Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PAPA GJON PALI II… PËRBALLË GJERGJ KASTRIOTIT…25 PRILL 1993…

by

Nga Fritz RADOVANI/
25 Prill 1993… Shkodra Ringjallet!/
Një varg i pafund njerëzish lidhë aeroportin e Rinasit të Tiranës me Kishën Katedrale të qytetit të Shkodrës së rindërtueme/
Janë rreshtue katunde e qytete, asht rreshtue Kruja, Kurbini, Mati, Sapa, Zadrima, Troshani e Lezha e Misionarëve, Fishta e Mjeda, Fushat e Nënshkodrës, Trushi, qendra e Argjipeshkvit të Shkodrës, Shirqi, e deri në Velipojë, me të gjitha ngjyrat ku janë ma të bukrat e kostumit kombëtar, me fëtyrat e qeshuna e të zbukurueme nën rizën Zadrimore dhe të Bregut të Bunës, lidhë dora-dorës me malësorët e Mbishkodrës e deri tek xhubletat e ruajtuna ndër shekuj për këte ditë, të shoqnueme nga çakçirët e burrave të Kelmêndit, Hotit, Grudës, Rrafshit të Dukagjinit e shka merr syni prej Majës së Hekrave e në Fushë të Kosovës, tue fluturue nga Prishtina, Shkupi, Brukseli, Mynihu, Zvicrra, Detroidi, Washingtoni, New Yorku e ku ka Shqiptarë, sot janë të gjithe së bashku lidhë një bese nën një Flamur, në Kryeqytetin e vjetër të Ilirisë…. Janë në zemrën e tyne të dishrueme përsa dekada sot gjerdan rreth qafës së Rozafës, që kryet ka ngritë naltë e në kreni të gjakut derdhun me trimni nga Martirët e Kombit të Saj, me sy të përlotun gëzimi e përmallimi vështron nga gërmadhat e thëmelëve të vjetra të mbytuna nga rrjellat shekullore të Drinazës, përzi me shkumben e përgjakun të Kirit që sjellë prej Dukagjinasve lajmin që kushtrim ndër male sot kanë lëshue, tue plasë me duhinë e tyne murët e vjetra të kalasë Drishtit plak e, tue rrokollisë shkambijë prej majës së Cukalit e Maranajt …., këtu mblidhuni,…bre Burra…kushtrim!
Në qiellin pranveror që shndritë ma fort se kurrë asht shpalosë Veli Papërlymë i Nanës së gjithë Botës, asht Nanë Tereza, prej Lindjes së largët që me duerte e Saja të bashkueme e të vizatuna sot lutët për né:
“O Zot, hiqi mallkimin tand Shqipnisë!”…
Tallaz përzi asht Liqeni i Shkodrës, Buna, Kiri, Drinaza, që në gjiun e vet shtërngojnë për parzëm Eshtnat e tretuna nga barbarët ndër rrjellat e tyne të kullueme, mbushë me brilante të ruejtuna ndër fletët e krahëve të hapun të Shqipës Dykrenare që me madhështinë e Sajë, Ajo sot rrokë për gjoks një Burrë:
Asht Papa Gjon Pali II….
Edhe ngjyra e bukur drandofille që sot ka stolisë pamjën Burrnore të Tij, tregon freskinë e fisnikinë e Shpirtit të thithun nga ngjeshja e buzëve për Tokën Arbënore, të thame si Nana për të Birin e vet tue pritë këte ditë që në vitin 1464…
Dy duert e bekueme të mbështetuna për Té e tërhiqen me forcë për mos me e lëshue ma këte Trim…. Jo, jo, kurrma s’përsëritët historia….
U realizue andrra e shekujve të shkuem!…
Plot gati mbas 530 vjetësh në Shqipni asht Papa Gjon Pali II.
Një Kunorë Lavdije të Martirëve të Kombit që ranë për Fé e Atdhe, ka krah’ e qafë dhe në dorë mban Palmën e Paqës…
Ecë, mbi gurët e gërmadhave të Tokës së braktisun…tue i Bekue!
***
Vjen muzgu i asaj dite të lume… Yjët kanë fillue me shndritë….
Në sheshin ma të madh të Shqipnisë, mu në qendrën e Sajë mes brohoritjeve e duertrokitjeve të Fitorës, sande, si t’ishim një shkamb që s’thërmohet ma thërrasin mbi 150.000 Katolikë, Myslimanë, Ortodoksë, të gjithë vëllazën të një truelli Arbënor:
Rrnoftë Papa Gjon Pali II-të!..
E, qé, pra,…. Erdhi Ajo Ditë e shumëpritun e Historisë!
Takohën Dy Burra!
Njeni me shpatë të futun në kllef e, Tjetri me Kryq në krahnor!
Asht Skenderbeu përballë Karol Vojtilës!
Asht Shqiptari përballë Polakut që paqë nuk ban me hasmin tonë!
Asht Atleti i Krishtenimit përballë Atletit mbarë Njerëzimit!
Asht i Zoti i shtëpisë që dorën i shtrinë mikut që puthi Tokën tonë!
Hajde! Urdhno!..Mirse të ka prue Zoti, Shtëpia asht e Zotit dhe e Mikut!

