ESSE – Page 573 – Dielli

Elementët social-psikologjikë në veprën prozaike të Silvana Berkit

May 17, 2014 by dgreca

Referim estetik rreth librit me tregime “Më jep vetëm pesëmbëdhjetë ditë”/
Nga Agron SHELE/
“Më jep vetëm pesëmbëdhjetë ditë”, titullohet libri me tregime i autores Silvana Berki, libër që karakterizohet nga elementë social-psikologjikë , të cilët me karakteret dhe larminë e tyre vijnë natyrshëm si personazhe, por dhe si tipizime të shoqërisë në të cilën jetojmë. Tregimi, si prozë e shkurtër dhe gjini e vështirë, nuk vjen nga autorja në forma të kuadratuara apo skematizime të përcaktuara sikurse ndeshemi shpesh, por rrjedh natyrshëm, figurshëm dhe përmbyll vizualitetin e rrëfenjës në mënyrë parabolike me kurbë shumë të latë mendimi. Njohja e mirë e prognozës shoqëri e bën autoren të operojë lehtësiht intuitivitetin e botës që e rrethon dhe përpos kësaj duke shtuar dhe narrativitetin e ngjarjes, e cila shpesh vjen si referim i asaj (ç’ farë duhet referuar? dhe pse ? ) e bën këtë lloj proze, sa mishëruse të aspiratavë të saj humane, po kaq dhe sintetizues të përzgjedhjes mendim. Në këndvështrimin parësor ndeshesh me tablo të gjalla dhe aktive, me mori qënësish që përditësojnë, të cilët lëvizin, ravijëzojnë mendime, impulsojnë natyrat që i karakterizon, shpesh dhe intrigojnë përbrenda qerthullit të tyre të ngushtë, por bisturia psikolgjike e autores i kanalizon si zgjedhje dhe zgjidhje, i rimedisionon si shkaqe dhe pasoja dhe e gjithë kjo nën ejmotivet e forta të veseve dhe moralitetit të shoqërisë që rrethon. Këndvështrimi dytë si vëzhgim psiko – filozofik të çon në dualizmat e shpirtrave të konvertuar si qënësi dhe koncept, si modul percepetimesh dhe mendësish, si frymë dhe depërtimit koshiencë.
Këndvështrimi tretë, ose tridimesional vjen si vëzhgim psiko-social, vëzhgim që duhet të kalojë nëpërmjet një analitike më të gjatë, pasi aty ndërthuret metastaza kohë, gjykimi dhe veprimi si ndërgjegjie, si dhe hapësira e mendimit, ose pikëpamja sociale e autores.
Në tregimin “Dy milionë euro burrë!”, tregim që hap dhe siparin e librit ka një ngjeshje të rrëfimit dramatik, aty ndeshesh gati me gjithë planet konvergjuese të veseve të shoqërisë: me lakminë, etjen pë para, amoralitetin, mashtrimin, shkatërrimin e bërthamës familje, dhe personazhi kryesor, e ngritur nga jeta dhe përtej jeta, si fantazmë alegorike endet përbrenda fatkeqësive që i kanë rënë, këtij rrënimi mizor, i cili ka rrëmbyer shpirtin edhe trupin dhe në fund nuk i mbetet gjë tjetër, veçse t’i rrëfejë krijesës së saj të pafajshme konvertimin e babait të saj në një shumë kartmonedhash të zeza.
“ Ajo e vështroi atë filiz të njomë drejt e në sy. Dhoma kishte kohë që kishte rënë në qetësi, njëlloj si dhomat e varrezave katolike.
Dy milionë pará kushton baba yt, çika ime! Ato janë të tuat, – i tha ajo, dhe duke hapur krahët e rrëmbeu fort në gjirin e saj të tharë prej kohës së maskarenjve. “
Autorja, si misionare por dhe si intelektuale e shqetësuar, ngre një problem madhor, problem që vendet e trazuara dhe të varfëra e kanë shndërruar në fenomen, dhe fenomeni sigurisht prodhon viktima, të cilat për një mentalitet të shëndoshë tingëllojnë anormale, gati kriminale. Aspekti social dhe psikologjik qëndron tek pasthirmma që vjen pas këtij rrëfimi, tek zhvlerësimi dhe degradimi qënies njeri, si dhe tek indeksi i psikomanisë së sëmurë që rrezikon moralitetin shoqëri.
Një tjetër tregim përforcon edhe më tepër idetë fikse të autores, e cila planin social-shoqëror e ka në rend të parë dhe e ka bërë lajmotiv të veprës së saj.
Tregimi “Hasmi”, ngre një tjetër aktakuzë ndaj fenomenit “gjakmarrje”, si fenomen që ka anshkaluar të drejtën civile qytetare dhe funksionon si : “ kanun”, si trajtim i plagës më të rëndë shoqërore që perjetojmë, duke ngujuar dhe rrëmbyer jetë përditë, si dhe duke gangrenizuar dhe izoluar familjen shqiptare.
“Kuptoi sesi fisi e kishte shtyrë këtë të gjorë të merrte hak, një hak që ishte kthyer pothuaj gati në një luftë familjesh e në të cilën askush nuk kish dal i fituar. Tani ai robtohej që të dilte sa më shpejt i gjallë prej burgut, me shpresë që ta vrisnin atë dhe jo djalin. “E tmerrshme”, mendoi, dhe u kthye nga i burgosuri, ku tani pa kufomën e tij dhe se sa i humbur i dukej ai i shkretë.”
Më konkretisht nëpërmjet këtij ekstrati kuptojmë gdhendjen mjeshtërisht të këtij personazhi nga ana e autores, e cila artistikisht por dhe psikologjikisht, nëpërmjet këndvështrimit të Drejtorit të Burgut (trinitetit), sjell gjendjen emocionale dhe përjetimet e vetë “hasmit “, konceptet e tij, hapësirën e veprimit dhe të drejtat e kushtëzuara që i lejon “kanuni”.
Një tjetër aspekt i rëndësishëm, i cili nuk mund të anashkalohet është edhe proçesioni i stimulimit, i cili vjen si frymë dhe botëkuptim për të ndikuar realisht dhe ndjeshëm në mentalitetet e rënduara, si ndërgjegjësim human dhe civilizues, si paraprirje ndaj vlerave emancipuese dhe shoqërore dhe e parë në kontekstin e rolit të shkrimtares, si pararendëse e gjithë zhvillimeve njerëzore misioni saj përkon dhe parashtron ide të tilla kaq madhore.
Proza e autores karakterizohet edhe nga elementë të tjerë plotësues, të cilët vijnë natyrshëm nga traditat përjetuse, metafizika e gjendjeve që kërkon të përcjellë, çiltërsia e mendimit dhe ringritja e tij në kulmim idesh, shprehishmëria dhe të gjitha këto në funksion të mesazhit të qartë dhe përqasjes ideo-artistike që duhet të përshkruajë një vepër e mirëfilltë letrare. Vlen të theksohet edhe përmbyllja që i bëhet rrëfimit prozaik të saj, e cila vjen si një përmbysje e madhe që i bëhet gjendjes fillestare, me të vetmin qëllim që të krijohet përthyerja dhe beftësia e artit që krijon, si dhe poetika prozaike, e cila e bën tekstin më solid, më kumbues dhe më përafrues për lexuesin.
Si përfaqësuese e “Letërsisë Bashkohore”, autorja Berki nëpërmjet prozës së saj shfaqet si penelatë e plejadës së re, ku aspekti social-psikologjik-filozofik është shndërruar në moto dhe deshifrim i problematikës kohë, dhe si e tillë vepra e saj, si editim i hapësirave të reja dhe dritësisë së mendimit hedh një hap tjetër drejt përsosjes dhe kulmimeve të letrave tona shqip.

PLAVË-GUCIA,DEKANAT I EPOSIT TË KRESHNIKËVE

May 15, 2014 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/
1-Eposi i Veriut është Akademia e parë Shqiptare me lartësi epokale, madhështi jetike, laryshi poetike e rrëfimtare, me shtrirje të gjërë në treva e fise të Malësisë së Madhe e të Vogël, në Rrafshin e Dukagjinit, në pothuaj krejt Shqipërinë e Veriut etj. Nga deti tek Alpet. Nga brigjet e Vardarit deri në brigjet e Limit, Vermoshit e Valbonës. Është një akademi hyjnore, shpirtërore, popullore. E paarritshme. E papërseritshme. E jashtëzakonshme.
Krahina etno-historike e Plavë-Gucisë, si të thuash, është një nga filialet e kësaj akademie, përndryshe: edhe një dekanat shkencor e popullor i saj, që i ka gjurmët e kulmet e veta në ecuri e hapësira etnike shqiptare dhe në studime ndërkontinentale deri në Amerikë.
Kjo akademi ishte e hapët – në natyrë, si në vrri në luginat e Jasenicës të Hotit të Vendit, atë të Gucisë të Kelmendit, të Plavës, të Gërbajës, etj., në bjeshkët e saj alpine e të shumta, në festa pagane e fetare, në oborret e kullave, në dasmat, e kudo tjetër. Njiherash ishte akademi edhe e mbyllur- në odat malësore, veçmas gjatë dimnit të gatë e në stane të verimit bjeshktar të shkurtër.
Miku i mirë i shqiptarëve, Allbert Bejts Llord, mbledhës e studiues i njohur i Eposit të Veriut, profesor i Universitetit të Harvardit, bashkëpunëtor i epikologut e homerologut të shquar amerikan, Millmen Perri, ishte në vitet ’30 të shekullit të kaluar edhe në krahinën e Plavë-Gucisë. Aty ka takue e kuvendue me lahutarë plavë-gucias, mbartës të Eposit të Veriut, të Ciklit të Kreshnikëve. Katër prej tyre, si e dëshmon edhe prof. Zymer Neziri i Prishtinës, kanë hyrë me repertorin e vet në fondet e Harvardit, si dorëshkrimor në dosjen e A. Llordit, tashma kthye edhe në objekt studimor i etno-historisë shqiptare në Kosovë, Shqipëri, Malin e Zi, Amerikë, Kroaci, etj.
Lahutari i dëgjuar Adem Brahimi i Vuthajve këndoi për A. Llordin një kangë të Eposit të Kreshnikëve me 2.163 vargje. Pothuaj sa një libërth më vete. Ka edhe të tjerë, nga Martinajt e nga Vuthajt. Studiuesi vuthjan Idriz Ulaj ka botue në Prishtinë veprën e tij “Këngë popullore nga Gucia”(1978). Ali M. Ahmeti nga Vuthajt e ka mbrojt në Universitetin e Zagrebit doktoraturën me temë “Letërsia gojore e shqiptarëve të anës së Plavës dhe të Gucisë”, ku fjalaflet për “dekanatin” e Eposit të Veriut në këtë trevë etno-historike. Ky punim i tij shkencor është botue nga Instituti Albanologjik i Prishtinës (v. 2004, fq. 284). Në arkiva të Eposit të Veriut ruhet edhe një CD me regjistrime të lahutarit Rr. Ulaj, me kryefjalë shenjuese: “Këndon Lahuta e Gucisë”. Në dhjetra libra e botime në media shkencore, në disa prej të cilave edhe akademiku vuthjan Rexhep Qosja është recensent apo këshilltar shkencor, flitet për eposin plavë-gucias, këtë trevë si një “dekanat” i Akademisë së parë Shqiptare të Eposit të Veriut, me epos epik e lirik në etnosin e saj historik.

