bëhen këto ditë brënda e jashtë Shqipërisë fitores së ekipit kombëtar e deklaratae në lidhje me të, mendoj se Lorik Cana, me fjalët e tij, i ka dhënë një mesazh të qartë të gjithë shqiptarëve e, kryesisht, atyre që merren me mbarështimin e tyre, drejtuesve politikë. Ky lloj mesazhi tregon se djaloshi gjakovar nuk është thjesht një topshkelmues i mirë, por është edhe një atdhetar më i mirë. Fakti që ai zgjedh një thënie të Mit-hat Frashërit, për të nxjerrë në pah një të vërtetë të pakundërshtueshme, të pohuar prej mjaft njerëzve të shquar të kombit të tij, tregon se kapiteni kuq e zi shqetësohet për fatet e këtij të fundit. Ato fate ai nuk i sheh vetëm si dukuri të kohës apo të brezit të tij, por mundohet të thellohet edhe në të shkuarën, të gjejë rrënjët e së keqes që ka penguar për një shekull të tërë përparimin dhe mbarëvajtjen e këtij kombi. Edhe se ai apo kolegët e tij mund të jetojnë më së miri në çdo Vend t’Evropës, mundohet të japë ndihmesën e tij në shëndoshjen e plagëve të vjetra e të reja të shqiptarëve.
Kryevepra e Lorik Canës nuk është vetëm shprehja e shqetësimit për bashkatdhetarët, apo e kënaqësisë që ai, së bashku me shokët e tij, prekin me dorë për faktin që me rezultatet e punës së tyre “i kanë bërë të lumtur ata”. Kryevepra qëndron në një tjetër fakt : nga lartësia e suksesit u tregon përgjegjësvet të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të mbrapambetjes rrugën për të arritur atë, e cila është ajo e mirëqeverimit të bashkëkombësvet të tyre, që mbetet e pashkëputur nga dashuria për ta.
Kombëtarja e futbollit ngjiti shkallët e kampionatit evropian nëpërmjet vendosmërisë për të arritur qëllimin, duke vënë në dobi të këtij synimi gjithshka : mundin fizik dhe përvuajtësinë e domosdoshme për të ruajtur harmoninë e mjedisit, entuziazmin rinor dhe dashurinë për fanelën, që është simboli i kombit të tyre. Në emër të këtyre vlerave djemtë e kombëtares lanë jashtë palestrave, fushave të stërvitjes, dhomave të hoteleve apo stadiumeve të ndeshjeve vetëpëlqimet, zilitë, krenaritë, lavdërimet e merituara në klubet ku luajnë dhe vunë nën drejtimin e trainerit të vyer de Biasi të gjitha forcat e tyre. E bënë këtë edhe kur nuk ishin titullarë në formacion, edhe kur rrinin në stolin e rezervave, madje edhe në shkallët e stadiumit, të bindur se e rëndësishme nuk është paraqitja vetiake, por arritja e grupit, rendimenti i tij, rezultatet e skuadrës, pikët e fituara, por edhe imazhi që i japin botës, sepse imazhi është po aq i rëndësishëm sa edhe pikët. Kjo është disiplina e ndërgjegjëshme që ka krijuar skuadrat e mëdha të botës, është përvoja universale e vënë në shërbim të synimit për të fituar.
Shqipëria prej vitesh ka filluar ecjen e saj të ngadaltë e të mundimëshme drejt Evropës. Nëse përfundimi deri tani nuk është ai i pritëshmi, ata që kanë drejtuar këtë Vend në këtë çerek shekulli nuk kanë arritur të bëjnë një skuadër si kombëtarja e futbollit. Për ta fitorja e Shqipërisë ishte ajo e fitimit vetiak, pasurimi jo shpirtëror por ai i xhepit, mbajtja dhe ruajtja e pushtetit për të sendërtuar synimet e kastës, të partisë, të klaneve të pushtetit. Ata nuk kanë lënë jashtë derës së tyre cmirat, mëritë, shemëritë, etjet për pushtet, prirjet për të rrëmbyer gjithshka, për të fituar “kohën e humbur”, jo në përparimin e Vendit por në pasurimin e tyre, për të hyrë në garë me botën jo në respektim ligjesh të qytetëruara e merita qeverisjeje cilësore, por në skandale, në sharje, në përbaltime, në palaçollëqe, për të mos thënë në krime.
Kapiteni kuq e zi, tërthor, u thotë këtyre drejtuesvet të shtetevet shqiptare e politikavet të tyre se rezultatet nuk arrihen n’atë mënyrë, se n’Evropë nuk shkohet duke imituar e duke vënë në jetë shfaqjet më të padenja të natyrës njerëzore, se çdo vepër madhore ka në themel të saj flijimin e Rozafës, se gara për drejtimin nuk mund të jetë vetëm sharje e nxirje e kundërshtarit, se duhet patur kurajua të pranohet e mira e të luftohet e keqja, se nuk mund të fillohet nga zeroja sa herë ndërrojnë kabinetet qeveritare.
A do të dojë të kuptojë politika mesazhin e kapitenit kuq e zi ? Apo do të përpiqet t’a përvehtësojë e t’a kthejë në dobi të saj ? Apo do t’a varrosë në heshtje, së bashku me termin “Shqipëria e madhe” të cilin, me guxim t’admirueshëm kapiteni e pohoi për të nxjerrë në pah jo vetëm faktin e përbërjes së skuadrës nga gjithë krahinat shqipfolëse, por edhe idenë e përfaqësimit të kombit, si mision i saj. Projekti i sendërtimit të asaj ideje duhet të jetë nxitja e brëndëshme e brezit të kapitenit Cana, jo vetëm për të përfaqësuar më së miri kombin e tyre në fushat e futbollit të Francës në vitin e ardhshëm, por edhe për t’u bërë nismëtarë të urtë e të guximshëm të vënies në jetë të ëndrrës së madhe shqiptare.
Tetor 2015