Mirëse erdhe, o Burr’ i Bekuem! E kryet zatesin njeni me tjetrin bash si atëditë me 12 Dhetor 1466, me Palin e II, në Romën plakë! E dora e rame mbi gjoks tash 500 e sa vjet, ngrihët naltë!…
“Qé, pra, Karol Vojtila! Ky asht Populli i em Shqiptar! E, Ti jé bash Ai Burrë Trim që bashkë me historinë e Botës mbarë, ké sjellë një Epokë të Ré edhe për Atdheun tim! Bijtë e mijë, vêni veshin Këtij Burrë e ndigjoni mirë shka thotë!…Edhe unë dikur…
Këta… ndigjova,.. e, Fitova!..”.
Bije një heshtje në nderim të pritjes së fjalës së Mikut Shekullor! “Shqiptarët, dikur, kur përmendej Emni i Tij u çonin në kambë dhe hiqnin kësulen”….Po, sot? – Sot, Ata kanë në Shtëpinë e moçme Ilire Atë Trim që me fjalën e Tij trandi Botën mbarë….E, prap, sot në kambë!…
Shqiptarët e të gjitha trojeve Arbënore me sy të përlotun e shpresë të sigurt, prap sot ndigjojnë porosinë e këshillen Tande, Atë i Bekuem:
“Zotni President!
Të nderuem zotnijë Autoritete civile, ushtarake dhe fetare!
Vëllazën e Motra Shqiptare, Ju përshëndes përzemërsisht!
Mbas njëdite me një program të ngjeshun me kremtime e takime, të cilat me dhanë mundësinë me prekë me dorën time jo vetëm fenë plot afsh të Bashkësisë Katolike po edhe ngrohtësinë e mirëpritjes së Popullit Shqiptar, ja ku erdhi çasti i ndamjes dhe i prekun thellë me duhët t’ ju la. Në miqësinë që me keni shfaqë kam kuptue se pata të baj me miqë që kishin një zemër të madhe.
Në çiltërsinë tuej pashë kurajon e një demokracie të ré, një demokraci që po ecën me hapa të sigurta drejt lirisë, mbas sa vitësh të pafund dhe t’errta të një diktature dhe të një ateizmi mbytës.
Ju falemnderës për mikpritjen! Do të këthehëm në Romë me një kujtim të ngrohtë për vendin tuej të ngulitun në mendjën dhe në zemrën time. Ju falëmnderës!
Erdha mes jush për me përmbushë misionin tim si Mbasardhës i Apostullit Pjetër në shërbim të Kishës Universale, për me ju dishmue besimtarëve Shqiptarë prej shumë kohësh të munduem, solidaritetin e gjithë bashvëllazënve të të njejtit besim, të cilët janë shpërnda në të katër anët e Botës.
Kam ardhë këtu për me ju shpreh nderimin tim Vllaznor edhe komunitetëve të ndryshme fetare që bashjetojnë këtu prej shekujsh:
Komunitetit Kristjan Ortodoks dhe Komunitetit Mysliman, të cilëve u sjellë një përshëndetje të përzemërt.
Kam ardhë për me i shfaqë çdo Shqiptari admirim dhe mbështetje në këte fazë delikate të kalimit historik dhe të të shumë së dishruemes ringjallje shoqnore dhe shpirtnore.
Të dashtun Vllazën e Motra! Sa herë në të kaluemen ju asht dashtë ta mbroni me forcë identitetin tuej. Me një angazhim të tillë sikur edhe vetë ky shesh na e kujton u shque Figura e Naltë e të Krishtenit Gjergj Kastriotit-Skenderbeut, i respektuem nga Papët e Romës dhe përjetësisht i gjallë në kujtimin e Popullit Shqiptar.
Ju keni vuejtë për Kombin Tuej. Prandej dhe keni të drejtë ta doni kaq shumë. Populli i juej kaloi një tragjedi me të vërtetë tronditëse nën shtypjen komuniste.
Ishte vërtetë i tmershëm përftyrimi i jetës njerëzore nën rregjimet totalitare si ai që ju keni njohtë, ku, njeriut i mohohej një nga të drejtat ma thelbësore: Liria e shfaqjes së mendimit dhe e besimit të tij si dhe liria e ndërgjegjës.
Mohim ky, që shpesh merrte formën e një shtypjeje të tmershme. A ka gja ma të randë sësa mbyllja e Tempujve të çdo besimi dhe, a nuk u dënuen me vdekje priftërinjtë vetëm pse guxuen të ushtronin rritët fetare? A nuk u përsekutuen besimtarët tue u burgosë ose tue u fye me të gjitha mënyrat?
Në vendin tuej të vishkulluem mashumëse asnjë vend tjetër nga përsekutimi asht e thjeshtë me gjetë gjurmët e Katakombëve të lashta Kristjane dhe t’arenave ku, dëshmitarët e Krishtit hidheshin me dhunë për me ushqye bishat. Këtu kje një luftë e ashpër kundër Fesë, simbas një vije dogmatike të një programi shoqnor dhe politik, i mbështetun nga ideologjia komuniste. Dukej sikur mjeti ma i domosdoshëm për me realizue e trumbetue “Parajsën në tokë” kje tue i mohue njeriut atë forcë që e lidhë me Krishtin, forcë kjo rreptësisht e dënueme si një “dobësi e pandershme për njeriun”. Në të vërtetë kjo forcë e pame jo me atë sy ishte ma shumë dishka shqetësuese për ata, ashtu si e treguen faktët. Përsoni njerëzor në të vërtetë me energjinë që vjen nga Feja nuk lejon lehtësisht të hidhët në anonimatin kolektiv.
Ajo që ka ngja në Shqipni të dashtun Vëllazën dhe Motra, nuk asht pa kurrë në historinë e njerëzimit. Asht e vërtetë se edhe në Përandorinë Romake janë ba përndjekje të ashpra ndaj të Krishtenëve, por atëherë ishte fjala për Shtet i cili në emën të një Feje, asaj pagane, luftonte ata që mbështetshin Ungjillin e Krishtit. Kurse këtu, Shteti asht përpjekë me shue çdo shprehje fetare në emën të një ateizmi radikal, të mbështetun në një sistem universal dhe përgjithësues.
E gjithë kjo ndodhte në njëkohë kur askush nuk mund të ndërhynte për me mbrojtë dinjitetin e njerëzve që u ishte mohue gjithshka, tue i çveshë deri nga ma “njerëzorja”, liria e tyne. Drama e Juej Shqiptarë të dashtun zgjon interesimin e gjithë Kontinentit Europian dhe asht e domosdoshme që Europa mos t’Ju harrojë. Dhe në fakt ky duhët të jetë pikësynimi sot, me këthye shpejt fletën tue mos harrue atë që ka ekzistue, për me shikue përpara. Pikëpamje kjo, që në një prizem vështrimi asht e drejtë e, madje, e domosdoshme, por me një kusht, që me mbetë gjithmonë në kujtesën tonë ajo që ngjau në të kaluemen. Në të vërtetë ky asht kusht i domosdoshëm për mos me u rikëthye tek të njajtat gabime të përlotuna dhe, asht shtegu ma i mirë për një proçes pajtimi të vërtetë.
Ju sot keni fitue lirinë në një mënyrë krejt të veçantë të papërgjakun. Jeni ngritë nalt mrekullisht nga një greminë tiranie dhe vdekje. Kur dukëj se po shuhej gati çdo motiv i arësyeshëm besimi zbardhi agimi i lirisë. Rilindi jeta. U ringjall kurajo për me qëndrue, u ndez përsëri drita e shpresës.
Por, kjo liri besimi fetar të cilën Ju ma në fund po e shijoni, nuk asht vetëm një dhuratë e çmueshme e Zotit për ata që kanë hirin e fesë, por asht një dhuratë për të gjithë, sëpse ajo asht thëmeli i garancisë për çdo shprehje tjetër të lirisë. Ajo prek njeriun në intimitetin e vet, në atë cep të Shenjtë dhe të padhunueshëm që asht ndërgjegja, ku, kenja njerëzore takohët me Krijuesin dhe fiton ndërgjegje të plotë të dinjitetit të vet. Nga një liri e tillë, e trajtueme ashtu siç duhët, nuk ka për shka ti trembemi asnjë shrregullimi njerëzor. Besimi i çiltër në Té nuk i përçanë njerëzit por përkundrazi, i bashkon me gjithë veçantitë e tyne. Si na e mëson edhe Feja, nëse kemi një Krijues të perbashkët që të gjithë jemi Vllazën. Kështu, që Feja asht një kështjellë mbrojtëse kundër totalitarizmit dhe një kontribut vëndimtar për një vllaznim human.
Liria e vërtetë fetare i shpëton ngacmimëve të intolerancës dhe të sektarizmit dhe ofron mënyra dialogu të respektueshëm dhe konstruktiv.
Populli Shqiptar, – dhe po më pëlqen që po e kujtoj në këte çast,- asht për me u marrë si shembull në këte pikëpamje. Që të tre Komunitetët fetare mbajnë një raport respekti rreciprok të një bashpunimi të njerëzishëm. Qëndroni në këte pikëpamje Vllazën e Motra të dashtuna! Ju, do të keni merita për solidaritetin dhe për paqën në Atdheun Tuej dhe në krejt zonën e shumëvuejtun të Ballkanit. Kështu, Ju, mund të ndërtoni një Bashkim Kombëtar të urtë dhe të qendrueshëm.
Megjithatë, dashnia për Atdheun të cilën Ju e ndjeni të fortë ndër këta çaste, nuk duhët të degjenerojë në nacionalizem intolerant dhe agresiv që sot e kësaj dite, po shkakton viktima dhe po ndezë urrejtje të papërmbajtuna në vende të ndryshme të Botës, madje, dhe jo fort larg nga këtu tek Ju.
Përkundrazi, u shtoftë gjithënjë e ma shumë harmonia në bashjetesë tek Ju. Duhët mësue arti i dialogut dhe i të dëgjuemit kjoftë dhe kur ky art asht i lodhëshëm. Ky asht çmimi i lirisë, ky asht sekreti i progresit të vërtetë moral e civil.
Shqipni, qëndro në naltësinë e kësaj beteje të madhe!
Rruga që do të bash nuk asht aq e lehtë. Ende ka plagë të pambylluna. E kaluemja lé të shërbejë si mësim por kurrë mos të të shtyjë në hakmarrje mëllefesh. Tashti asht koha për me shkue me besim drejt së ardhmës. E madhe asht detyra që të pret për të cilën tashma e ké fillue punën më një zell të lavdërueshëm. Në përpjekjen për rimëkamjen ekonomike asht e domosdoshme që të gjithëve t’u garantohët puna dhe, ajo që asht ma esenciale për me jetue me dinjitet, lé ti bashkohët edhe vullneti për ta konsolidue demokracinë tande të ré. Kjo nuk arrihët pa çmue si duhët disa vlera thelbësore tue fillue sëpari nga dinjiteti i jetës njerëzore. “Një demokraci pa vlera, -kam shkrue në Encilklikën Centesimus Annus- mund të shndërrohet lehtësisht në një totalitarizëm të hapun ose të fshehtë, si po na e tregon historia”.
Krijimi i një shoqnie demokratike nuk bahët menjëherë me një të thanun. Ajo kërkon një kujdes të përditëshem nga të gjithë dhe një gatishmëni bashpunimi. Askujt nuk i falët të rrijë mënjëanë e të sodisë.
Kësaj Shqipnie të posalindun Kisha nuk do t’ua kursejë kontributin e Sajë. Ajo sigurisht nuk harron se misioni i Sajë asht kryesisht fetar dhe do të ketë shumë kujdes për mos me hy në çeshtje thelbësisht politike por, e mbështetun në forcën e Ungjillit Kisha që u ngrit nga Krishti si lajmëtare në Botë, do ta ofrojë ndihmesën e vet kjoftë me pjesëmarrjen në punë të institucioneve të Saja, kjoftë mbi të gjitha, me mbështetjen e Saj në favor të një humanizmi të vërtetë, i cili ngritë përsonin, i pamë ky në Dritën e Zotit dhe i përfshimë në të gjitha dimensionet në qendër të çdo projekti ekonomik, social dhe politik.
Njeriu dhe Zoti nuk janë kurrë në një alternativë dhe nuk konkurrojnë njeni tjetrin. Përkundrazi, njeriu ka një dinjitet të naltë, tamam siç i ka hije një krijese të bame simbas imazhit të Zotit. Njohja e kësaj vlere té çdo njeri do të bajë që edhe ekonomia të gjejë ekujlibrin e drejtë ndërmjet arësyeve të aftësive dhe të spikatjes së solidaritetit dhe do ta çojë kështu, impenjimin politik me një kërkesë përgjegjësie ndaj së mirës së përbashkët, tue ndjekë gjithmonë kërkesat e respektimit ndaj etikës dhe moralit.
Popull Shqiptar, ec përpara me kurajo drejt shtigjëve të solidaritetit! Asht një rrugë e vështirë kjo, por në té janë të mbjelluna farnat e shpresës. Lé të shoqnojë forca e Martirëve të Tu, dëshmitarë gjithmonë në roje të Lirisë në vitët e pafund të shtypjes së rregjimit totalitar. Lé ti ndrisë hapat e Tua dashunia për familjën, shpirti i vëllazënimit, mikëpritja ndaj të huejt dhe vetitë që e dallojnë Popullin Tuej, veti këto që përbajnë pasuninë ma të çmueme të traditave shekullore Shqiptare.
Lé të ushqejë guximin Tand Feja e besimtarëve të Tu në një Zot të vetëm , të cilët sëbashku me çdo njeri vullnetmirë do ti përkushtohën shërbimit ndaj drejtësisë dhe paqës. E si mos të kujtojmë tashti një Bijë të zgjedhun të Popullit Shqiptar, Motren Tereza të Kalkutës, Nanë shumë e vorfën ndër ma të vorfnit në Botë? Me zjarrin e Fesë në krahnor Kjo grue e vogël dhe e madhe njëkohësisht, sjell dhe ruen mbrenda vetës hovin e bujarisë së papërmbajtun dhe të pamposhtun të zemrës Shqiptare.
Në emnin tand Popull Shqiptar, po i drejtohëm këtu Komunitetëve Ndërkombëtare që ta këthejnë vëmendjen e tyne vëpruese ndaj kërkesave të zhvillimit tand të përgjithshëm. Vetëm kështu, mund të mëkambët Paqa në këte zonë të Ballkanit, të përgjakun nga konfliktet vllavrasëse të ulta e të pakuptim…
Erdhi çasti i ndamjës.
Ju përshëndes i prekun thellë në zemër e me mirënjohje që Ju kam pranë.
Përshëndes veçanërisht Presidentin e Republikës, që më përkushtoi një pritje të ngrohtë. I jam mirënjohës për fjalët dashamirëse që më drejtoi. Përshëndes autoritetet civile dhe ushtarake. Përshëndes vllaznit e mijë të Episkopatës dhe veçanërisht ata që pata kënaqësinë Ti Shuguroj sot. Kam dëshirë ti drejtoj një përshëndetje të veçantë Monsinjor Joakim Herbut dhe Ausiliarit Monsinjor Nik Prela; gjithashtu edhe besimtarëve të ardhun nga Shkupi e Prizrêni dhe murgeshave.
Përshëndes ushtarakët e kontingjentit “Pelikan”, të cilët prej muejsh po përpiqen me një dedikim të admiruem në shërbimin humanitar ndaj Popullit nevojtar Shqiptar.
Përshëndes të gjithë Shqiptarët e shpërndamë në të katër anët e Botës. Lus Zotin, që mbi secilin të jetë Dora e Tij dhe e Virgjinës Mari, që këtu lutët me emnin Zoja e Këshillit të Mirë.
Vllazën e Motra Shqiptare fort të dashtun!
Zoti e ruajtë Atdheun Tuaj! Zoti e mbrojtë Popullin Shqiptar në mbarë Botën!
Në Emën të Zotit Ju përqafoj e Ju Bekoj të gjithëve!
Mirupafshim! Ju uroj me gjithë zemër: Gjithë të mirat!”
Perkthye nga Prof. Gjon Sinishta, Buletini Katolik Shqiptar, Vol. XIV, fq.171, viti 1993.
University of San Francisco, USA.
Shenim nga Fritz Radovani: Material ii plotë asht marrë nga dorshkrimi i pabotuem F.R.:
“GURËT E THËMELIT” Melbourne 2004.
Melbourne 2014, 25 Prill.