2.
Në shumë raste aktor politik sllavë e boshnjak, studiues të ndryshëm etj., me (pa)qëllim shkruajnë sikur Eposi Shqiptar i Kreshnikëve paska për vrellë Boshnjakët e për rrjedhë Bosnjën sllave (!) Kjo nuk është e vërtetë. Eposi i Veriut, edhe Cikli i Kreshnikëve, janë prodhim i drejtpërdrejt i shpirtit, talentit e historisë iliro-shqiptare, burimojnë në tokë iliro-shqiptare, me etni e kulturë iliro-shqiptare.
Bosnja, me kufij gjeo-politik të ndryshueshëm ndër shekuj të historisë, njihet si trevë burimore e një pjesë të madhe të Eposit të Veriut, kryesisht Ciklit të Kreshnikëve, e cila ishte tokë ilire e me popullsi ilire. Vet lumi Bosnja, prej të cilit e mori emrin edhe treva e madhe e Bosnjës, nuk ka tjetër kuptim veçse nga ilirishtja e do të thotë “lumë” (Boson). Pjesa ma e madhe e toponimeve janë të burimit shqiptar.
Krejt Bosnje-Hercegovina ka topografi të fiseve ilire. Në viset e brendshme të saj, krahashtrirë në dy anët e Limit e të Tarës (Drina) e Piva dhe deri në thellësi kah Sarajeva, drejt brigjeve të lumit Bosnja, ishte fisi i madh ilir i Autariatëve, paraardhësit e fisit të Hotit të Vendit në Plavë-Gucinë e sotme. Në Bosnjën Jugore, në brigjet e lumit Neretva deri në bregdet, ishte fisi i madh i Daorëve. Në Bosnjën e Epërme, përgjatë lumit Bosnja, shtrihej fisi ilir i Dasaretëve. Mitologjia e lashtë ilire e ballkanike flet për lidhje gjaku në mes Autariatëve me Daorët e Dasaretët (e degëzime të tyre), të cilët ishin dajë e nipa ndërveti.
Në brigjet e lumit Vërbas banonte fisi ilir i Breukëve, prej të cilëve u shkëput edhe një degëzim tjetër, ai i Kolapianëve e u vendos në brigje të përtejme të lumit Sana. Fisi ilir i Andizetëve hodhi rrënjë jete në dy anët e lumit Speça. Në verilindje të Bosnjës, në Mitrovicën e Sremit të provincës së Vojvodinës, përtej bashkimit të lumenjve Drina e Sava, ishte fisi ilir luftarak i Amantëve.
Gjithashtu, në kryerrjedhë fillestare të Limit, prej nga Vermoshi alpin e në anë të lumit Piva, jetonin Ardianët. Në afri të Limit, nga liqeni i Plavës deri në Vishegrad, ishin fiset dardane: Dardanët Alpinë (Malësi e Gjakovës, Junik, Deçan, Peja, Rrozhaja, etj.); Skirtonët ishin përgjatë rrjedhës së lumit Valbona si degëzim i Dasaretëve e paraardhësit e fisit të Ponarëve. Në këto anë ishin edhe pirustët, etj.
Pasardhës të këtyre fiseve ilire janë edhe popullsia e sotme e Plavë-Gucisë si kelmendasit, hotët, berishasit, kuçët, grudasit, shaljanët, etj., Disa rrema genetik sish janë asimilue në boshnjak apo malazezë, e sëbashku me ardhacak të këtyre etnive formësojnë komunitete etno-kulturore në këtë trevë etnike shqiptare.
Gjeografia e luftimeve të kreshnikëve të Eposit të Veriut (nga shek. VI deri shek. XIV) kundër dyndjeve të Sllavëve të Jugut në trevat e Bosnjës me rrethina të afërta e të largëta na dëshmojnë për përkatësinë e tyre iliro-shqiptare. Brigjet e Tunës nuk janë gja tjetër veçse Danubi i sotëm. Në bregdetin e Adriatikut të Epërm, nga pjesa perëndimore e Malit të Zi të sotëm e deri larg në Kroaci, gjenden Kotorret e Reja, Sinja e Zader. Ilirët e pasardhësit e tyre genetik shqiptarët etnik në Bosnjë (e cila përfshinte pothuaj krejt Veriun e Malit të Zit ë sotëm) luftuan në të dy krahët kundër Sllavëve të Jugut, në harkun etno-gjeografik nga Danubi në Adriatik.
Në krahinën e Plavë-Gucisë ende edhe sot ruhen emra legjendar e real të Eposit të Veriut, të Ciklit të Kreshnikëve, si Bjeshkët e Nalta, Lugjet e Verdha, Klysyrat e Zeza, etj., të cilat vijnë edhe në Eposin homerik “Lahuta e Malcis” të Gjergj Fishtës e në kangë legjendare e historike si “Zana e Madhe e Vizitorit”, “Orë e Zana t’ Vizitorit”, “Ora e Madhe e bjeshkës s’ Trojanit”, “Dragojt e Gucisë”, “Mallkoj Zana fisin e Kuçit”, “Ora e Shqypnisë mbi Valbonë (Vuthaj, etj.), etj.
Plavë-Gucia na jep shembuj rrënjës e të shtylltë se Eposi i Veriut, Cikli i Kreshnikëve, është krye në truallin shqiptar, ngrit në art madhor nga gjenia krijuese shqiptare, mbart e manifestue nga shqiptarët nëpër shekuj.

3.
Eposi i Veriut është tejet i lashtë. Para së gjithash është Epos Pellazg, është Epos Ilir. I ka të dyja në një: Epos Pellazgo-Ilir. Sa palcor edhe eshtnor. Eposi i Kreshnikëve, apo si i thonë ndryshe edhe Cikli i Kreshnikëve është vazhdimësi e Eposit Pellazgo-Ilir.
Eposi ynë Ilir, me kangë epike ilire, dokumentohet edhe në etnosin e krahinës së Plavë-Gucisë, në këtë trevë pjesmarrëse në kryengritjet ilire kundër romakëve dhe qëndrestare ndaj pushtimit romak të Perëndimit apo Lindjes. Flasin legjendat, toponimet: “Maja e Vajzës”, “Romani” (lat. Romanus–romakët), “Bregu i Romanit”,”Çetat e Romanit”, “Guri i Romanit”, “Vajza e Vuthit”, “Ashti i Romanit”, etj. Po ashtu, në nder Hotin e Vendit dëshmojnë për beteja me romakët e vjetër edhe toponimet “Varret e Latinëve” (tokë e sotme e Musli Ram Hulit të Haxhajve), etj,
Lashtësia pellazgo-ilire e Eposit të Veriut brumohet edhe në disa fjalë e shprehje ndër fise të Plavë-Gucisë si “gjegjem-dëgjoj”, “djerg-zbres, dërgoj, çoj”, “pshtue kam” në vend të “kam pshtue”, etj. etj. Dëshmi të tjera iliro-shqiptare janë figurat e besimit popullor si Orët, Zanat, dragojtë, etj., armët e vjetra të përdoruna në duele e fushë-beteja, etj.
Qyshse kaherë kur filluan boshnjakët e Bosnjës apo Malazezët e Kotorrit me e marrë kit’ mrekulli shqiptare si pasuri të tyre (tentativë e derisotme); kur filloi me ikë nga kullat malësore lahuta e jehona e kangëve të kreshnikëve, prej atëherit ka bubrrue e gjarpnue asimilimi i shqiptarëve muslimanë në boshnjakë apo i shqiptarëve katolikë në malazezë, ka rrgallë e bjerrë (e)migrimi i plavë-guciasve nga trojet e veta etnike.

4.
Në Plavë-Guci, trevë trinjake ndër motmote: sa e Rrafshit të Dukagjinit, e Malësisë së Madhe, e Sanxhakut Shqiptar (Tregu i Ri), i ka rritë breznitë e veta me Eposin e Veriut, me Ciklin e Kreshnikëve.
Përndryshe, malësorët jetanik plavë-gucias iu kanë ngjarë kreshnikëve të Eposit të Veriut edhe në Mesjetën e Vonë, në Rilindjen Shqiptare. Në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, në Luftën e Ultinës së Epërme të Limit (Nokshiq, Arzhanicë, Pepaj, etj.) dhjetor 1879-janar 1880 shqiptarët e saj u treguan kreshnikë të rinj e të vërtetë në luftë me malazezët, pasi kjo Luftë ishte epilog i Shpalljes së Pavarësisë në Vlorën e 1912-tës.
Kit’ Epos gjenial Pellazgo-Ilir-Shqiptar e ka luftue egërsisht Dinastia Petroviç-Njegos, e cila ka pasë platformën e vet shovene sllave për me e çvesh nga fryma iliro-shqiptare, për me e asfiksue nga identiteti kombëtar historik e kulturor shqiptar. Kjo dinasti antishqiptare e Çetinës, e cila ishte rrënjase serbe e u vetëquajt malazeze, pati disa poetë të saj si princin Danillo (1852-1860) e vllain e tij, Vojvoda i Madh Mirko, krajl Nikolla Mirko (Nikolla I), të cilët krijuan kangë (kollo) për çdo fis në Malin e Zi që po i rritke kufijtë me toka etnike shqiptare si dhe për fiset shqiptare të Malësisë së Madhe etj. që po iu merrnin territore etnike shqiptare. Këto “kollo” (kangë epike) për fiset mbanin kryesisht autorësinë e krajl Nikollës së Parë e të atit të tij, Mirkos. Çdo fis kish edhe festën e tij krahas festave pagane, fetare, historike, etj. në të cilat këndoheshin këto kangë (kollo malazeze) të shoqëruara me muzikë e valle. Çdo kryetar fisi, vojvodë, apo të përzgjedhur ndër këto fise, ishin të (vet)obliguem apo (vet)detyruem me ua përcjellë breznive të fisit të vet e të fiseve të tjera me të cilët lidhnin miqësi të gjakut, tamlit e pragut. Me këto kangë (kollo), të cilat nganjëherë në oda malësore, në pikapjekje, kuvende, etj. rrëfeheshin edhe në formë tregimtare, kanë përcjellë mjaft dallashime e turbullime qëllimekëqija sllave për historikun e fiseve etnike shqiptare që iu kanë pshtue apo nënshtrue asimilimit serb, malazez, boshnjak.
Antishqiptari i tërbuar Vlladika Pjetri II, princ-bishop në vitet 1830-1851, e shpiku “kapicën e zezë” si shenjë dalldie e dallimit të kombësie malazeze, të cilës ia pat vnue rrethin e kuq si simbolikë hakmarrje e gjakmarrje ndaj shqiptarëve etnik drejt veriut alpin e lindjes bregdetare. Tevona krajl Nikolla e pati vnue e përdorë forcërisht gjobën ndaj atyne shqiptarëve që mbanin plisin e bardhë. Otomanët nga njana anë e sllavët (serbë e malazezë) nga ana tjetër luftuan bashkarisht me ua hjek shqiptarëve etnik plisin e bardhë e fustanellën që përmenden në kangë të Eposit të Veriut, në Ciklin e Kreshnikëve.
Në kohën e krajl Nikolla I krejt Mali i Zi e ka pasë vetëm një librari në kryeqëndrën e principatës së vogël ballkanike. Aty gjendeshin libra të tillë si Balada të lashta Malazeze, të cilat ishin kopjaci e Eposit të Veriut Shqiptar tue i paraqit si të vetat. Aty kishte vepra poetike të princit Danilo I, Vojvodës së Madh Mirko, krajl Nikolla I. Aty kishte një kontroll të rreptë për librat e njerëzit që futeshin brenda saj. Kur shkonin në Çetinë bajraktar apo vojvodë të fiseve shqiptare iu jepnin dhuratë apo me shkëmbim nga këto libra që kishin shtrembërime historike e urrejtje bio-genetike ndaj shqiptarëve etnik të Malësive të Veriut. Kush merrke libra aty qoftë edhe me vlerë monetare apo shkëmbime pasunore e lejke të shkruem emnin e vet, si shprehje të një dashamirësie ndaj malazezëve apo shenjë mbrojtjeje në ekspedita e luftëra të ndërmarra prej tyre në trevat etnike shqiptare. Shembulli i librarisë krajlnore të Çetinës tregon se në një krahinë si Plavë-Gucia, ku nuk ka një librari me libra, revista e gazeta në gjuhën shqipe ka me shkue duke u asimilue etnia e saj shqiptare (!)
Shfaqje të kësaj trashëgimie akademike të pashembullt të Eposit Shqiptar të Veriut, ma e pasura nga brezat e për brezat, vijnë deri në kohnat moderne edhe në vise të Plavë-Gucisë, në përballje me asimilimin malazez, serbë e boshnjak, me mbijetesë në epokën dixhitale të internetit e erërat e globalizmit. Këto shfaqje duken në tekste të shkruara librore, si përcjellje e lahutës me kangë, si rrëfim kujtese e nostalgjie, etj. Kjo duket disi edhe në Vuthaj, në Manifestimin tashma traditë mirë, “Alpet Shqiptare”. Në disa shtëpia të plavë-guciasve deri edhe në Amerikë e kam pa të vjerrune si relike të vyer lahutën e lashtë.