MERGATA-SHEMBULL I ANGAZHIMIT PËR ATDHEUN DHE MËRGATËN

by

Nga Sokol Demaku/
Të flasësh për Fetah Bahtirin, duhet të mendosh se flet për njeriun e sakrificave, për një mërgimtar intelektual, që në ditët e sotme zë vend të rëndësishëm në letrat e shkruara shqipe, në punën e arsimit shqip në mërgatë, në prezentimin e kulturës dhe gjuhës shqipe në mërgatë. Mërgimi, sakrifica për të ardhmen, jeta plotë brenga e ndodhi janë ngjarje dhe procese të ndryshme, procese këto të cilat e ndjekin nga fëmijëria e gjer në ditët e sotme, janë dëshmi që kanë një bazament të fortë rezistues me kulturën dhe traditën kombëtare të ketij njeriu. E ky është Fetah Bahtiri, i cili i sheh me sy dhe i kupton gjërat të cilat janë pozitive për jetën, për njeriun e rendomtë, për mërgimtarin.
Veprimtaria e tij atdhetare, shfaqet në shumë forma gjatë tërë jetës së tij. Atë e gjejmë që në rininë e hershme të tij në shumë aksione si i ri, si stundet, por edhe si mësues i palodhshëm në Prishtinë, në komunën e Vushtrrisë dhe në qytetin e tij të lindjes – në qytetin heoik të minatorëve, pra, në Mitrovicës. Është ai i cili në mënyrë të drejtëpërdrejtë prezenton dhe ndjen gjërat, ai i cili u bën ballë në menyrë stoike shumë furtunave dhe dallgeve të pamëshirshme të jetës. Është ai i cili mërgimatrëve të shumtë ua lehtësoi dhe edhe sot ua lehtëson mallin për atdheun, u ndhimon në arsimimin dhe shkollimin e fëmijëve mërgimtar, por këtë e bëri edhe për shumë vite me radhë.
Është njëri nga themeluesit e LASH “Naim Frashëri”, Dega në Suedi, pikërisht është ai që e ka shkruar edhe Statutin e parë të LASH-it. Atëbotë LASH-i funksiononte mirë, sepse shumica prej mësuesve besonin se shumë shpejt “do të bëhet mirë” dhe se do të kthehen në atdhe. Punoi ditë e natë dhe ishte ambasador i vërtetë i atdheut tonë këtu në Suedi. Kësaj teme ky i kushtoi një libër të tërë me titullin “Ambasadorët dhe shërbëtorët, Libër për refugjatët shqiptarë në qytetin Uddevalla të Suedisë”, botuar në vitin 2007.
Është edhe bashkautor i përpilimit të fjalorit të parë juridik suedisht-shqip, e që edhe në këtë lëmi ka dhënë një kontribut të madh në mërgatë si përkthyes i autorizuar dhe bashkëpunëtor shkencor në Universiteti i Stockholmit, Instituti i përkthimeve.
Një shkrimtar, përkthyes, gazetar, publicist, ndjehet krenar me punën dhe kontributin e dhënë, e i tillë është edhe Fetah Bahtiri, i cili shpeshherë mallëngjehet për baltën e Kosovës, gardhiqet e fshatit të tij, njerëzit e atdheut të tij.
Një përkthyes i mirë i një vepre letrare është shumë i vlefshëm dhe i rëndësishëm. Përkthyesi i mirë ndodh që ia kalon autorit me shprehjet e bukura dhe artistike, e i këtillë është Fetah Bahtiri me punën dhe penën e tij të palodhshme prej përkthyesi.
Një shkrimtar, i cili me punën dhe veprën e tij, i jep një porosi lexuesit, një porosi të qiltër, kombëtare, një porosi për mërgimtarin, një porosi edhe për atdhetarin të cilin qëllim Fetahu e arrin, me mjetet artistike të cilat kanë vlerë dhe përdoren për mrekulli në vargun dhe rreshtin e tij artistik.