Pashko Vasa Mendimtari i Parë Republikan i Rilindjes sonë Kombëtare

by

Rreth Librit “Burgimi im”- (La mia Prigionia”) të Pashko Vasës/
(Vepër autobiografike që hedh dritë mbi rrethimin e Venecies dhe arrestimin e lirimin e autorit.)/
Esse nga Aristotel Mici/
Libri “Burgimi im” është vepra e parë e Pashko Vasës e shkruar më 1850, kur ishte rreth 25 vjeç. Vetë kopertina e librit na e bën të dituir:

BURGIMI IM
Episod historik nga rrethimi i Venecies prej PASHKO VASËS nga Shkodra e Shqipërisë. Oficer i Shtabit Madhor të Ushtrisë Venetikase- Vëllim i vetëm, Konstantinopol, Tipografia e A. Domenikinit – 1850*

( LA MIA PRIGIONIA) Episodio storico dell’ assedio di Venezia di PASCO VASSA da Scutari d`Albania, Ufficiale allo Stato Maggiore dell’ Armata Veneta, “Volume unico”-Constantinopol , Tipografia di A.Domenichini – 1850 )
Libri “Burgimi im” (La mia Prigionia) është vepra e parë e Pashko Vasës. Ky libër i shkruar italisht, kish mbetur i panjohur për masën e lexuësit shqiptar për afro 140 vjet.
Në vitin 1987, duke studjuar për veprën letrare të Pashko Vasës, pata rastin të gjeja në skedarin e Bibliotekës Kombëtare një skedë me të dhëna për librin “La Mia Prigionia” të këtij autori të Rilindjes. Kërkova ta merrja për ta lexuar, po nuk ma dhanë me një herë, sepse ishte vetëm një copë në italisht, dhe për më tepër ishte fotokopje. Kur tregova arsyen se isha duke studjuar dhe duke mbledhur materiale për veprën letrare të Pashko Vasës, ma dorëzuan po vetëm për ta përdorur në sallë.
Qysh në leximin e parë kuptova se kisha të bëja me një libër shumë interesant, i
cili, jo vetëm që duhej të përkthehej sa më shpejtë e më mirë, po edhe të futej me doemos edhe në botimin serial të këtij autori.. Më tërhoqën vëmendjen veçanrisht idetë republikane të Pashko Vasës: Despotët nuk mund të kenë mendime të larta – Mbret e liri janë dy gjëra të papajtueshme. – E ardhmja është e popujve”.
Për të gjetur një përkthyes sa më të aftë shkova në fakultetin e gjuhëve të huaja, pikërisht në katedrën e italishtes. Pedagogu i parë tek i cili kisha varur shpresa për bashkëpunim, si me hamendje më tha se vepra në fjalë duhej të ishte një imitim i një libri të shkrimtarit Italian Silvio Peliko. Ai nuk donte të më kuptonte se kishim të bënim me një vepër krejt origjinale të Pashko Vasës. Nuk u mora vesh me atë dhe dola nga fakulteti i mërzitur….Tek po prisja te stacioni i autobusit urban, pashë të vintë aty edhe dijetari i shquar i kulturës shqiptare, njohësi i shkëlqyer i italishtes, studiuesi i pasionuar i traditave letrare e historike, Prof. Injac Zamputi. U gëzova që e takova se kishja miqësi me të, nga që ai kishtë qënë profesori i parë i italishtes për femijët e mi. Duke udhëtuar me autobus drejt qendrës së Tiranës, i shpreha dëshirën për bashkëpunim me redaksinë e botimeve të traditës dhe të merrte konkretisht për përkthim librin “Burgimi im” të Pashko Vasës. Me gjithë dëshirën time ai nuk qe i gatshëm. “Jam shumë i zënë më tha – Aleks Buda dhe Dhimitër Shuteriqi më kanë sjellë në shtëpi ca fotografi të një shkëmbi të gdhendur me shkronja latine. Kam arritur të deshifroj se bëhet fjalë për vendbanimin a po qytetin e Progonit, Gjinit dhe të Dhimitrit në Mesjëtën e Principatës së Arbërit. Ata ma kërkojnë shumë shpejtë këtë punë…”
-Po nga ne nuk ke asnjë ngutje, – i thashë. Dhe ashtu, më në fund ai pranoi. Pas ca ditësh, kur i vajta në shtëpi, për ta takuar dhe për të marrë vesh se si po i dukej vepra, i ndjeri profesor Zamputi më priti i ngazëllyer. “Është vepër e bukur, -më tha, – e shkruar me një stil tërheqës dhe me një italishte të ngritur si në shekullin ë XIX, ku ndihet dialekti venecian. Do të përpiqem të bëj më të mirën e mundëshme, sepse e njoh mirë italishten si edhe dialektin e Venecies, ku kam kryer studimet universitare.”Dhe vërtetë Profesor Injac Zamputi punoi me pasion dhe përkushtim, duke arritur një përkthim të përsosur, që u fut në botimin serial të veprës letrare të Pahko Vasës.
Vepra “Burgimi im” e ndihmon lexuesin për të mësuar shumë gjëra rreth këtij autori të Rilindjes sonë Kombëtare, për të njohur më mirë një përiudhë të jëtës së këtij personaliteti dhe mbi të gjitha për të kuptuar realisht mendimet e tij politike dhe idetë liridashëse.
Këtë libër Pashko Vasa e ka shkruar jo shumë kohë pas ngjarjeve që përshkruan, të cilat kanë ndodhur nga viti 1848 deri nga mesi i vitit 1849. Pashko Vasa , i frymëzuar nga ndjenja të sinqerta patriotike dhe demokratike, nga idetë e luftës kundër monarkive, në emër të një republikanizmi radikal, nuk ngurron të hidhet e të shkojë si vullnetar në Venecia, të radhitet si officer krahas luftëtarëve italianë, të cilët luftonin në atë kohë për idealin atdhetar, që të shporrnin nga vendi tyre pushtuesin austriak dhe të krijonin bashkimin politik të Italisë me një shtet të vetëm.
Kjo kohë është një nga përiudhat më të ndritura të historisë italiane, atëherë kur Italia e përçarë në mbretëri, republika dhë principata të ndryshme, e shtypur në një pjesë të madhe nga zaptues të huaj, ngre krye dhe e udhëhequr nga figurat e shquara si Mazini, Garibaldi, Kavuri , arrin të shkund zgjedhën e okupatorëve, edhe të dalë si një shtet i bashkuar politik më vete.
Duhet të kihet para sysh se lëvizja kombëtare italiane u krye nën shtytjen e ideve patriotike dhe sociale të Mazinit. Demokratët italianë të ndikuar prej tij, kërkonin jo vëtëm çlirimin e vendit, por edhe të krijonin një shtet me qeverisje republikane, që të ishte sa më pranë masave popullore. Këmishëkuqët e Garibaldit ishin në pjesën më të madhë bijë fshatarësh, që shpresonin të fitonin bashkë me lirinë kombëtare edhe tokën si bujq, pra të arrinin një reformë agrare, që do te kryhej në dëm të feudalëvë (I baroni) dhe në dobi të fshatarëvë. Kjo ëndërr i radhiti edhe arbëreshët tanë nën flamurin e Garibaldit. Për këtë pjesëmarrje të arbëreshëvë për krah lëvizjës Garibadine, le të përmendim edhe solidaritetin e poetit Zef Serembe, i cili i frymëzuar nga kjo luftë, do të shkruante në poezinë “Për Lirinë e Venetisë”:
Garibaldi trim më fletë
Skandërebegut tonë i ngjet,
Se kur rreptas shpatën nxjërr,
Si rrufeja djeg e shqerr