5
Në historinë e popujve ma të lashtë të botës në koft se ka diçka madhore e magjike, lartësi genetike, kryevepra të popujve e të globit, janë edhe eposet e tyre të lashta (para erës sonë) si Eposi i Gilgameshit në Babiloni (Mesapotominë e Jugut), Eposi homerik “Iliada” e “Odisea”, eposet indiane “Mahabharata” e “Ramajana” apo ato të Mesjetës si Eposi Gjerman i “Nibelungëve”, Eposi Frank i “Rolandit”, etj. Në disa sish, eposi homerik, freng etj. hyjnë edhe shqiptarët si në luftën e Trojës, në atë kundër normadëve në bregdetin shqiptar, etj., ashtu sikurse hyjnë në Eposin e Veriut, tek Cikli i Kreshnikëve, luftërat e pandaluna me Sllavët e Jugut.
Këta popuj, sikurse edhe shqiptarët etnik, kanë mbetë në histori e gjallojnë në jetën e sotme edhe për një arsye tepër të thjeshtë e tejet madhore: kanë pasë eposet e tyre.
Sigurisht, edhe plavë-guciasit e hershëm e të sotëm kanë mbijetuar qëndrestar e dinjitar në trojet e veta etnike edhe nga Eposi i Veriut, qyshse në kohnat pellazgo-ilire, nga Cikli i Kreshnikëve, deri tek Eposi Homerik i Fishtës “Lahuta e Malësisë”. E kanë mbajt gjallë Eposin e Veriut, kanë mbetë edhe vet gjallë në Alpet e Veriut.
Eposi i Veriut, Cikli i Kreshnikëve, në etnosin e Plavë-Gucisë është një akademi e trefishtë: Së parit, ishte një trevë e amfiteatër i luftimeve të Kreshnikëve të lashtë, të Mesjetës, të Rilindjes, të Kohëve Moderne. Së dyti, është një truall i krijimit të një pjese të Eposit të Kreshnikëve. Së treti, është një vend i mësimit ndër brezni të këtij Eposi të Veriut.
Kjo Akademi e Eposit të Veriut, dekania e saj në trevën e Plavë-Gucisë, përveçse luftëtarë kreshnikë, ka nxjerrë edhe akademikë, shkrimtarë, poetë, historianë, muzikantë, piktorë. Pas trollit të Gjakovës me rrethina, Plavë-Gucia renditet e dyta për nga numri i akademikëve të saj në Akademinë e Shkencave e Arteve të Kosovës. Ata janë katër emra të mëdhenj: Akademik Esad Mekuli i Nokshiqit (1916-1993) i lindur në Plavë, kryetari i parë i ASHAK. Akademik Jashar Rexhepagiq (1929-2010), studiues, shkrimtar, i lindur në qytetin e Plavës. Akademik Rexhep Qosja, shkrimtar, studiues, ish-drejtor i Institutit Albanologjik të Prishtinës, i lindur në Vuthaj më 1936. Akademik Rexhep Ferri, pedagog, piktor, nga dinastia e pushkës dhe e mendjes të Ferrajvë të Plavës. Vargavijnë edhe elitar të tjerë të saj: Nga Martinajt e Gucisë është dr. Liri Rama (Berisha) – Zonjë e Parë e Shqipërisë Londineze (1992-1997), autore e një libri mjekësor popullor, etj. Hasan Mekuli i Nokshiqit (1929-1996), studiues, kritik i letërsisë, publicist, ish-kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës, i lindur në Plavë. Kompozitori i njohur Rexho Mulliqi (1923-1982), i lindur në qytetin e Gucisë. Isa Qosaj, shkrimtar, regjisor, i lindur në Vuthaj. Shkrimtari Zuvdi Haxhiq Berisha, poet e shkrimtar, i lindur në Guci. Prof. dr. Fehmi Agani e Ukshin Hoti, me prejardhje fisnore nga kjo trevë e me disa libra politik e publicistik. Historianët e lindur në këtë trevë si Rexhep Dedushaj, Hasan Gjonbalaj, Ismail Ahmetaj, Elmaz Plava, janë botues të shumë librave për historinë e kulturën e Plavë-Gucisë. Nuk kam qysh me i lanë pa i përmend as prof. dr. Isuf Dedushaj, ish ministër i Shëndetësisë të Kosovs e me gjashtë libra për mjekësinë; dr. Naim Dedushaj me disa botime historiko-politike për Amerikën, Diasporën Shqiptare, etj.; Binak Ulaj, poet e publicist i njohur; poetja Mimoza Ahmetaj në Tiranë e i ati i saj, Ismail Ahmeti në Amerikë me disa libra historik e publicistik; poeti e piktori Sadri Ahmeti i lindur në Vuthaj e ma së shumti jetoi në Elbasan; aktori Avdyl Dedushaj që luajti role në disa drama në Teatrin “Skampa” në Elbasan; piktorët Musë Prelvukaj e Zake Prelvukaj të lindur në bajrakun e Martinajve; gazetarët Gëzim Mekuli e Drilona Nokshiqi, poetja Fortuna Balidemaj (Mehaj); Zenel R. Haxhaj me një esse të botuar për Luftën e Nokshiqit apo Adem Haxhaj i Hotit të Vendit përkthyes në Radio Tirana. E dhjetra të tjerë. Po e përveçoj edhe një veprimtar kombëtar, Tahir Gjonbalajn, kryeorganizatori i tri simpoziumeve shkencore për historinë e krahinës të Plavë-Gucisë dhe i Manifestimit artistik tradicional “Alpet Shqiptare” në Vuthaj, në të cilat përherë ka pas vend e rend edhe Eposi i Veriut.
Në përmbyllje deshta me lëshue kushtrimin për të gjallët e zemrës e fjalës shqipe: Nëse Cikli i Kreshnikëve, vazhdimtar vrell e rrjedhë i Eposit Pellazgo-Ilir, u krijue mbi realitete historike e deri në frymë e figura legjendare për njëmijë vjet, prej nga shek. V-VI e deri në shek. XIV, nga koha e shpatave e deri kur u shpik e përdorë masivisht pushka. E prapë jetoi nga Koha e Skënderbeut e deri tek Lufta e NATO-s në Kosovën dardane e euro-atlantike. Eposi na e ka mbajt Etnosin Shqiptar. A do të mbijetojnë ky Epos i Veriut edhe në Plavë-Guci, edhe krejt Shqiptarinë në Ballkan, edhe në mërgatat shqiptare në botën e sotme të kompjuterit, të botës dixhitale, të erërave globaliste?!

Rreth librit “Himni Kombëtar” i etnomuzikologut Prof. Vasil Tole

May 15, 2014 by dgreca

Nga Aristotel Mici/
Meditim/
Qe një lumturi dhe një gëzim mbarëkombëtar, që ngritja e Flamurit tonë, më 28 Nëntor 1912, u shoqërua me Himnin e tij. Po, ku e gjetën dhe si e gjetën përfaqesuesit e gjithe trevave të Shqipërisë këtë Himn për ta shoqeruar ngritjen e Flamurit Kombëtar?
Përgjigjen më të mirë për këtë pyetje dhe mendimin me të plotë për zanafillen e Himnit të Flamurit e jep Prof.Vasil Tole, kompozitor dhe ekspert i etnomuzikologjisë, me librin e tij titulluar Himni Kombëtar , të botuar pak kohë më parë në Tiranë, që është redaktuar nga akademiku Jorgo Bulo dhe Prof. Fatmir Hysi. Në këtë vepër studimore, unikale për llojin e saj, autori ka mbledhur shumë dokumente letrare dhe muzikore, po në mënyrë të veçantë është mbështetur tek një studimi i lirikut të madh të poezisë shqiptare, Lasgush Poradeci, i cili, tok me poezinë e vet na la trashëgim edhe një studim monografik me titull “Himni i Flamurit dhe Gjeneza e Tij” . Gjurmimet e para të Prof. V. Toles drejt këtij libri studimor “Himni Kombëtar” i gjejme qysh në nëntorin e vitit 2003, kur ai do të botonte në gazetën “Illyria” artikullin “Asdreni është autori i tekstit të Himnit të Flamurit”. Mendimet e L.Poradecit për gjenezën e Himnit të Flamurit, Prof. Tole, do t’i vinte, jo vetëm në qendër të artikullit, po edhe të veprës se fundit, që po flasim “Himni Kombëtar” . Sipas L. Poradecit, Himi është i lidhur ngushtë me krijimin e grupit të këngëtarëve shqiptarë të mërgimit në Bukuresht. “Prej gjirit të këtij grupi mori lindjen Himni Kombëtar i shqiptarëve.- Ky himn, shkruante poeti,- doli ashtu vetiu, aq spontane është gjeneza e tij, sa i natyrëshëm dhe krejt i vetëkuptimshëm ishte malli për atdhe, që bëri të mundur krijimin e korit, që u themelua në Bukuresht nga fundi i vitit 1907”