Nga e majta: Sokol Demaku dhe Fetah Bahtiri,
në Festivalin e poezisë “Sofra poetike Borås 2014”

I palodhshëm në punë, aktivitete kulturore por edhe në ndihmë shoqatave dhe individëve në mërgim, Fetah Bahtiri na vjen një ndër iniciatorët krysor për themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë në Suedi. Që nga themelimi i kësaj Shoqate është edhe anëtar i krysisë dhe komisioneve krysore të Shoqatës dhe është njeri ndër ata që me kontributin e tij të palodhshëm i dha forcë dhe kreativitet punës së saj në realizimin me sukses të programit të Shoqatës parashtruar nga krysia e saj. Kështu, qe ketu e katër vjet me radhë me shumë sukses u nxor dhe realizua “Thesari kombëtar i mërgatës shqiptare në Suedi”, secili numër me nga 700 e më shumë faqe e me një përmbajtje mjaft të bollshme letrare dhe historike, gjithnjë nën përkujdesjen e Fetah Bahtirit.
Si rrallë kush në histori, si rrallë kush në ruzullin tokësor, kombi ynë është shquar për një harmoni dhe për respekt mes njerëzve, por edhe për respekt kulture e tradite të tjetrit, për vlera humane dhe njerëzore. Ngase shekujt përplasen mbi të rrebeshe luftërash të gjata, zullumqar dhe grykës përreth, ngase fqinjët dhe pushtuesit tanë ndër mote na u vërsulën për të na zhdukur si komb, ndaj në vetëdijen tonë nacionale u ngjiz ideja e madhe për komb dhe atdhe. Patriot dhe atdhetar në trevat shqiptare, të udhëhequr nga kjo ndjenjë magjike, udhëhoqën gjenerata të tëra drejt lirisë së atdheut. E kujtojmë kohën e sundimeve të ndryshme mbi truallin tonë, e kujtojmë luftën e paepur të patriotëve, rilindasve dhe padyshim, në ditët e sotme bashkëkohore, në vargun e madh të këtyre burrave, bën dritë edhe emri dhe vepra e poetit, pedagogut, mësuesit, poetit, shkrimtarit, përkthyesit dhe patriotit të madh Fetah Bahtiri.
Fetah Bahtiri, do të jetë ndër të parët mësues të gjuhës amtare në Skandiavi, që nisi të përcjellë ndër bashkëkombësit, te të rinjtë e fëmijët mesazhet e ruajtjes dhe kultivimit të gjuhës amtare, kulturës dhe traditës shqiptare në mërgatë, veçanërisht në Suedi, aty ku kultura qytetare, respekti dhe zhvillimi i demokracisë kanë arritur kulmin e zhvillimit, e ndihej e domosdoshme që idetë demokratike, kultura e vendësve, të respektoheshin me tolerancë e sidomos me kulturë të pasur shqiptare.
Pra në karvanet e gjata shqiptare që mësyen shtete e kontinente të ndryshme të botës për shkak të dhunës që shkaktonte regjimi fashist serb, kishte edhe shumë intelektualë të fushave të ndryshme, të cilët më pastaj, pas marrjes së lejeqëndrimit me dijen dhe kapacitet e tyre të larta prej ekspertëve të mirëfilltë kanë dëshmuar e po dëshmojnë bindshëm se edhe pjesëtarët e këtij komuniteti kanë potencial të fuqishëm për të hapur rrugën e perspektivës dhe të prosperitetit të shumë mjediseve punonjëse ku ata janë të kyçur. Me një fjalë, tashmë ekspertët shqiptarë në shumë fusha kanë bërë emër dhe se fjala e tyre është vendimtare për shumë çështje e projekte madhore e të rëndësishme në ato ambiente ku ata janë të punësuar. Në mesin e këtyre njerëzve radhitet edhe intelektuali i shquar Fetah Bahtiri.