Po ngjarjet rrodhen ndryshe. Ndikimi i dinastise mbretërore të Savojës bëri që të mposhtet vrulli shoqëror i kësaj lëvizjeje, të pakësohëshin forcat republikane dhe të merrte epërsi ideja e një monarkije (Monarkia e Savojës), e cila do të bashkonte të gjitha krahinat e vëndit. Për hir të bashkimit të Italisë, për hir të kësaj ideje do të nënshtrohej atëherë edhe Garibaldi.
Kjo atmosferë politike sundonte në Itali, kur Pashko Vasa u bashkua vullnetarisht me forcat e revolucionit çlirimtar të Venetikut. Akti heroik i këtij shqiptari revolucionar që shkon e lufton për lirinë e një vendi tjëtër, të kujton një cilësi të lartë të popullit shqiptar, i cili nuk ka lakmuar kurrë të pushtoj treva të huaja, që nuk i takojnë, përkundrazi, ai ka dhënë ndihmesën e vëtë fisnike për lirinë dhë pavarësinë e vendëve të tjera me anë të bijëvë të tij, siç ndodhi me revolucionin grek për pavarësi, ku u shquan më dhjëtra shqiptarë për trimëritë ë tyrë; po kështu Naum Vëqilharxhi shkoi e luftoi në revolucionin rumun më 1821, po atë rrugë ndoqi edhe Siri Toptani me pjësëmarrjën ë tij në rëvolucionin frëng të vitit 1848.
Vepra “Burgimi im “ ka karakter autobiografik mbasi flet për pjesëmarrjen e autorit si vullnetar në revolucionin çlirimtar të Venetikut, në luftën kundër okupatorëvë austriakë gjatë viteve 1848-1849. Pashko Vasa lufton krahas popullit venecian i shtyrë nga dëshira që ka për të ndihmuar një popull që vuan padrejtësinë dhë shtypjen e robërisë si edhe nga ideja për triumfin e republikës veneciane..
Po më tepër se për historinë e revolucionit të Venetikut, vepra “Burgimi im” ka interes të madh për historinë e mendimit revolucionar të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, po edhe për rrugën e formimit patriotik të Pashko Vasës.
Ka rëndësi të nënvizojmë se në shumë faqe të këtij libri spikatin qartë edhe idetë demokratike e republikane të autorit. Dhe kjo është një nga vlerat më të mëdha të kësaj vepre autobiografike. Gjithë libri përshkohet nga mendime liridashëse. Pashko Vasa i urren e i shan mbretërit. Ai nuk ka asnjë lloj simpatie për monarkinë në përgjithësi dhe për mbretin në vëçanti….”mbret e liri janë dy gjëra të papajtueshme” (vizimi ynë AM) f.8). Me këto fjalë duket qart se Pashko Vasa , duke qënë kundër mbretit dhe monarkisë, ka qënë një ideator dhe përkrahës i republikanizmit që me fillimin e Rilindjes, gjë që duhej thënë si nga studjuesit e biografët e tij, ashtu edhe nga historia e letërsisë .