Rreth kësaj ngjarjeje , po aty, poeti L.Poradeci na informon se në një nga ditët pas themelimit të Korit të Kolonisë Shqiptarë të Bukureshtit, u paraqit midis këngëtarëve Asdreni, i cili kishtë sjellë me vete poezinë për himnin me titull: ”Betimi mbi Flamur”. “Nuk përshkruhet dot hovi i zjarrshëm i zemrave, me të cilat u prit ky lajm i bukur “ . Në faqet librit “Himni Kombëtar” dëshmohet gjithashtu se në vjeshtën e vitit 1908 në gjirin e Kolonisë së Bukureshtit ndodhej edhe poeti shkodran Hilë Mosi, i cili u ngarkua nga kolonia për ta shpënë Himnin në Shqipëri. Dërgimi i Himnit në Atdhe me anë të Hilë Mosit qe një ngjarje fatmire për çështjen kombëtare, pasi ai kish talent muzikor dhe aftësinë për të fituar simpathinë e njerzëve që do ta përhapnin.
Dhe fjalët e Himnit Hilë Mosi i pëlqente tërësisht, shkruan Lasgushi: “Asdreni atyre u ka dhënë mjaftë shkëndija nga shpirti kryengritës “- thoshtë ai. Kështu Himni, duke filluar nga Korça, u përhap në të gjithë Shqipërinë.
Për mësimin dhe përhapjen e Himnit Kombëtar rol të veçantë ka luajtur, duke filluar që nga viti 1908, “Banda e Lirisë e themeluar në Korçë më 1 tetor po të këtij viti. ”Banda e Lirise, në ato vite ishte i vetmi formacion i përshtatshëm atdhetar-muzikor e profesional, për përhapjen e kësaj kënge dhe të muzikës sonë patriotike në përgjithësi” Dhe pastaj autori rithekson punën e palodhur të këtij formacioni muzikor dhe shkruan se “Njihet kontributi i “Bandës së Lirisë “për shpërndarjen e melodisë dhe të tekstit të “Himnit Kombëtar” dhe të këngëve të tjera patriotike në të gjithë qytetet kryesore të Sjhqipërisë, e deri në SHBA përmes anëtarëve trë saj: Hil Mosi- në Manastir, Tiranë , Shkodër; Mihal Grameno- në Vlorë, dhe Durrës; Spiridon Ilo në SHBA; Thanas Floqi në Vlorë dhë Elbasan .
Autori i librit, Prof. V. Tole, thekson qartë në vepër se gjeneza e Himnit të Flamurit daton me vitin 1908. Ai citon për këtë rast edhe këto fjalë të L.Poradecit: “Hilë Mosi dhe Tashko Ilo kanë sjellë tok me ndihmën për shkollat shqipe të Korçës…edhe muzikën e Himnit, rreth muajit nëntor ,1908, partitura e “Betimit mi flamur” kishte mbrritur në duart e muzikëtarëve të “Bandës së Lirisë”, pak përpara mbajtjes së “Kongresit të Manastirit, i zhvilluar nga 14-22 nëntor 1908, në të cilin Hilë Mosi mori pjesë si delegat i Shkodrës. Kështu “Hil Mosi dhe Tashko Ilo,- janë quajtur në libër,-sjellësit dhe përhapësit në atdhe të kryekëngës sonë kombëtare. Këtë pohim studjuesi V.Tole e ka marrë si fakt bazë për të dhënë zanafillën e “Himnit Kombëtar”. Jo pa arsye ai e ka nënvizuar këtë datë dy herë në faqen 157 të veprës, ku shkruan: “1908: Krijohet dhe interpretohet kënga “Betimi mi flamur” nga kori kishtar i shqiptarëve të Bukureshtit, Rumani.
1908: Kënga “Betimi mi flamur” vjen në Shqipëri dhe dhe interpretohet nga banda muzikore “Liria” në Korçë .
Po ky vit, viti 1908, pranohet në librin e studiuesit V.Tole si zanafille e Himnit edhe nga mendimtari i ndritur i Rilindjes, Faik Konica , i cili, kur komentonte për vlerën e simboleve kombëtare, pohonte se “Një ndër kryepunët kulturore që duhej ndrequr ishte edhe nevoja për krijimin e një simboli të ri kombëtar, krahas flamurit. Ky simbol i ri ishte një këngë e thjeshtë me mesazh të madh, që populli dhe nacionalizmi shqiptar e lindi në emigracion, në Europën e lirë në vitin 1908 dhe më pas, po vetë e përzgjodhi që të ishte himni kombëtar, në atdhe, vetëm 4 vjet pas krijimit të tij.”
Dhe, më pastaj, duke treguar bashkëlidhjen midis simboleve tona mbarëkombëtare, Flamurit dhe Himnit të tij, i ndrituri Faik Konica, vazhdon arsyetimin rreth Himnit, i cili “si simboli i ri i shqiptarëve vijoi rrugën e nderit të paraprirë nga flamuri ynë, i cili mbart kujtimet e kombit tonë, të cilat nuk janë kujtime lakmirash dhe rrëmbimesh, por janë kujtime vetëmbrojtjeje me mundime të palodhura. Nga kjo pikëpamje mund të mburremi se Flamuri ynë, siç është nga më të vjetrit e botës ,është edhe nga më të drejtët”.
Nga kjo bashkëvajtje e dy simboleve tona mbarëkombëtare e shikojmë me shumë vend mendimin e shprehur se ”në asnjë vend të botës nuk gjejmë një himn kombëtar,. i cili t’i kushtohet po një simboli kombëtar siç është flamuri ynë, dhe që të dy së bashku t’i kushtohen atdheut.”
Dhe kështu, që nga viti 1908 e këtej, në shumë veprimtari patriotike, kulturore, sportive e shkollore, sa herë ngrihej Flamuri, shoqërohej me këngën e tij, me Himnin Kombëtar. Janë mbushur një qind e gjashtë vjet qysh kur shqiptarët, brenda e jashtë Atdheut, këndojnë me veneracion këtë Këngë të shënjtë “Rreth Flamurit të Përbashkuar”,dhe e kanë bërë ashtu pjesë të ndërgjegjes së tyre. Në këtë mënyrë, kënga e Himnit të Flamurit, prej disa gjeneratash, u kthye në simbol mbarëkombëtar, për gjithë shqiptarët kudo që janë.
Detajet e shumta dhe faktet që sjell autori me anë të këtij libri kanë një vlerë të posaçme për gjenëzën e Himnit të Flamurit si edhe rolin e këtij himni për të mbajtur gjallë ndjenjën e shqiptarizmës.Duke shkruar për himnin, autori citon Lasgushin që konfirmonte në studimin e tij realist se me këtë himn “luftuan çetat e kryengritjes , që ishin nëpër gjithë viset e Atdheut, dhe vdiqën dëshmorët e lirisë. Me të u ngrit flamuri në Vlorë”. Me pak fjalë, ngritja e Flamurit nën tingujt dhe fjalët e “Betimit mbi Flamur” ishin vetëm një akt zyrtar nga ana e Ismail Bej Qemalit për ta njohur këtë këngë tash e tutje, si këngën tonë kombëtare.
Qysh në vargun e parë të Himnit Asdreni jep kushtrimin për bashkimin kombëtar rreth Flamurit, simbolit të unitetit, para të cilit të betohemi dhe të japim besën për shpëtimin e Atdheut dhe të kombit. Kjo parullë do të ishte aq aktuale për gjithë një shekull edhe për sot. Kjo thirrje patetike e poetit ishte vazhdim i jehonës së Rilindjes:
Rreth flamurit të përbashkuar
Me një dëshir` e një qëllim,
Të gjithë atij duke iu betuar
Të lidhim besën për shpëtim.
Në librin e tij, studjuesi Vasil Tole sjell edhe hollësi, që tregojnë për gjallërinë që i dha jetës politike dhe gjithë veprimtarive kulturore këndimi në mënyrë korale i Himnit Kombëtar. Në ceremoninë e shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1912, në qytëtin e Vlorës, Himni Kombëtar u këndua nga të gjithë delegatët. “Firmëtarët u ngritën në këmbë solemisht, – rrëfen autori, sipas kujtimeve të Dh. Zografit, dhe- Kënga “Betimi mbi flamur” nisi të këndohej prej tyre. I pari ishte delegati i Tiranës, Murat Bej Toptani,dhe, pas tij delegatët e shoqërisë shqiptare të Bukureshtit, Dhimitër Zografi, Dhimitër Mborja, Dhimitër Berati; delegatët e Korçës, Thanas Floqi, Spiridon Iloja dhe P. Mborja-. Dhe autori vazhdon të tregoj:- Duke marrë drejtqendrim, melodisë iu bashkua nën zë edhe Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi. Të dy e kishin kënduar atë këngë për të parën herë në Bukuresht në datën 5 nëntor 1912, së bashku me shqiptarët e atjeshëm, dhe kishin provuar emocionet e forta që të shkaktonte këndimi i saj në grup përpara Flamurit Kuq e Zi. Po ashtu buçiti zëri i delegatit të Lushnjes, Ferit Vokopola, si dhe zëri i thellë prej meshtari i Dom Nikollë Kaçorrit, që dinte t’i binte edhe pjanos dhe fizarmonikës; pas tyre i gjithë kori i delegatëve i ndoqi ata njeri pas tjetrit, ashtu thjesht siç këndonin edhe këngët popullore; në ato çaste askush nuk e bëri rolin e dirigjentit.”
Në përvjetorin e parë të shpalljes së pavarësisë, më 28 Nëntor 1913, mbërrin në qytetin e Vlorës orkestra frymore e qytetit të Shkodrës “Daulla” e drejtuar nga Frano Ndoja. Ndër të tjera koncerti në publik interpretoi Himnin e Flamurit. Në shkurt të vitit 1919, tingujt e Himnit të Flamurit përcjellin për në varrezat e Kaninës, Ismail Qemalin, plakun e shenjtë të Vlorës, i cili me aktin e shpalljes së pavarësisë, u bë edhe bekuesi i këngës sonë kombëtare. Në Luftën e Vlorës të vitit 1920, festa e fitimtarëve u kremtua nën tingujt e Himnit të Flamurit dhe këngës Vlora-Vlora me poezi të Ali Asllanit dhe muzikë të Th.Nashit”.
Ndër kohë, gjatë këtyre një qind e gjashtë vjetëve ka pasur edhe zëra, të cilët nuk e kanë mbështetur Himnin Kombëtar “Rreth Flamurit të Përbashkuar”me arsyetime të ndryshme. Një nga motivet e mospranimit vinte nga shkaku se autori i muzikës është një kompozitor i huaj dhe kështu sipas kësaj pikëpamjeje prekej origjinaliteti shqiptar. Megjithatë, këto zëra qenë shuar si flakë kashte dhe Himni jetoi përmes ngjarjeve historike, duke u kënduar deri në ditët tona.
Po një dukuri e tillë huazimi në fushën e himneve kombëtare nuk ka ndodhur vetëm në Shqipëri. Studjues të muzikës, midis të cilëve edhe autori i këtij libri,që po diskutojmë, Prof.Vasil Tole, tregojnë se ka raste himnesh kombëtare të disa vendeve të botës me autorë të huaj, për shëmbull, “himni zyrtar i Spanjës ka qenë i kompozuar nga një autor anonim gjerman, himnin e SHBA e ka kompozuar një autor anglez, himni i Bolivise është kompozuar me 1845 nga italiani Benet Vincenti, himni kombëtar portugez shtjellohet porsi ariet e vjetra italianë” . Kështu, pra ka edhe shumë shembuj të tjerë himnesh me muzikë të huajtur, dhe me gjithatë, kombet e ketyre vendeve nuk ndruhen nga huazimi. Ata i ruajnë, ashtu, hymnet e tyre, si simbole kombëtare.
Duke marre shkas nga citimi i mësipërm do të ishte mirë të shkruanim sado pak ca fjalë lidhur me historinë e Himnit Amerikan.. Siç tregon në librin e saj Deborah Kent: “Me 13 shtator 1814 flota britanike nisi nga Atlantiku sulmin me artileri të dendur drejt portit Fort McHenry në Gjirin Chesapik. Rreth 1800 bomba flakërinë për gjithë natën mbi atë qytezë. Francis Scott Key e përjetoi me ankth atë natë heroike me gjemimin e pandërprerë të bombave. Me padurim priste të gdhinte dita. Në agim, kur po vegonte pak dritë, nisi të vërente me tejqyrë. Ai u lumturua, kur arriti të shikonte se Flamuri Amerikan qendronte lartë në fortesë dhe valvitej i vezulluar nga yjet. Atë moment ai ndjeu një gezim të papërmbajtur dhe një frymëzim i buroi nga zemra dhe shkroi pozinë :The Star-Spangled Banner (Ylli Vezulloi Flamurin). Tek shkruante atë poezi, Frencis Scott Key-in e pushtoi deshira qe edhe ta kendonte. Po ku ta gjente në zjarrin e betejes muzikën a po kompozitorin?… Ashtu, vetiu i lindi ideja ta shoqërontë me një melodi të njohur të këngës “To Anacreon in Heaven ”(Për Anakreonin në Parajsë), e kompozuar nga një muzikant anglez John Stafford Smith. Kjo këngë qe bërë popullore si në Angli dhe në Amerikë. Poezia e F.S. Key-it e shoqëruar me melodinë angleze u gjet shumë e pëlqyer nga publiku Amerikan. Gojë më gojë ajo u përhap në të gjithe SHBA. Në menyre të vetvetishme ajo u këndua nga populli amerikan prej vitit 1814 e deri më 1931. Atë kohë Presidenti Herbert Hoover (Huver), më 3 Mars-1931, firmosi ligjin që kënga “The Star- Spangled Banner” të bëhej Himni kombëtar i SHBA.”(sipas Deborah Kent “The Star- Spangled the Banner”, Chicago, 1955, f. 22).
E sollëm para lexuesit këtë episod nga libri i studjueses amerikane për të pohuar se fakti qe melodia e Himnit Amerikan është bërë nga një autor i huaj është i vertërtë. Po aq sa është e vërtetë qe amerikanët nuk ankohen për huazim lidhur me melodinë e Himnit të tyre, sepse ata nuk vuajnë nga psikologjia e nacionalizmit të ngushtë. Për me tepër, kjo ide e tolerancës amerikane duket te Statuja e Lirisë, e cila ngrihet madhështore në ishullin Ellis si një hyjneshë e mrekullisë para New Yorkut marramendës. ”Për shumë njërëz në të gjithë botën Statuja e Lirisë është një simbol i lirisë dhe i Shteteve të Bashkuar . Por ideja për këtë Statuje të Lirisë nuk ka lindur në Shtëtët e Bashkuara” ( nga Anne Hemstead ”The Statue of Liberty,Chicago, 2006,” f.5). Skulptori qe e ka ideuar dhe krijuar këtë statuje është francezi Frederik August Bartholdi. Duke qenë se statuja do të kishte përmasa gjigante autori i saj bashkëpunoi me inxhinierin e famshëm francez, arkitektin Aleksander Gustav Eifel. Pra kemi dy autorë të huaj që realizojnë një skulpturë gjigante, simbolin e lirisë dhe demokracisë amerikane, dhe, asnjë amerikan nuk ka thënë që “sedra jonë kombëtare kërkon që të mos përfaqesohemi me një krijim të huazuar”, ashtu si është shkruar nga ndonjë komentues për këtë specifik të Himnit tonë.
Dhe, kur shikon një praktikë të tillë në botën e ideve përparimtare, kemi të drejtë të pyesim: pse ndodh që disa shqiptarë sot, pas një qind e sa vjetësh, duan të bëjnë të kundërtën me Himnin? Pse përpiqen ta zbehin Himnin Kombëtar, kur etërit, gjyshërit edhe stërgjyshërit e tyre e kanë kënduar gatitur me nderim.. Duket qartë se ambicja e tyre nuk është pozitive.
Në të kaluaren, para Luftës së Dytë Botërore, sapo shfaqej ndonjë mendim për ta ndryshuar Himnin e Flamurit, shtypi patriot përparimtar reagontë në mënyrë kunndërshtuese. Kur u duk një iniciativë e tille aty nga fundi i vitëve `30 të shekullit të kaluar, revista “Përpjekja Shqiptare”, shkruante: ”Himni i Flamurit nuk mund të ndryshohet, sepse Hymni i Flamurit ashtu siç është sot, u be pronë e kombit; iu fut në gjak”. Me një fjalë Himni i Flamurit Kombëtar ka marre pagëzimin historik me vete. Ai u këndua në mënyrë masive para se të bëhej fakt zyrtar në Kuvendin historik të Vlorës më 28 Nëntor 1912. Një himn tjetër i ri nuk do t`i kishtë ato efekte emocionale dhe atë frymë patriotike që kërkonte ideja e bashkimit kombëtar. Për këtë arsye gazeta “Java” në gusht të vitit 1937, theksonte: ”Një herë bëhet himni. Prandaj ne jemit të mendimit të mos ndryshohet, se historia nuk ndryshohet” .Po kjo gazetë, dy numra me vonë, do të mbrontë përseri idenë e mosndryshimit të këtij himni ”sepse ai ka rrenjë të thelle në zemrat shqiptare dhe keto zemra do të ndjejnë dhimbjen me të madhe kur të lëndohen e të shkulen ato rrenjë.”
Po në muajin gusht 1937 dhe “Gazeta Korça”, me numrin e saj 23, do t`i diltë në mbrojtje Himnit Kombëtar të Flamurit: ”Hymni ynë i vjetër i flamurit duhet të mbetet si kujtim historik edhe si simbol i luftrave për liri. Asnjë himn tjetër nuk mund ta zerë vendin e tij, duke hyrë në shpirtin e popullit, si ka hyre marshi “Rreth flamurit”.
Gjat kohës së mbretërimit të Ahmet Zogut, me gjithë diskutimet e zhvilluara për këtë çështje, mbi Himnin e Flamurit nuk u vu dorë, nuk guxoi ta prekte kush. Po ai u cenua në vitet e diktaturës komuniste. Administrata moniste, e prirur nga sllogani i Enver Hoxhës se “në ideollogji nuk mund t`i bëjmë lëshime vargut dhe fese”, fshiu nga Himni strofën, që ka fjalën “Zot”. Lidhur me këtë dhunim të Himnit Kombëtar, me të drejtë poeti Agim Shehu reagon, kur shkruan: “Himni i Asdrenit pohon, po me frymë perëndie, të vertetën e historisë dhënë si fat përjetësie për Shqipërinë: Se Zoti vetë e tha me gojë/ qe kombe shuhen përmbi dhe/ po Shqipëria do të rroje… Shteti komunist që nuk e pëlqente këtë profetësi hyjnore e fshiu këtë strofe nga sytë e shqipetareve”.( ILLYRIA- 28 Nëntor-2003). Lidhur me mënjanimin e kësaj strofe nga interpretimi koral “, Prof. V.Tole deklaron në librin “Himni Kombëtar” se “nuk na rezulton që të ketë patur vendim të posaçëm për këtë censurë, pasi ashtu thjesht, kjo strofë u hoq dhe që nga kjo kohë, Himni vijoi të interpretohej më së shumti në variantin e tij orkestral, pa fjalë.
Në të vërtetë gjatë kohës së diktatirës komuniste nuk pati vendime për ta ndryshuar Himnin Kombëtar, po ideja për ta zëvendësuar atë mbahej gjallë përmes konkurseve të posaçme. Megjithatë, Himni Kombëtar i Asdrenit doli fitimtar e nuk u mposht dot. Dhe, kështu, duke komentuar rreth konkursit të organizuar për himnin me rastin e 10-vjetorit të çlirimit, Prof. V.Tole, duke parë mossuksesin e këtij konkursi, do të shkruaj në këtë libër: “Himni Kombëtar” duket se i mbijetoi përfundimisht këtij “sulmi të radhës”, pa u zëvendësuar me një himn internacional komunist!”
Po ashtu edhe konkursi tjetër për Himnin, ai i vitit 1970, nuk rezultoi pozitiv. Lumturisht asnjë konkurs, i kujtdo qeverije, që kishte arritur të organizohej për gjatë një shekulli, nuk doli fitimtar mbi Himnin Kombëtar. Për këtë qendresë të Himnit Kombëtar , Prof.V.Tole do të shprehet në vepër se “kësisoj himni ynë kombëtar konsiderohet si ndër të vetmit himne kombëtare të ish-diktaturave komuniste të Europës Lindore, i cili nuk u hoq, nuk u ndryshua ose zëvendësua nga ana e regjimit komunist në Shqipëri” .
Është për të ardhur keq që, pikërisht, në vitin e 100 vjetorit të Pavarësisë, u ndjenë zëra për ndryshimin e Himnit Kombëtar. Kjo gjë qe një stonaturë e vërtetë në lëmin e atdhetarisë aq më tepër në vigjilje të 100 vjetorit të Pavarësisë. Dhe, për këto komente të vitit 2012 rreth Himnit, Prof. V.Tole, në mënyrë objektive arsyeton se “Brenda pak muajve, duke parë se “Teza e zhburrërimit të himnit kombëtar nuk gjeti mbështetje, si nga specialistët ashtu edhe nga publiku i gjërë, për faktin e thjeshtë se teksti i “Himnit Kombëtar” nuk përmbante diskriminim:…pasi leximi i Himnit Kombëtar në rrafsh semiotik s’ lë asnjë shteg për ngarkesa seksiste dhe, ç’ është më e rëndësishme, të bind se s’ia vlen barra qiranë të ndërhysh në kode semiologjike për imnteresa politike të ditës” .
Himni Kombëtar , sot e përgjithmonë, në horizontin e shqiptarizmës është si një lis i moçëm hijerëndë, që ka zënë rrënjë në ndërgjegjen kombëtare dhe nuk besoj se ka për t’u shkulur nga zemrat shqiptare.
. Si përfundim, themi se libri “Himni Kombëtar” i studjuesit Vasil Tole, është një arritje e re, që hedh dritë më shumë, për të njohur përmes faktesh gjenezën e Himnit Kombëtar dhe udhëtimin triumfuese të këtij Himni midis konkurseve qeveritare dhe atyre “sulmeve të radhës” gjatë një kohe prej më shumë se një shekull. Nuk duhet të harrojmë gjithashtu se duke shoqëruar ngritjen e Flamurit me 28 Nëntor 1912, Himni i Flamurit është bërë qysh në atë kohë një fakt historik, një simbol mbarëkombëtar. Asnjë hymn tjetër, sa do i përsosur të jetë nuk mund ta zëvendësojë atë.