Sado që vepra qe shkruar italisht, ajo flet për ide të guximshme të autorit, për ide dhe dëshira republikane. Kjo vepër e Pashko Vasës dëshmon se Rilindasit tanë krahas lirisë kombëtare, dëshironin edhe një formë qeverisjeje demokratike republikane. Dhe i pari që e dëshmom me vepër këtë pikëpamje është Pashko Vasa me librin e tij “Burgimi im” (La mia prigionia) qysh në vitin1850. Pashko Vsa mban qendrim kritik në libër ndaj Karl Albertit të Savojës, për veprimet e tij antirepublikane, për mashtrimin ndaj popullit se gjoja do të luftonte Austro-Hungarezët, dhe nga ana tjetër e lë fushën e betejës, duke i braktisur kryengritësit në mëshirën ë forcavë armike. Me keqardhje autori shkruan: “Populli që më parë kishte thirrur: Rrpoftë R epublika! Iu desh të mësohej të thoshte: Rroftë Karl Albërti!”
Si republikan i vendosur, Pashko Vasa ishte edhe kundër despotizmit në shoqëri….”despotët nuk mund të kenë mendime të larta, sepse sikur të kishin mendime të larta, më i larti mendim dhe i pari për t`u realizuar do të ishte që ata të heqin dorë nga forca shtazore dhe nga korrupsioni”.
Libri nis me një kushtim që autori i drejton konteshës Ilda Vimerkati, për të cilën shkruan gjatë trajtesës dhe së cilës i tregon edhe arsyen se pse e kishte bërë atë shkrim të gjatë autobiografik. Autori i drejtohet asaj konteshe me një ndjenjë adhurimi: “Mikpritja e këndëshme dhe kujdeset bujare me të cilat më rrethuat në Venetik, – kur unë po luftoja për kauzën shumë të bukur të atdheut tuaj, kaq thellë kanë lënë gjurmë në zemrën time, sa që s` ka largësi as kohë që të mund t`ua shlyej kujtimin e të ngadalsojë atë miqësi të gjallë edhe atë mirënjohje intime që më keni frymëzuaër…. Ky është një homazh që, nga brigjet e Bosforit, po i dërgoj virtutit tuaj dhe ndjenjave tuaja bujare (f.3).
Pas kësaj letre mirënjohëse, autori nis rrëfimin e ngjarjes , duke treguar se si ia punuan poshtërsisht me akuzën e sajuar për tradhti, duke trilluar një intrigë të poshtër për këtë luftëtar të vetëdijshëm. Ky tregim shtrihet në tre kapitujt e parë. Libri hapet kështu me ngjarjet e natës së 6-7 korrikut 1849, kur, i urdhëruar nga komanda e armatës, ai ia la vëndin një oficeri tjetër në krye të baterisë dhe niset për inspektim në vijat e para të frontit. Siç kuptohet nga përshkrimi dhe parashtrimi i ngjarjeve, këtu kemi të bëjmë me një kurth të kurdisur, pasi jo më kot Pashko Vasën e shpjen në një pikë, ku armiqtë atë natë, të ndihmuar edhe nga tradhtia e një oficeri, do ta pushtonin për një farë kohë pa sanjë qendresë një shesh.. Tradhtarët e revolucionit të Venecias donin që me zevëndësimin dhe zhvendosjen e shqiptarit të shpëtonin lëkurën e tyrë dhe të akuzohej për tradhti vullnetari shqiptar. Plani dinak zbatohet me përpikëmëri. Sheshi zaptohet përkohësisht, pasi venetikasit ngrihen dhe e çlirojnë prapë. Dyshimi i Shtabit Madhor bie doemos te oficeri që ishtë caktuar për inspektim. Ngjarjet që vijnë më pas deri te kapitulli i tretë kanë të bëjnë me ditët edhe netët e burgut.
Kështu pra, përmes një intrige të rafinuar, Pashko Vasa u vu në pozicion të vështirë para Komandës së Lartë. Për momëntin ai ishtë një viktimë pa asnjë mbrojtje. Arrestimi i tij që bërë i mundshëm me akuzë të trilluar. “Komiteti i Vigjilëncës Publike, – shkruan autori, – kudo kishte mbledhur deponiome, dëshnmi të rreme, pyetje e procesverbale që ta ndërlikonte çështjen….” Mirëpo hetimet që bëheshin nxirrnin për herë e më qartë mungësën e plotë të provave. Mëgjithatë Pashko Vasa mbahej ende në burg dhe nga dita në ditë pritej pushkatimi i tij. Në atë mënyrë shtabi do të justifikonte edhe mungesat e veta në mbrojtje të qytëtit. Vëtëm ndërhyrja ë miqve të mëdhënj të Pashko Vasës, e njerëzve me peshë në qytet, si i madhi Nikolo Tomazeu, bëri që aktet të rishqyrtoheshin dhe të dilte qartë pafajësia e tij. Atëherë, pasi vuajti disa ditë të rënda burgimi, u la i lirë. Këto ditë vuajtjeje dhe mundimi autori do t`i përshkruante me realizëm në kapitullin e tetë të vëprës.
Pashko Vasa është treguar dhe një mjeshtër i mirë i penës në përshkrimin e ambjenteve të ndryshme edhe të analizave psikologjike. Tek ndodhej brenda burgut, ai ndjehej tej mase i brengosur dhe do të shkruante për atë gjendjen e tij të trishtuar “….në çast mendimi, që deri atëherë ishtë i topitur, më fluturoi drejt atdheut, drejt prindërve, drejt vëllezërve .Oh se çfarë dhimjbe ndjeva atëherë, kur mendova se sa do të vuanin të dashurit e mi, kur të mësonin se unë ishja burgosur! Sillja ndër mend nënën tek vuante ,e dëshpëruar, duke qarë dhe më bëhej se në mes vajit të nënës dëgjoja edhe emrin e tim ati”.
Siç e treguam edhe më lartë, luftëtari vullnetar shqiptar u lirua nga denimi që po vuante padrejtësisht, po duhet të nënvizojmë se as kur e futën në burg dhe as kur e nxorën nga burgu, atij nuk iu bë ndonjë process gjyqësor. Kjo gjë tregon edhe një herë arbitraritetin që sundonte në instancat komanduese të armatës së Venecias, si edhe për tradhtinë e disa krerëve të Shtabit Madhor, ku ishin futur edhe shumë krerë monarkistë, që më shumë se sa armikun e huaj kishin frikë njërëzit e thjeshtë kryengritës.
Për kohën, kur qe i liruar nga burgimi, Pashko Vasa do të shkruante në kapitullin e njëmbëdhjetë të këtij libri, kështu :”..desha t`i paraqitesha kryegjeneralit, por kreu i shtatëmadhorisë së tij kolonel Françesko Fontana i doli punës para një për një me këto fjalë: – As perëndia nuk mund të bëjë që të mos ekzistojë padrëjtësia që të është bërë. Ju jeni i pafajshëm. Kjo mjafton për ju. Çfarë mund të bëj për ju gjenerali, veçe t`u thotë: jeni i pafajshëm”.
“Prandaj- thotë më poshtë Pashko Vasa në atë gjendje,- vendosa të jepja dorëhëqjen. Po as kjo nuk m’u lejua! Të gjithë miqtë më këshilluan të kundërëtën.!… të mos e braktisja një kauzë për të cilën kisha vuajtur. Që të më mbushnin mendjen, më bënë që të kisha parasysh se, sikur unë tani të paraqitja dorëheqjën, shumë vëtë do të besonin se veproja, ashtu sepse më kishte lëshuar zemra e sepse kisha frikë. Po ai që më bindi të kthehesha përsëri në vëndin tim dhe të përballoja rreziqe të tjera më të zëza, qe Nikolo Tomazeu, i cili m’u lut që t’ia falja mllëfin tim rrethanave më të larta që po mundonin të mjerin Venedik dhe unë veprova kështu me kënaqësi, sepse e kisha më për zemër atë kauzë se sa jëtën time. U ktheva përsëri në komandën e rrethit të parë të mbrojtjes dhe mora rregullisht shërbimin tim.”
Pashko Vasa vazhdoi të luftonte deri në fund së bashku me revolucionarët venecianë, pa ua zënë në gojë direkt emrat e keqbërsëve të tij. Megjithatë lexuesi nuk e ka të vështirë në f. 16 të librit të bëjë aluzion dhe të kuptojë se cili duhej të kishte qenë kapiten Moreli.
Në kapitujt e fundit të librit jepet qendresa e venetikasve në çastet e rrethimit. Këtu autori gjen rast të flasë me frymëzim të ndjerë për lirinë dhe luftëtarët e lirisë, për nevojën e heroizmit për të fituar pavarësinë. Përshkruan gjithashtu vuajtjen dhe qen- dresën heroike të popullit ndaj pushtuesve austriakë” Tri të katërtat e banorëve të Venedikut qenë të detyruar të braktisnin shtëpitë…. Gratë vraponin me foshnjat në grykë nën qiellin e hapur të sheshit S.Marko…..gratë, ndërsa braktisnin shtëpitë e veta për të shpëtuar bijtë, thërrisnin dhe u jepnin guxim ushtarakëvë… dhe përsërisnin parullën:”No monstri,quel che vole, ma qui no se ghe mete el muso” (Jo përbindsha, bëni ç’të doni, po këtu nuk futet turiri)…. Askush nuk shperthente në ankim, sepse donin më parë të vdisnin se sa të kthheshin nën despotizmin austriak.”
Autori tregon shembuj të admirueshëm nga heroizmi, përkushtimi dhe solidariteti i popullit të Venetikut për qellimin e shenjtë. Kush ia frymëzonte idenë vajzës së varfër që të priste flokët e bukur dhe, me shumën e vogël që nxirrte prej tyre, të shtonte mjetet e rezistencës.? Kush më në fund e shtynte nënën e martirëve Bandiera që, në mungesë të gjërave të tjera, të vendoste te ai altar pallton e Atilios, ndoshta i vetmi objekt që i kishte mbetur nga i biri i saj trim, i cili qe pushkatuar nga austriakët si kryengrites tok me të vëllanë në vitin 1844. Pashko Vasa e admiron qytetin dhë madhështinë e tij…Ai është i pavdekshëm si Roma. Dhë më një stil patetik, me epitete e frazë lakonike, tregon për Venedikun:”Qyteti ishte i qëtë, i përmbajtur, deri në dhimbjen e vetë!”.
Po ”kur ushtria austriake do të shtinte në dorë të raskapiturën mbretëreshë të Adriatikut (të Adrias), – shkruan në faqen e fundit të këtij libri Pashko Vasa ,- unë më 28 të gushtit u nisa në shoqëri të të tjerëve në Ankona, më qellim që prej andej të shkoja në Konstandinopol.
Edhe pse republikat italiane të Romës edhe të Venetikut më 1848- 18949 e patën jetën të shkurtër, edhe pse lëvizja revolucionare republikane italiane fatin e simotrave evropiane po pësonte nga kërcënimi i restaurimit monarkist, Pashko Vasa në librin e vetë mbetet optimist. Ai shpreh bindjen e tij së në Itali dhe në Evropë kishte ende forca republikane që mund t’u kundërviheshin sundimeve monarkiste. Bindja e thellë prej luftëtari republikan e bën autorin që ta mbyll këtë libër me shprehjen e guximshme:”E ardhmja është e popujvë”që është parullë aktuale e të gjitha kohërave.
Kështu, nga leximi i librit “Burgimi im” kuptojmë se Pashko Vasa qysh në rininë e tij ishte një republikan i ndërgjëgjshëm, luftëtar i lirisë, internacionalist i bindur, antidespotik, dhe fshikullues i intrigave mbretërore, tipare këto të personalitetit të tij që do të reflektoheshin dhe më vonë në krijimtarinë e vet. Si konlkuzion me veprën e tij “Burgimi im”, qysh me 1850, që me zanafillën e Rilindjes sonë Kmbëtare, Pashko Vasa del si mendimtar i parë i ideve republikane dhe antimonakiste

PLATONI E MUZIKA

by

Nga Miftar Spahija /
Nryshimi i mensisë, i botkuptimit të nji populli fillon me nryshimin e muzikës, thotë diku Platoni. Tehemteh sod në Shqipni nigjon kangë të muzikës sërbe e greke.
Me e pytë at shqiptarin e Shkodrës, të Lumës, të Dibrës, pse more të knaqet veshi me nigjue kangë serbe?
Muzika asht nërkomtare, të thotë me kreni qortuese; si me thanë, ti nuk din gja; e ke menën te ngushte sa grushti!
Me e pytë korçarin, gjinokastritin, sarandasin, vlonjatin, pse nigjon kangë greke kaq shum? Ka me tu gjegjë si ata qi nigjojne kangë serbe.
Po. Muzika asht nërkomtare; po parase me qenë nërkomtare ka qenë edhe asht komtare. Mija vjetët kan ngjeshë shpirtin, flishen (soul) e komit; kështu pra thona, kemi nji muzikë shqiptare, italjane, gjermane, turke, e të dheta e dheta komeve tjera. Kur thomi muzikë, kemi thanë za. Zani mund te jetë i gzueshëm apo i dhimshëm; i ithtë apo i amel. Aj za e ato fjalë shprehin, jashmojnë, gzimet e dhimet e komit shqiptarë. Pra, nqoftse ti nigjon muzikën e kangve serbe e greke e ato shqiptaret i masdore, kjo don me thanë se ti je tue u largue prej gzimeve, dhimve, idhnimive, vujtjeve, botkuptimit, pikpamjeve të shqiptarit e je tue u futë në rrethin e gzimeve, dhimve, idhnimeve, vujtjeve, synimeve, botkuptimit serbjan apo grek: je tue u nërkomsue, je tue u largue prej dashnisë, prej krenise qi duhet te kesh per komin tan shqiptarë; ke fillue mos me ba dallime komsije shqiptare, sërbjane, greke; ke fillue me u ba nji fare laramani albano-serbo-grek! Nji kamaleon!

Shkrue në Korrik 1996.
Shenim: Botue nga autori me përmbledhjen e shkrimeve të tij përgjithësisht në anglisht me titullin About Kosova nga Shtëpia Botuese “Koha”, Tiranë, 1998. Libri About Kosova asht përkthye në shqip nga Ahmet Kolgjini me titullin Rreth Kosovës, dhe botue nga Shtëpija Botuese “Koha”. Tiranë, Tetor 1999.
*ne Foto: Miftar Spahija (1914-2005)