Bibliografi
Gazeta “Java”, gusht 1937.
Gazeta e Korçës, gusht 1937.
Hemstead, A.: “The statue of Liberty”, Chicago, 2006, f.5
Kent, D. : “The Star – Spangled theBanner”, Chicago, 1955
Konica F. “Vepra 1” , Tiranë, 2001.
Mici, A.: “ Himni i Flamurit – Simbol Mbarëkombëtar”, Botimet “Dudaj”, 2012 .
Poradeci, L. : “Vepra Letrare”, Shtëpia Botuese “N. Frashëri”, Tiranë, 1990.
Silverman J : “Songs and Stories”, by Millbrook Press, Brookfield, 1994, f.29.
Shehu, A. :”Illyria”, 28 Nëntor, 2003
Tole V: “Illyria”, 28 Nëntor,2003.
Tole V. :“Himni Kombëtar”, Kristalina, Tiranë, 2013

AMBASADORI GAZMEND PULA ÇDO DITË E KA “MËNGJES LUTJE” PËR KOSOVËN

May 14, 2014 by dgreca

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Ajo ditë vjeshte e tetorit 2008 në Aeroportin Ndërkombëtar “Nënë Tereza” të Tiranës kishte shenjtërinë e saj. Në historinë shqiptare po vinte i pari ambasador i shtetit të ri të Kosovës në Shqipërinë Londineze, dr. Gazmend Pula. Ishte një nga nëntë të parët, krahas atyne në Uashington, Nju Jork, Bruksel, Londër, Paris, Berlin, Vjenë, Ankara. MPJ e Shqipërisë, e drejtuar asokohe nga Lulzim Basha, kësaj dite ia kishte dhanë peshën e vet të pazakontë. Mikpritje e veçantë diplomatike në përkujdesje të Protokollit të Shtetit. Njëherash, të pranishëm në Rinas ishin edhe zv/ministre e jashtme, Edith Harxhi, si dhe drejtorë, diplomatë e punonjës të MPJ, nga Drejtoria e Përgjithshme e Marrëdhanieve Shumëpalëshe, Drejtoria e Ballkanit, Drejtoria e Shërbimit të Trupit Diplomatik (DSHTD), e cila, kjo e fundit, kishte hartue enkas edhe një program pune me dy faqe për pjesën e saj të pritjes diplomatike e vllaznore e veçmas për zyrat përkohore të Misionit Diplomatik të Kosovës e të qëndrimit të ambasadorit të saj në Bllokun e Ambasadave të metropolit shqiptar.
Isha dhe vet aty në Rinasin e pritje-përcjelljeve, si zyrtar emnor në DSHTD. Asaj mbramje iu gëzohesha shqiptarisht mëngjezeve të tilla me ardhmëri kombëtare. Si mëngjezit të 17 shkurtit 2008 të lindjes pagëzuese shqiptare e euro-atlantike të shtetit ma të ri të botës, Kosovës dardane. Si këtij eventi jo veç diplomatik i mirëseardhjes e pritjes kaq lartnore të ambasadorit të parë të Kosovës në Tiranë, dr. Gazmend Pula, të cilit ia kisha ndie kaherë zanin për mirë, qyshse në dekadën ’90, në kapërcyell të shek. XXI, si kryetar i Komitetit të Helsinkut të Kosovës, si një përfaqësues i shoqërisë civile e luftëtar i të drejtave të njeriut, si një elitar i botës akademike me ligjërime auditoriale e botime autoriale, si një zyrtar model ndër kohëna të vështira, një qytetar i denjë shqiptar në rrjedhat e jetës panshqiptare e ndërkontinentale.
Nga dera e pritjes së personaliteteve të larta shtetërore hyri ambasadori Gazmend Pula me valixhe diplomatike në dorë…dhe me vargavijë makinash shkuam në Bllokun e Ambasadave, tek zyra e pritjeve të DSHTD. Një shqiptar shtatlartë, dardan listar. Një hyu i kohës. I lumnuem deri në buzëqeshjen e syve. Klas në t’pame të parë. I veshun shik. Plot sharm. Krejt elegancë. Rrezatonte kulturë genetike, librore, jetësore, bashkëkohore. Qeshte vrellshëm. Komunikonte trup e fjalë, edhe me elekuencë. Me një timbër zani të vetin me gurgullimë akustike alpine, atlantike, kuvendtare, pentagramore. Te tana këto i jepnin përveçi natyrore, njerëzore, zyrtare. Edhe kur erdhi si ambasador i Kosovës. Edhe kur iku si personalitet i lartë i saj. Gjithmonë në lëvizje. Gjithnjë tue i mbajt lartësitë.
Dr. Gazmend Pula dukej se u lind në Zveçan të Mitrovicës dhe u rrit’ si kontribut e atribut genetik breznor e vetjak, familjar e shoqëror, si prurje e kohës e me prurje në kohë, për me kanë i tillë: kryetar i Komitetit të Helsinkut (Komiteti Kosovar i Helsinkut), personalitet i botës akademike në universitete shqiptare e të huaja, ambasador i parë i Republikës së Kosovës në Tiranë, ambasadë e vendosur ma pas nga shteti shqiptar në një nga vilat ma të bukura në qendër të kryeqytetit, pranë Kuvendit e Kryeministrisë së Shqipërisë, midis ambasadave të Serbisë e Rusisë, në një godinë që dikur ishte e “Bllokut të Udhëheqjes” e në vite të demokracisë edhe seli e Ambasadës Britanike e tevona e OSBE në Shqipëri.

2.
Dr. Gazmend Pula, ambasador i parë i një ambasade shtetërore legjitime të re, i shtetit ma të ri të shekullit e një nga shtetet ma të vegjël të globit, me një staf të pakët, të ri, kombëtar, aktiv e cilësor, punonte sikur të ishte ma e madhja ambasadë në Shqipëri, sikur të ishte në shtetin ma të madh të botës.
Edhe në një ditë të vetme të ishte ambasador në Tiranë dr. Gazmend Pula do të ishte nder për shtetin e ri të Kosovës emri i tij i formatit të lartë akademik, i shoqërisë civile, etj. e jo ma të ishte edhe si ambasador i parë i saj i pas Pavarësisë e kontributor në dy vite (tetor 2008-shtator 2010) në këtë detyrë diplomatike emblematike e fisnike çka i bani nder shtetit të Kosovës dardane.
Ambasador Gazmend Pula i mbante lart e afirmonte në çdo kohë dy mbiemnat e detyrës së tij diplomatike: I Jashtëzakonshëm e Fuqiplotë.
Dr. Gazmend Pulajt nuk i dilte asnjiherë boll koha e hapësira për të kryer detyrat e veta kombëtare diplomatike për Kosovën e, megjithatë, gjente kohën, vendin e mënyrën e duhur për t’i kryer ato masëmiri e jo rrallë përtej çdo të pamundure e objektivi të pritshëm. Kryefjala e tij diplomatike ishte Kosova. Ai kishte interesim të lartë diplomatik për njohjet ndërkombëtare të Kosovës. Ai iu përkushtohej tërësisht lidhjeve tw gjithanshme Kosovë-Shqipëri prej nga turizmi tek energjitika, nga një abetare e përbashkët tek tarifat doganore e pikëkalimet kufitare, etj. Ai sapo kryente një takim të frytshëm me kryeministrin shqiptar Sali Berisha luante një lojë tenis në mbramje në hotel Rogner edhe me ambasadorin gjerman në Tiranë, të cilin e kishte njoft përgjatë veprimtarive të Federatës Ndërkombëtare të Helsinkit (IHF). Ai shkonte si ligjërues periodik (profesor-mysafir) në Komandën e Doktrinës dhe Stërvitjes (KDS) të Akademisë së Mbrojtjes të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë (FARSH), ku iu fliste oficerëve të lartë për tematika aktuale të Diplomacisë dhe të Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Diku merrej me një hapje ekspozite pikture për Kosovën, etj. Ai pinte një “kafe pune” me ambasadorin amerikan në Hotel “Sheraton” apo ambasadoren britanike në Tiranë tek Blloku i Ambasadave dhe merrte pjesë e kumtonte në Akademinë e Shkencave në Tiranë në promovimin e librit “Korridori i Shqiptarëve” (Autostrada Durrës-Prishtinë) apo në Pallatin e Kongreseve në promovimin e librit “Brenda dhe Jashtë…Parlamentit” të dr. Bujar Leskaj, deputet, ish ministër i Turizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve, ministër kulmor i integrimeve kulturore Shqipëri-Kosovë. Ai jepte intervista si në ABC News kundër Planit 6 Pikësh të Ban Ki Mun – Sekretar i Përgjithshëm i OKB, apo tek News 24 tue theksue se “Kosova është e interesuar për zhvillimet në Shqipëri” ose shkruante një shkrim për turizmin e Kosovës në Shqipëri. Ai sapo merrte pjesë në një ekspozitë të ish Të Përndjekurve Politikë për krimet tragjike të komunizmit në Shqipëri shkonte në një takim me krerë të enteve fetare apo në një koncert në piano të mjeshtres Nora Çashku, etj.
Ambasadori Gazmend Pula çdo ditë të punës së tij e kishte “Mëngjes Lutje” për Kosovën, për shtetësinë e saj, progresin e saj.
Aty tek Blloku i Ambasadave, asokohe kur punoja në DSHTD, takoheshim bukur shpesh me ambasadorin Gazmend Pula, pasi na ndante vetëm një hap me vendndodhjen e parë të Ambasadës të Kosovës në Rrugën “Skanderbeg”, e teksa flisnim për Kosovën e Shqipërinë, i hiqnim në biseda kufijtë e padrejtësive të Fuqive të Mëdha. Ndonëse ishim në Tiranë kujtoja se jam edhe në Prishtinë. Ndaj shpesh i thoshja me të qeshur: “Kur të flasim unë po them Tirana e ju Prishtina, që të mos i ngatrrojmë bisedat ndërveti”! Po shpesh e “thyenim” këtë “pakt”, se realisht tashma në zemra, biseda e realitete nuk kishte ma kufij në mes Shqipërisë Londineze e Kosovës euro-atlantike.