GJON PALI II (1920 – 2005)

by

Nga Don Lush GJERGJI/
“Ungjilli i jetës nuk është vetëm për besimtarë: ai është për të gjithë. Pyetja e jetës dhe mbrojtjes si dhe zhvillimit saj nuk është previlegj vetëm i të krishterëve… Kur Kisha shpallë respektimin e të drejtës së pakushtëzuar për jetë të çdo personi të pafaj – që nga ngjizja e deri te vdekja e natyrshme – e kjo është një ndër shtyllat në të cilët qëndron çdo shoqëri civile, ajo thjesht dëshiron ta përparojë një shtet human…”/ Gjon Pali II/
Karol Wojtyla – Papa Gjon Pali II – u lind në Wadowice (Poloni) më 18 maj 1920 në një familje të përshpirtshme katolike nga prindërit Karol Jozef dhe Emilie Kaczorowska. U pagëzua në kishën famullitare më 20 qershor 1920.
Babai i tij ishte nënoficier ushtarak, paksa i natyrës së mbyllur, i cili mbeti qysh herët i vej, mirëpo më nuk u martua. Vdekja e së ëmës ishte një goditje e rëndë për familje, për burrin dhe fëmijtë, në veçanti për Karolin e ri, i cili atëherë ishte vetëm tetë vjeçar. Pati edhe një motër e cila i vdiq gati se menjëherë pas lindjes.
Kështu u formua ky duet i çuditshëm: ati Karol dhe biri Lolek-u, siç e quanin të gjithë Karolin e vogël. Gati se ishin gjithmonë së bashku. I biri i parë, mjek në Bielsk, vdiq qysh në vitin 1932.
Shtëpia familjare ishte mjaft modeste. Karoli i vogël vijoi shkollën fillore në Wadovice, ku menjëherë u tregua i zellshëm dhe djalosh i telantuar. E donte lojën e fudbollit, mirëpo njëkohësisht ishte edhe jashtëzakonisht i disciplinuar. Shpeshherë ndërpren lojën duke thënë: “Mjaft, shkova të mësoj, po shkoj t’i ndihmoj atit tim në puntë shtëpiake.”
Në kishën famullitare ishte ministrant i rregulltë. Ishte edhe mjaft i përshpirtshëm, antar i Kongregatës Mariane, ku aktivisht merrte pjesë në iniciativa të ndryshme. Me ëndje e gëzim lexonte dhe e donte artin, muzikën, sportin, shetitjen në natyrë, teatrin. Mieczyslaw Kotlareczyk e futi në jetën teatrale, ku ia mëson gojëtarinë.
Gjimnazin e ndjeku në Wadovice, kurse në vitin 1938 regjistroi në Krakovë studimin e letërsisë polake. Edhe i ati u zhvendos në Krakovë, kështu që erdhi të jetonte me të birin e vet në lagjen Debnike të qytetit, te kusherina e së ëmës tij.
Djaloshin Karol, Provania e përcolli dhe udhëheqi hap pas hapi. Në Krakovë e takoi meshtarin Fieglewiecza, i cili së shpejti i bëhet atë shpirtërorë dhe rrëfystar i përmuajshëm. Kishte shumë vullnet për studim, kështuqë reflektonte e mbi të gjitha besonte në kulturë, art, në jetë dhe në dashuri… Dëshironte sa më mirë dhe me sinqeritet të përgaditet për të ardhmen. Ishte aktiv në rrethin univesitar, në veçanti në aktivitete kulturore, mirëpo njëkohësisht ishte edhe në kërkim të kuptimit dhe përmbajtjes së jetës dhe punës. Të gjitha i ndërpreu furishëm shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore.
Më 1 shtator 1939 Karol-i përjeton bombardimet, rrënimet, vrasjet, dhunën… Me shumë miq dëtyrohet të largohet në veri të shteti për të shpëtuar jetën.
Mirëpo e gjitha ishte e kotë. Gjermania së shpejti okupoi të tërë Poloninë. Qeveria ishte në egzil në Rumani. Hitleri dëshironte të zhbijë nga faqje e tokës emrin Poloni. Së shpejti fillon edhe realiteti i dhimbshëm dhe i mundimshëm me kampet e përqëndrimit, në veçanti Auschwitz (Oswiecim). Përsekutimet e polakëve janë shumë të ashpra, sidomos kundër intelektualëve dhe hirearkisë kishtare.
Për të jetuar dhe mbijetuar disi, po edhe për t’iu shmangë deportimit në Gjermani, Karoli i ri vendos të studijojë në fshehtësi, pranë punës së rëndë në minierë. Punon, mëson, shkruan, lexon, lutët… Papritmas, nga infarkti, vdes i ati i Karolit (1941). Humbja ishte e madhe, pikëllimi i rëndë, zbrazëtia e papërshkruar, sepse ai ishte gjithçka për të, atë, nënë, vëlla, motër. I dukej se tashmë bota ishte në kokën apo shpinën e tij, sepse tani qysh në moshën 21 vjeçare nuk kishte më askend të vetin!
Në të lind pyetje dramatike: O, Zoti im, çfarë dëshiron prej meje? Çfarë dëshiron nga populli im polak? Në të vërtet, çfarë është duke ndodhur me këtë botë?
U vu në sprovë të madhe me luftën, me okupimin gjerman. Në vitin 1942 patrolla SS e arreston, e rrah deri gati në vdekje dhe ashtu gjysmë të vdekur e hudhën në një hendek. Pas disa orëve i kthehet vetëdija, dhe gati se në mënyrë të mrekullueshme qe shpëtuar nga një kalimtare e rastit. Ishte kjo “goditja” Provanisë dhe hirit të Zotit, sepse iu desht ta braktiste punën, studimin, për t’u shëruar. Në heshtje, lutje, vuajtje të shpirtit dhe trupit, apo siç do të thoshte më vonë, “në ushtrimet shpirtërore të cilat i kishte menduar vetë Zoti”, ballafaqohet me pyetjen jetësore të thirrjes, ardhmërisë.
THIRRJA MESHTARAKE

Karoli studijon teologjinë, në fillim në mënyrë private, e më pas me një grup shokësh në seminarin e fshehtë. Për meshtar u shugurua më 1 nëntor 1946. Ipeshkvi i njeh shumë mirë aftësitë intelektuale, natyrën, virtytet e tij morale. Për këtë e dërgon në studime të mëtutjeshme posdiplomike në Romë, në Universitetin Domenikan “Angelicum”. Këtu njohu një realitet tërësisht tjetër nga ai në Poloni. Miqët dhe kolgët e tij student ishin nga pjesë të ndryshme të botës, si dhe profesorët. Atë Garrigon-Langrange ishte moralist me famë botërorë, te i cili Don Karoli e shkruan disertacionin e doktoraturës nga teologjia morale me titull “Feja në veprat e shën Gjonit të Kryqit”.
Në ndërkohë, sipas dëshirës dhe këshillës së ipeshkvit të Krakovës, Don Karoli i ri viziton Francën, Belgjikën dhe Holandën për të parë dhe studijuar, mësuar, përsonalisht punën pastorale në këto shtete europiane. Atje njihet me procesin e shekularizimit, në veçanti në Paris, kurse në Belgjikë dhe Holandë mori përvojën e bashkëjetesës mes katolikëve dhe protestantëve, të cilët thënë shpirtërisht nuk urrehen, mirëpo as nuk duhen shumë!
Me këto përvoja pastorale, intelektuale, morale dhe përgaditje shpirtërore, Don Karoli kthehet në Poloni në vitin 1948 me plotë entuziazëm për jetën meshtarake dhe punën pastorale.
Së pari emërohet kapelan në Niegowiq, një famulli e vogël dhe e largët malore, pa rrugë dhe rrjet elektrik, me besimtarë të varfër dhe të thjeshtë, të cilët mbi të gjitha e duan dhe nderojnë meshtarin katolik. Famullia kishte 14 fshtatra për rreth. Famullitar atëherë ishte Don Kazmierz Buzala, meshtar i urtë dhe i shenjtë, i cili punonte shumë mirë me besimtarët e famullisë. Don Karoli shumë shpejt përfitoi zemrën e famullitarit dhe të besimtarëve të famullisë me përkushtimin e tij, me durim, e mbi të gjitha me mirësinë dhe dashurinë ndaj çdo njeriu. Kremtonte meshë, iu mbante fëmijëve mësim feje, rrëfente dhe vizitonte të sëmurët, me kënaqësi e përvujtëri bisedonte me popullin e thjeshtë, kujdesej për rini. Ky vend iu duk se ishte ideal për përshpirtëri, lutje, meditim, lexim, shkrim, të cilin e deshte aq shumë.
SHËRBIMI BARITOR