3.
Ajo çka më lidhte edhe ma fort e ma mirë me ambasadorin e shqiptarin e mirë Gazmend Pula, përveçse etno-historia e Kosovës dardane, ishte edhe përkatësia e tij shpirtërore, idealiste e praktike si anglo-sakson. Ai e ka pasë fatin e hershëm që ta njoh Amerikën, Tempullin e Demokracisë, Miken e Shqipërisë, qyshse në vitin e fundit të shkollës së mesme, kur nga Prishtina shkoi për një vit (1972) në Kaliforni në kuadrin e shkëmbimeve ndërkombëtare studentore.
Kjo i shtoi dashuri e i dha shtysë, që si bursist në Universitetin e Prishtinës, krahas studimeve në Fakultetin Teknik (seksioni i elektronikës) të ndiqte edhe një fakultet të dytë, Fakultetin Filozofik, për Gjuhë dhe Letërsi Angleze, të cilat, të dyja, i kreu më 1977 me notë mestare mbi tetë e me lëvdatën meritore “Student i Dalluar”.
Te dy: Gazmendi e Fati e ndoqën njani-tjetrin si bashkudhtarë e, përndryshe, edhe kësaj here, Amerika ishte fatsjellëse e tij. Teksa kryente studime pasuniversitare me rezultate të shkëlqyera në Fakultetin Elektronik të Universitetit të Zagrebit përzgjidhet më 1979 asistent në Universitetin e Prishtinës, Fakultetin Elektronik, në Katedrën e Prodhimit dhe Bartjes së Energjisë Elektrike. Ende pa e mbrojt punimin e magjisturës në Zagreb, në fill vit 1980, si bursist i Fullbrajtit, shkon prapë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në studime pasuniversitare në Universitetin George Washington University në Washington DC, të cilat i kreu shkëlqyeshëm, në kohë rekord, me një tjetër lëvdatë si “Student i Dalluar” në maj 1981.
Një herë e tretë në Amerikë. Pikërisht në vitin 1986. Prapë si bursist i Fullbrajtit. Sërish në George Washington University, në kryeqytetin e SHBA. Do të mbronte doktoraturën, por pas një periudhe gjashtëmujore i ndërpret këto studime për shkaqe familjare dhe i rikthehet punës në Fakultetin Elektroteknik në Prishtinë si mësimdhënës dhe vazhdon punimin e doktoranturës që e mbron me sukses në vitin 1995.
Ish ambasadori i Kosovës në Tiranë, Gazmend Pula, tashti me titullin shkencor “prof. asoc. dr.“, vazhdon punën pedagogjike-shkencore si mësimdhënës në Universitetin e Prishtinës, në Fakultetin e Inxhinierisë Elektrike dhe Kompjuterike, ku ligjëron si profesor edhe sot, si në studimet e rregullta ashtu edhe në studimet pasuniversitare dhe të doktoranturës pranë këtij fakulteti. Mban lëndët e katedrës së prodhimit dhe bartjes së energjisë elektrike si bartja dhe distribuimi i energjisë elektrike, rregullimi i sistemeve elektro-energjetike, eksploatimi i sistemeve elektroenergjetike, elektroenergjetika, ngasjet elektromotorike, etj.
Gjithashtu, Gazmend Pula ka ligjëruar edhe si profesor universitar i gjuhës e letërsisë angleze në disa institucione të arsimit të lartë në Kosovë. Në Universitetin “AAB-Riinvest” të Prishtinës në Gjuhë dhe Letërsi Angleze, Letërsinë e Vjetër dhe Mesjetare Angleze, Gjuhën Angleze profesionale për Shkencat Politike, Juridike dhe Ekonomike. Njëherash, kësisoj, edhe në Universitetin Mbretëror “Illyria”, në Universitetin “FAMA”, në Universitetin “Victory” (Fakultetin e Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Diplomacisë).

4.
Event i veçantë e mirënjohje e lartë për dr. Gazmend Pula. Në vitin 1998 i jepet Çmimi Amerikano-Europian për Demokraci dhe Shoqëri Civile (US and EU Democracy and Civil Society Aëard) për angazhimin e suksesshëm në domenin e shoqërisë civile në Kosovë.
Një privilegj meritor: ky çmim ndërkombëtar iu dorëzua në një ceremoni në kohën e Samitit SHBA-BE në Londër (Mbretëri e Bashkuar) nga presidenti amerikan, Bill Klinton, e kryeministri britanik, Tony Blair.
Dr. Gazmend Pula në fillnisje të dekadës ’90 të shek. XX, me rënien e Murit të Berlinit, me përshkallëzimin e krizës politike në Kosovë, angazhohet në laminë e të Drejtave e Lirive të Njeriut në kuadër të Deklaratës Universale të OKB, Konventës Europiane, etj. Themelon Komitetin Kosovar të Helsinkut (KKH) dhe e antarëson në kuadër të Federatës Ndërkombëtare të Helsinkut me seli në Vjenë. E udhëheq për 17 vite KKH, deri më 2006. Në shumë konferenca e tubime ndërkombëtare ka referue e ligjërue lidhur me Çështjen e Kosovës. E ka denoncue botnisht diktaturën e përgjakshme millosheviçiane për shkeljet e Lirive e të Drejtave të Shqiptarëve në Kosovë. I ka ofruar mjaft miq të rinj Kosovës në udhën e saj me dinjitet e sakrifica drejt Lirisë (1999) e Pavarësisë (2008).
Presidenti i Kosovës, dr. Ibrahim Rugova, ndër vite, shpeshtas e në mënyrë të përseritur, e ka vlerësuar lart punën e kontributin e Komitetit Kosovar të Helsinkut (KKH) dhe të kryetarit të saj, dr. Gazmend Pula, në proçese e zhvillime kombëtare e demokratike të Kosovës.
Dr. Gazmend Pula për disa vite angazhohet si antar bordi i Qëndres për Demokraci dhe Pajtim në Europën Juglindore (The Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe) në Selanik të Greqisë. Në karierën e tij akademike ka disa botime universitare të kahershme si “Bartja dhe Shperndarja e Energjisë Elektrike” (EBTMM, Prishtinë, 1986), “Elektroenergjetika”, (EBTMM, Prishtinë, 1987), etj. Për kontributet e tij është nderuar edhe nga Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës, me çmimin “Pjetër Bogdani”.

5.
Vjena, kryeqëndra e Federatës Ndërkombëtare të Helsinkut, në vitet ’90, teksa shkonte atje për veprimtari të ndryshme ndërkombëtare, iu kthye në një nga vendet magjike e manjetike të jetës e veprimtarisë të prof. asoc. dr. Gazmend Pulajt në tri dekadat e fundit. Përndryshe, cilësohet edhe si gjermanik, me lidhje shpirtërore, pune e familiare me dy shtetet gjermanike, me Austrinë e me Gjermaninë.
Gazmend Pula kaherë shkoi në Gjermani për studime inxhinierike e të gjuhës gjermane: qyshse më 1978 e pikërisht në Universitetin Teknik të Dresdenit dhe, kësokohe, kryen edhe një kurs të lartë për Gjermanistikë. Pas një viti, më 1979, vazhdoi studime përkohore edhe në Institutin Gëte në Rothenburg ob der Tauber në Gjermani.
Dr. Gazmend Pula, në cilësinë e Shkenctarit Mysafir e bursist i Fondacionit Gjerman KAS e DAAD, qëndroi për një vit (1995-’96) si hulumtues në çështje të Kosovës pranë Institutit të Europës Juglindore në Munih të Gjermanisë, ndër institutet më renome në Gjermani për studimin e analizën e çështjeve ballkanike. Në të njëjtën cilësi, Shkenctar Mysafir, për tre muaj më 1999 kreu studime në Institutin për Çështje Sociale në Vjenë të Austrisë. Prej vitesh është antar i bordit drejtues të “Institut fuer Sudost Europaeische Studien” të Universitetit në Graz në Austri.
Dikush më pati dvet nji herë se Gazmend Pula është më shumë “amerikan” apo “gjermanik” e m’u desht me ia kthye gjegjën: “I ka të dyja. Është euro-atlantik”.

6.
Vjet, revista “Kosovarja” (nr. 16) devizonte se “Luljeta Pula-Beqiri, e harruar apo e vetëharruar, është një protagoniste pa të cilën nuk mund të shkruhet historia e re e Kosovës”. Kjo kandidate për Presidente e Kosovës në vitet ’90, ish kryetare e Grave të Lidhjes Demokratike të Kosovës, ish kryetare e PSD të Kosovës, prof. asoc. dr. në Fakultetin e Teknologjisë në Mitrovicë e njëherash drejtore e Institutit për Hulumtime pranë këtij fakulteti, është motra e ambasador Gazmend Pulajt.
Kur thashë se diplomati, profesori, veprimtari e qytetari Gazmend Pula është anglo-sakson kisha të drejtë, veçse duhet t’i shtoja edhe faktin se e tillë është krejt familja e tij, vllau e motrat e tij. Mrs. i shkencave mjekësore Shpend Pula, specialist i anesteziologjisë, jeton prej vitesh në Nju Jork, “kryeqendrën e botës” dhe ligjëron në Kolegjin Mjekësor të Nju Xhersit, “qytetin e kopshtijeve”. Edhe në dhera të largëta po merr lartësi.
Në fundvitin 1979 e kam pasë ndjek në një sallë të madhe e të mbyllur tek ish Shkolla e Lartë e Partisë në Tiranë filmin artistik “Kur pranvera vonohet” (sipas ditarit partizan të Fadil Hoxhës) me regji nga Ekrem Kryeziu, skenarin Azem Shkreli e Ymer Shkreli, muzikën Rauf Dhomit, etj. Tek ky film 124 minutësh, prodhim i “Kosovafilmit” (12.07.1979), më pati ba përshtypje të veçantë aktori Enver Petrovci, sëbashku me Abdurrahim Shalën, Faruk Begollin e Pejës, Hadi Shehun, Xhevat Qorraj. Para tre vitesh, djaloshi 57 vjeçar i Prishtinës, i madhi Enver Petrovcki në spektaklin tejet popullor në Tiranë “Dancing with the stars” (Tring Dixhital e TV Vizion Plus) u shpall ma i miri, i mori notat ma të larta e çmimin e madh – vetura Jaguar, etj. Befasia ime e madhe ishte kjo: nusja e tij tek asht motra e ambasadorit Gazmend Pula. Nuk e dija. Ajo e mban emrin e lumit të vendlindjes time: Valbona. Është pedagoge e pianos në Akademinë e Arteve të Universitetit të Prishtinës. E pas këtij fakti nuk kam me dvet ma sepse aktori e regjisori i pamatë Enver Petrovci gjeneron gjithmonë kaq shumë energji në skenë e në jetë.
Në përvjetorin e parë të Pavarësisë së Kosovës (17 shkurt 2009) ambasadori i Jashtëzakonshëm e Fuqiplotë i Republikës të Kosovës, dr. Gazmend Pulaj me zonjën e tij, Lejla (Haxhiu)-Pula, shtruan një pritje klasike madhore në hotel “Sheraton”. E pata njoft prej atëherit. Me kulturë të shumanshme e lartësore. Ligjëron në anglisht e gjermanisht, sikurse edhe vet bashkëshorti i saj dinjitar. Mjeshtre e pianos si rrallkush. Në skenat ma klasike të botës euro-atlantike ka marrë duartrokitje nga spektatorët e ngritur në kambë e me përulje nderuese. E, kësisoj, është pedagoge e pianos në Akademinë e Arteve të Universitetit të Prishtinës. Ka krye specializime e qëndrime studimore në SHBA, Austri, Gjermani, etj. Mirënjihet si kryetare e Shoqatës Kosovare të Chopenit, pasi prej pesë vitesh në cilësinë e drejtores artistike, organizon “Chopin Piano Fest” në Prishtinë me pjesmarrje të pianistëve të dalluar të globit, një festival i cili sjell “meloditë e pavdekshme të klasikëve”.
Një fjalë e moçme thotë: amblesina në fund. Edhe në kit’ rast nuk ka se si të ndodh ndryshe. Ambasadori Gazmend Pula i ka dy fëmijë: vajzën Nita e djalin Leonati, të cilët e kalojnë jetën në mes Gracit e Prishtinës. Secili flet nga tre gjuhë të huaja: anglisht, gjermanisht e italisht. Kanë kujt t’i ngasin. Prindrit i kanë shembuj emblematik për mirë. Nita, sikurse i ati, ka krye dy fakultete: për Drejtësi në Grac e Akademinë e Siguracioneve pranë Universitetit të Vjenës. Studimet e doktoraturës i ndjek në Universitetin e Gracit. Si pedagoge e Universitetit Juridica në Prishtinë ligjëron lëndët E Drejta Kushtetuese dhe E Drejta Publike. Leonati rinor e ka përfundue Fakultetin Ekonomik në Universitetin e Gracit të Austrisë e sivjet, po aty, po i përmbyll studimet për master në drejtimin Studimet Globale. Është i angazhuar edhe si konsulent në domenin e IT.
Dr. Gazmend Pula për disa vite angazhohet edhe si antar bordi i Qëndres për Demokraci dhe Pajtim në Europën Juglindore (The Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe) në Selanik të Greqisë. Në karierën e tij akademike ka disa botime universitare si “Bartja dhe Shperndarja e Energjisë Elektrike” (EBTMM, Prishtinë, 1986), “Elektroenergjetika” (EBTMM, Prishtinë, 1987), etj. Për kontributet e tij është nderuar edhe nga Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës, me çmimin “Pjetër Bogdani”.
Ambasadori Gazmend Pula këto ditë i kap 60 vjet në udhajetën e tij atdhetare, akademike, diplomatike, veprimtare, qytetare e ngaqë kam kohë pa u takue me kit’ mik të mirë thashë t’ia shkruaj një 6 faqe esse për ditëlindje. Dua të jem i pari që uroj të parin ambasador të Kosovës në Tiranë, i cili çdo ditë të jetës së tij e ka “mëngjes lutjesh” për Kosovën.

TAKIM ME ZONJËN JOHANNA NEUMANN E CILA I TREGON BOTËS SE MORALIN E EUROPËS E SHPËTUAN SHQIPTARËT

May 12, 2014 by dgreca

Nga ELIDA BUÇPAPAJ/
Kur hymë ne takimi kishte nisur. Në sallë dëgjohej vetëm zëri i saj me një jehonë kumbuese. Zëri i Johanna Jutta Neumannit, një zonje 84 vjeçare e cila i ka mbijetuar Holokaustit falë Besës të Shqiptarëve.
Ne e njihnim shumë mirë këtë zonjë që ka lindur në Hamburg, të cilën prindërit e sollën në Shqipëri për t’i shpëtuar çmendurisë të nazizmit.
Johanna Neumann jeton prej 1946 në SHBA dhe ajo nuk është ndalur kurrë së treguari për Kodin e Nderit të Shqiptarëve.
Dhe sot kur ne jemi duke përjetuar krizën e besimit dhe krizën e identitetit, duke pyetur njëri-tjetrin, jemi ne a s’jemi, të dëgjosh „live“ zonjën Neumann se si flet me entuziazëm për adn e shqiptarëve, është padyshim diçka e rrallë.
Ne si gazetarë e kemi ndjekur aktivitetin e kësaj gruaje të vogël nga shtati e cila arrin t’i paraqesë shqiptarët në SHBA dhe në botë më mirë se askush.
Prania e saj në Bazel, i dedikohet hapjes të ekspozitës me fotot e fotografit hebreo-amerikan Norman Gershman. Gershman një tjetër hero. Fotot e mbledhura në Shqipëri, Gershman i përdori në librin ku mbështet edhe filmi i tij “Besa, Muslimanët që shpëtuan Hebrenjtë në Luftën e Dytë Botërore”. E ka fjalën për Shqiptarët. Si motiv të filmit Gershman e ka përgjigjen ndaj pyetjes së pamundur – nëse ka njerëz në rruzullin tonë që do ta jepnin jetën e tyre për një të huaj: „Po, ka, thotë Gershman, Shqiptarët do ta bënin“. „Për Shqiptarët, nuk ka të huaj, ka vetëm Miq, dhe Miku është i shenjtë“. Këto janë fjalët që dëgjojnë vizitorët zviceranë nga goja e zonjës Johanna Jutta Neumann. T’i thuash ausländerit – Mik – është diçka e jashtëzakonshme. Shqiptarët i thonë. Të paktën i kanë thënë, në një kohë të pamundur. Sepse tani edhe kur është fjala për njeriun e afërt i venë pikpyetjen ka apo nuk ka leverdi!
Ekspozita për Besën – do të rrijë e hapur në Basel deri më 22 maj e pastaj do të qarkullojë në qytetet kryesore të Zvicrës, si Bernë, Zürich, Lausanne, Biel etj. Për një vit. Deri në marsin e vitit 2015.
Ndërsa prania e Johanna Jutta Neumann ishte një mrekulli e Zotit. Si ju tregova, kur hymë në sallë, zëri i saj kumbonte. Ajo është një grua 84 vjeçare, që nuk e tregon moshën, ose më mirë të themi, që e sfidon kohën. Të pranishmit dëgjonin të mahnitur bëmat e shqiptarëve, se si ata rrezikonin edhe jetën e tyre dhe të familjeve për t’i shpëtuar hebrenjtë. „Duhej humanizëm dhe kurajo“, u tha Johanna, kur e pyetën se si ishte e mundur. Dhe ajo vazhdon, vazhdon e nuk ndalet, duke buruar lumë fjalësh mirënjohje për kodin e nderit të shqiptarëve. „Në Europë, hebrenjtë i spiunonin pa të keq, për pak flori, apo për aspak, ndërsa tek shqiptarët, kurrë“.
Historinë e jetës që ajo e tregonte në gjermanisht, ne e kishim lexuar në librin e saj përkthyer në shqip „Në sajë të Shqipërisë, rrëfime për vete“. Unë e kujtoja në detaje fëmijërinë e saj të lumtur në Hamburg. Dhe pastaj gjithçka ishte kthyer përmbys. Ata kishin marrë ikën nga sytë këmbët të shpëtonin jetën. Shpëtimin e gjetën në Shqipëri ku qëndruan për shtatë vite. Kur ajo po tregonte se kur kishin mbërritur në SHBA, unë kisha parasysh se në fillim për në Amerikë u nis ajo vetëm me nënën e saj, ndërsa i jati i përlotur i shoqëronte me sy nga bregu pamundur që të udhëtonte bashkë me to. E për t’u bashkuar më në fund u deshën edhe muaj të tjerë. „Im atë nuk mundi të kthehej kurrë më në Gjermani“. Sa e tmerrshme, për të mos mundur që të kthehesh më në vendin tënd. „ Ndërsa ne hebrejtë të dalë nga lufta botërore me plagë të pafundme, bëmë gjithçka për ta ndërtuar jetën tonë dhe lindëm fëmijë sa mundëm, e kështu arritëm të fitonim kundër Hitlerit.“ „Ndërsa Shqiptarët, ata i shpëtuan moralin Europës“.
Gjatë gjithë tregimit të saj, të pranishmit dëgjonin gjithë sy e veshë. U dukej diçka sureale, sikur t’i shpëtosh apokalipsit. Ndërsa ne që e njohnim trashëgiminë shpirtërore të shqiptarëve, krenoheshim me ato që ajo tregonte dhe na vinte të bërtisnim me të madhe „Hej, ne jemi shqiptarë“.
Kur ajo rreshti së treguari dhe po ashtu rreshtën edhe së pyeturi, unë u ngrita dhe i shpreha mirënjohjen, në emrin e të gjithëve shqiptarëve, pa bërë asnjë dallim. Pasi është gjëja më e lehtë t’i shash shqiptarët, t’i mbushësh gazetat për bëmat e tyre, si dealer droge, si kështu e ashtu. Por, le të dalë dikush në Europë, që t’u ketë hapur dyert e shtëpive dhe të zemrave hebrejve si shqiptarët. Askush, asnjë! Por duhet të jetë Norman Gershman dhe Johanna Neumann që ta tregojnë këtë!
Meqë m’u dha rasti, i thashë Zonjës Neumann se Kosova ka mbetur tani si një Lager i izoluar në mes të Europës dhe ajo pret të njihet si shtet. Dhe nëse do ta njohë Izraeli, kjo do të jetë diçka shumë e rëndësishme. Pastaj i shpreha rishtas mirënjohjen sepse edhe bota e civilizuar është në krizë morale, ndërsa ajo grua e vogël sfidon duke treguar të vërtetën.
Takimit tonë po i vinte fundi. Ne iu afruam dhe e përqafuam. Ashtu trupvogël dhe e brishtë nga vitet, por e fortë. Në librin e saj, me kërkesën tonë, na shkroi emrin e saj, me një kaligrafi, sikur të ishte nxënësja shembullore në Hamburg që posa e kishte nisur shkollën, por në një shekull të ri, të paqtë e të drejtë.
Ajo nesër do të marrë rrugën për në shtëpinë e saj në Washington D.C.. Me të ishte edhe njëra nga të bijat që jeton në Izrael. Ishte kënaqësi edhe takimi me të. Kur do të na duhej të ndaheshim, sa keq që njerzit jetojnë nëpër anë të ndryshme të botës, i thashë zonjës Neumanm se në jetën time isha takuar me tre njerëz që s’do t’i harroj kurrë. Ajo me buzën në gaz priti të tregoja se cilët ishin. Me Papa Gjon Palin e Dytë i thashë, me Nënë Terezën dhe me ju ! Asaj i ndritën sytë, të cilët i kishin mbetur si sy të pastër fëmije. Pastaj i uruam jetë të gjatë dhe një takim tjetër. Diku në tokë a qiell! Ajo e aprovoi!