Në vitin 1949 megjithatë arrin dekreti i ri ipeshkvor: Don Karoli ishte emëruar kapelan në famullin e Shën Florianit, në qendër të Krakovës.
Banorët e kësaj lagjeje kryesisht ishin ardhacakë nga pjesë të ndryshme të Polonisë. Pas lufte në afërsi të Krakovës u krijua Nova Huta, një pjesë e re e qytetit për banorët e ri. Vështirësitë ishin të mëdha dhe të llojllojshme, mirëpo po ashtu edhe mundësitë për ripërtërirje kombëtare, fetare, morale dhe shpirtërore. Don Karoli iu kushtua në veçanti pastoralit të të rinjëve, krijimit dhe edukimit të familjeve të reja, me organizime të takimeve të ndryshme, shetitje, ligjerata, shkëmbimin e përvojave jetësore. Nga kjo punë dhe përvojë e bashkimit fetar dolën shumë meditime të tij, shumë artikuj, poezi të cilat vite me radh i publikoi me pseudonimin Andrzej Jawien.
Në vitin 1951 sipas dëshirës së arqipeshkvit të tij Don Karoli duhet lëshuar famullinë dhe tërësisht t’i kushtohet shkencës, hulumtimeve, në veçanti studimit të filozofit Max Schiler-it. Në vitin 1953 u emërua profesor në Seminarin e arqipeshkvisë së tij dhe aty jepte mësim dhe edukon meshtarët e ardhshëm.
Mirëpo, në jetën e Don Karolit gjithnjë arrijnë befasitë. Në vitin 1958 u emërua ndihmës ipeshkëv i Krakovës. Edhe pse vazhdon me ligjerime, Ipeshkvi i ri përballet me realitetin e kurisë, bënte vizita baritore, ndante sakramentin e përforcimit të rinjëve, përcjellte ndërtimin e kishave të reja, themelonte famulli të reja…
Mons. Karol Wojtyla kërkonte mënyrën për të motivuar klerin për shërbim pastoral. Shpeshherë ia përsërit vetjes dhe të tjerëve: “Nuk duhet, por dua… Nuk duhesh, por dëshiron”!, duke u thirrur në përcaktim të lirë, në përgjegjësi dhe bashkëpërgjegjësi, nga dashuria dhe për dashuri. Nga kjo përvojë pastorale dhe në bazë të hulumtimeve shkencore lindi libri “Dashuria dhe përgjegjësia” (1960).
Në vitin 1962 papritmas vdes arqipeshkvi i Krakovës Mons. Baziak. Ipeshkvi i ri Wojtyla aktivisht merrë pjesë në punimet e Koncilit të Dytë të Vatikanit, kurse në vitin 1964 emrohet për arqipeshkëv të Krakovës, pas dy vitesh që drejtoi arqipeshkvinë si vikar kapitular.
Edhe si arqipeshkëv ishte shumë i ngarkuar në punët e Koncilit të Dytë të Vatikanit, në veçanti rreth krijimit të dokumentit konciliar Lumen Gentium. Arqipeshkvia e tij është e madhe dhe mjaft e gjerë, për kah madhësia e dyta në Poloni, pas asaj të Varshavës, pra, me 2 milionë banorë dhe rreth 1500 meshtarë.
Në Vitin 1967 Papa Pali VI e emron kardinal Mons. Karol Wojtylen. Si kardinal në mënyrë të veçantë i përkushtohet bashkëkohorizimit dhe ripërtrirjes së Kishës, shpjegimit dhe aplikimit të saktë dhe të drejtë të ripërtrirjes konciliare, mbrojtjes themelore të drejtave të të gjithë njerëzve, dmth. edhe të besimtarëve të Polonisë. Pranë kardinalit Wyszynskit është shtyllë e Kishës polake. Në takimet e ndryshme, vizitat baritore, tubimet shkencore dhe kishtare, erdhi në shprehje kultura dhe përvoja e tij pastorale, në veçanti në Sinoda Ipeshkvore, ku ai ishte antar i përheshëm i Sekretariatit në emër të episkopatit polak.
Papa Pali VI vdiq në Castelgandolfo më 6 gusht 1978. Ishte harxhuar dhe mirë e kishte investuar tërë jetën e vet në shërbim të Zotit, Kishës, mbarë botës. Në meshën e dritës për shpirtin e Papës Pali VI, kardinal Wojytyla, thotë: “Të gjithë ne jemi të vetëdijshem se pontifikati i Palit VI ishte shumë i ndjeshëm dhe i rëndë…”
Për papë u zgjodh kardinali idhe patriku Venedikut Albino Luciani, Papa Gjon Pali I. Është talian, por jo nga Kuria Romake, por ipeshkëv baritor. Karol Wojtyla e njehte mjaft mirë papën e ri Gjon Pali I. Qysh nga mbledhjet dhe seksionet e ndryshme konciliare ishin bashkëpuntorë dhe miq të mirë. Në kthim për Poloni tha: “Ne dëshirojmë të jemi me Papën që nga fillimi i pontifikatit të tij, sepse e di që ky kryq, kryqi-Papë, është fshehtësia e shëlbimit e cila realizohet në Jezu Krishtin.”
Mirëpo, befasitë nuk kanë më fund. Papa buzëqeshur – Gjon Pali I, përfitoi botën me thjeshtësinë në të folur, me buzëqeshjen dhe përzemërsinë e tij, me gjuhën e qartë dhe të kuptueshme për të gjithë, me dashurinë e madhe që kishte për të gjithë. Kisha dhe bota frymojnë me një lehtësim të caktuar. Së fundi një njeri nga populli drejton Kishën e Krishtit! Mirëpo, shumë shpejt ndodhi tronditja i vërtetë, pikëllim i madh. Bota u shtang dhe “ngri” me lajmin mbi vdekjen e befasueshme të Gjon Palit I. Hutia, mosbesimi, tërbimi, pështjellimi, interpretimet e ndryshme, deri diku edhe frika për shkak kësaj ngjarjeje, janë të mëdha.
Kardinal Wojtyla në Katerdalën e Krakovës tha: “Shumë kemi shpresuar, shumë kemi pritur nga Papa i ri. Dukej se pikërisht ai ishte personi i vërtetë i pritjes së Kishës dhe botës. Për këtë pyetëm, pyetet gjithë Kisha, gjithë bota, Përse?…”
Në emër të revistës fetaro-kulturore “Drita” në gjuhën shqipe, si dhe në emër të shtëpisë botuese katolike “Kršćanska sadašnost” nga Zagrebi pata fatin dhe rastin të përcjell në Romë konklavën (mbledhjet e fshehta, apo me dyer të mbulluara për zgjedhjen e Papës). Atmosfera ishte e jashtëzakonshme, pritjet e mëdha, përgjegjësia e kardinajve historike. Kisha është në heshtje, lutet, shpreson, thërret ndihmën e Shpirtit Shenjt, për Protagonistin e ri të kësaj konklave dhe të Kishës. Qytetarët e Romës janë të shqetësuar, të ngacëmuar nga kjo gjendje e paqartë dhe e pasigurtë. Gati thuajse fillon “mbështetja” për njerin apo tjetrin kardinal.
PAPA GJON PALI II

Me 16 tetor 1978 kardinal Karol Wojtyla zgjedhet për Papë. Kardinal Felici shpalli lajmin e madh: “Kemi Papën…Karol Wojtyla…Gjon Pali II.” Pas këtyre fjalëve mbretëronte heshtja. Njerëzit shiqoheshin mes veti, shiqojnë kah drejtimi i tarasës së Shën Pjetrit… Të befasuar, të zënë ngushtë, thuajse gati nuk iu besojnë veshëve të tyre, pyesin njëri-tjetrin: kush është ky? Pas një heshtjeje dhe hutie të shkurtër, shpërthen gëzimi që shprehet me përqafime, urime, këngë, lutje, brohoritje, gjunjëzime, lotë…
Korrespodenti i New York Timesa, i cili ishte afër meje, më pyet: “Në të vërtetë, kush është ky kardinal? I përgjigjem në shpejtësi: “Kardinali i Krakovës, Karol Wojtyla, Polak!” Atëherë ai më tha: “Ky është senzacion i madh, ngjarje e shekullit tonë, gjë fantastike!”
Gazetari i TG1 më pyet: “Çfarë mendoni mbi këtë zgjedhje, për Papën e ri?” Përgjigjem i shqetësuar dhe shpontanisht kështu: “Për herë të parë nga afër, në Romë, përcjell konklavën… Jam shumë i lumtur dhe i befasuar me këtë përzgjedhje providenciale… Jo se vetëm nuk e kam pritur, por as që kam pasur guxim të mendoja për këtë përzgjedhje. Kjo është një mirënjohje për mbarë Kishën, në veçanti për Kishën martire polake, për mbarë Kishën e persekutuar… Kjo është vepër e Shpirtit Shenjt… Në një mënyrë e konsideroj ‘tonin’, jo sikur papët tjerët të mos ishin tanët, porse me këtë jemi më afër vuajtjes bashkon vuajtja. Ai i njeh shumë mirë kushtet tona, mendoj edhe kushtet dhe rrethanat e Kishës së përgjithshme.. .Me këtë përzgjedhje Kisha polake ka humbur Bariun e madh, mirëpo për këtë Kisha e përgjithshme ka fituar edhe Bariun e ri e të madh, Atin e Shenjt… Shpresoj që kjo kohë të jetë e favorshme për mbarë Kishën, po edhe për Kishën e heshtjes, për Kishat tona martire. Kjo përzgjedhje tejkalon gjitha pritjet. Vetëm në këtë mënyrë mund të kuptohet vdekja e hershme e Papës Gjon Palit I, si dhe rrugën të cilën e përgaditi Zoti dhe zgjodhi për Kishën dhe botën e sotme…” (“DRITA”, 9/1978, 16. X.1978, fq 4).
Papa i cili erdhi nga “larg” siç tha Gjon Pali II, gjatë paraqitjes së të tij të parë popullit të Zotit, shumë shpejt do të jetë i afërt, Mik, Vëlla dhe Atë i të gjithëve.
Vazhdimi e këtij tregimi vërtet të pabesueshëm, është shkruar nga Shpirti Shenjt dhe Papa i madh, “i pavdekshmi” Gjon Pali II, i cili për 27 vite ishte “Protagonisti” i parë i Zotit në Kishën katolike, në mbarë botën.
“HAPJANI DYERT KRISHTIT”

“Hapjani dyert Krishtit” është klithja, thirrja e Gjon Palit II drejtuar Kishës, të rinjëve, botës. Në pontifikatin e tij, siç shënon edhe emëri i tij, dëshironte të trashëgonte, përmbledhte mirësinë e Papës Gjoni XXIII, urtinë, këmbëngulësinë, guximin e Papës Pal VI. Dhe vërtet përmblodhi emërin, përmblodhi jetën dhe veprën e tyre!
Gjon Pali II ishte Bari i vërtetë i Kishës së Romës, i Kishës së përgjithshme, me plotë forcë, guxim, ngazëllim, dashuri. Ritmi i jetës dhe punës, i vizitave baritore, enciklikave, takimeve, përkushtimit për paqe, drejtësi, solidaritet, befasonte të gjithë, ishte i ijashtëzakonshëm.
Gjon Pali II ishte pa dyshim fenomen i fesë, dashurisë, përkushtimit të plotë me veprimtari dhe hapa gjigant. Më askush nuk mund ta ndalte: as atentati, as sëmundja, as pleqëria, as sulmet nga e djathta apo e majta, do të thoja as vdekja! Njeriu i Zotit, Zëvendës i Krishtit, me ngazëllim udhëheqi Kishën drejt mijëvjeçarit të tretë me moton: Jezusi është i njejti, dje, sot e përgjithmonë!
Në sypet e shtrembura, në duart që dridheshin, në këmbët të cilat nuk e mbajnin më, kishin mbetur edhe dy drita dhe sy të thellë, Zemra – Dashuria e madhe me të cilën përqafonte dhe shërbente tërë botën.
Dhe kështu ishte deri ditën e shenjtë të ndërrimit të jetës, më 2 prill 2005. Procesi për beatifikimin e tij filloi po të njejtin vit, më 8 maj.
Para akrkivolit të tij janë rreshtuar dhe përkulur të mëdhenjët e botës, më se tre milion shtegtarë nga meridianet e ndryshme të tokës, më se 200 delegacione zyrtare, përfaqësuesit e shumë feve. Mesha e salikimit ishte trasmetuar në mondovision, dhe për shumë komentatorë, ishte “varrimi më i përcjellur dhe me pjesëmarrje në historinë e mjeteve pamoro-dëgjimore”.
Procesi i lumturimit ka përfunduar shpjet dhe mirë, kështu që më 1 maj 2011 ishte Lumturimi i Papës Gjon Pali II, prapë me pjesëmarrje dhe gëzim të jashtëzakosnhëm të të gjithëve. Tashmë në jetën e pasosur së bashku me të Lumen Nënën Tereze, pa dyshim, lutet dhe ndërmjetëson për Kishën dhe Popullin tonë, siç kishte bërë dikur në këtë jetë, edhe më gjerë, për mbarë njerëzimin!
Shenjtërimi apo kanonizimi i Gjon Pali II (27 prill 2014) është prfundim i natyrshëm i jetës dhe veprës së tij madhore në shërbim të Zotit, Kishës dhe mbarë njerëzimit, si “Shenjti” i ditëve dhe kohës sonë dhe “bashkëudhëtar” kah amshimi.

Pse e mban në kokë kapelën republikë Uran Kostreci

by

Nga Uran Butka/
Me Uran Kostrecin jemi njohur në fillim të vitit 1991, kur ai vinte nga Elbasani, ku banonte mbasi kishte dalë nga burgu, për në Tiranë, ku e kishte selinë Shoqata e të Përndjekurve Politikë. Mandej, kur u themelua gazeta “Liria”, organ i kësaj shoqate dhe ai u caktua kryeredaktor i parë i saj, bashkëpunimi dhe miqësia jonë u shtua.
Ai është një njeri krejt i veçantë. Profilin e tij, sidomos sjelljen, ia ka theksuar më së shumti jeta në burg, ku njeriu ose shkatërrohej krejtësisht, ose dilte më i fortë e më i mënçur- siç ndodhi me Uranin.U dënua për tentative arratisjeje dhe, natyrisht, sepse ishte i biri i Fuat Kostrecit, nacionalist dhe antikomunist nga Kostreci i Dangëllisë, i burgosur politik edhe ai me akuzën e rreme se gjoja bënte pjesë në një grup armiqësor. Në burgun e Burrelit ai pati fatin të njihte personalitete të shquara si Engjëll Çobën, i cili idha mësime italishteje dhe e kalli në botën poetike të Dante Aligierit; Koço Tasin, që i dha mësime filozofie, Kudret Kokoshin, nacionalist dhe poet, Dom Nikollë Mazrekun e të tjerë, nga të cilët mësoi ato vlera e njohuri, që regjimi ia kishte ndaluar.
Kohën më të gjatë në burg e kalonte në vetmi në birucë, nga që dënohej vijimisht nga komanda për mosbindje.
Një herë burgun e Burrelit e vizitoi një titullar i Ministrisë së Brendshme. Me këtë rast i mblodhën të burgosurit që të dëgjonin. Ai ishte minoritar grek dhe nuk e fliste mirë shqipen. Shpesh përmendte emrat “Skipëri” dhe “skipëtar” në fjalën e tij. Kur mbaroi, drejtori i burgut tha: “A ka ndonjë pyetje?”. U ngrit Urani më këmbë dhe foli kështu: “Faleminderit që na lejoni të bëjmë ndonjë pyetje. Unë kam lexuar mjaft dhe kam bërë, fatmirësisht, ca vite shkollë, po emrat “Skipëri” dhe “Skipëtar” nuk i kam dëgjuar. Dhe nuk e di ku bien. A mund të na i thoni se në ç’anë bien?!”
Mbledhja u mbyll dhe Urani përfundoi 15 ditë në birucë për tallje ndaj të deleguarit.
Një herë tjetër, shkoi në burg një i deleguar tjetër nga Ministria e Brendshme, por më i nxënë, tip intelektuali. Ai foli për politikën e jashtme të RPS të Shqipërisë, ndërkohë që dënoi agresionin dhe ndërhyrjen ushtarake brutale të Brezhnjevit e të ushtrisë sovjetike në një vend sovran si Çekosllovakia, e cila donte të shkëputej nga kampi revizionist. Ndërkohë, tha, që Shqipëria ështe larguar me të drejtë dhe largpamësi nga Traktati i Varshavës, përndryshe mund të bëhej edhe ajo prejë e një agresioni të tillë, por që natyrisht, do të merrte përgjigjen dhe goditjen e merituar, se Shqipëria është shkëmb graniti në brigjet e Adriatikut dhe çdo agresor do të thyejë kokën atje, tha i deleguari. Në përfundim të ligjerimit, i deleguari i kënaqur pyeti nëse kishte ndonjë gjë të paqartë.
– Jam në një mendje me zotërinë tuaj, që mësymja kundër Çekosllovakisë është një agresion i pastër kundër një vendi sovran dhe bëri mirë qeveria jonë që e denoncoi, – tha Urani. – Po përse nuk e bëri qeveria jonë këtë denoncim edhe në vitin 1956, kur ushtria sovjetike e pushtoi dhe e përgjaku Hungarinë?
– Nuk ka lidhje. Janë dy gjëra të ndryshme, – tha i deleguari dhe u err në fytyrë. Po Urani vazhdoi.
– Janë të ngjashme si dy pika uji, por qëndrimi juaj është i ndryshëm.
– Mendimi yt është i ndryshëm, – u hakërrua i deleguari dhe e mbylli mbledhjen.
Këtë herë Uranin e lidhën, e torturuan dhe e hodhën rrëshqanthi në një birucë me ujë.
Kjo i ndodhte shpesh Uranit përgjatë 20 vjetëve që vuajti në burg, madje s’kishte muaj që të mos dënohej për kundërshtim të urdhrave të eprorëve, apo për pyetje provokuese. Gradualisht ai u kthye në një rebel, që ndihej mirë vetëm kur ironizonte apo kundërshtonte urdhrat e padrejta dhe fyerjet e dhunimet që u bëheshin të burgosurve.
Gjithsesi, në heshtjen dhe vetminë e qelisë, Urani i pranguar dhe i dhunuar, zbuloi alter-egon e tij dhe nisi të hahej me të. Ajo ishte një qenie e brishtë, e ndieshme, poetike, ndryshe nga dukja e ashpër, e palëkundur, rebele e Uranit. Ai kishte brenda poetin, që jetonte në një botë ideale dhe që e bënte edhe zhguallin e tij fizik të mbijetonte.
Poeti krijonte në mendje, ndonjëherë edhe në ndonjë copëz letër, sonetet lirike, mandej edhe poemën “Epopeja e karkalecave (komunistëve). Dhe, kur disa nga ato ia sekuestruan gardianët, ai u tha “I kam në mendje”. Edhe për këtë përgjigje u dënua sërish dhe u mbyll në birucë, sepse i paskësh pasur mendimet dhe vargjet e fshehura në mendje!
Mirëpo, ndonjë herë kur shpirti poetik prekte realitetin e dhimbshëm, torturat dhe poshtërimet e burgut, atëherë jeta s’kishte më kuptim dhe vihej në pyetje ekzistenca e saj. Përse duhet të jetonte? Kështu, një çast ai iu drejtua telave me gjemba, që ngriheshin mbi muret e burgut, jo për t’i kapërcyer e për t’u arratisur, por për të prekur fundin e tij. Zgjati duart drejt telave, dëgjoi thirrjet e rojave: “Ndal! Ndal!”, mandej krismat e automatikëve dhe vërshëllimat e plumbave, që i shpuan xhupin, nga i cili dolën fllucka pambuku të zi. Një plumb e fshiku mbi ballë dhe e përgjaku. Mandej duart e rojeve që e zaptuan, e goditën dhe e tërhoqën zvarrë deri në birucë, ku e kishte vendin dhe hodhën atje si një kufomë. Dhe kur trupi i tij nuk ndiente më, kishte vdekur, shpirti i poetit gjallonte, gëlonte nga dëshira për jetën, gëzonte që kishte mbetur gjallë, ndonëse për një çast dëshpërimi kishte kërkuar mortjen. Dashuria instiktive për jetën, sido që të ishte ajo!
E kini vënë re që Uran Kostreci mban mbi krye vazhdimisht një kapele republike? Ai nuk e heq kurrë, veçse kur fle, gjithnjë i vetmuar dhe i heshtur, si në burg, ndonëse tashmë i lirë. Ai e mban kapelën në kokë, që të mos i duket shenja e plumbit mbi ballë, që të mos duket si hero apo si viktimë, por si një njeri i zakonshëm, ndonëse përbrenda – poet i pazakonshëm.*Nxjerrë nga libri “Kujtime” të Uran Butkës